Kurimi i zemrës së sëmurë nga pushtimi i vetvetes
Nga libri: Ndihma e nevojtarit kundër kurtheve të djallit – Igathetu el Lehefan Fi Mesajidi es Shejtan
Autor: Shemsudin Ebu Abdullah Muhamed ibën Kajim el Xheuzije (691-751 H. / 1292-1350)
Përktheu: Bledar Albani
Ky kapitull është si bazë dhe themel për kapitujt që do të vijnë më pas, sepse të gjitha sëmundjet e zemrës lindin nga ana e vetvetes së njeriut. Të gjitha lëndët e prishura i derdhen vetvetes, pastaj nga ajo përhapen në organet e trupit, duke filluar me zemrën, prandaj i Dërguari i Allahut (salallahu alejhi ue selem) thoshte në fillim të fjalimit të tij: “Falënderimi i përket Allahut; vetëm Atij i kërkojmë ndihmë, udhëzim dhe falje, dhe Allahut i kërkojmë mbrojtje nga ligësitë e vetveteve tona dhe të këqiat e veprave tona!”[1]
Në Musnedin e Imam Ahmedit dhe në Sunenu Et Tirmidhi gjendet hadithi i Husajn ibën Ubejd, të cilit i Dërguari i Allahut (salallahu alejhi ue selem) i tha: “O Husajn! Sa zota adhuron sot?” Ai u përgjigj: “Shtatë zota; gjashtë prej tyre në Tokë dhe një që gjendet në qiell.” I Dërguari i tha: “Cilin prej tyre lut për dëshirën dhe frikën tënde?” Ai tha: “Atë që është në qiell.” I Dërguari i tha: “Bëhu musliman që të mund të të mësoj dy fjalë, me të cilat Allahu do të japë dobi të madhe.” Ai e pranoi Islamin, dhe atëherë i Dërguari (salallahu alejhi ue selem) i tha: “Thuaj: “O Zoti im! Më inspiro arsyen (pjekurinë dhe udhëzimin e drejtë) dhe më ruaj nga e keqja e vetvetes sime!”[2]
Në përgjithësi, i Dërguari i Allahut (salallahu alejhi ue selem) i kërkonte mbrojtje Allahut nga vetvetja, nga veprat e këqia që lindin prej saj dhe nga pasojat dhe dënimi që vjen si rezultat e tyre. Pra, ai ka bashkuar mes kërkimit të mbrojtjes së Allahut nga e keqja e vetvetes dhe nga e keqja e veprave; që të mos e dënojë për to nëse kryen diçka prej tyre.
Asketët që kërkojnë afrimin te Allahu – me gjithë dallimin e rrugëve dhe sjelljeve të tyre – kanë rënë dakord të gjithë se vetvetja e njeriut është pengesë midis zemrës dhe afrimit tek Allahu, dhe se Allahu i Madhëruar nuk hyn në zemër dhe nuk arrihet tek Allahu veçse me lënien e vetvetes dhe braktisjen e saj duke e kundërshtuar atë dhe duke fituar mbi të.
Njerëzit ndahen në dy grupe:
Njërin grup e ka mundur vetvetja, e ka pushtuar dhe shkatërruar, dhe ai është bërë i bindur totalisht ndaj saj dhe është nën urdhrat e saj.
Kurse grupi tjetër e ka mundur vetveten dhe e ka nënshtruar atë, dhe ajo u bindet atyre dhe zbaton urdhrat e tyre.
Dikush prej dijetarëve asketë ka thënë: “Udhëtimi i nxënësit mbaron kur të fitojë mbi vetveten. Kush fiton mbi vetveten ka shpëtuar dhe ka arritur sukses, dhe kush mundet nga vetvetja, ka humbur dhe është shkatërruar. Allahu i Madhëruar thotë: “37. Ai që ka shkelur gjithçka 38. dhe ka parapëlqyer jetën e kësaj bote, 39. sigurisht që do të ketë për strehë Xhehenemin. 40. Kurse ai që i është frikësuar madhërisë së Zotit të tij dhe e ka frenuar veten nga dëshirat, 41. pa dyshim që do të ketë për strehë Xhenetin.” [En Naziat, 37-41].
Vetvetja të fton në shkelje të urdhrave të Allahut dhe në privilegjimin e kësaj bote, kurse Allahu e fton robin e Tij që të ketë frikë Atë dhe të ndaloje veten nga epshi dhe dëshirat vetjake, kurse zemra gjendet mes këtyre dy thirrjeve; herë anon nga njëra dhe herë nga tjetra; pikërisht këtu qëndron sprova dhe provimi i besimit.
Allahu e ka cilësuar vevtveten e njeriut në Kuran me tre cilësi: vetvete apo ndërgjeje e qetë dhe e sigurt, vetvete që urdhëron për të keqen, dhe vetvete që qorton dhe kritikon gjithnjë vetveten.
Dijetarët kanë mospajtim në lidhje me atë se a është vetvetja një gjë e vetme dhe këto të treja janë cilësi të saj, apo nëse njeriu ka tre vetvete brenda tij: vetveten e sigurt, atë qortuese dhe atë që urdhëron për keq?
Pas shqyrtimit, përfundimi është se nuk ka kundërshtim mes dijetarëve se vetë vetvetja është një, kurse këto të treja janë cilësime të saj, por në vetvete është një.
Kur Allahu e përmend vetveten e njeriut në Kuran, ia adreson atë personit që i përshtatet në numrin njëjës, dhe po kështu përmendet edhe në hadithe, dhe kurrë nuk ka ardhur në numrin shumës, përveç nëse është për qëllim diçka e përgjithshme që duhet të thuhet në shumës, si në fjalën e Allahut: “Dhe kur vetvetet (shpirtrat) të bashkohen (me trupat e tyre).” [Et Takvir, 7]; ose kur i adresohen një grupi në numrin shumës, si në fjalën e të Dërguarit të Allahut (salallahu alejhi ue selem): “Me të vërtetë, vetvetet tona janë vetëm në Dorën e Allahut.”[3]
Nëse vetvetja qetësohet tek Allahut dhe ndjen siguri me përmendjen e Allahut, kthehet tek Ai me pendim e përulje, ka mall për takimin me Të dhe ndjen praninë e Tij, atëherë ajo është vetvete dhe shpirt i qetë e sigurt, dhe kësaj i thuhet në kohën e vdekjes dhe daljes nga trupi: “O ti shpirt i qetë! Kthehu te Zoti yt, duke qenë i kënaqur me Të dhe Ai i kënaqur me ty!” [El Fexhr, 27-28].
Ibën Abasi (radiallahu anhu) thotë: “Shpirti i qetë, është shpirti që beson plotësisht.”
Katade thotë: “Është besimtari, shpirti dhe vetvetja e të cilit është qetësuar dhe siguruar për atë që ka premtuar Allahu.”
El Hasen el Basri thotë: “Shpirt i qetësuar me atë që thotë Allahu dhe që beson atë që thotë Allahu.”
Muxhahidi thotë: “Është ai shpirt dhe ajo vetvete e përulur dhe nënshtruar Allahut, e cila është e bindur se Allahu është Zoti i saj, dhe ka luftuar me të gjitha mënyrat për të zbatuar urdhrat dhe për të qenë e bindur ndaj Tij, si dhe është e bindur për takimin me Të.”
Qetësia shpirtërore është ajo ndjenja e qetësisë, sigurisë dhe qëndrueshmërisë, e cila është qetësuar te Zoti i saj dhe bindja ndaj Tij e përmendja e Tij, dhe nuk qetësohet kurrë tek askush e asgjë tjetër. Shpirti i qetë është ai shpirt që qetësohet te dashuria për Allahun, adhurimi ndaj Tij dhe përmendja e Tij; qetësohet te udhrat e Allahut, ndalesat e Tij dhe njoftimet e Tij; qetësohet te takimi me Allahun dhe premtimi i Tij; qetësohet te besimi në të vërtetën që përmbajnë Emrat dhe Atributet e Allahut; qetësohet duke pëlqyer që Allahu është Zoti i tij, Islami është feja e tij dhe Muhamedi është i dërguari i tij; qetësohet te caktimi i Allahut dhe përmbushja e përcaktimit të Tij; qetësohet te mjaftueshmëria nga Allahu dhe garancia e Tij; pra, qetësohet se Allahu është Zoti i tij, i Adhuruari i tij i Vetëm, Zotëruesi i tij dhe i të gjitha çëshjeve të tij, dhe se kthimi i tij është te Allahu, dhe se ai nuk mund të bëjë pa Allahun as edhe një çast të vetëm.
Ndërsa shpirti i kundërt me këtë, është shpirti apo vetvetja që urdhëron për keq, e cila e urdhëron padronin e saj me gjithçka që dëshiron prej epsheve, humbjes apo ndjekjes së të kotës. Ky shpirt është strehë për çdo të keqe, dhe nëse personi i bindet atij, ai do e çojë në çdo gjë të shëmtuar dhe të urryer, prandaj Allahu e ka cilësuar atë me fjalën “urdhërues i shumtë në të keqen” dhe jo thjesht “urdhërues në të keqen”; sepse ai shpirt urdhëron shumë dhe vazhdimisht në të keqen, saqë bëhet zakon dhe rrugë e tij, përveç nëse do e mëshirojë Allahu dhe do e bëjë atë shpirt të pastër, që e urdhëron padronin e tij për të mirë. Pra, kur shpirti apo vetvetja e urdhëron personin për mirë, kjo është nga mëshira e Allahut për atë person, përndryshe vete shpirti apo vetvetja është urdhërues i vazhdueshëm në të keqen, sepse ajo është krijuar injorante dhe e padrejtë në origjinë, përveç atyre që ka mëshiruar Allahu, kurse dija dhe drejtësia janë gjëra të përfituara më pas me inspirim nga Zoti dhe Krijuesi i saj. Nëse Allahu nuk i inspiron shpirtit pjekurinë dhe të drejtën, ai do të mbesë në errësirën, padrejtësinë dhe injorancën e tij, dhe si rezultat nuk do të urdhërojë gjë tjetër përveç diçkaje që lind nga injoranca dhe padrejtësia. Sikur të mos ishte mirësia e Allahut dhe mëshira e Tij mbi besimtarët, asnjë prej shpirtrave të tyre nuk do të ishte pastruar.
Kur Allahu do të mirën e një shpirti, vendos në të ato gjëra që e pastrojnë dhe e rregullojnë atë prej dëshirave dhe përfytyrimeve; në të kundërt e lë atë në gjendjen e vet sipas të cilës është krijuar prej injorancës dhe padrejtësisë.
Shkaku i padrejtësisë është: ose injoranca ose nevoja. Shpirti është injorant në origjinë, por edhe nevoja është e pandarë prej tij, prandaj urdhërimi i tij për keq është pasojë e pandashme prej tij, nëse atë nuk e arrin mëshira e Allahut dhe bujaria e Tij.
Me këtë mësohet se domosdoshmëria e robit për Zotin e vet është më e madhe se çdo domosdoshmëri tjetër e tij, madje nuk ka asnjë lloj domosdoshmërie që mund të krahasohet me domosdoshmërinë për Allahun; nëse Allahu e ndërpret mëshirën, suksesin dhe udhëzimin e Tij nga robi i Tij vetëm për një çast, ai rob do të humb dhe do të shkatërrohet.
Nëntemë
Shpirti fajësues
Në fakt ka një mospajtim në lidhje me origjinën e fjalës “leuamah”, nëse rrjedh nga “marrja e ngjyrave të ndryshme” dhe “hezitimi”, apo nga “fajësimi” dhe “qortimi”? Përkufizimet e selefëve për këtë fjalë sillet rreth të dy këtyre kuptimeve.
Seid ibën Xhubejr ka thënë: “I thashë Ibën Abasit: “Çfarë është shpirti ‘leuamah’?” Ai tha: “Ai është shpirti fajësues (i njeriut që e ka).”
Muxhahidi thotë: “Ai është shpirti që pendohet për atë që ka kaluar dhe fajëson njeriun për të.”
Katade ka thënë: “Ai është shpirti mëkatar.”
Ikrimah ka thënë: “Është ai shpirt që fajëson, qoftë për të mirën apo për të keqen.”
Ndërsa Atau tranmseton nga Ibën Abasi, se ky ka thënë: “Çdo shpirt do të qortojë vetveten në ditën e Kiametit; mirëbërësi do të qortë vetveten përse nuk bëri edhe më shumë të mira, kurse keqbërësi do të qortojë veten përse nuk u kthye nga vepra e tij e keqe.”
El Hasen el Basri ka thënë: “Për Allahun! Besimtarin e vërtetë nuk e sheh veçse të qortojë vetveten e tij në çdo gjendje; e quan atë neglizhuese në çdo vepër të mirë që bën, duke u penduar dhe duke qortuar vetveten. Kurse i prishuri dhe mëkatari vazhdon përpara (në mëkate), pa e qortuar kurrë vetveten.”
Këto janë fjalët e atyre dijetarëve që thonë se është për qëllim shpirti fajësues dhe qortues.
Kurse ata që mendojnë se ky është shpirti hezitues, kjo për faktin se ky shpirt nuk qëndron në një gjendje të vetme, por ndryshon vazhdimisht.
Por mendimi i grupit të parë është më i saktë dhe më i qëlluar, sepse sikur të ishte për qëllim kuptimi i hezitimit dhe shumëngjyrshmërisë, do të thuhej “muteleuimeh”, siç thuhet “muteleuineh” dhe “muteraddideh”, por nuk është kështu, sepse fjala me të cilën Allahu e përshkruan këtë shpirt është “Leuamah”, dhe kjo shkon përshtat me fjalën e grupit të parë; sepse për shkak të hezitimit dhe mosqëndrueshmërisë së këtij shpirti, ai e bën diçka pastaj fajëson vetveten për të, kështu që hezitimi është nga pasojat e pandara të qortimit dhe fajësimit.
Shpirti mund të jetë një herë urdhërues për keq, një herë qortues e fajësues dhe një herë tjetër i qetë e i sigurt; madje të treja këto gjendje mund të ndodhin brenda një dite apo një ore të vetme, por gjykimi përfundimtar i përket asaj gjendjeje që sundon mbi të tjerat. Të qenët i qetë e i sigurt është cilësi e lavdëruar e shpirtit, kurse të qenët urdhërues për keq është cilësi e keqe e tij; ndërsa shpirti qortues e fajësues është në mes të këtyre dhe cilësohet herë me lavdërim e herë me qortim e negativitet.
Qëllimi është që të përmendim ilaçin për sëmundjen e zemrës që e ka pushtuar vetvetja apo shpirti urdhërues për keq, dhe për këtë zemër ka dy ilaçe:
- Kërkimi i llogarisë nga vetvetja apo vetëkritika; dhe
- Kundërshtimi i vetvetes në dëshirat e saj.
Shkatërrimi i zemrës ndodh nga neglizhimi në kërkimin e llogarisë nga vetvetja dhe nga dakordësia me të dhe shkuarja pas dëshirave të saj. Në hadithin që e transmeton Ahmedi e të tjerë, nga Shedad ibën Eus, i Dërguari i Allahut (salallahu alejhi ue selem) ka thënë: “I zgjuar është ai që i kërkon llogari vetvetes dhe punon për pas vdekjes; kurse i dobëti është ai që ndjek dëshirat e vetvetes dhe mendon se Allahu do i plotësojë dëshirat dhe ëndërrat që ka.”[4]
Imam Ahmedi ka përmendur gjithashtu nga Umer ibën el Khattab (radiallahu anhu), se ai ka thënë: “I kërkoni vetvetes llogari para se t’ju kërkojnë llogari (Allahu), dhe peshojeni vetveten para se të peshoheni (nga Allahu në ditën e Kiametit), sepse do ta keni më të lehtë llogarinë e të nesërmes, nëse i kërkoni llogari vetvetes sot; dhe zbukurohuni për shfaqjen e madhe, atë Ditë kur do të dilni hapur dhe asnjë fshehtësi e juaja nuk do të mbetet pa u shfaqur (el Hakkah, 18).”[5]
Elhasen el Basri ka thënë gjithashtu: “Besimtari i kërkon vazhdimisht llogari vetvetes: Çfarë kisha për qëllim me këtë që thashë? Çfarë kisha për qëllim me këtë që hëngra apo me këtë që piva? Kurse i prishuri vazhdon para dhe kurrë nuk i kërkon llogari vetvetes.”
Katade, në lidhje me kuptimin e Fjalës së Allahut: “Dhe mos iu bind atij, zemrën e të cilit Ne e kemi bërë të pakujdesshme ndaj përmendjes Sonë, dhe i cili ndjek dëshirat e veta dhe e gjithë çështja e tij është neglizhencë e plotë.” [El Kehf, 28], ka thënë: “E gjithë çështja e tij është në neglizhencë të plotë” d.m.th. ka humbur vetveten dhe është mashtruar, por megjithatë e sheh atë të kujdeset për pasurinë e tij, por ta humbë fenë e tij.”
Elhasen ka thënë: “Njeriu vazhdon të jetë mirë, përderisa ka këshillues vetveten dhe e shqetëson shumë kërkimi i llogarisë nga vetvetja.”
Mejmun ibën Mihran ka thënë: “Njeriu nuk mund të jetë i devotshëm deri sa të jetë më i ashpër në kërkimin e llogarisë nga vetvetja se sa ortaku në kërkimin e llogarisë nga ortaku i tij.” Prandaj thuhet se vetvetja është si ortak tradhtar, të cilit nëse nuk i kërkon llogari, ikën me gjithë pasurinë tënde.
Imam Ahmedi ka përmendur nga Vehbiu, se ky ka thënë: “Në urtësinë e familjes së Daudit është shënuar: “Atij që ka mend nuk i lejohet të jetë i pakujdesshëm në këto katër çaste: Kur i lutet Zotit të vet, kur i kërkon llogari vetvetes, kur bashkohet me ata vëllezër që i tregojnë të metat dhe gabimet dhe i thotë të vërtetën, dhe kur veçohet me vetveten për të plotësuar disa nga dëshirat e saj në gjëra të lejuara dhe të bukura; sepse ky çasti i katërt është ndihmues dhe fuqizues për çastet e tjera dhe shplodhës për zemrat.”
El Ahnef ibën Kajs shkonte te kandili dhe vendoste gishtin mbi flakën e tij, pastaj thoshte: “Ndjeje flakën Hunejf! Çfarë të shtyu ta bësh atë që bëre filan ditë? Çfarë të shtyu që ta bëje atë që bëre filan ditë?”
Umer ibën el Khattab (radiallahu anhu) i shkroi dikujt prej nënpunësve të tij: “Kërkoi vetvetes llogari kur je në rehati, para se t’i kërkosh llogari kur je ngushtë, sepse kush i kërkon vetvetes llogari kush është në rehati para se t’i kërkojë asaj llogari kur është ngushtë, çështja e tij do të kthehet në kënaqje dhe lumturi; kurse ai që argëtohet me jetën e tij dhe preokupohet me dëshirat e tij, çështja e tij do të kthehet në pendesë dhe keqardhje.”
Elhasen el Basri ka thënë: “Besimtari është udhëheqës i vetvetes dhe ai i kërkon vetvetes llogari për hir të Allahut. Llogaria në Ditën e Kiametit do të jetë më e lehtë vetëm për ata që i kanë kërkuar llogari vetvetes në këtë botë, dhe e kundërta, llogaria në botën tjetër do të jetë më e rëndë për ata që nuk i kanë kërkuar llogari vetvetes në këtë botë. Besimtarin mund ta surprizojë diçka dhe mund ta pëlqejë atë, por ai thotë: “Betohem në Allah, se unë të dëshiroj dhe se kam nevojë për ty, por betohem në Allah, se nuk kam asnjë mënyrë për të arritur tek ti!” Dhe mund ta teprojë në diçka, pastaj të kthehet te vetvetja dhe të thotë: “Çfarë doja tek kjo? Përse e bëra këtë? Betohem në Allahun, nuk do e bëj më kurrë!” Besimtarët janë njerëz që i ka ndaluar Kurani dhe është bërë pengesë mes tyre dhe gjërave që i shkatërron ata. Besimtari është si rob lufte në këtë botë, i cili përpiqet të shpëtojë qafën nga prerja; ai nuk ka siguri në asgjë, deri sa të takojë Allahun. Ai e di mirë se do të japë llogari për dëgjimin e tij, shikimin e tij, gjuhën e tij, gjymtyrët e tij; do të merret në llogari për të gjitha këto.”
Malik ibën Dinar ka thënë: “Allahu e mëshiroftë atë njeri që i thotë vetvetes: ‘A nuk je ti kështu? A nuk ke bërë kështu?’ Pastaj e shtrëngon, e kap prej kapistre dhe e detyron të zbatojë Librin e Allahut; dhe kështu bëhet udhëheqës i vetvetes!”
Vetvetja e njeriut në raport me njeriun është krahasuar me ortakun në tregti, sepse ashtu si nuk mund të përmbushet qëllimi i ortakërisë prej fitimit veçse me kushtëzimin e detyrave të ortakëve së pari, pastaj me mbikqyrjen e asaj që punon së dyti, dhe pastaj me kërkimin e llogarisë së treti, dhe pastaj në ndalimin nga tradhtia nëse ndesh diçka të tillë së katërti; po kështu edhe me vetveten, së pari i vë kusht që të ruajë shtatë gjymtyrët, të cilat janë kapitali bazë, pastaj fitimin; sepse kush nuk ka kapital, si mund të presë ndonjë fitim?!
Këto shtatë gjymtyrët janë: Sytë, veshët, goja, gjuha, organet gjenitale, duart dhe këmbët – të cilat janë anija e mbytjes ose e shpëtimit; Për shkak të këtyre mbytet ai që mbytet duke i neglizhuar dhe duke mos i ruajtur ato, dhe për shkak të tyre shpëton ai që shpëton duke i ruajtur dhe duke u kujdesur për to. Ruajtja e këtyre gjymtyrëve është baza e çdo të mire, ndërsa neglizhimi i tyre është baza e çdo të keqe. Allahu i Madhëruar thotë: “Thuaju besimtarëve që të ulin shikimet e tyre (nga e ndaluara) dhe ta ruajnë nderin e tyre (nga marrëdhëniet e jashtëligjshme)! Kjo është më mirë për ta! Me të vërtetë, Allahu është i Dijshëm për atë që bëjnë ata.” [En Nur, 30]; dhe thotë: “Dhe mos ec nëpër tokë me arrogancë, se në të vërtetë, ti nuk mund ta çash tokën e as të arrish lartësinë e maleve.”[6] [El Isra, 37]; Allahu thotë gjithashtu: “Mos ndiq diçka për të cilën nuk ke dijeni. Me të vërtetë, dëgjimi, shikimi dhe zemra – për të gjitha këto, njeriu është përgjegjës.”[7] [El Isra, 36]; dhe thotë: “Thuaju robërve të Mi të thonë atë që është më e mira, sepse me të vërtetë, djalli mbjell ngatërresa mes tyre. Me të vërtetë, djalli është armik i hapët i njeriut.”[8] [El Isra, 53]; dhe thotë: “O besimtarë, frikësojuni Allahut dhe thoni vetëm të vërtetën.” [El Ahzab, 70]; dhe thotë: “O besimtarë, frikësojuni Allahut dhe çdo njeri le të shikojë se ç’ka përgatitur për të nesërmen! Kijeni frikë Allahun, sepse Ai di çdo gjë që bëni ju!” [El Hasr, 18].
Pasi i kushtëzon vetvetes ruajtjen e këtyre gjymtyrëve, kalon në vëzhgimin, mbikqyrjen dhe kontrollimin e saj, dhe nuk neglizhon në këtë gjë, sepse nëse neglizhon për një çast të vetëm, ajo bie në tradhti të sigurt, dhe sa më shumë të neglizhosh, aq më shumë do të vazhdojë ajo në tradhti, deri sa të humbasësh të gjithë kapitalin tënd. Prandaj, kur ndjen se ke lënë diçka mangut, kalo menjëherë në vetëllogaritje dhe vetëkritikë, sepse atëherë do e shohësh të vërtetën e fitimit dhe të humbjes; nëse ndjen se ke humbje dhe sigurohesh për këtë, atëherë kape veten ashtu si kap ortaku ortakun, duke i kërkuar kompensim të asaj që ka kaluar dhe duke e ruajtur dhe mbikqyrur në të ardhmen. Në këtë rast, nuk çon në mendje të prishësh marrëveshjen me këtë ortak tradhtar dhe ta ndërrosh me një tjetër, sepse nuk mund të bësh pa të, por të mbetet vetëm të përpiqesh në maksimum që ta mbikqyrësh e ta marrësh në llogari, dhe të mos neglizhosh për asnjë çast.
Në këtë mbikqyrje dhe kërkim llogarie do të të ndihmojë të dish se sa më shumë të përpiqesh sot me vetveten, aq më i qetë do të jesh nesër prej saj kur t’i kërkohet llogari nga dikush tjetër; dhe sa më shumë ta neglizhosh atë sot, aq më e rëndë do të jetë llogaria nesër!
Do të të ndihmojë gjithashtu të dish se fitimi i kësaj tregtie është banimi në Firdeus dhe shikimi në Fytyrën e Allahut të Lartësuar; kurse humbja në këtë tregti është me futjen në zjarrin e Xhehenemit dhe perdja nga të shikuarit e Zotit të botëve; nëse je i bindur për këtë, do të shohësh që kërkimi i llogarisë nga vetvetja sot do të jetë e lehtë.
Pra, është detyrë e besimtarit të vendosur që beson Allahun dhe botën tjetër: të mos neglizhojë asnjë çast nga kërkimi i llogarisë nga vetvetja, dhe ngushtimi i lëvizjeve të saj, përçapjeve të saj, gjërave që i shkojnë në mendje dhe hapave të saj; sepse çdo frymëmarrje e jetës është një stoli e çmuar, me të cilën mund të blihet një nga thesaret, të mirat e të cilëve nuk mbarojnë kurrë; kurse humbja e këtyre frymëmarrjeve, apo që të blesh me to diçka që të sjell shkatërrim, sigurisht që është humbje e madhe, të cilën nuk e lejon t’i ndodhë veçse injoranti më i madh i njerëzve apo më budallai dhe më pa tru prej tyre; por e vërteta e kësaj humbje atij do i shfaqet për ta parë vetëm ditën e mashtrimit të madh: “(Kini frikë) Atë ditë, kur çdo njeri do ta gjejë përpara atë të mirë që ka vepruar, kurse për atë të keqe që ka vepruar, do të donte që mes saj dhe atij të ishte largësi e madhe.”[9] [Al Imran, 30].
Nëntemë
Llojet e kërkimit të llogarisë nga vetvetja
Kërkimi i llogarisë nga vetvetja është dy llojesh:
- Kërkim llogarie para veprimit
- Kërkim llogarie pas veprimit
Sa i përket llojit të parë, ai është: që të qëndrosh para se të vendosësh të bësh diçka dhe të mos e fillosh atë derisa të qartësohet mirë se kryerja e saj është më e mirë se moskryerja.
Elhasen el Basri ka thënë: “Allahu e mëshiroftë atë njeri, i cili mendohet para se të kryejë atë që çon në mendje; nëse është për hir të Allahut, e kryen atë, dhe në të kundërt, stepet.”
Dikush prej dijetarëve e ka sqaruar këtë me këto fjalë: “Kur vetvetja lëviz për të kryer ndonjë vepër të caktuar, dhe njeriu mendon që ta bëjë atë, së pari ai qëndron dhe mendon: A kam mundësi ta bëj këtë vepër apo jo? Nëse nuk ka mundësi që ta bëjë, atëherë nuk e fillon atë, por nëse ka mundësi që ta bëjë, atëherë qëndron përsëri dhe mendon: A është më mirë që ta bëj apo të mos e bëj? Nëse e sheh se është më mirë që të mos e bëjë, atëherë e lë atë dhe nuk e fillon, por nëse e sheh se është më mirë që ta bëjë, atëherë qëndron për herë të tretë dhe mendon: Cila është shtysa për ta bërë këtë: kërkimi i Fytyrës së Allahut dhe shpërblimit të Tij, apo kërkimi i ndonjë pushteti, lëvdate apo pasurie nga krijesat? Nëse shtysa është kjo e dyta, atëherë nuk e bën atë, edhe nëse kjo do i plotësonte diçka të kërkuar; me qëllim që vetvetja të mos mësohet me shirkun dhe t’ia zvogëlojë njeriut të vepruarit për diçka tjetër përveç Allahut; sa më shumë t’i lehtësohet vetvetes kjo gjë, aq më shumë do i vështirësohet asaj të vepruarit për hir të Allahut, deri sa të bëhet vepra për hir të Allahut gjëja më e rëndë dhe më e vështirë për të. Por nëse është për qëllim kërkimi i shpërblimit të Allahut, atëherë qëndron përsëri dhe mendon: A do të ketë ndihmë në këtë vepër, dhe a do të ketë ndihmues që ta ndihmojnë dhe ta përkrahin, nëse kryerja e asaj vepre ka nevojë për diçka të tillë? Nëse nuk ka kush ta ndihmojë, atëherë nuk e fillon atë, ashtu si u step i Dërguari i Allahut (salallahu alejhi ue selem) nga Xhihadi kur ishte në Meke, deri sa arriti të fuqizohet dhe të ketë shokë e përkrahës; dhe nëse gjen ndihmës e përkrahës, atëherë le ta fillojë atë vepër sepse në këtë rast do të jetë i ndihmuar, dhe nuk do ta humbë suksesin në kryerjen e saj veçse me humbjen e ndonjë prej këtyre qëndrimeve dhe pyetjeve, përndryshe, me plotësimin e të gjitha atyre, nuk do ta humbë kurrë suksesin, me vullnetin e Allahut.
Pra, këtu janë katër qëndrime, për të cilat duhet t’i kërkosh vevtetes llogari para se ta kryesh diçka; jo çdo gjë që njeriu dëshiron të bëjë, mundet që ta bëjë; jo çdo gjë që ka mundësi ta bëjë, bërja e saj është më e mirë se lënia; jo çdo gjë që është më mirë të bëhet se sa të mos bëhet, e bën për hir të Allahut; dhe jo çdo gjë që e bën për hir të Allahut, ndihmohesh apo përkrahesh për ta bërë atë. Nëse i kërkon vetvetes llogari për këto, do të bëhet e qartë se çfarë do të bësh apo çfarë do të lësh.
Lloj i dytë i kërkimit të llogarisë nga vetvetja: Kërkimi i llogarisë nga vetvetja pas veprës; dhe ky lloj ndahet në tre lloje të tjera:
I pari: kërkimi i llogarisë nga vetvetja për neglizhimin në një bindje apo adhurim të caktuar prej të drejtave të Allahut, të cilën nuk e ka kryer ashtu si duhet. E drejta e Allahut në bindjen ndaj Tij kërkon ruajtjen e gjashtë gjërave paraprake: 1. Sinqeriteti në vepër, 2. këshilla për Hir të Allahut, 3. pasimi i të Dërguarit të Allahut në atë vepër, 4. të shohësh gradën e vepërmirëve në të, 5. të shohësh mirësinë e Allahut ndaj teje në atë vepër dhe 6. të shohësh neglizhencën tënde në atë vepër pas të gjitha këtyre; t’i kërkosh llogari vetvetes: A i ka plotësuar si duhet të gjitha këto gradë? A i ka pasur prezent këto gjëra në këtë adhurim të caktuar?
I dyti: Kërkimi i llogarisë nga vetvetja për kryerjen e një vepre që ishte më mirë të mos kryhej.
I treti: Kërkimi i llogarisë nga vetvetja për një vepër të lejuar apo të zakonshme: përse e bërë? A kishe për qëllim kënaqjen e Allahut dhe kërkimin e botës tjetër – dhe kështu do jetë i fituar me kryerjen e saj – apo ke pasur për qëllim dynjavë dhe ndonjë interes të shpejtë – dhe kështu humb atë fitimin e madh që do të kishte nëse do bënte nijetin për Allahun.
Nëntemë
Dëmi i moskërkimit të llogarisë nga vetvetja
Gjëja më e dëmshme për njeriun është neglizhimi dhe moskërkimi i llogarisë nga vetvetja, shkuarja pas qefeve të saj, kalimi i çështjeve lehtë dhe mbulimi i tyre; gjë e cila çon në shkatërrim, dhe pikërisht kjo është gjendja e të mashtruarve nga vetvetja: mbyllin sytë para pasojave të atyre që bëjnë (nuk i shohin dhe nuk mendojnë për pasojat), e kalojnë çështjen dhe flasin për faljen e Allahut. Në këtë mënyrë, këta e neglizhojnë kërkimin e llogarisë nga vetvetja dhe vështrimin në pasojat e veprave, dhe sigurisht që kush vepron kështu, e ka shumë të lehtë të bëjë gjynahe dhe të mësohet me to, pastaj t’i bëhet e vështirë shkëputja prej tyre. Nëse këtij do i vinte mendja dhe pjekuria, do ta shihte se ruajtja ëshët shumë më e lehtë se shkëputja dhe largimi prej asaj me të cilën je mësuar tashmë.
Ibën ebi Dunja ka thënë: “Më ka treguar një burrë nga Kurashitët, për të cilin thuhej se ishte nga fëmijët e Talha ibën Ubejdilah: “Pendimi i madh i Beni Simah ishte kur ai ishte në Rakkah (qytet në Siri), i cili i kërkonte shumë llogari vetvetes, dhe ndërsa i kërkonte llogari vetvetes një ditë, filloi të llogariste moshën e vet, duke qenë se kishte mbushur gjashtëdhjetë vjet; llogariti ditët e atyre viteve dhe i dolën 21500 (njëzet e një mijë e pesëqind) ditë. Atëherë bërtiti dhe tha: “Mjeri unë! Do ta takoj Zotin tim me 21000 gjynahe? Po nëse në çdo ditë janë mijëra gjynahe?” Pastaj ra për tokë nga të fikët, por panë që kishte vdekur. Njerëzit aty pranë dëgjuan dikë të thotë: “Tani do të kesh një vrap drejt Firdeusit të lartë!”
Përmbledhja e kësaj është kështu: Së pari i kërkon llogari vetvetes në lidhje me farzet – detyrimet që ka urdhëruar Allahu; nëse kujton ndonjë mangësi, atëherë duhet ta kapësh atë, ose duke e kryer me vonesë apo duke e përmirësuar. Pastaj i kërkon vetvetes llogari për ndalesat e Allahut; nëse kujton se ke bërë diçka prej tyre, nxito në pendim dhe kërkim të faljes nga Allahu, si dhe në kryerjen e veprave të mira që i fshijnë ato të këqiat. Pastaj i kërkon vetes llogari për pakujdesinë dhe neglizhimin; nëse sheh se ke qenë i pakujdesshëm në atë gjë për të cilën je krijuar (adhurimin dhe bindjen ndaj Allahut), atëherë menjëherë nxiton ta arrish atë me përmendjen e Allahut dhe kthimin tek Allahu me veprat që Ai do dhe pëlqen. Pastaj i kërkon llogari vetvetes për ato që ke folur, apo për ato ku ke ecur me këmbët e tua, apo që ke prekur e vepruar me duart e tua, apo që e ke dëgjuar me veshtë e tu: Çfarë ke pasur për qëllim me këto? Për hir të kujt i ke bërë? Në çfarë mënyrë i ke bërë? Kështu do ta dish se duhet të mbash dy regjistra për çdo vepër apo fjalë tënden: Në njërin të shënosh se për hir të kujt e bëre? Dhe në tjetrin të shënosh se si dhe sipas rrugës së kujt e bëre?
Pyetja e parë është për të tregur sinqeritetin për Hir të Allahut, kurse pyetja e dytë është për të treguar pasimin e të Dërguarit të Allahut (salallahu alejhi ue selem). Allahu i Madhëruar thotë: “92. Për Zotin tënd, Ne me siguri do t’i pyesim të gjithë ata, 93. për gjithçka që kanë bërë![10]“ [El Hixhr, 92-93]. Dhe thotë: “6. Sigurisht që Ne do t’i pyesim ata, të cilëve u kemi dërguar të dërguar,[11] dhe do t’i pyesim edhe të dërguarit.[12] 7. Dhe do ua tregojmë atyre gjithçka në detaje,[13] me dije,[14] sepse Ne nuk kemi qenë të papranishëm.”[15] [El A’raf, 6-7]. Dhe thotë: “Që Allahu t’i pyesë të sinqertët për besnikërinë e tyre.” [El Ahzab, 8]. Përderisa do të kërkohet llogari edhe nga të sinqertët, atëherë si mund të mendohet për gënjeshtarët dhe përgënjeshtruesit?!
Mukatili thotë në lidhje me ajetin 8 të sures el Ahzab: “Allahu i Madhëruar thotë: Ne morëm besën e tyre, në mënyrë që Allahu të pyesë të sinqertët – ka për qëllim profetët – për besnikërinë e tyre në transmetimin e mesazhit të Allahut.”
Muxhahidi thotë: “D.m.th. që Allahu do të pyesë ata që transmetojnë fenë e Tij nga të dërguarit e Tij: A e kanë transmetuar fenë e të dërguarve të Tij? Si dhe do të pyesë të dërguarit gjithashtu: A e transmetuan atë që u shpalli Allahu?”
Në fakt ajeti i përfshin të gjitha këto; të sinqertët janë të dërguarit e Allahut dhe gjithashtu ata që e transmetojnë fenë e të dërguarve të Allahut tek njerëzit. Allahu do të pyesë të dërguarit për transmetimin e shpalljeve të Tij, si dhe do të pyes ata që kanë transmetuar nga të dërguarit nëse e kanë transmetuar atë që iu ka arritur nga të dërguarit apo jo; pastaj do të pyes edhe ata që u ka arritur shpallja e Tij: Si i janë përgjigjur të dërguarve dhe transmetuesve të tyre? Allahu i Madhëruar thotë: “Atë Ditë, Ai do t’i thërrasë, duke u thënë: “Si ju përgjigjët të dërguarve?” [El Kasas, 65].
Katade ka thënë: “Për dy fjalë do t’u kërkohet llogari të parëve dhe të fundit: 1. Çfarë adhuronit në dynja? 2. Si ju përgjigjët të dërguarve? Pra, do të pyeten për të adhuruarin dhe për adhurimin.”
Allahu i Madhëruar thotë: “Pastaj, atë Ditë, do të pyeteni për mirësitë (e kësaj bote)!” [Et Tekathur, 8]. Muhamed ibën Xherir et Taberi thotë në interpretimin e këtij ajeti: “Pastaj, Allahu do ju pyesë për të mirat që kishit në këtë botë: Si vepruat kur ishit në mirësi? Nga i arritët ato mirësi? Si i fituat dhe çfarë vepruat me to?”
Katade thotë: “Allahu do e pyesë çdo njeri për ato që ka lënë amanet tek ai prej mirësive dhe të drejtave të Allahut.”
Mirësia për të cilën do të pyetesh është dy llojesh:
Njëri lloj është ajo që është fituar nga rrugë të lejuara dhe është shpenzuar në vendin që i takon; për këtë do të pyetesh se a ke falënderuar Allahun si duhet apo jo.
Lloj tjetër është mirësia dhe pasuria e fituar nga rrugë të palejuara, dhe që është shpenzuar gjithashtu jo në vendin e vet; për këtë do të pyetesh nga e ke fituar dhe ku e ke shpenzuar.
Përderisa njeriu është përgjegjës dhe do të pyetet për çdo gjë, edhe për dëgjimin, shikimin dhe zemrën e tij, ashtu si thotë Allahu: “Me të vërtetë, dëgjimi, shikimi dhe zemra – për të gjitha këto, njeriu është përgjegjës.” [El Isra, 36]; atëherë duhet patjetër që ai t’i kërkoje llogari vetvetes para se t’i kërkohet llogari në ditën e Llogarisë së madhe.
Për detyrueshmërinë e kërkimit të llogarisë nga vetvetja argumenton Fjala e Allahut: “O besimtarë, frikësojuni Allahut dhe çdo njeri le të shikojë se çfarë ka përgatitur për të nesërmen! Kijeni frikë Allahun, sepse Ai di çdo gjë që bëni ju!” El Hasr, 18]. Pra, Allahu thotë: “Secili prej jush të shohë se çfarë ka përgatitur për ditën e Kiametit prej: veprave të mira që do e shpëtojnë apo prej veprave të këqia që do e fusin në zjarr!”
Katade thotë: “Zoti juaj vazhdon ta afrojë ditën e Kiametit, sa që e ka bërë atë sikur të ishte nesër!”
Qëllimi është se rregullimi dhe përmirësimi i zemrës ndodh vetëm me kërkimin llogari nga vetvetja, dhe prishja e saj ndodh me neglizhimin e saj dhe shkuarjen pas saj.
Nëntemë
Të mirat e kërkimit të llogarisë nga vetvetja
Në kërkimin e llogarisë nga vetvetja ka një numër të madh të mirash dhe dobish:
– Prej këtyre dobive është: Të shohësh të metat e vetvetes, sepse kush nuk i sheh të metat dhe gabimet e vetvetes, nuk mund t’i largojë e rregullojë ato. Por nëse i sheh te metat e vetvetes, atëherë e urren atë për Hir të Allahut.
Imam Ahmedi ka nxjerrë nga Ebi ed Darda (radiallahu anhu) se ky ka thënë: “Askush nuk mund të kuptojë plotësisht derisa të urrejë njerëzit vetëm për Hir të Allahut, pastaj të kthehet te vetvetja dhe ta urrejë atë edhe më shumë se të tjerët.”[16]
Muarrif ibën Abdullah ka thënë: “Sikur të mos ishte ajo që di për vetveten, do i urreja të gjithë njerëzit.”
Në një lutje të tij që e bëri kur ishte në Arafat për kryerjen e Haxhit, Mutarrifi tha: “O Zot! Mos i kthe mbrapsht lutjet e njerëzve për shkakun tim!”
Bekër ibën Abdullah el Muzeni ka thënë: “Kur shihja njerëzit në Arafat mendova se që të gjithë atyre do u faleshin gjynahet, po mos të kisha qenë unë mes tyre.”
Ejub es Sikhtijani ka thënë: “Kur përmenden njerëzit e mirë, unë jam larg prej tyre.”
Kur Sufjan eth Theuri (Allahu e mëshiroftë!) ishte në shtratin e vdekjes, hyri tek ai Ebu el Eshheb dhe Hamad ibën Selemeh, dhe Hamadi i tha atij: “O Ebu Abdullah! A nuk je i sigurt tani nga ajo që i kishe frikën, dhe po shkon tek Ai që shpreson, i Cili është më Mëshiruesi i mëshiruesve?” Ai u përgjigj: “O Ebu Selemeh! A shpreson që dikush si unë mund të shpëtojë nga Zjarri?” Ai tha: “Po, për Allahun! Këtë shpresoj.”
Ibën Zejd ka përcjellë nga Muslim ibën Seid el Uasiti, se ky i kishte thënë: “Më ka treguar Hamad ibën Xheafer ibën Zejd, të cilit i kishte treguar babai i vet: “Dolëm në një ekspeditë, dhe në mesin e ushtrisë ishte edhe Silah ibën Eshjem. Në mbrëmje, njerëzit pushuan dhe pasi kryen faljen, Silah u shtri për të fjetur. Unë thashë me vete: “Do ta ruaj se çfarë do të veprojë gjatë natës. Ai priti deri sa njerëzit t’i merrte gjumi, sa që thashë se sytë u qetësuan dhe fjetën; pastaj ai u ngrit dhe hyri në një zabel (pyll i vogël) aty pranë nesh, kurse unë shkova dhe hyra pas tij pa më vënë re. Ai mori abdes pastaj u ngrit të falej, veç kur aty erdhi nje luan, i cili iu afrua atij, kurse unë u ngjita në një pemë dhe mendova: A thua u kthye dhe e pa luanin apo kujtoi se ishte ndonjë këlysh! Kur Silah ra në sexhde, thashë me vete: Patjetër që luani tani do e hajë, por ai u ngrit nga sexhdja pastaj dha selam, pastaj tha: “O kafshë e egër! Kërkoje ushqimin tënd diku tjetër!” Në atë çast luani ia mbathi duke lëshuar një zë rënkues, sa që mendova se nga ai zë do të çaheshin malet! Silah vazhdoi të falej deri sa afroi koha e namazit të sabahut, pastaj qëndroi ulur dhe falënderoi Allahun me fjalë që nuk i kisha dëgjuar kurrë më parë, pastaj tha: “Zoti im! Të kërkoj të më shpëtosh nga Zjarri, sepse dikush si unë nuk guxon të të kërkojë Xhenetin!” Pastaj u kthye te shokët sikur të kishte fjetur mbi shtrat të butë, kurse unë u ktheva aq i frikësuar sa vetëm Allahu e di.”[17]
Junus ibën Ubejd ka thënë: “Njoh njëqind tipare nga tiparet e mira, por nuk di që vetë të kem ndonjë prej tyre!”
Muhamed Ibën Uasiu ka thënë: “Sikur gjynahet të kishin erë, askush nuk do mund të ulej në tubimet e mia.”
Ibën Ebi Dunja ka përcjellë nga El Xheld ibën Ejub, se ky ka thënë: “Një murg nga Beni Israilët vazhdonte të bënte adhurim në një faltore që prej 60 vjetësh, pastaj filloi të shihte një ëndërr ku dikush i thoshte: “Këpucar filani është më i mirë se ti!” Kjo ëndërr po i përsëritej natë pas nate, kështu që ai shkoi te këpucari dhe e pyeti se çfarë pune të mirë bënte? Ai i tha: “Unë jam një njeri që për çdokënd që vjen tek unë mendoj se do të jetë në Xhenet kurse unë do të jem në Zjarr!” Dhe kështu, këpucari u bë më i mirë se murgu për shkak të përçmimit që i bënte vetvetes.”
Ebu Hafs ka thënë: “Kush nuk e akuzon vetveten vazhdimisht në çdo kohë, dhe nuk e kundërshton atë në të gjitha gjendjet, dhe nuk e tërheq atë zvarrë për të bërë ato gjëra që ajo i urren, në të gjitha kohët, ai është i vetëmashtruar. Kushdo që e sheh vetveten me pëlqim të diçkaje në të, e shkatërron atë!”
Vetvetja është thirrëse drejt gjërave që të shkatërrojnë, ndihmuese e armiqve të tu, ambicioze për çdo të shëmtuar, pasuese e çdo të keqe; pra nga natyra e saj, ajo shkon në fushën e kundërvajtjes dhe mëkatit.
Mirësia e papërshkrueshme është pikërisht dalja nga vetvetja dhe shpëtimi nga robëria e saj, sepse ajo është pengesa më e madhe mes robit dhe Allahut. Sa më shumë që njeriu ta njohë vetveten, aq më shumë do e përçmojë dhe do e urrejë atë.
Ibën Ebi Hatim, në “Tefsirin” e tij ka thënë: “Na ka treguar Ali ibën el Hasen; na ka treguar el Mukaddemi; na ka treguar Amir ibën Salih nga babai i tij, nga Ibën Umeri (radiallu anhuma) se Umer ibnul Khatab (radiallahu anhu) tha: “Zoti im! Më fal mua padrejtësinë dhe mosmirënjohjen time!” Dikush i tha atij: “O prijësi i besimtarëve! Mirë padrejtësia, po mosmirënjohja ç’hyn këtu?!” Ai u përgjigj me fjalën e Allahut: “Njeriu është vërtet i padrejtë dhe mosmirënjohës.” [Ibrahim, 34].
Pastaj thotë (Ibën Ebi Hatim): “Na ka treguar Junus ibën Habib; na ka treguar Ebu Daudi, nga Es Salt ibën Dinar; na ka treguar Bakijetu ibën Suhban el Hunai: “Pyeta Aishen për fjalën e Allahut të Madhëruar: “Pastaj, Ne ua dhamë Librin robërve Tanë të zgjedhur (nga ndjekësit e Muhamedit). Disa prej tyre i bëjnë dëm vetes (duke bërë vepra të ndaluara), disa janë në rrugë të mesme (duke kryer detyrimet dhe duke shmangur të ndaluarat), ndërsa disa, me lejen e Allahut, paraprijnë me të mira (përtej detyrimeve); kjo është dhuntia e madhe.” [Fatir, 32] Aisha (radiallahu anha) tha: “O biri im! Këta janë në Xhenet: ata që paraprijnë me të mira janë ata që kanë qenë në kohën e të Dërguarit të Allahut (salallahu alejhi ue selem), për të cilët i Dërguari i Allahut dëshmoi me Xhenet dhe me furnizim nga Allahu; kurse të mesmit janë ata që ndoqën gjurmët e të Dërguarit (salallahu alejhi ue selem) prej shokëve të tij deri sa shkuan te ai (ikën nga kjo botë); ndërsa ata që i bëjnë padrejtësi vetvetes janë ata si unë dhe si ju!” Duke e llogaritur veten e saj në rangun tonë.”[18]
Imam Ahmedi thotë: “Na ka treguar Haxhaxhi; na ka treguar Sheriku; nga Asim; nga Ebi Uail; nga Mesruku, i cili ka thënë: “Abdurrahmani hyri te Umu Seleme, e cila i tha: “Kam dëgjuar të Dërguarin (salallahu alejhi ue selem) të thotë: “Me të vërtetë, disa nga shokët e mi nuk do të më shohin kurrë pas vdekjes sime!” Abdurrahmani doli prej saj i tmerruar, dhe shkoi te Umeri (radiallahu anhu), dhe i tha: “Dëgjo se çfarë thotë nëna jote (Umu Seleme, nëna e besimtarëve).” Umeri u ngrit dhe shkoi te ajo, hyri brenda dhe e pyeti: “Të kërkoj për hir të Allahut, të më tregosh nëse unë jam prej atyre (që nuk do e shohin më të Dërguarin)?” Ajo tha: “Jo! Por nuk do t’i tregoj askujt tjetër pas teje nëse është apo jo prej tyre.”[19]
Urrejtja e vetvetes për hir të Allahut është nga cilësitë e të sinqertëve, dhe me këtë gjë njeriu afrohet tek Allahu brenda një çasti shumëfishin e afrimit me vepra të mira.
Imam Ahmedi thotë: “Na ka treguar Muhamed ibën el Hasen ibën Etesh; nga Ueheb, i cili ka thënë: “Një burrë adhuroi Allahun për shtatëdhjetë vjet, pastaj një ditë doli dhe e quajti të pakët punën që kishte bërë, kështu që u ankua te Allahu për këtë dhe pranoi gjynahun e tij. Atëherë atij i vjen dikush (engjëll) nga Allahu dhe i thotë: “Ky qëndrimi yt tani është më i dashur për Mua se e gjithë puna e mirë që ke bërë gjatë jetës tënde!”[20]
Imam Ahmedi thotë gjithashtu: “Na ka treguar Abdusamedi; na ka treguar Ebu Hilal; na ka treguar Katade: “Isai, biri i Merjemes ka thënë: “Më pyesni, sepse unë e kam zemrën të butë dhe te vetvetja ime jam i vogël!”[21]
Imam Ahmedi ka përmendur gjithashtu nga Abdullah ibën Rabah el Ensari, i cili ka thënë: “Daudi -alejhis selam- ruante grupin më të varfër nga bijtë e Izraelit dhe shkonte të ulej mes tyre, pastaj thoshte: “O Zot! Unë jam i varfër, që gjendem mes të varfërve!”[22]
Është përcjellë nga Imran ibën Muslim el Kasir, se Musai (alejhis selam) tha: “O Zot! Ku të kërkoj?” Allahu tha: “Më kërko tek zemërthyrët, sepse unë afrohem tek ata çdo ditë një pash, dhe sikur të mos e bëja këtë, do të rrënoheshin.”[23]
Në librin “Ez Zuhd”, të Imam Ahmedit, thuhet: “Një burrë nga bijtë e Izraelit adhuroi Allahun gjashtëdhjetë vjet duke i kërkuar Atij një nevojë të tijën, të cilën nuk e arriti kurrë, kështu që i ta vetvetes: “Pasha Allahun! Nëse do kishte ndopak mirësi brenda teje, do ta kishe arritur atë që kërkoje!” Pastaj pa në ëndërr dikë që i tha: “Përçmimi që i bëre vetes atë çast është më i mirë se adhurimi që ke bërë gjithë ato vite.”
Nga dobitë e kërkimit të llogarisë nga vetvetja është gjithashtu: njohja e të drejtës së Allahut mbi ty; dhe kush nuk e njeh të drejtën e Allahut mbi të, adhurimi i tij thuajse nuk i bën dobi, apo ka shumë pak dobi për të.
Imam Ahmedi ka përcjellë nga Uehbiu se ky ka thënë: “Më kanë përjellë se i Dërguari i Allahut, Musai (alejhis selam) kaloi pranë një burri i cili lutej dhe qante, dhe tha: “O Zot! Mëshiroje atë, sepse unë e mëshirova atë!” Allahu i shpalli Musait: “Sikur të më lutej deri sa t’i këputeshin fuqitë tërësisht, nuk do i përgjigjesha lutjes së tij, deri sa të shohë tek e drejta Ime ndaj tij.”
Nga gjërat më të dobishme për zemrën është që të shohësh dhe të mendosh në të drejtën e Allahut mbi ty, sepse kjo gjë të mbjell urrejtje për vetveten dhe përçmim të saj, dhe të shpëton nga vetëpëlqimi dhe zmadhimi i veprave të mira që bën; si dhe të hap derën e nënshtrimit dhe përuljes para Zotit tënd dhe humbjes së shpresës nga vetvetja. Kjo të mëson se shpëtimi nuk të vjen veçse me faljen nga Allahu dhe me mëshirën e Tij.
Nga e drejta e Allahut është që të bindesh ndaj Tij dhe të mos e kundërshtosh urdhrin e Tij; ta përmendësh dhe të mos e lësh në harresë; ta falënderosh dhe të mos jesh mohues dhe mosmirënjohës ndaj Tij.
Ai që e sheh këtë të drejtë të Zotit të vet ndaj tij, e mëson mirë dhe bindshëm se nuk po ia jep Allahut të drejtën e Tij, dhe se i duhet patjetër falja dhe mëshira e Tij; dhe sikur të lihej te puna e vet, do të shkatërrohej.
Kështu mendojnë ata që e njohin Zotin e tyre dhe vetveten e tyre, dhe kjo gjë i ka bërë ata që të humbin shpresat nga vetvetja dhe t’i lidhin të gjitha shpresat vetëm me faljen e Allahut dhe mëshirën e Tij.
Nëse do e shihje gjendjen e shumicës së njerëzve, do t’i gjeje në të kundërtën e kësaj, duke parë vetëm të drejtën e tyre ndaj Allahut dhe duke mos e parë të drejtën e Allahut ndaj tyre, prandaj ata janë shkëputur nga Allahu dhe zemrat e tyre janë mbuluar nga njohja e Allahut dhe dashuria për Të, nga malli për takimin me të dhe të kënaqurit me përmendjen e Tij; ky është kulmi i injorancës së njeriut në lidhje me Zotin e vet dhe me vetveten.
Marrja e vetvetes në llogari është pikërisht vështrimi i robit në të drejtën e Allahut pikë se pari, pastaj të shojë nëse e ka plotësuar si duhet atë të drejtë ndaj Zotit të tij? Të menduarit më të mirë është të menduarit në këtë gjë, sepse kjo gjë e shtyn zemrën që të ecë drejt Allahut dhe e shtrin atë para Tij të përulur e të nënshtruar; të thyer me thyerje që vetëm tek Allahu e gjen ngjitjen dhe shërimin; të varfër dhe me nevojë që vetëm tek Allahu e gjen plotësimin e nevojës dhe pasurinë; të nënshtruar me nënshtrim që vetëm tek Allahu gjen krenari; edhe nëse ka vepruar prej veprave gjithçka që ka mundur, por nëse i shpëton kjo pikë, atëherë ajo që i ka shpëtuar është shumë më e mirë se veprat e mira të tjera që ka bërë.
Imam Ahmedi ka përcjellë nga Ebu El Xheled: “Allahu i shpalli Musait: “Kur të më përendësh Mua, më përmend duke të t’u dridhur organet e trupit, dhe gjatë përmendjes Sime të jesh i përulur dhe i qetë! Kur më përmend Mua, vendose gjuhën pas zemrës tënde, dhe kur të qëndrosh para Meje për t’u falur, qëndro si një skllav i përbuzur e i përulur, dhe qorto veten tënde sepse ajo e meriton më së pari qortimin! Kur të më lutesh dhe të më kërkosh diçka, m’u lut me zemër të dridhur dhe gjuhë të sinqertë!”
Nga dobitë e vështrimit të robit në të drejtën e Allahut është: se kjo gjë nuk e lë atë që të përkëdhelet ndonjëherë me veprën e vet, sado e madhe që të jetë, sepse kushdo që përkëdhelet me veprën e vet, nuk ngjitet tek Allahu, siç e ka përmendur imam Ahmedi (në librin Ez Zuhd) nga njëri prej dijetarëve që e njohin mirë Allahun, se një burrë i tha atij: “Unë ngrihem të falem (natën) dhe qaj aq shumë gjatë faljes, sa gati nuk mbijnë fasulet nga lotët e mi.” Dijetari i tha atij: “Sikur të qeshje dhe të pranoje gjynahet e tua para Allahut, do të ishte më mirë për ty se sa të qash dhe të përkëdhelesh me veprën tënde; sepse namazi i atij që përkëdhelet nuk ngjitet më lart se ai!” Ai burri tha: “Atëherë, më këshillo!” Dijetari i tha: “Bëhu asket dhe mos lakmo gjërat e kësaj bote, as mos garo për tja marrë ato njerëzve që i kanë; por bëhu si bleta: kur ha, ha diçka të mirë (hallall), kur lë mbrapa, lë diçka të mirë (si mjalti bletës), kur shkel mbi ndonjë shkop, mos e dëmto dhe mos e thyej atë (të jesh i lehtë si bleta)! Të porosis që të jesh besnik për hir të Allahut, si besnikëria e qenit për familjen e tij; edhe pse ata e lënë të uritur apo e dëbojnë atë, ai nuk pranon veçse t’i ruajë ata dhe të jetë besnik ndaj tyre!”
Imam Ahmedi ka nxjerrë gjithashtu nga El Xheriri, se ky ka thënë: “Më kanë treguar se një burrë nga bijtë e Izraelit kishte një nevojë që donte tja kërkonte Allahut, kështu që bëri shumë adhurime dhe përpjekje në vepra të mira, pastaj i kërkoi Allahut atë që i nevoitej, por pa sukses. Një natë fjeti duke përçmuar vetveten dhe tha: “O vetja ime! Ç’ne që nuk të plotësohet lutja dhe dëshira jote?” Dhe fjeti shumë i mërzitur dhe duke sharë vetveten, dhe duke thënë: “Pasha Allahun! Nuk e kërkova nevojën time nga Allahu por nga vetvetja ime (nga vepra dhe adhurimi im)!” Kështu që fjeti duke përçmuar e sharë vetveten dhe vetëm këtë gjë mbante në gojë; atëherë iu plotësua dëshira dhe nevoja që kishte.”
[1] Sahih Ebu Daud (1844).
[2] Hadith Daif; El Mishkat (2476). E ka nxjerrë Tirmidhiu (3483).
[3] Buhariu dhe Muslimi. Kjo është fjala e Aliut (radiallahu anhu) kur i Dërguari i Allahut (salallahu alejhi ue selem) e zgjoi atë bashkë me Fatimen që të falnin namazin e natës.
[4] Hadithi është i dobët (Es Silsiletu ed Daife, 5319).
[5] Hadithi është i dobët (Es Silsiletu ed Daife, 1201).
[6] Dhe mos ec nëpër tokë me arrogancë e mendjemadhësi, o njeri, sepse ti nuk mund ta çash Tokën e të arrish fundin e saj me mendjemadhësinë tënde, dhe lartësia jote nuk mund të arrijë lartësinë e maleve, kështu që si mund të sillesh arrogant e mendjemadh?!
[7] O njeri, mos shko pas diçkaje për të cilën nuk ke njohuri, por sigurohu mirë me dije të sigurt, sepse njeriu është përgjegjës dhe do të japë llogari për përdorimin që i ka bërë dëgjimit, shikimit dhe zemrës së vet dhe madje vetë këto do të dëshmojnë në favor ose kundër njeriut; nëse i ka përdorur ato për gjëra të mira e në bindje ndaj Allahut, do të marrë shpërblim, e në të kundërt, nëse i ka përdorur për keq dhe mosbindje ndaj Allahut, do të marrë ndëshkim.
[8] Thuaju robërve të Mi besimtarë, që kur bisedojnë e diskutojnë me njëri-tjetrin, të thonë fjalët më të mira, sepse përndryshe, djalli do të mbjellë armiqësi, mosmarrëveshje dhe përçarje mes tyre. Me të vërtetë, djalli është armik i hapur dhe i betuar i njeriut.
[9] Do të donte që të mos e shihte dhe të mos ballafaqohej kurrë me veprën e keqe që ka bërë në dynja.
[10] Allahu betohet në Veten e Tij, ashtu si të dojë Ai, duke thënë: Për Zotin tënd, o Muhamed! Ne do t’i marrim në llogari në ditën e Gjykimit të gjithë ata që e ndanë Kuranin pjesë-pjesë për gjithçka që vepruan në këtë botë prej idhujtarisë, përgënjeshtrimit të Allahut dhe të Dërguarit të Tij dhe mëkateve të tyre, në rast se ata vazhdojnë kështu dhe vdesin në këtë gjendje, pa u penduar.
[11] Do të marrim në llogari popujt që iu kemi dërguar të dërguar dhe do t’i pyesim se çfarë bënë me atë që iu sollën të dërguarit prej urdhrave dhe ndalesave të Mia? A i zbatuat ato apo i thyet urdhrat e Mia dhe i kundërshtuat të dërguarit e Mi?
[12] Nëse i komunikuan shpalljet e Allahut në mënyrën më të plotë, dhe se si iu përgjigjën atyre popujt e tyre.
[13] Gjithçka që kanë vepruar në këtë botë, gjithësecilit.
[14] Me dijen e sigurtë dhe absolute të Allahut, i Cili di dhe regjistron gjithçka veprojnë krijesat e Tij.
[15] Për asnjë çast nuk kemi munguar, dhe asgjë nuk mund të na shpëtojë, në të gjithë krijimin Tonë.
[16] Ez Zuhd, faqe 134.
[17] E ka përmendur Ibnul Mubarak në “Ez Zuhd”, El Mervezi në “Madhërimi i vlerës së Namazit” dhe Ebu Nuajm në “El Hilje”.
[18] Transmetim i dobët. E ka përmendur Et Tajalisi në “Musned”, Taberani në “El Eusat”, el Hakim në “El Mustedrak” dhe e ka cilësuar të saktë, por Dhehebiu thotë se Es Salt, nuk është i besueshëm, madje el Hejthemi thotë se ai është i lënë (d.m.th. që nuk i merret hadithi). Shejh Albani e ka renditur në Vargun e Haditheve të Dobëta me numër 3235.
[19] Transmetim i saktë. E ka nxjerrë Ahmedi në “Musned”, e të tjerë. Shejh Albani e ka renditur në Vargun e Haditheve të Sakta me numër 2982.
[20] Imam Ahmedi, në “Ez Zuhd”, dhe Ebu Daudi.
[21] Imam Ahmedi, në “Ez Zuhd”.
[22] Imam Ahmedi, në “Ez Zuhd”, nga Jezid ibën Harun; nga El Xheriri; nga Ebu Selil.
[23] Abdullah ibën Ahmed, në Shtojcën e “Ez Zuhd”, dhe Ebu Nuajm në “El Hiljeh”.
