TEUHIDI EL-ESMAI UES-SIFAT

TEUHIDI EL-ESMAI UES-SIFAT – Njësimi i Allahut në Emrat dhe Cilësitë e Tij

Autor: Muhamed ibën Ibrahim El-Hamd

Parathënie

Falënderimi i takon vetëm Allahut. Vetëm Atë falenderojmë, Atij i kërkojmë Ndihmë dhe falje të gjynaheve tona. I kërkojmë mbrojtje Allahut prej të keqes së veteve (shpirtrave) tona dhe prej të këqiave të punëve tona.

Atë që udhëzon Allahu, nuk ka kush t’a humbë dhe atë që humb Allahu, nuk kush t’a udhëzojë.

Dëshmoj se nuk ka të adhuruar tjetër (me të drejtë) përveç Allahut, Një e të Pashoq dhe dëshmoj se Muhamedi është rob dhe i Dërguari i Tij.

Dituria në Emrat dhe Cilësitë e Allahut është dija më fisnike që fiton zemra dhe dija më e pastër që arrin mendja. Ajo është ajka e Mesazhit Hyjnor dhe rruga për njohjen e Allahut dhe për adhurimin vetëm Të tij, Një e të Pashoq.

Në faqet që vijojnë do të bëhet fjalë pikërisht për këtë lloj të Teuhidit, sipas pikave të mëposhtme:

* Përkufizimi i Teuhdit të Emrave dhe Cilësive të Allahut.

* Rëndësia e tij.

* Frytet e tij.

* Rruga e Ehli sunetit dhe xhematit në lidhje me Emrat dhe Cilësitë e Allahut.

* Argumentet që provojnë saktësinë e rrugës së selefëve në këtë pikë.

* Rregulla dhe baza në Emrat e Allahut të Madhëruar.

* Rregulla dhe baza në Cilësitë e Allahut të Madhëruar.

* Cila është e kundërta e Teuhidit të Emrave dhe Cilësive të Allahut?

* Grupet që kanë humbur në temën e Emrave dhe Cilësive të Allahut.

* Gjykimi për atë që mohon një prej Cilësive të Allahut të pohuar në Kur’an apo sunet.

* Çështje të cilat i kanë shpikur mutekelimunët (ata që merren me oratori e filozofi të cilët janë përgjithësisht esh’aritë dhe mu’tezilitë)- fjalët përmbledhëse në këtë temë.

* Një studim i shkurtër për këto fjalë përmbledhëse.

* Një fjalë për alegorinë (El-mexhaz).

Dhe së fundi, lus Allahun me Emrat e Tij të Bukur dhe Cilësitë e Tij të Larta, që të n’a inspirojë logjikimin e saktë, të n’a mësojë atë që n’a bën dobi dhe të n’a bëjë dobi me atë që n’a mëson! Ai është i Mundshmën për këtë dhe i Denjë për t’iu përgjigjur lutjes. Dhe Allahu është më i Dituri dhe salati e paqa i Tij qoftë mbi Muhamedin dhe familjen e tij!

Përkufizimi i Teuhidit të Emrave dhe Cilësive të Allahut

Teuhidi i Emrave dhe Cilësive të Allahut është besimi në atë me të cilën Allahu ka cilësuar Veten e Tij në Librin e Tij, apo me të cilën e ka cilësuar Atë i Dërguari i Tij (sal-lallahu alejhi ue sel-lem) prej Emrave të Bukur dhe Cilësive të Larta, pastaj marrja e tyre ashtu siç kanë ardhur, në mënyrën që i përshtatet Allahut të Lartëmadhëruar.
Apo, ai është bindja në veçimin e Allahut të Madhëruar me përsosmërinë absolute nga të gjitha anët dhe me Cilësitë e Madhështisë, Krenarisë dhe Bukurisë.
Ndërsa shejh Abdurr-Rrahman ibën Seadi e ka përkufizuar me përkufizim gjithpërfshirës, kështu: “Teuhidi i Emrave dhe Cilësive të Allahut është besimi në veçimin e Allahut të Madhëruar me përsosmërinë absolute nga të gjitha anët, me Cilësitë e Madhështisë, Krenarisë dhe Bukurisë në të cilat nuk e shoqëron askush në asnjë lloj forme. Kjo, duke pohuar të gjitha ato që ka pohuar Allahu për Veten e Tij, apo që ka pohuar për Të i Dërguari i Tij (sal-lallahu alejhi ue sel-lem), prej të gjitha Emrave, Cilësive, kuptimeve të tyre dhe rregullave të tyre të cilat kanë ardhur në Kur’an dhe Sunet, sipas mënyrës që i përshtatet Madhështisë dhe Krenarisë së Tij, pa mohuar asgjë prej tyre, pa i hequr kuptimin, pa i ndryshuar dhe pa përngjasim. Si dhe mohimi i asaj që Allahu e ka mohuar për Veten e Tij, apo që e ka mohuar nga Ai i Dërguari i Tij (sal-lallahu alejhi ue sel-lem), prej të metave e mangësive, si dhe prej çdo gjëje që e mohon Përsosmërisë së Tij.”

Rëndësia e Teuhidit të Emrave dhe Cilësive të Allahut

Dija për Teuhidin e Emrave dhe Cilësive, si dhe besimi në të ka rëndësi të madhe gjë të cilën e tregojnë edhe pikat e mëposhtme:

Besimi në këtë lloj të Tehidit bën pjesë në besimin në Allahun e Madhëruar, pasiqë nuk mund të qëndrojë besimi në Allahun nëse nuk beson në Emrat dhe Cilësitë e Tij.
Njohja e Tehidit të Emrave dhe Cilësive të Allahut dhe besimi në të sipas mënyrës që kanë besuar selefët e parë të këtij populli, është adhurim i Allahut të Madhëruar, sepse Allahu na ka urdhëruar me këtë gjë dhe bindja ndaj Tij është e detyrueshme.
Besimi në të sipas mënyrës së selefëve të mirë është rrugë për shpëtimin nga devijimi dhe rrëshqitja në të cilat kanë rënë refuzuesit e tyre Cilësive, apo përngjasuesit e tyre me ato të krijesave, si dhe të tjerë të cilët kanë devijuar në këtë temë.
Besimi në të sipas mënyrës së saktë e të vërtetë është shpëtim nga kërcënimi i Allahut i Cili thotë: “…dhe largojuni shoqërisë së atyre të cilët i përgënjeshtrojnë (dhe përdhosin) Emrat e Tij!” [El-Earaf: 180].
Kjo dije është më fisnikja e dijeve dhe më e vlefshmja e tyre në mënyrë të padiskutueshme, kështuqë marrja me të dhe studimi i saj është marrje me qëllimin më të lartë dhe me dhurimin më fisnik.
Ajeti më madhështor në Kur’an është ajeti El-Kursi dhe kjo për shkak se ai përfshin këtë lloj të Teuhidit.
Sureja El-Ihlas është e barabartë me një të tretën e Kur’anit, sepse ajo është veçuar për Cilësimin e Allahut të Madhëruar.
Besimi në këtë lloj të Teuhidit sjell fryte të mëdha dhe adhurime të ndryshme, diçka prej të cilës n’a bëhet e qartë nga fjala për frytet e besimit në Teuhidin e Emrave dhe Cilëve.

Frytet e besimit në Teuhidin e Emrave dhe Cilësive

Dija për Emrat dhe Cilësitë e Allahut, meditimi i tyre dhe të kuptuarit e tyre ashtu siç ka dashur Allahu, është dija më e rëndësishme dhe më fisnike, siç e thamë më lartë, për shkak të fryteve të mëdha e të dobishme që ajo sjell.

Dijetarët e Islamit, të hershëm e të tanishëm, janë përkujdesur për sqarimin e Emrave dhe Cilësive të Allahut, për shpjegimin e tyre, qartësimin dhe sqarimin e fryteve të besimit në të. Prej fryteve të besimit në Teuhidin e Emrave dhe Cilësive të Allahut janë:

1- Dija për Emrat dhe Cilësitë e Allahut është rruga për njohjen e Allahut; kjo sepse Allahu i ka krijuarit krijesat e Tij që t’a njohin dhe t’a adhurojnë Atë, gjë e cila është qëllimi i krijimit të tyre. Kështuqë marrja me të është të merresh me atë për të cilën je krijuar, ndërsa lënia dhe humbja e tij është nënvleftësim i asaj për të cilën je krijuar. Për këtë arsye është e padrejtë që njeriu mbi të cilin mirësitë e Allahut janë të vazhdueshme, të mos e njohë Zotin e tij dhe t’i kthejë shpinën njohjes së Tij.

Pastaj, nëse njerëzit duan që t’a njohin Zotin e tyre, ata nuk kanë rrugë tjetër përveç njohjes së Tij me anë të teksteve Hyjnore të cilat e përshkruajnë Atë dhe flasin qartë për Veprat dhe Emrat e Tij, siç është ajeti El-Kursi, fundi i sures El-Hashr, sureja El-Ihlas e të tjera.

2- Njohja e Allahut të çon në dashurinë për Të, frikën prej Tij, shpresën tek Ai dhe kryerja e veprave me sinqeritet për Të, gjë e cila është vetë lumturia e njeriut. Por nuk ka rrugë për njohjen e Allahut, vetëm se me njohjen e Emrave dhe Cilësive të Tij, si dhe kuptimin e domethënies së tyre, rregullave të tyre dhe atë që ato përmbajnë.

3- Pastrimi i shpirtrave dhe drejtimi i tyre në rrugën e adhurimit të të Vetmit që është Një, gjë e cila është fryt për shkak të fryteve që arrihen me nga njohja e Emrave të Allahut dhe Cilësive të Tij, ngase sheriati që ka zbritur nga Allahu ka për qëllim rregullimin e njeriut dhe rruga e këtij rregullimi është ecja e njerëzve sipas rrugës së adhurimit të Allahut, Një e të Pashoq. Dija për Emrat dhe Cilësitë e Allahut të ruan nga rrëshqitjet, me Lejen e Allahut, si dhe u hap njerëzve dyert e optimizmit, rrënjos besimin dhe ndihmon në durim. Nëse njeriu e njeh Zotin e tij me Emrat dhe Cilësitë e Tij, si dhe përvetëson kuptimet e tyre, kjo gjë ndikon rrënjësisht tek ai dhe i mbushet zemra me më të lartën njohuri e dituri.

Për shembull, Emrat e Madhështisë së Allahut t’a mbushin zemrën me madhërim dhe lartësim të Allahut.

Emrat e bukurisë, mirësisë, bamirësisë, mëshirës dhe bujarisë t’a mbushin zemrën me dashuri për Allahun, me mall për takimin me Të, me dëshirim të asaj që gjendet tek Ai dhe me falenderim e lavdërim vetëm të Atij.

Emrat e krenarisë, urtësisë, dijes dhe fuqisë, t’a mbushin zemrën me nënshtrim, frikë dhe përulje para Tij të Madhërishmit.

Ndërsa Emrat e diturisë, njohjes së përpiktë, gjithpërfshirjes, mbikqyrjes dhe vështrimit, t’a mbushin zemrën me ruajtjen nga mbikqyrja e Allahut në lëvizjet dhe qëndrimet në mesin e njerëzve dhe në vetmi, si dhe me ruajtjen e mendjes nga mendimet e këqia e të ulëta, apo nga dëshirat e prishura.

Emrat e pasurisë dhe butësisë t’a mbushin zemrën me nevojë, domosdoshmëri dhe kthim të fytyrës nga Allahu i Madhëruar në çdo kohë e gjendje.

4- Largimi nga gjynahet, sepse trupat mund të anojnë nga kryerja e gjynaheve, por ti kujton që Allahu të sheh ty dhe kujton qëndrimin para Tij, kështuqë largohesh prej tyre dhe nuk i vepron ato.

5- Shpirtrat janë vështrues që ruajnë atë që posedojnë të tjerët dhe ndoshta hyn në to diçka prej mospëlqimit dhe smirës, por kur kujton që prej emrave të Allahut është emri “El-Hakim” (i Urti), ndërsa i Urti është ai që e vendos çdo gjë në vendin e saj, atëherë e ndalon veten tënde nga smira dhe zilia për tjetrin, e ndalon nga epshet e saj dhe nga e keqja e saj.

6- Njeriu bie në gjynahe dhe i ngushtohet vendi për atë që ka bërë, pastaj i vjen shejtani që t’a bëjë atë të prishë mendimin për Zotin e tij, por ai kujton që prej Emrave të Allahut është “Err-Rrahim” (Mëshirëploti), “Et-Teuab” (Pranuesi i pendimit) dhe “El-Gafur” (Falës i Madh), kështuqë ai nuk vazhdon në gjynahe, por i lë ato dhe pendohet tek Zoti i tij e i kërkon falje, atëherë e gjen Atë Falës të Madh, Pranues të pendimit dhe Mëshirëplotë.

7- Prej atyre fryteve është se njeriun e zënë fatkeqësitë, të papëlqyeshmet e sprovat, por ai strehohet në bazën e fortë dhe fortesën e fortifikuar, kështuqë tronditja dhe ankthi largohen dhe i hapen atij dyert e optimizmit dhe shpresës.

8- Mund të ndeshesh me të këqinjtë dhe armiqtë e Fesë së Allahut prej mosbesimtarëve dhe tiranëve të cilët përdorin të gjitha mënyrat për të të luftuar, për të dëmtuar, për të ndaluar rriskun dhe për të marrë edhe jetën, por ti e di që rrisku dhe jeta janë vetëm në Dorën e Allahut, gjë e cila mbjell tek ti trimërinë dhe adhurimin e të mbështeturit tek Allahu në punët e jashtme e të brendshme të zemrës.

9- Njeriun e zënë sëmundjet e ndryshme dhe ndoshta mjekimi i tyre bëhet i pamundur, apo mundet që sëmundja të vazhdojë gjatë me të dhe pesimizmi t’i hyjë në zemër kur ai të mos shohë asnjë rrugëzgjidhje. Atëherë kujton që Shëruesi është Allahu dhe i ngre duart tek Ai për t’i kërkuar shërim, duke t’u hapur kështu dyert e optimizmit, pastaj ndoshta Allahu t’a shëron atë sëmundje, ose largon prej teje diçka më të madhe se ajo (të cilën ti nuk e di), ose ia zëvendëson duanë e tij me dhënien e durimit, qëndrueshmërisë dhe bindjen, gjë e cila është më e mirë për ty sesa shërimi nga ajo sëmundje.

10- Njohja e Allahut të Madhëruar është origjina e të gjitha gjërave, saqë ai që e njeh Allahun me njohuri të vërtetë, ai argumenton me atë që njeh prej Cilësive dhe Veprave të Allahut për ato që Ai vepron dhe ligjeve që Ai vendos, sepse Allahu nuk vepron veçse atë që e përmbajnë Emrat dhe Cilësitë e Tij. Kështu, veprat e Tij sillen rreth drejtësisë, mirësisë, mëshirës dhe urtësisë.

11- Atij që i hapet kjo derë, dera e Emrave dhe Cilësive të Allahut, atij i është hapur dera e Teuhidit të kulluar i cili nuk mund të arrihet veçse nga njësuesit e plotë.

12- Shtimi i imanit (besimit). Dija për Emrat dhe Cilësitë e Allahut është nga shkaqet më të mëdha për shtimin e besimit dhe kjo për shkak të asaj që kjo dije mbjell në zemrat e njerëzve prej dashurisë për Allahun, kthimin tek Ai me pendim, me frikërespekt, me lartësim e madhërim të Krijuesit të Lartëmadhëruar. “Dhe atyre të cilëve janë udhëzuar, Ai ua shton udhëzimin dhe u jep atyre devotshmëri në këtë rrugë.” [Muhamed: 17]

13- Kush i numëron nëntëdhjetë e nëntë Emra prej Emrave të Allahut, hyn në Xhenet. I Dërguari (sal-lallahu alejhi ue sel-lem) thotë: “Allahu ka nëntëdhjetë e nëntë emra, njëqind pa një. Kush i numëron ato, hyn në Xhenet.”

Domethënia e numërimit të tyre do të vijë më pas, kur të flasim për rregullat në Emrat dhe Cilësitë e Allahut.

Rruga e Ehli Sunetit dhe Xhematit në lidhje me Emrat dhe Cilësitë e Allahut

Pasuesit e Sunetit dhe të Xhematit janë atë ata të cilët janë bashkuar për marrjen e sunetit të të Dërguarit (sal-lallahu alejhi ue sel-lem) dhe për të vepruar sipas tij me zemrat dhe trupat e tyre në fjalë, vepër e besim.

Rruga e tyre në lidhje me Emrat dhe Cilësitë e Allahut është si vijon:

1- Në pohim: Ata pohojnë atë që ka pohuar Allahu për Veten e Tij në Librin e Tij apo në gjuhën e të Dërguarit të Tij (sal-lallahu alejhi ue sel-lem), pa bërë devijim të fjalës nga kuptimi i saj, pa e zhveshur fjalën nga kuptimi i saj, pa bërë përshkrim dhe pa bërë përngjasim me krijesat.

2- Në mohim: Ata mohojnë atë që ka mohuar Allahu nga Vetja e Tij në Librin e Tij, apo në gjuhën e të Dërguarit të Tij (sal-lallahu alejhi ue sel-lem), duke besuar qëndrimin e përsosmërisë së të kundërtës së tyre për Allahun e Lartësuar. Kjo, sepse çdo gjë që Allahu e ka mohuar nga Vetja e Tij është prej cilësive të mangëta të cilat bien ndesh me Përsosmërinë e domosdoshme të Allahut. Të gjitha cilësitë e mangëta, si pamundësia, gjumi dhe vdekja janë absurde për Allahun e Lartësuar për shkak të domosdoshmërisë së përsosmërisë së Tij dhe ato që Ai ka mohuar nga Vetja e Tij, me to është për qëllim mohimi i asaj cilësie që është mohuar, si dhe pohimi i përsosmërisë së të kundërtës së saj.

Kjo, për shkak se mohimi i thjeshtë nuk tregon përsosmëri, vetëm nëse përmban një cilësi të pohimit mbi të cilën ajo hidhet, si në Fjalën e Allahut: “Atë nuk e merr as kotja dhe as gjumi.” [El-Bekare: 255], “Dhe nuk na preku ndonjë gjë prej lodhjes.” [Kaf: 38].

Kështu, Allahu i Lartësuar e mohoi kotjen dhe gjumin nga Vetja e Tij në ajetin El-Kursi, për shkak të përsosmërisë dhe mbajtjes së Tij të çdo gjëje që ekziston, ndërsa në ajetin e dytë, Ai e mohoi nga Vetja e Tij lodhjen, për shkak të përsosmërisë së Fuqisë dhe Mundësisë së Tij. Kështuqë, mohimi në këtë rast përmban një prej cilësive të përsosmërisë.

Ndërsa thjesht mohimi nuk është përsosmëri, pasiqë shkaku i tij mund të jetë pamundësia ose dobësia, siç është fjala e poetit nexhashi i cili ofendon fisin Beni el-Axhlan:

“Një fis që nuk tradhton me shkeljen e besës së tij

dhe as nuk i bëjnë padrejtësi njerëzve, qoftë sa kokrra e elbit”

Ai e ka mohuar nga ata padrejtësinë, por jo për t’i lavdëruar ata, por për t’i ofenduar, sepse ata nuk munden dhe janë të paaftë për t’a bërë një gjë të tillë.

Po kështu edhe fjala e një poeti tjetër që thotë:

“Por populli im, edhe pse janë të shumtë në numër,

ata nuk i dalin përballë sherrit edhe nëse ai është i dobët”

Ai nuk i lavdëron ata për mosdashjen e sherrit, por i shan ata për pamundësinë dhe frikën e tyre, për këtë shkak ai thotë në vargun tjetër:

“Ah! Sikur të kisha kundër tyre një popull që kur nisen

Shpërthejnë luftën, qofshin kaluar apo këmbësorë”

Shkaku i mohimit të një cilësije mund të jetë edhe mospërputhja me të, kështuqë nuk mund të përmbajë lavdërim, si p.sh. nëse thua: “Muri nuk bën padrejtësi”.

Prej këtu n’a bëhet e qartë se mohimi i thjeshtë nuk tregon përsosmëri, vetëm nëse përmban pohimin e përsosmërisë së të kundërtës së tij.

Dijetari i Islamit, Ibën Tejmije (Allahu e mëshiroftë) thotë:

“Duhet të jetë e ditur se mohimi nuk përmban lavdërim dhe as përsosmëri, vetëm nëse përmban pohim, përndryshe mohimi i plotë nuk përmban lavdërim dhe as përsosmëri, sepse mohimi i plotë është mosekzistencë e plotë dhe kjo e fundit është një asgjë, ndërsa ajo që nuk është asgjë, ajo është ashtu siç thuhet: “Asgjë”, aq më tepër të jetë lavdërim apo përsosmëri. Sepse me mohim të plotë cilësohet asgjëja dhe absurdja, të cilat nuk cilësohen me lavdërim apo përsosmëri.”

3- Qëndrimi dhe heshtja për ato cilësi të cilat nuk janë pohuar dhe as në janë mohuar në Kur’an dhe Sunet dhe për të cilat janë kundërshtuar njerëzit, siç është p.sh. “trupi”, mbushja e vendit, drejtimi i të qënurit të Tij e të tjera si këto. Rruga e selefëve në këto gjëra është të qëndruarit në shprehjet që kanë ardhur dhe nuk i pohojnë e as nuk i mohojnë ato të tjerat, sepse ato nuk janë përmendur në tekstet Hyjnore.

Ndërsa në lidhje me kuptimin e tyre, ata pyesin me hollësi për të dhe nëse është për qëllim ndonjë kuptim i kotë nga i cili Allahu është i Pastër, ata e kthejnë mbrapsht atë dhe nëse është për qëllim ndonjë kuptim i vërtetë i cili nuk është absurd për Allahun, ata e pranojnë atë.

Fjala “trup” p.sh. ata qëndrojnë në shqiptimin e saj, ndërsa për domethënien e saj ata bëjnë sqarime. Nëse me atë fjalë është për qëllim diçka aksidentale dhe e montuar ku çdo pjesë e tij ka nevojë për pjesën tjetër e tjerë e tjerë, kjo është absurde për Zotin e Përjetshëm dhe Mbajtësin e të gjitha krijesave të Tij.

Dhe nëse është për qëllim me fjalën “trup”, diçka që qëndron me Veten e Tij dhe cilësohet me ato që i shkojnë për shtat Atij, kjo nuk është absurde për Allahun, sepse Ai i Lartmadhërueshme qëndron me Veten e Tij dhe është i cilësuar me Cilësitë e përsosura të cilat i shkojnë për shtat Atij.

Kështu është edhe për “drejtimin”, ata ndalojnë nga të shprehurit e tij, ndërsa për domethënien e tij, nëse është për qëllim drejtimi i poshtëm, Allahu është i Pastër nga kjo gjë dhe nëse është për qëllim drejtimi i sipërm i cili e përfshin Atë brenda tij, kjo është gjithashtu absurde për Allahun, ndërsa nëse është për qëllim se Allahu është në drejtimin e sipërm e të lartësisë i cili nuk e përfshin Atë, kjo është e qëndrueshme për Allahun.

Kjo është rruga e tyre me të gjitha shprehjet e përmbledhura, siç do të vijë sqarimi i kësaj kur të flasim për shprehjet përmbledhëse.

Argumentet që provojnë saktësinë e rrugës së selefëve

Rruga e të parëve tanë të mirë, pasuesëve të sunetit dhe xhematit është ajo që duhet ndjekur në Emrat e Allahut dhe Cilësitë e Tij dhe ajo është rruga më e paqshme, më e ditur dhe më e qëndrueshme, dhe nuk ekziston rrugë tjetër e saktë në këtë temë, në temën e Emrave dhe Cilësive të Allahut, përveç rrugës së tyre në pohimin dhe marrjen e atyre Emrave ashtu si kanë ardhur. Për këtë gjë argumentojnë prova e fakte të shumta, prej të cilave po përmendim:

1- Për rrugën e selefëve argumenton Kur’ani dhe Suneti. Prej argumenteve të Kur’anit është Fjala e Allahut: “Të Allahut janë emrat më të bukur, kështuqë luteni Atë me to dhe largojuni shoqërisë së atyre që i mohojnë (e përdhosin) Emrat e Tij! Ata do të shpërblehen me atë që kanë vepruar.” [El-Earaf: 180].

Gjithashtu: “Asgjë nuk është si Ai dhe Ai është Gjithëdëgjuesi, Gjithëshikuesi.” [Esh-Shura: 11].

Gjithashtu Fjala e Allahut: “Dhe mos ndërhy tek ajo për të cilën nuk ke dijeni!” [El-Isra: 36].

Ajeti i parë argumenton për domosdoshmërinë e pohimit të Emrave të Allahut pa i devijuar dhe pa i zhveshur ato nga domethënia e tyre, sepse këto të dyja janë prej mohimit dhe përdhosjes së Emrave të Tij.

Ajeti i dytë argumenton domosdoshmërinë e mohimit të përngjasimit, ndërsa ajeti i tretë argumenton domosdoshmërinë e mohimit të përshkrimit dhe domosdoshmërinë e të qëndruarit dhe heshtjes nga ajo për të cilën nuk ka ardhur argument që e pohon apo e mohon atë.

Ndërsa nga Suneti, argumentet janë gjithashtu të shumta, prej të cilave po përmendim fjalën e tij (sal-lallahu alejhi ue sel-lem): “O Zoti im, Ti je i Pari dhe para Teje nuk ka asgjë. Ti je i Fundit dhe pas Teje nuk ka asgjë. Ti je i Dukshmi dhe mbi Ty nuk ka asgjë. Ti je i Fshehti dhe nën Ty nuk ka asgjë.”

2- Logjika: Logjika argumenton për saktësinë e rrugës së selefëve dhe mënyra e argumentimit të saj është se fjalët e hollësishme për atë që është e domosdoshme, e lejuar apo absurde për Allahun, nuk mund të arrihet veçse me Njoftimet Qiellore, me Kur’anin dhe Sunetin, kështuqë bëhet e detyrueshme ndjekja e tyre, duke pohuar atë që pohojnë, duke mohuar atë që mohojnë dhe duke heshtur në atë që kanë heshtur.

3- Natyrshmëria: Argumentimi i natyrshmërisë së njeriut për saktësinë e rrugës së selefëve është sepse shpirtrat e pastër janë krijuar në natyrshmërinë e dashurisë për Allahun, për madhërimin dhe adhurimin e Tij. A mund të duash, të madhërosh e të adhurosh tjetër përveç Atij që e njeh se Ai posedon Cilësitë e përsosura dhe që është i Pastër nga cilësitë e mangëta?!

4- Përputhmëria e saj me Kur’anin dhe Sunetin: Kush vëzhgon rrugën e selefëve me dije e drejtësi, ai e gjen atë në përputhje me atë që thotë Kur’ani dhe Suneti, si në vija të përgjithshme edhe në hollësira. Kjo për shkak se Allahu e zbriti Kur’anin me qëllim që njerëzit të meditojnë në ajetet e tij, të veprojnë sipas tyre, nëse janë dispozita dhe të besojnë në to, nëse janë njoftime.

5- Selefët e mirë prej sahabeve e tabiinëve janë trashëgimtarët e pejgamberëve dhe të Dërguarëve të Allahut: Ata e morën dijen e tyre nga burimi i mesazhit Hyjnor, sepse Kur’ani zbriti me gjuhën e sahabeve dhe në kohën e tyre. Ata janë njerëzit që kanë qënë më pranë burimit të pejgamberllëkut të pastër. Ata janë njerëzit me natyrshmërinë më të pastër e të çiltër dhe më të paktit në shtirje e shtrëngim. Si të mos jetë kështu, ndërsa ata i ka pastruar Allahu në Librin e Tij, i ka lavdëruar ata dhe ndjekësit e tyre me besnikëri, siç thotë Allahu i Lartësuar: “Ndërsa ata të hershmit dhe të parët nga emigruesit dhe ensarët (medinasit), si dhe ata të cilët i pasuan ata me besnikëri, Allahu është i kënaqur prej tyre dhe ata janë të kënaqur prej Tij. Ai u ka premtuar atyre Xhenete (kopështe) nën të cilat rrjedhin lumenj dhe ku do të jenë përgjithmonë në to. Kjo është fitorja e madhe.” [Et-Teube: 100].

Allahu i ka kërcënuar me dënim të dhembshëm ata të cilët ndjekin rrugë tjetër nga ajo e tyre duke thënë: “Dhe kushdo që e kundërshton të Dërguarin pasiqë t’i jetë bërë i qartë atij e Rruga e Drejtë dhe ndjek rrugë tjetër nga ajo e besimtarëve, Ne do t’i japim atij atë që ai vetë ka zgjedhur dhe pastaj do t’a fusim në Xhehenem. Sa përfundim i keq që është ai!” [En-Nisa: 115].

Nuk ka dyshim se rruga e besimtarëve është rruga e sahabeve prej muhaxhirinëve dhe ensarëve, si dhe e atyre që i kanë ndjekur ata me besnikëri.

Nëse është kështu, atëherë është absurde që njerëzit më të mirë dhe brezat më të mirë të kenë bërë neglizhim në këtë temë duke shtuar apo hequr diçka.

6- Ajka e eulijave të Allahut të Lartësuar të cilët janë të sinqertët prej të parëve të këtij populli dhe prej të mëvonshmëve të tyre, janë në rrugën e Ehli sunetit dhe xhematit të cilët i pohojnë Emrat dhe Cilësitë e Allahut dhe ata janë njerëzit më të largët nga rrugët e mohuesëve.

7- Vetëkundërshtimi i dijetarëve të shkencës së fjalës dhe oratorisë, pështjellimi i tyre dhe ngatërrimi i tyre: Kjo argumenton për saktësinë e rrugës së selefëve, sepse po të ishte e saktë rruga e të mëvonshmëve, atëherë nuk do të binin në kundërshtim me veten e tyre, nuk do të ngatërroheshin, nuk do të ishin në mëdyshje dhe as nuk do t’i fusnin të tjerët në mëdyshje e huti.

8- Kthimi i shumë prej dijetarëve të oratorisë tek e vërteta dhe tek rruga e selefëve. Shumë prej kokave të shkencës së fjalës e filozofisë të cilët arritën majat në këtë fushë, në fund u kthyen tek rruga e selefëve dhe hoqën dorë nga shkenca e fjalës, pastaj shfaqën pendimin e tyre prej saj.

Er-Razi, për shembull, njëri prej kokave të mëdha të shkencës së fjalës, vajton veten e tij dhe qan për të, duke thënë:

Skaji i arritjes së mendjeve është pengesa

Dhe shumica e përpjekjeve të njerëzve është humbje

Shpirtrat tanë janë të panjohur për trupat tanë

Dhe maksimumi e dunjasë tonë është vuajtja dhe mjerimi

Ne nuk kemi përfituar nga studimet tona gjatë gjithë jetës

Veçse kemi mbledhur në të “thuhet” dhe “thonë”

Sa prej burrave e shteteve kemi parë

Por që të gjithë humbën dhe u zhdukën

Dhe sa prej maleve i kanë ngritur brezaret e tyre

burra të cilët u zhdukën, por malet ngelën male

Ibën Salah thotë: Më ka treguar El-Kutub Et-Tugai dy herë, se ai ka dëgjuar Fehrud-din Er-Razin të thotë: “Ah! Sikur të mos isha ngatërruar me shkencën e fjalës e oratorisë! Pastaj qau.”

Shumë prej këtyre oratorëve (mutekelimun) e kanë pohuar se kanë rënë në qorrsokake e dilema dhe në kundërthënie të pakrahasueshme.

Ibën Ebi El-Hadid, njëri prej kokave të mëdha të muetezilive, pas zhytjes së thellë në shkencën e fjalës e filozofisë tha:

Befas, ajo që kisha mbledhur ishte

Ajo që më solli bela të mëdha

Kështuqë u gjenda në një shkretëtirë pa asnjë shenjë

Dhe u mbyta në det pa pasur anije

Prej atyre që u zhytën në shkencën e fjalës (ilmul-kelam) dhe më pas u kthyen në rrugën e selefëve ka qënë edhe Ebu El-Meali El-Xhuvejni, El-Hasrushahi dhe Ebu Hamid El-Gazali.

Ndërsa prej të mëvonëshmëve të cilët u zhytën në këtë fushë dhe që nuk dolën me ndonjë përfitim prej saj, por përkundrazi u futën në dilema e pasiguri, është edhe imam Esh-Sheukani i cili ka treguar për veten e vetë dhe ka thënë:

“Unë po të tregoj ty për veten time dhe po të shpjegoj atë në të cilën rashë dje. Në ditët e kërkimit të dijes dhe në zjarrin e rinisë, unë u ngatërrova me këtë shkencë të cilës herë i thonë “ilmul-kelam”, herë “ilmut-teuhid” dhe herë “ilmu usulid-din” –Shkenca e bazave të Fesë. Kalova nëpër duar shkrimet e grupeve të ndyshme prej tyre duke shpresuar të kthehesha me përfitim dhe dobi, por nuk arrita gjë tjetër përveç dilemave e pasigurive. Kjo ishte nga shkaqet të cilat bënë të dashur tek unë rrugën e selefëve, ndërkohë që unë kisha qënë në atë rrugë më parë. Por unë desha të mësoja më tepër për të dhe të mbushja zemrën, për këtë shkak thashë për ato rrugë të filozofisë:

“Më e shumta që arrita nga studimet e mia

Prej vështrimit tim pas një meditimi të gjatë

Ishte qëndrimi ndërmjet dy rrugëve i hutuar

por nuk mund të bëhet i ditur ai që nuk ndeshet veçse me dilema

Megjithëse unë u zhyta në thellësitë e saj

Por vetja ime nuk u kënaq pa notuar në të”

Me këto na bëhet e qartë saktësia e rrugës së selefëve në temën e Emrave dhe Cilësive të Allahut.

Rregulla në lidhje me Emrat e Allahut të Madhëruar

Rregulli i parë: Emrat e Allahut të Lartësuar janë të gjithë të Bukur, d.m.th që janë në kulm të bukurisë. Allahu i Lartësuar thotë: “Të Allahut janë Emrat më të Bukur…” [El-Earaf: 180].

Kjo për shkak se ato përmbajnë Cilësi të përsosura në të cilat nuk ka asnjë të metë të asnjë lloj forme apo ane, as në mundësi të përmbajtjes së të metave dhe as në mundësinë e supozimit të tyre. Kjo sepse fjalët ose përmbajnë domethënie plotësisht të mangët, gjë nga e cila Allahu është i Pastër, ose argumentojnë kulmin e përsosmërisë dhe kjo është domethënia e Emrave dhe Cilësive të Allahut, ose argumentojnë përsosmëri, por e cila mund të përmbajë mangësi. Këto të fundit nuk mund të jenë Emra të Allahut, por mund të njoftohet me to për Të, siç është për shembull: “Folësi”, “Dëshirues” etj.

Gjithashtu nuk mund të quhet Allahu me emra të cilat përmbajnë domethënie përsosmërie nga njëra anë dhe domethënie mangësie nga ana tjetër, por mund të njoftohet për Të me to, si për shembull “dinak”.

Prej Emrave të Bukur është për shembull “I Përjetshmi” (El-Haju) i cili është një prej Emrave të Allahut që përmban Jetën e Plotë e cila nuk paraprihet nga mosekzistenca dhe as nuk pasohet nga mbarimi. Ajo është jetë e cila përmban në mënyrë të domosdoshme Cilësitë e Përsosura prej Dijes, Fuqisë, Dëgjimit, Shikimit etj.

Shembull tjetër për Emrat e Bukur të Allahut është “Dijeploti” (El-Alim) i cili është prej Emrave të Allahut që tregon dijen e plotë dhe gjithpërfshirëse e cila nuk paraprihet nga mosdija dhe as nuk i ngjitet harresë.

Allahu i Lartësuar thotë: “Dija për të është tek Zoti im, në një Libër dhe Zoti im as nuk humb dhe as nuk harron.” [Ta-ha: 52}.

Ajo është dituri e cila përfshin çdo gjë në përgjithësi e hollësi, qoftë ajo në lidhje me Veprat e Tij apo me veprat e robërve të Tij.

Kështu thuhet edhe për Emrat “Gjithëdëgjuesi”, “Gjithëshikuesi”, “I Gjithëmëshirshmi”, “I Gjithëfuqishmi”, “I Urti” e të tjera prej Emrave të Bukur të Allahut të Lartësuar.

Rregulli i dytë: Emrat e Allahut të Lartësuar janë Emra të Përveçëm dhe Cilësi. Ato janë Emra të Përveçëm nga ana e argumentimit të tyre për Qënien e Allahut dhe Cilësi nga ana e argumentimit të tyre për domethënien e tyre.

Sipas këndvështrimit të parë, ato janë sinonime, për shkak se tregojnë të gjitha Një të Emërtuar i Cili është Allahu i Madhëruar.

Ndërsa sipas këndvështrimti të dytë ato dallojnë nga njëri-tjetri, për shkak se çdonjëri prej tyre ka domethënie të veçantë. P.sh. “I Përjetshmi”, “I Gjithëmundëshmi”, “Gjithëdëgjuesi”, “Gjithvështruesi”, “Mëshirëploti”, “I Urti”; të gjithë këto Emra janë për të Njëjtin të Emërtuar i Cili është Allahu i Lartëmadhëruar, por domethënia e Emrit “I Përjetshmi” është ndryshe nga domethënia e Emrit “I Gjithëdijshmi” dhe domethënia e “I Gjithëdijshmi” është e ndryshme nga domethënia e “I Gjithëmundëshmi”, e kështu me radhë…

Rregulli i tretë: Nëse Emrat e Allahut tregojnë Cilësi të formës kalimtare, ato përmbajnë tre çështje:

E para: Qëndrueshmërinë e atij Emri.

E dyta: Qëndrueshmërinë e Cilësisë së Allahut që përmban ai Emër.

E treta: Qëndrueshmërinë e domethënies dhe domosdoshmërisë së atij Emri.

Për shembull, Emri “Gjithëdëgjuesi” përmban qëndrueshmërinë e Emrit “Gjithëdëgjues” si Emër i Allahut të Lartësuar, qëndrueshmërinë e “Dëgjimit” si Cilësi të Tij dhe qëndrueshmërinë e domethënies dhe domosdoshmërisë së tij e cila është se Ai dëgjon të fshehtën dhe të haptën, siç Allahu i Lartësuar: “Allahu e dëgjon dialogimin tuaj. Allahu është Gjithëdëgjues dhe Gjithëshikues.” [El-Muxhadele].

Kështu thuhet edhe për Emrat “I Gjithëdijshmi”, “Mëshirëploti” e të gjithë emrat e tjerë të Allahut të kësaj forme.

Ndërsa, nëse Emri tregon një Cilësi të formës jokalimtare, ai përmban dy çështje:

E para: Qëndryeshmërinë e atij Emri.

E dyta: Qëndryeshmërinë e Cilësisë së Allahut të cilën përmban ai Emër.

P.sh. Emri “I Përjetshmi” përmban qëndrueshmërinë e këtij Emri për Allahun e Madhëruar dhe qëndrueshmërinë e “Jetës” si Cilësi të Allahut.

Po kështu edhe Emrat “Madhështori”, “I Larti” etj.

Rregulli i katërt: Argumentimi i Emrave të Allahut të Lartësuar për Qënien dhe Cilësitë e Tij është në tre mënyra: Në përputhshmëri të plotë, në përmbajtje dhe në domosdoshmëri.

Kuptimi i argumentimit në përputhshmëri është shpjegimi i Emrit sipas domethënies së tij të plotë, apo sipas argumentimit të tij për të gjithë domethënien e tij.

Kuptimi i argumentimit në përmbajtje është shpjegimi i emrit sipas një pjese të domethënies së tij, apo sipas një pjese të kuptimit të tij.

Ndërsa kuptimi i argumentimit në domosdoshmëri është argumentimi i emrit për emra të tjerë mbi të cilat qëndron realiteti i këtij emri, ose argumentimi i tij për diçka të domosdoshme jashtë tij.

P.sh. “Krijuesi” është emër që tregon Qënien e Allahut dhe Cilësinë e të krijuarit në përputhshmëri të plotë, ndërsa në përmbajtje ai tregon vetëm për Qënien e Allahut dhe tregon në mënyrë të domosdoshme Dijen dhe Fuqinë e Allahut, sepse Krijuesi nuk mund të krjojë, vetëm nëse është i Mundshëm për të krijuar dhe nuk mund të krijojë, vetëm nëse është i Dijshëm.

Rregulli i pestë: Emrat e Allahut të Madhëruar janë Fikse në të cilat nuk ka vend për logjikën. Domethënia e kësaj është që të qëndrojmë në atë që ka ardhur në Kur’an dhe Sunet dhe të mos e quajmë Allahun e Lartësuar, veçse me atë që Ai e ka quajtur Veten e Tij, apo e ka quajtur Atë i Dërguari i Tij (sal-lallahu alejhi ue sel-lem), sepse logjika nuk mund t’i kapë emrat me të cilat i takon Allahut që të quhet me to.

Quajtja e Allahut të Madhëruar me atë që Ai nuk e ka quajtur Veten e Tij, apo mohimi i asaj me të Cilën Ai e ka quajtur Veten e Tij është krim kundrejt Allahut të Lartësuar, kështuqë është e domosdoshme të sillemi me edukatën që i takon Allahut dhe të qëndrojmë me tekstet Hyjnore.

Rregulli i gjashtë: Emrat e Allahut nuk janë të kufizuara me ndonjë numër të caktuar, sepse i Dërguari i Allahut (sal-lallahu alejhi ue sel-lem) ka thënë në një hadith të shumënjohur: “Unë të kërkoj Ty me të gjitha Emrat e Tu me të cilat Ti ke quajtur Veten Tënde, apo që e ke zbritur në Librin Tënd, apo që ia ke mësuar ndonjërës prej krijesave të Tua, apo që e ke mbajtur në dijen e të fshehtës aty tek Ti!”

Padyshim që atë që Allahu e ka mbajtur në dijen e të fshehtës nuk mund t’a përfshijë me njohje askush.

Ibën El-Kajim (Allahu e mëshiroftë) thotë në fjalën e të Dërguarit (sal-lallahu alejhi ue sel-lem): “Apo që e ke mbajtur në dijen e të fshehtës aty tek Ti!”: D.m.th. Je i Vetmi që e di, dhe nuk është kuptimi i saj se Ai ëhstë i Vetmi që quhet me atë Emër, sepse ky veçim është i qëndrueshëm edhe për emrat të cilat i ka zbritur në Librin e Tij.”

Ndërsa kuptimi i fjalës së tij (sal-lallahu alejhi ue sel-lem) në hadithin e transmetuar nga Buhariu dhe Muslimi: “Allahu ka nëntëdhjetë e nëntë Emra, njëqind pa një. Kush i numëron ato, hyn në Xhenet.”

Kjo nuk do të thotë që emrat janë të kufizuar me këtë numër, sepse po të ishte për qëllim kufizimi i tyre, atëherë shprehja do të ishte kështu: “Emrat e Allahut janë nëntëdhjetë e nëntë dhe kush i numëron ato do të hyjë në Xhenet.”

Ibën El-Kajim thotë në sqarimin e fazave të numërimit të Emrave të Allahut të cilat kush i numëron, hyn në Xhenet:

Faza e parë: Numërimi i fjalëve dhe numrit të tyre.

Faza e dytë: Kuptimi i domethënies dhe argumentimit të tyre.

Faza e tretë: Lutja me to, siç thotë Allahu i Lartësuar: “Të Allahut janë Emrat më të Bukur, prandaj luteni Atë me to!” [El-Earaf: 180].

Lutja ka dy faza: E para: Lutje, lavdërim dhe adhurim.

E dyta: Lutje, kërkesë dhe kërkim.”

Rregulli i shtatë: Disa prej Emrave të Allahut përdoren të thjeshtë ose të bashkangjitura me të tjerë, ndërsa disa Emra të tjerë nuk përdoren veçse të bashkangjitur me antonimin e tyre.

Shumica e emrave përdoren të thjeshtë ose të bashkangjitur me Emra të tjerë, si p.sh:

“I Gjithëmundëshmi”, “Gjithëdëgjuesi”, “Gjithvështruesi”, “Mëshirëploti”, “I Buti”. Këto Emra dhe ato që janë të ngjshme me to, mundet që të quash me to Allahun, duke i përdorur të thjeshta, kështu siç janë ose të bashkangjitura me të tjerat. Kështu që mund të thuash: O i Gjithëfuqishëm! O Falësi i Madh! O Mëshirëplotë!

Ose të veçosh çdo Emër më vete duke thënë: O i Durueshmi! Ose: O Falësi i Madh! Ose: O Gjithëfuqishëm! E kështu…

Ndërsa disa emra të tjerë nuk mund t’i mvishen Allahut të thjeshta, por duhet patjetër që të bashkangjiten me antonimin e tyre, si p.sh: Penguesi, Dëmprurësi, Hakmarrësi, Përçmuesi etj.

Nuk lejohet që këto emra të përdoren të ndarë nga e kundërta e tyre, por ato përdoren të bashkëngjitura me antonimet e tyre duke thënë: Dhënësi-Penguesi, Dobiprurësi-Dëmprurësi, Falësi-Hakmarrësi, Krenaridhënësi-Përçmuesi.

Kjo për shkak se përsosmëria është në bashkangjitjen e çdonjërit prej këtyre emrave me antonimin e tij, sepse me këto emra është për qëllim se Allahu është i Veçuar në krijimin dhe sistemimin e krijesave të Tij dhe se Ai Vepron me to duke iu dhënë dhe duke iu ndaluar (rriskun), duke iu prurë dobi dhe duke iu prurë dëm, duke i falur dhe duke marrë hak, duke i ngritur dhe duke i përçmuar.

Ndërsa që të lavdërohet me ndalimin e rriskut, pa përmendur dhënien e tij, apo me hakmarrjen, dëmprurjen e tjerë, kjo është diçka që nuk shkon dhe nuk lejohet.

Këto emra të dyfishtë përdoren si një emër i vetëm nga i cili ndalohet që të ndahen gërmat e tij. Ato Emra, edhe nëse janë më shumë se një emër, ato përdoren si një emër i vetëm dhe për këtë shkak ato nuk kanë ardhur kurrë të ndarë nga njëri-tjetri dhe nuk janë përdorur, veçse të bashkangjitura.

Nëse thua: O Përçmues! O Dëmprurës! O Pengues i rriskut! Ti nuk e ke lavdëruar Allahun dhe as nuk e falenderuar Atë, derisa të përmendësh të kundërtën e saj.

Rregulla në lidhje me Cilësitë e Allahut të Lartësuar

Rregulli i parë: Cilësitë e Allahut janë të gjitha Cilësi të Përsosura, pa mangësi të asnjë lloji apo forme në to. Si p.sh: Jeta, Dija, Fuqia, Dëgjimi, Shikimi, Mëshira, Lartësia, Madhështia e të tjera. Për përsosmërinë e tyre argumentojnë tekstet Hyjnore, logjika dhe natyrshmëria njerëzore.

Prej argumenteve nga tekstet Hyjnore është Fjala e Allahut të Lartësuar: “Për ata që nuk besojnë në Botën Tjetër është shembulli më i keq, ndërsa për Allahun është Shembulli më i Lartë.” [En-Nahl: 60].

Shembulli më i Lartë janë Cilësitë më të Larta dhe të Përkryera.

Ndërsa argumentimi me logjikë është se çdo gjë që ekziston në të vërtetë, është e domosdoshme që të ketë cilësi, qofshin ato cilësi të plota e të përkryera, apo cilësi të mangëta. Këto të dytat janë të paqëndrueshme për Allahun e Përsosur dhe që meriton të adhurohet, kështuqë bëhen të domosdoshme ato të parat.

Pastaj, është provuar me shqisa dhe me sytë tanë se krijesat posedojnë disa cilësi të plota e të përsosura, kështuqë Ai që i dhuron këto cilësi është më i parë që t’i posedojë ato.

Ndërsa argumentimi me natyrshmërinë njerëzore është sepse shpirtrat e pastër janë të prirë që t’a duan Allahun, t’a madhërojnë dhe t’a adhurojnë Atë.

Dhe a mund të duash, të madhërosh e të adhurësh tjetër, përveç Atij që është posedon Cilësitë e plota e të përkryera të cilat i shkojnë për shtat Lartësisë dhe Hyjnisë së Tij?!

Pastaj, disa cilësi janë të përsosura plotësisht, si ilësitë e mësipërme dhe këto cilësi janë të qëndrueshme për Allahun e Lartësuar.

Disa të tjera janë plotësisht të mangëta dhe ato nuk i mvishen Allahut të Madhëruar. Si p.sh: Injoranca, verbëria, shurdhimi etj.

Ndërsa disa cilësi të tjera janë të përsosura në disa raste dhe dhe të mangëta në disa raste të tjera. Me këto cilësi mund të cilësohet Allahu në rastin kur janë të përsosura dhe nuk mund të cilësohet kur janë të mangëta. D.m.th që Allahu cilësohet me to në mënyrë të kufizuar, si p.sh: Kurthvënia, dinakëria, mashtrimi etj. (Thuhet: Allahu është Dinak me ata që janë dinakë. Allahu mashtron ata që mashtrojnë, e kështu).

Rregulli i dytë: Fusha e Cilësive të Allahut është më e gjerë se ajo e Emrave të Tij, sepse çdo Emër përmban një Cilësi, siç e pamë në rregullin e dytë prej rregullave të Emrave dhe sepse disa prej Cilësive janë të lidhura me Veprat e Allahut të cilat nuk kanë mbarim.

Allahu i Lartësuar thotë: “Dhe sikur të gjitha pemët që janë në tokë të ishin pena dhe deti (i të gjithë botës të ishte bojë) bashkë me shtatë dete të tjerë që t’i shtoheshin atij, prapëseprapë Fjalët e Allahut nuk do të shterronin. Allahu është i Gjithëfuqishëm, më i Urti gjithëgjykues.” [Lukman: 27].

Prej shembujve për këtë është se disa Cilësi të Allahut, si Ardhja, Marrja, Kapja, Violenca, ne e cilësojmë Allahun me këto Cilësi ashtu si kanë ardhur, por nuk e quajmë me to. Nuk themi: Prej emrave të Allahut është Ardhësi, I Dhunshmi, Marrësi, Kapësi, Zbritësi e të tjera si këto, edhe pse mund të njoftojmë për Allahun me to dhe t’a cilësojmë me to.

Rregulli i tretë: Cilësitë e Allahut ndahen në dy lloje: Të qëndrueshme dhe të mohueshme.

Cilësitë e qëndrueshme e të pohueshme janë ato që Allahu ka pohuar për Veten e Tij në Librin e Tij apo në gjuhën e të Dërguarit të Tij (sal-lallahu alejhi ue sel-lem). Të gjitha këto Cilësi janë të përkryera dhe pa asnjë lloj mangësie në to, siç është Jeta, Dija, Fuqia, Qëndrimi mbi Arsh, Dy Duart, Fytyra. Këto Cilësi duhet të pohohen ashtu siç i shkon për shtat Allahut të Madhëruar, gjë të cilën e pamë në fjalën për rrugën e ehli sunetit në lidhje me Emrat dhe Cilësitë e Allahut.

Ndërsa cilësitë e mohueshme janë ato cilësi të cilat Allahu i ka mohuar nga Vetja e Tij në Kur’anin e Tij, apo në gjuhën e të Dërguarit të Tij (sal-lallahu alejhi ue sel-lem). Si p.sh: Mosdëgjimi, gjumi e cilësi të tjera të mangëta. Këto cilësi duhet të mohohen nga Allahu i Madhëruar.

Rregulli i katërt: Cilësitë e pohueshme janë cilësi lavdërimi dhe përsosmërie, sa më shumë të shtohen e të shumëllojshmërohet domethënia e tyre, aq më shumë shfaqet përsosmëria e të Cilësuarit me to. Për këtë shkak, cilësitë e pohueshme të cilat Allahu i ka treguar për Veten e Tij janë më shumë se cilësitë të cilat Ai i ka mohuar. Rregulli për këtë është pohimi i hollësishëm (ashtu si janë treguar) dhe mohimi i përgjithshëm. Pohimi është i qëllimshëm për vetë veten e tij, ndërsa mohimi, përgjithësisht nuk është përmendur, veçse në rastet e mëposhtme:

Për të sqaruar përgjithësinë e Përsosmërisë së Tij, sin ë Fjalën e Allahut të Lartësuar: “Asgjë nuk është si Ai” [Esh-Shura: 11], “Dhe s’ka asnjë të barabartë me të” [El-Ihlas: 4].
Mohimi i asaj të cilën ia kanë mveshur përgënjeshtruesit, sin ë Fjalën e Allahut: “Sepse ata i mveshën Mëshiruesit fëmijë. Por Mëshiruesit nuk i shkon që Ai të ketë fëmijë.” [Merjem: 91-92].
Largimi i të dyshuarit për ndonjë mangësi në Cilësitë e Tij të Përsosura që kanë lidhje me këtë gjë, si në Fjalën e Allahut: “Ne nuk i kemi krijuar qiejtë, tokën dhe ç’ka ndërmjet tyre thjesht për lojë.” [Ed-Duhan: 38], “Ne i krijuam qiejtë dhe tokën dhe ç’ka ndërmjet tyre për gjashtë ditë dhe nuk na kapi ndonjë lodhje.” [Kaf: 38].

Megjithëse mohueshmëria është e përmbledhur kundrejt pohueshmërisë së Cilësive, por ajo në vetvete përmban përmbledhje dhe shkoqitje.

Përmbledhja në mohueshmëri është që të mohosh nga Allahu i Madhëruar çdo gjë që e kundërshton Përsosmërinë e Tij prej llojeve të ndryshme të të metave e mangësive , si në Fjalën e Allahut të Lartësuar: “Asgjë nuk është si Ai” [Esh-Shura: 11], “A di ndonjë të barabartë me Të?!” [Merjem: 65], “I Pastër është Zoti yt, Zoti i Fuqisë, nga ajo që i përshkruajnë.” [Es-Safat: 180].

Ndërsa shkoqitja në mohueshmëri është që të pastrohet Allahu nga çdo e metë e mangësi në veçanti. Pastrohet nga fëmija, nga bashkshortja, nga kotja, nga gjumi e të tjera cilësi nga të cilat Allahu është i Pastër.

Rregulli i pestë: Cilësitë e pohueshme ndahen në dy lloje: Vetjake dhe Veprore:

Cilësitë vetjake janë ato Cilësi me të cilat Allahu ka qënë dhe vazhdon të jetë i cilësuar me to dhe të cilat nuk ndahen nga Ai, si Dija, Fuqia, Dëgjimi, Shikimi, Krenaria, Urtësia, Fytyra, Dy Duart etj.
Cilësitë veprore të cilat quhen gjithashtu Cilësitë e të zgjedhurit, janë ato cilësi të cilat kanë lidhje me Dëshirën e Allahut; nëse Ai do, e bën diçka dhe nëse nuk do, nuk e bën. Këto cilësi ripërtërihen sipas Dëshirës së Allahut, siç është qëndrimi mbi Arsh dhe zbritja në qiellin e dunjasë.

Cilësia mund të jetë njëkohësisht Vetjake dhe Veprore, siç është të Folurit i cili, duke u nisur nga origjina e tij, ai është cilësi Vetjake, sepse Allahu ka qënë Folës dhe vazhdon të jetë Folës. Ndërsa duke u nisur nga çdo e folur më vete, ajo është cilësi veprore, sepse të folurit është i lidhur me Dëshirën e Allahut i Cili flet kur të dojë dhe ç’farë të dojë, dhe çdo cilësi që lidhet me Dëshirën e Tij, ajo pason Urtësinë e Tij e cila mund të jetë e njohur për ne, por mund të jetë edhe e panjohur dhe e pakapshme nga ne.

Por ne e dimë me dije të sigurtë se Allahu i Lartësuar nuk Dëshiron veçse atë që përputhet me Urtësinë e Tij, siç e tregon edhe Fjala e Tij: “Por ju nuk mund të dëshironi, vetëm nëse dëshiron Allahu. Allahu është i Gjithëdijshëm, i Urtë.” [El-Insan: 30].

Rregulli i gjashtë: Cilësitë Vetjake dhe Veprore ndahen në dy lloje: Logjike dhe të njohura me lajm Hyjnor:

Cilësitë logjike janë ato cilësi, për pohimin e të cilave bashkohen argumentet Hyjnore të sheriatit, argumentet e logjikës dhe ato të natyrshmërisë së pastër. Shumica e Cilësive të Allahut janë të këtij lloji, si dëgjimi, shikimi, fuqia, mundësia, etj.
Cilësitë e njohura me lajm Hyjnor të cilat quhen edhe Cilësitë e përcjella nga Lajmet e qiellit. Këto cilësi nuk mund të njihen veçse me anë të teksteve Hyjnore. Rruga për njohjen e tyre është vetëm teksti Hyjnor, megjithëse logjika e shëndoshë nuk i refuzon ato. Si p.sh: Dy Duart e Allahut, zbritja e Tij në qiellin e dunjasë etj.

Rregulli i shtatë: Cilësitë e Allahut janë fikse dhe nuk ka vend për futjen e logjikës në to. Ne nuk e cilësojmë Allahun, veçse me atë me të cilën Ai e ka cilësuar Veten e Tij në Librin e Tij, apo në gjuhën e të Dërguarit të Tij (sal-lallahu alejhi ue sel-lem).

Mënyra e argumentimit të Kur’anit dhe Sunetit për pohueshmërinë e një cilësie të Allahut është në tre lloje:

Të shprehurit e qartë të cilësisë, si p.sh: Fuqia, Krenaria, Mëshira etj, si në Fjalën e Allahut: “E gjithë krenaria është për Allahun.” [En-Nisa: 139], “Allahu është Furnizuesi i Madh me Fuqi të fortë.” [Edh-Dharijat: 58], “Zoti yt është i Pasur dhe me Mëshirë.” [El-En’am: 133].
Përmbajtja e emrit atë cilësi, si p.sh: I Gjithëfuqishmi dhe Falësi i Madh. Allahu i Lartësuar thotë: “Ai i Cili ka krijuar vdekjen dhe jetën, ashtuqë t’iu sprovojë juve, o ju vepërmirë! Dhe Ai është i Gjithëfuqishmi, Falësi i Madh.” [El-Mulk: 2]. I Gjithëfuqishmi e përmban cilësinë e Fuqisë dhe Falësi i Madh e përmban cilësinë e të falurit.
Shprehja qartë e një vepre apo përshkrimi i cili argumenton për një cilësi të caktuar. Si p.sh: Qëndrimi mbi Arsh, të Ardhurit etj. Allahu i Lartësuar thotë: “Mëshiruesi mbi Arsh qëndroi.” [Ta-ha: 5], “Dhe vjen Zoti yt dhe engjëjt radhë-radhë.” [El-Fexhr: 22].

Rregulli i tetë: Gjërat që i ngjiten Allahut, nëse janë sende, ato janë prej krijesave dhe nëse janë cilësi, ato janë prej Cilësive të Allahut.

Sqarimi i kësaj është se ato që i ngjiten Allahut janë dy llojesh:

Qënie më vete, si p.sh: Robi i Allahut, deveja e Allahut, etj. Këto janë prej krijesave të Allahut dhe ngjitja e tyre Allahut është nga ana e ngjitjes së krijesës Krijuesit të saj, por kjo mund të përmbajë edhe nderim, si p.sh: Shtëpia e Allahut, Deveja e Allahut. Dhe mundet që të mos përmbajë nderim, si p.sh: Toka e Allahut, qielli i Allahut etj.
Të qënurit e të ngjiturës cilësi dhe jo qënie më vete, si p.sh: Dëgjimi i Allahut, Fuqia e Allahut, Shikimi i Allahut etj. Kjo ngjitje tregon se ajo cilësi qëndron me Allahun dhe se Allahu është i Cilësuar me të. Kjo hyn në temën e ngjitjes së cilësisë tek i cilësuari.

Rregulli i nëntë: Fjala për disa cilësi është njësoj si fjala për disa cilësi të tjera. Me këtë rregull është për qëllim kundërshtimi i atyre që pohojnë disa cilësi të Allahut dhe mohojnë të tjerat. Atij që vepron kështu i thuhet: Ti duhet t’i pohosh të gjitha, ose t’i mohosh të gjitha!

Ai që pohon disa cilësi dhe mohon të tjerat, ai është në mëdyshje dhe në kundërshtim me veten e tij, gjëndje e cila tregon kotësinë dhe mossaktësinë e asaj fjale.

Rregulli i dhjetë: Fjala për Cilësitë është njësoj si fjala për Qënien e Allahut. Kjo, sepse si Allahu i Lartësuar nuk është asgjë, as në Qënien e Tij, as në Cilësitë e Tij dhe as në Veprat e Tij. Allahu ka Qënie të Vërtetë dhe asaj nuk i ngjan asnjë qënie tjetër. Qënia e Allahut është e cilësuar me Cilësi të Vërteta të cilave nuk u ngjajnë cilësitë e krijesave.

Rregulli i njëmbëdhjetë: Ana e jashtme e teksteve të Cilësive të Allahut janë të njohura për ne nga një anë dhe të panjohura nga një anë tjetër.

Për nga ana e domethënies së tyre, atp janë të njohura për ne, ndërsa nga ana e formës dhe mënyrës së tyre, ato janë të panjohura për ne, si p.sh: Qëndrimi mbi Arsh; kuptimi i tij është i njohur për ne dhe ai është Lartësia, Ngritja lartë, Ngjitja dhe qëndrimi.

Por forma dhe mënyra e tij është e panjohur për ne, sepse Allahu na ka njoftuar se Ai qëndroi mbi Arsh, por nuk na ka njoftuar se si qëndroi.

Kështu thuhet për të gjitha Cilësitë e Allahut të Madhëruar.

Rregulli i dymbëdhjetë: Për lidhjen ndërmjet Cilësive dhe Qënies së Allahut.

Fjala përmbledhëse në këtë çështje është se lidhja ndërmjet Cilësive dhe Qënies së Allahut është lidhje reciproke. Besimi në Qënien e Allahut bën të domosdoshëm besimin në Cilësitë e Tij dhe anasjelltas. Nuk mund të përfytyrohet ekzistenca e një qënieje të zhveshur nga cilësitë e dukshme nga jashtë, ashtu si edhe nuk mund të ekzistojë ndonjë cilësi e dukshme nga jashtë, vetëm nëse ajo qëndron në një qënie.

Rregulli i trembëdhjetë: Lidhja e cilësive me njëra tjetrën nga ana e gjurmëve dhe domethënieve të tyre.

Lidhja e tyre me njëra-tjetrën mund të jetë se ato janë sinonime ose me kuptim të përafërt nga ana kuptimore, si p.sh: Dashuria, mëshira, gëzimi, kënaqja, qeshja etj.

Por ka edhe cilësi të cilat janë antonime të njëra-tjetrës, si: Shfaqja dhe fshehja, dobia dhe dëmi, pengimi i rriskut dhe dhënia e tij.

Ndërsa disa cilësi të tjera janë të kundërta për nga kuptimi i tyre, si p.sh: Nxehja me urrejtjen përballë pëlqimit, ose mospëlqimi me dashurinë, e kështu…

Cilësimi i Allahu të Madhëruar me këto cilësi të dyfishta të cilat janë marrë nga Emrat e Tij të kundërt me njëri-tjetrin, apo me cilësitë me kuptim të kundërt, apo me cilësitë që janë sinonime nga ana e argumentimit të të njëjtës Qënie dhe të ndryshme nga njëra-tjetra në vetvete përgjithësisht, këto janë argument për përsosmërinë në të cilën nuk e shoqëron askush, sepse ato argumentojnë përfshirjen e Mundësisë absolute, Urtësisë absolute dhe të veçuarit në sistemimin e të gjitha çështjeve të kozmosit.

Cila është e kundërta e Teuhidit të Emrave dhe Cilësive

Teuhidin e Emrave dhe Cilësive e kundërshton mohimi dhe devijimi i tyre në të cilin hyn edhe zhveshja e domethënies së tyre, përngjasimi, përshkrimi, lënia e domethënies së tyre tek Allahu, ndryshimi dhe komentimi i tyre.

1- Mohimi dhe devijimi. Në kuptimin gjuhësor ky është animi dhe nga kjo vjen edhe animi i varrit duke gërmuar më shumë nga ana e Kibles.

Ndërsa në sheriat devijimi është të devijuarit nga ajo që duhet të besosh apo të veprosh.

Ndërsa devijimi në Emrat e Allahut është devijimi i tyre, i domethënies dhe realitetit të tyre nga e vërteta e pohuar për to.

Llojet e devijimit në Emrat dhe Cilësitë e Allahut:

Mohimi i ndonjë Cilësie për të cilën argumenton një Emër, siç bëjnë mohuesit e Cilësive të Allahut (El-muatile).
Marrja e tyre si argument për përngjasimin e Allahut me krijesat e Tij, siç bëjnë përngjasuesit e Allahut me krijesat e Tij.
Quajtja e Allahut me diçka që Ai nuk e ka quajtur Veten e Tij, sepse Emrat e Allahut janë fikse dhe nuk ka vend për logjikën në to, siç kanë bërë të krishterët të cilët e kanë quajtur Allahun “Ati”, ose filozofët të cilët e kanë quajtur “Shkaku veprues”, apo “Inxhinjeri i kozmosit”, apo “Mendja sistemuese” e të tjera si këto.
Të nxjerrurit nga Emrat e Tij emra për idhujt, si nxjerria e emrit “El-Lat” nga Emri “El-Ilah”, apo “El-Uza” nga “El-Aziz”.
Cilësimi i Allahut me diçka që nuk i shkon për shtat, si fjala e çifutëve se Allahu u lodh nga krijimi i qiejve dhe tokës, kështuqë të shtunën Ai pushoi që të shlodhej, apo si fjala e tyre se Allahu është i varfër.

2- Zhveshja e Emrave nga domethënia e tyre. Në domethënien gjuhësore kjo është marrë nga heqja, braktisja dhe boshllëku. E këtij kuptimi është edhe e Fjala e Allahut: “dhe shumë puse uji të braktisur” [El-Haxh: 45].

D.m.th që i kanë braktisur të zotët e tyre dhe nuk shkojnë të marrin më ujë prej tyre.

Ndërsa në sheriat ajo është mohimi i Emrave dhe Cilësive të Allahut, apo e një pjese prej tyre dhe kjo është dy llojesh:

a- Mohim i plotë, si mohimi i Xhehmive të cilët i mohuan Cilësitë e Allahut, madje ata që e kanë tepruar fare prej tyre mohojnë edhe Emrat e Tij.

b- Mohim i pjesshëm, si mohimi i Esh’arive të cilët mohojnë disa Cilësi të Allahut dhe pohojnë disa të tjera. I pari që e shpiku një gjë të tillë në këtë popull ka qënë El-Xhead ibën Dirhem.

3- Përngjasimi. Ky është pohimi i të ngjashmes së diçkaje, ndërsa në sheriat ai është të besuarit se Cilësitë e Allahut janë si ato të krijesave, si p.sh: të thotë dikush se Allahu ka Dorë si dora ime. (Ky është kufër).

4- Përshkrimi: Tregimi i formës së Cilësisë, si p.sh të thuash: Dora e Allahut, apo Zbritja e Allahut në dunja është kështu e kështu. Apo se Dora e Tij është e gjatë etj. Ose të pyesësh për Cilësitë e Allahut me pyetjen: “Si?”

5- Lënia e domethënies së tyre tek Allahu, d.m.th të gjykuarit se domethënia e teksteve që flasin për Cilësitë e Allahut është e panjohur dhe e paarritshme nga mendja jonë. Domethënien e tyre e di vetëm Allahu.

Ose ajo është pohimi i Cilësive dhe lënia e domethënies dhe formës së tyre tek Allahu i Madhëruar.

Por e Vërteta është se domethënia e Cilësive të Allahut është e njohur për ne, ndërsa forma dhe mënyra e tyre është në Dijen e Allahut të Madhëruar.

6- Ndryshimi i cili është ndryshimi i fjalës së tekstit apo i kuptimit të tij.

Ndryshimi i fjalës mund të sjellë ndryshimin e kuptimit, por mund edhe të mos e ndryshojë kuptimin. Këtu janë tre lloje:

Ndryshim i fjalës me ndryshim të kuptimit të saj, si ndryshimi disa prej tyre fjalën e Allahut: “Dhe Allahu i foli Musait një të folur.” [En-Nisa: 164]. Duke e kthyer fjalën Allah, në atë mbi të cilin bie veprimi dhe jo veprues, që të dalë se folësi është Musa (alejhis-selam).
Ndryshim i fjalës pa ndryshim të kuptimit të saj, si ndryshimi i zanores së shkronjës “d” në Fjalën e Allahut: “El-Hamdu lilahi rabil-alemin”, duke thënë: “El-Hamde lilahi…” Por kjo përgjithësisht bëhet nga ndonjë i paditur, sepse ai që e bën këtë nuk ka ndonjë qëllim, përgjithësisht.
Ndryshim në kuptim i cili është ndryshimi i kuptimit të dukshëm dhe real të fjalës, pa ndonjë argument, si ndryshimi i kuptimit të “Duarve të Allahut” me Fuqinë, Mirësinë etj.

7- Komentimi. Në kuptimin gjuhësor ai sillet rreth disa kuptimeve, prej të cilave është kthimi, fundi, përfundimi dhe shpjegimi.

Ndërsa në sheriat ai përdoret për tre kuptime, dy nga të cilët janë të sakta, të pranuara dhe të njohura tek selefët, ndërsa i treti është i shpikur dhe i kotë.

Këto kuptime janë si më poshtë:

Kuptimi i parë: Shpjegimi; sqarimi i kuptimit dhe qartësimi i tij. Ky është përkufizimi i shumicës së dijetarëve të Tefsirit të Kur’anit, si Ibën Xheriri e të tjerë. Shpesh ata thotë: Komentimi i këtij ajeti është kështu e kështu. D.m.th shpjegimi i tij.

Kuptimi i dytë: Realiteti në të cilin përfundojnë gjërat. Kjo është e njohura për kuptimin e komentimit në Kur’an dhe Sunet, siç thotë Allahu i Lartësuar: “A mos presin bërjen e asaj realitet (Kiametin)?” [El-Earaf: 53], “Kjo është më e mira dhe përfundimi më i mirë.” [El-Isra: 35].

Gjithashtu edhe Fjala e ALlahut për Jusufin (alejhis-selam): “Ky është realiteti i ëndrrës sime të mëparshme.”

Kuptimi i tretë: Devijimi i fjalës nga kuptimi i drejtpërdrejtë i saj në një kuptim të ndryshëm nga ai. Ky është përdorimi i të mëvonshmëve prej dijetarëve të shkencës së fjalës e oratorisë etj. Si p.sh. komentimi i tyre fjalën “Qëndrim mbi” me fjalën “mbisundim”, apo si komentimi i fjalës “Dorë” me “Fuqi” e kështu.

Pikërisht kjo është ajo për të cilën kanë kritikuar selefët.

Grupet që kanë humbur në temën e Emrave dhe Cilësive të Allahut

Ekzistojnë shumë grupe të cilat kanë humbur në këtë temë dhe prej tyre po përmendim:

El-Xhehmije: Pasuesit e El-Xhehm ibën Safuan. Këta i mohojnë Emrat dhe Cilësitë e Allahut.
El-Mu’tezile: Pasuesit e Uasil ibën Atait dhe Amër ibën Abid. Këta pohojnë Emrat, por mohojnë Cilësitë e Allahut, duke besuar se pohimi i tyre çon në pohimin e shumë të vjetërve (zotave).
Esh-Aritë: Pasuesit e Ebu Hasen El-Esh’ari. Këta pohojnë Emrat dhe vetëm disa prej Cilësive. Ata thonë: Allahu ka shtatë Cilësi të cilat i kap logjika dhe të cilat i quajnë: “Kuptime”. Këto Cilësi janë: Jeta, Dija, Fuqia, Dëshira, Dëgjimi, Shikimi dhe Fjala. Sigurisht që pohimi i tyre vetëm këto Cilësi është në kundërshtim me rrugën e selefëve.
El-Maturiditë: Pasuesit e Ebu Mensur El-Maturidi. Këta pohojnë Emrat dhe disa Cilësi, megjithatë mënyra e pohimit të tyre është në kundërshtim me rrugën e selefëve.
El-Mumethile- përngjasuesit: Këta i pohojnë Cilësitë, por i konsiderojnë ato të ngjashme me ato të krijesave. Thuhet se i pari që e ka thënë këtë ka qënë Hisham ibën El-Hakem Er-Rafidi.

Gjykimi për atë që mohon një prej Cilësive të Allahut të pohuar në Kur’an apo Sunet

Kjo çështje kërkon maturi, kujdes, pastaj shkoqitje.

Thuhet: Ai që mohon një prej Cilësive të Allahut e cila është e pohuar në tekstet Hyjnore hyn në një prej gjendjeve të mëposhtme:

E para: Ai që e mohon atë mund të jetë me vetëdije për qëndrueshmërinë e tekstit që pohon atë Cilësi, qoftë ai ajet Kur’anor apo Hadith dhe nuk ka asnjë dyshim e cila mund t’i ketë ndryshuar kuptimin e tekstit, por e mohon me kryeneçësi, nga qëllimi i prishur, zemra e sëmurë dhe kundërshtimi i të Dërguarit (sal-lallahu alejhi ue sel-lem) pasiqë i është bërë e qartë e Vërteta.

Ky person është kafir, mosbesimtar, për shkak të përgënjeshtrimit të tij Fjalën e Allahut, apo fjalën e të Dërguarit të Tij (sal-lallahu alejhi ue sel-lem).

E dyta: Mohuesi i një Cilësie mund të jetë në përpjekje për të gjetut të vërtetën dhe i njohur për sinqeritetin dhe pranimin e këshillës, por ai gabon dhe e komenton atë Cilësi ndryshe nga kuptimi i drejtpërdrejtë i saj, ose për shkak se ai nuk e di tekstin që e pohon atë, ose për shkak të mosnjohjes së tij domethënien e saktë të tij.

Gjykimi për këtë është se ai mund të jetë i justifikueshëm dhe gabimi i tij i falshëm, sepse mohimi i tij ka lindur për shkak të komentimit të gabuar dhe jo për shkak të kryeneçësisë dhe qëllimit të prishur.

E treta: Ai mund të jetë ndjekës i dëshirave dhe epsheve të tij, duke e lënë mangut kërkimin e të vërtetës dhe duke folur pa dije, por ai nuk ka për qëllim kundërshtimin e të Dërguarit (sal-lallahu alejhi ue sel-lem) dhe nuk i është bërë plotësisht e qartë e vërteta. Kështuqë gjykimi për të është se ai është mëkatar dhe mund të jetë i shthurur (fasik).

Dijetari i Islamit Ibën Tejmije (Allahu e mëshiroftë) thotë: “Sa për quajtjen kafir të dikujt, e sakta është se ai që përpiqet të njohë të vërtetën prej popullit të Muhamedit (sal-lallahu alejhi ue sel-lem), por gabon, ai nuk ka rënë në kufër, por atij i falet gabimi i tij. Por atij që i bëhet e qartë ajo me të cilën ka ardhur i Dërguari (sal-lallahu alejhi ue sel-lem) dhe ai e kundërshton të Dërguarin (sal-lallahu alejhi ue sel-lem) pasiqë t’i jetë bërë e qartë e vërteta dhe ndjek rrugë tjetër nga ajo e besimtarëve, ai është kafir (mosbesimtar). Ndërsa ai që ndjek epshet e tij dhe e lë mangut kërkimin e të vërtetës, pastaj flet pa dije, ai është mëkatar dhe gabimtar, madje mund të jetë edhe i shthurur (fasik). Ose mund të jetë që të mirat e tij të jenë më shumë se të këqiat e tij.

Kështuqë bërja kafir ndryshon me ndryshimin e gjendjes së personit. Jo çdo gabimtar, çdo bidatçi, çdo injorant dhe çdo i humbur, është kafir, madje as i shthurur, madje as mëkatar.”

Pastaj thotë (Allahu e mëshiroftë): “E them këtë edhe pse unë gjithmonë, dhe ata që ulen tek unë e dinë këtë gjë timen, se unë jam më i shumti prej njerëzve që ndaloj nga quajtja e dikujt të veçantë kafir, i shthurur apo mëkatar, vetëm nëse dihet se atij i është bërë i qartë argumenti qiellor të cilin kush e kundërshton, mund të jetë kafir, ose fasik, ose mëkatar. Unë e pohoj se Allahu ia ka falur këtij populli atë që bëjnë gabimisht dhe kjo përfshin gabimin në çështjet e lajmeve gojore apo në çështjet e veprave.

Selefët kanë vazhduar të kundërshtohen për shumë prej këtyre çështjeve, por askush prej tyre nuk ka dëshmuar mbi ndokënd se ai është kafir, i shthurur, apo mëkatar.”

Derisa tha: “Unë u bëj të qartë se ajo që është përcjellë nga selefët dhe dijetarët e mëdhenj prej hedhjes së fjalës së bërjes kafir në përgjithësi, të atij që thotë kështu e kështu, kjo është e vërtetë, por duhet të bëhet dallim ndërmjet thënies në përgjithësi dhe veçimit të një personi të caktuar.”

Çështje të cilat i kanë shpikur skolastikët “Fjalët përmbledhëse”

Në librat e Akides përmendet shpesh shprehja “Fjalët përmbledhëse”. Po ç’farë është për qëllim me këto fjalë përmbledhëse? Çdo të thotë të qënurit e tyre përmbledhëse? Ç’farë është për qëllim me përdorimin e tyre? Ç’është ajo që ka shtyrë në përdorimin e tyre? A janë përmendur ato në Kur’an dhe Sunet? Cila është rruga e selefëve në trajtimin e këtyre shprehjeve?

Përgjigja e këtyre pyetjeve është si më poshtë:

Është për qëllim me “Fjalët përmbledhëse” disa shprehje të cilat i përdorin mohuesit e Cilësive të Allahut. Ose ato janë shprehje të cilat i kanë vënë mutekelimunët (pasuesit e shkencës së fjalës dhe filozofisë).
Kuptimi i të qënurit të tyre përmbledhëse është se ato përmbajnë të vërteta dhe të kota. Ose mund të thuhet: Sepse ato janë shprehje që përmbajnë kuptime të vërteta dhe kuptime të kota. Ose mund të thuhet: Për shkak të fshehjes së qëllimit me përdorjen e tyre, saqë nuk munjd të kuptohen nga vetë shprehja, por kanë nevojë për shkoqitje e sqarime.
Qëllimi i mohesëve të Cilësive me përdorimin e këtyre shprehjeve është arritja në mohimin e Cilësive të Allahut të Lartësuar, duke u argumentuar me pastrimin e Tij nga të metat.
Ajo që i shtyu ata për këtë është pamundësia e tyre nga të ballafaquarit me pasuesit e Sunetit me argumente dhe prova të vërteta. Kështuqë ata iu kthyen kësaj rruge për të fshehu e mbuluar gënjeshtrën dhe fallsifikimin e tyre.
Këto shprehje nuk janë përmendur as në Kur’an dhe as në Sunet, por ato janë prej shprehjeve të përdorura nga pasuesit e oratorisë e filozofisë.
Metoda e selefëve në trajtimin e këtyre shprehjeve është se ata heshtin në këto shprehje, sepse ato nuk janë përmendur në Kur’an dhe Sunet as me pohim dhe as me mohim. Ata as nuk i pohojnë dhe as nuk i mohojnë ato.

Ndërsa për kuptimin që përmbajnë këto fjalë, ata bëjnë sqarime dhe nëse është kuptim i kotë nga i cili duhet pastruar Allahu, ata e kthejnë mbrapsht atë dhe nëse ka kuptim të saktë i cili nuk mund të jetë absurd për Allahun, ata e pranojnë atë, porn ë vend të tij përdorin shprehjen që ka ardhur në sheriat dhe që i përshtatet vendit të saj.

Më poshtë po paraqesim disa shembuj prej këtyre fjalëve përmbledhëse:

Krahu, ana, drejtimi
Pjesët përpbërëse, organet, shtyllat, gjymtyrët.
Ndodhja e gjërave me Allahun (futja e Allahut tek krijesat- panteizmi).
Seria, vargu.

Më poshtë po paraqesim disa shkoqitje për këto shprehje, ç’është për qëllim me to dhe përgjigjen e hollësoshme të pasuesëve të sunetit në lidhje me to.

Një studim i shkurtër për disa prej këtyre shprehjeve përmbledhëse

Së pari: Ana, drejtimi. Kjo fjalë është prej fjalëve përmbledhëse të cilën e përdorin mohuesit e Cilësive të Allahut. Po cili është kuptimi gjuhësor i kësaj fjale? Ç’farë kanë për qëllim me përdorimin e saj? Cili është vërtetimi në domethënien e kësaj fjale? A është ajo prej atyre që pohohen për Allahun, apo prej atyre që mohohen nga Ai?

Kuptimi gjuhësor i kësaj fjale është mënyra e të drejtuarit dhe drejtimit që synon. Përdoret gjithashtu për rrugën dhe për çdo gjë nga e cila drejtohesh dhe nisesh për atje.
Mohuesit e Cilësive kanë për qëllim me fjalën “Anë” apo “drejtim”, mohimin e cilësisë së të Qënurit Lartë nga Allahu i Madhëruar.
Vërtetimi në këtë fjalë është që të thuhet: Përdorimi i fjalës “anë” në lidhje me Allahun e Lartëmadhëruar është diçka e shpikur e cila nuk është përmendur as në Kur’an, as në Sunet dhe as nga ndonjë prej të parëve të këtij populli.

Prej këtu, nuk lejohet që kjo shprehje të përdoret për Allahun e Madhëruar, as me mohim dhe as me pohim, por duhet patjetër që të shkoqitet, sepse kjo domethënie përmban të vërtetë dhe të kotë.

Nëse me këtë fjalë kanë për qëllim anën e poshtme, kjo mohohet nga Allahu dhe është absurde për Të, sepse Allahu është më i Madh dhe më Madhështor nga përkufizimi i Tij prej krijesave të Tij. Si mund të jetë diçka e tillë, ndërsa Kursiji i Tij është më i gjerë se qiejtë e toka?!

Ndërsa nëse është për qëllim me këtë fjalë se Allahu gjendet në të gjitha anët dhe se Ai është i shkrirë në krijesat e Tij, apo se Ai është në çdo vend, nuk ka dyshim që kjo është absurde në lidhje me Allahun dhe mohohet krejtësisht nga Ai.

Ndërsa nëse është për qëllim mohimi i ndonjë ane të caktuar për gjendjen e Allahut, siç thonë mohuesit e Cilësive të cilët thonë se Allahu nuk është në asnjë prej anëve, d.m.th nuk është në asnjë vend. Ai, sipas tyre, nuk është as brenda botës dhe as jashtë saj, as i ngjitur me të dhe as i shkëputur nga ajo, as lartë dhe as poshtë. Kjo gjithashtu është absurde në lidhje me Allahun dhe mohohet nga Ai, sepse ky është përshkrim i asgjësë së thatë.

Ndërsa nëse është për qëllim me fjalën “anë”, ana e lartësisë e cila i shkon për shtat Madhështisë dhe Krenarisë së Tij, pa e përkufizuar Atë dhe pa qënë i nevojshëm për ndonjë prej krijesave të Tij, kjo është diçka e vërtetë dhe e qëndrueshme për Allahun, si dhe kuptim i saktë për të cilin argumentojnë tekstet Hyjnore, logjika dhe natyrshmëria e pastër.

Domethënia e të qënurit të Allahut në qiell, d.m.th lartë, ose kuptimi i parafjalës “në” është “mbi”, d.m.th mbi qiell, siç thotë Allahu i Lartësuar: “Dhe do t’iu kryqëzoj juve në trungjet e palmave.” [Ta-ha: 71]. D.m.th. mbi trungjet e palmave.

Me këtë sqarim bëhet e qartë e vërteta nga e kota në përdorimin e kësaj fjale.

Ndërsa përsa i përket shprehjes, ajo nuk pohohet dhe as nuk mohohet, por duhet që të përdoret në vend të saj shprehja që ka ardhur në tekste për këtë kuptim, dhe ajo shprehje është “lartësia” dhe “të qënurit mbi krijesat”.

Së dyti: Kufizimi, gjithashtu është prej fjalëve përmbledhëse të cilën e përdorin mohuesit e Cilësive të Allahut. Po cili është kuptimi i “Kufizimit” në gjuhë? Ç’farë kanë për qëllim mohuesit e Cilësive me këtë fjalë? Cili është dyshimi i tyre në të dhe cila është përgjigja e pasuesëve të sunetit?

Domethënia e “Kufizimit” në gjuhë është ndarja, ndalimi dhe pengesa ndërmjet dy gjërave e cila pengon përzierjen e tyre me njëra-tjetrën. Thuhet: Kufizova këtë. D.m.th i vura kufij që të dallohet. Kufiri i shtëpisë është ai që e dallon atë nga shtëpitë e tjera. Përkufizimi i diçkaje është përshkrimi që përfshin domethënien e saj dhe që e dallon nga të tjerat.
Mohuesit e Cilësive të Allahut kanë për qëllim me fjalën “kufizim” mohimin e qëndrimit të Allahut mbi Arshin e Tij.
Dyshimi i tyre për këtë është se ata thonë: Nëse do t’a pohonim qëndrimin e Allahut mbi Arshin e Tij, atëherë kjo bën të domosdoshme që Ai të jetë i kufizuar, sepse ai që qëndron mbi diçka, ai është me përmasë të kufizuar. Njeriu p.sh, nëse qëndron mbi deve, ai kufizohet nga një zonë e caktuar, rrethohet nga ajo dhe gjithashtu është mbi diçka të kufizuar. Duke u mbështetur këtu, ata e mohojnë qëndrimin e Allahut mbi Arshin e Tij, duke menduar se kështu ata e pastrojnë Allahun e Lartësuar nga të qënurit i kufizuar, apo nga kufijtë.
Përgjigja e pasuesëve të sunetit për këtë është se fjala “kufizim” nuk është përmendur as në Kur’an, as në Sunet dhe as në fjalët e selefëve, por ajo është një shprehje e shpikur dhe aksidentale. Dhe neve nuk n’a takon që t’a cilësojmë Allahun me diçka që Ai nuk e ka cilësuar Veten e Tij dhe as nuk e ka cilësuar Atë i Dërguari i Tij (sal-lallahu alejhi ue sel-lem), as me pohim dhe as me mohim. Ne jemi pasues dhe jo shpikës.

Kjo përsa i përket shprehjes, ndërsa për domethënien, ne pyesim dhe shkoqisim, si gjithmonë dhe themi: Ç’farë keni për qëllim me “kufizimin”?

Nëse keni për qëllim se Allahu është i kufizuar, d.m.th që dallon nga krijesat e Tij, i shkëputur nga ato, jashtë tyre, atëherë kjo është diçka e vërtetë dhe nuk përmban ndonjë mangësi në vetvete. Kjo është e qëndrueshme për Allahun me këtë kuptim.

Ndërsa nëse keni për qëllim me të qënurit e Tij i kufizuar se Arshi e përfshin Atë dhe se ju doni t’a mohoni këtë gjë nga Allahu duke mohuar qëndrimin e Tij mbi Arsh, kjo është diçka e kotë dhe domosdoshmëri e pasaktë, sepse Allahu i Lartësuar qëndron mbi Arshin e Tij, edhe nëse Ai është më i Madh se Arshi edhe pa Arshin.

Nuk është e domosdoshme prej të qëndruarit e Allahut mbi Arsh se Arshi e përfshin Atë, sepse Allahu i Madhëruar është më i Madh se çdo gjë dhe më Madhështor se çdo gjë. Të gjitha tokat janë në kapjen e Tij në Ditën e Kijametit, ndërsa qiejt janë të palosura në të Djathtën e Tij.

Së treti: Aksidentalet: Këtë shprehje e përdorin pasuesit e shkencës së fjalës dhe të filozofisë. Prej thënieve të tyre është: “Ne e pastrojmë Allahun e Lartësuar nga gjërat aksidentale (të krijuara), nga nevojat, pjesët përbërëse, kufijtë dhe anët.”

Ata gjithashtu thonë: “I Lartësuar është Ai që është larg aksidentaleve, nevojave dhe pjesëve përbërëse!”

Në rreshtat vijuese do të bëhet fjalë për shprehjen “aksidentalet”, ndërsa shprehjet e tjera do të përmenden më pas.

Domethënia e fjalës “aksidental” në gjuhë. Aksidentalja në gjuhë është diçka e paqëndryeshme, jo fikse. Apo diçka jo e domosdoshme për diçka tjetër. Apo diçka që nuk është e pamundur ndarja e saj nga diçka tjetër. Prej shembujve për këtë është: Gëzimi për njeriun është diçka aksidentale, sepse ai nuk është i qëndrueshëm, por aksidental që shfaqet dhe zhduket. Po kështu edhe zemërimi, pëlqimi etj.
Aksidentalja në përdorimin e mutekeliminëve (pasuesit e shkencës së fjalës dhe filozofisë): El-Fejumi thotë: Aksidentalja në zakonin e mutekeliminëve është diçka që nuk qëndron vetë dhe nuk mund të gjendet veçse me diçka me të cilën mund të qëndrojë. Ndërsa Er-Ragib El-Asfehani thotë: “Aksidentalja është diçka që nuk ka qëndrueshmëri dhe prej kësaj e kanë përdorur mutekelimunët aksidentalen për atë që nuk ka qëndrueshmëri, veçse me diçka të qëndrueshme dhe bazë, si ngjyra dhe e ngrëna.”
Ç’farë kanë për qëllim mutekelimunët me fjalën e tyre: “Allahu është i pastër nga aksidentalet”? Qëllimi i tyre me këtë fjalë është mohimi i Cilësive të Allahut, sepse sipas tyre, aksidentalet janë cilësi.
Cili është dyshimi i tyre? Ata thonë: Sepse aksidentalet nuk mund të qëndrojnë, veçse me trupat, ndërsa trupat janë të ngjashëm me njëri-tjetrin, kështuqë pohimi i Cilësive të ALlahut do të thotë se Allahu ka trup, ndërsa Allahu është i pastër nga kjo gjë. Prej këtu, ne i mohojmë Cilësitë, sepse në pohimin e tyre i mvishet Allahut trup, d.m.th cilësohet sikur Allahu është trup, ndërsa trupat janë të ngjashëm dhe pohimi i Cilësive është kufër dhe humbje e sigurtë. Ky është dyshimi dhe argumentimi i mutekelimunëve.
Kthimi përgjigje mutekelimunëve në këtë çështje është në disa pika:

1– Fjala “aksidentalet” nuk është përmendur as në Kur’an dhe as në Sunet, as me mohim dhe as me pohim, gjithashtu nuk është përmendur as nga selefët e popullit. Rruga e njohur e Ehli sunetit në lidhje me shprehje të tilla është heshtja për atë shprehje, kështuqë as nuk i pohojmë aksidentalet dhe as nuk i mohojmë.

Ndërsa për domethënien e tyre bëhen shkoqitje dhe pyeten ata që i thonë ato: Nëse keni për qëllim me to diçka që përmban mangësi në lidhje me Allahun e Madhëruar, si mërzitja, pendimi, sëmundja, frika etj, atëherë kjo domethënie është e saktë dhe Allahu është i Pastër nga këto, sepse ato janë të meta dhe jo sepse janë aksidentale.

Ndërsa nëse keni për qëllim mohimin e asaj që ka pohuar Allahu në Librin e Tij, apo në gjuhën e të Dërguarit të Tij (sal-lallahu alejhi ue sel-lem), prej Cilësive të Tij si Zemërimi, Gëzimi, Kënaqja etj, duke thënë se këto janë aksidentale, kjo është e kotë dhe e kthyer mbrapsht, dhe nga pohimi i tyre nuk rrjedh asnjë domosdoshmëri.

2- Jo të gjitha Cilësitë e Allahut janë aksidentale, por disa prej tyre janë aksidentale, si Gëzimi dhe Zemërimi, ndërsa disa të tjera nuk janë aksidentale, siç janë disa cilësi Vetjake si Dora, Fytyra, Këmba, Gjuri etj. Këto nuk janë aksidentale, por të ngjitura me Veten dhe të pandara nga Ajo.

3- Fjala juaj “Aksidentalet nuk mund të qëndrojnë veçse me një trup tjetër”, është e kotë, sepse aksidentalet mund të qëndrojnë edhe pa trup tjetër, siç thuhet: Natë e gjatë. Fjala jonë “e gjatë” është cilësim i natës dhe nata nuk është trup. Po kështu thuhet edhe për shprehjen “i nxehtë i madh”, “sëmundje e dhembshme”, “i ftohtë i egër” etj.

4- Fjala se trupat janë të ngjashëm, është fjalë e kotë, sepse trupat nuk janë të ngjashëm as me qëniet, as me cilësitë dhe as me krijimin e tyre. Kështu p.sh: milingona dallon në madhësi nga deveja, ndërsa trupi që matet me karat ndryshon në peshë nga ai që matet me kintar dhe në prekje ndryshon e ashpra nga e buta dhe i buti nga i egëri, e kështu.

5- Fjala “trup” (për Allahun) është shpikur nga mutekelimunët dhe kjo shprehje merret sipas rregullit të shprehjeve përmbledhëse; nëse pohimi i Cilësive sjell domosdoshmërisht që Allahu të jetë trup, në kuptimin tuaj, kjo nuk na dëmton.

Por nëse keni për qëllim me “trupin”, diçka të qëndrueshme me Veten e Tij dhe të cilësuar me Cilësitë që i shkojnë për shtat Atij, kjo është e vërtetë, sepse ne besojmë se Allahu është Qënie e cilësuar me Cilësi që i shkojnë për shtat Atij. Kështuqë nëse ke për qëllim me “trupin” këtë gjë, kjo është e saktë.

Ndërsa nëse ke për qëllim me “trupin” diçka të përbërë nga gjymtyrë, gjak e mish dhe pjesët e të cilit kanë nevojë për njëra-tjetrën, apo të ngjashme me këtë, kjo është e kotë dhe e pavërtetë, sepse kjo do të thotë që Allahu të jetë i krijuar apo i shpikur, gjë e cila është absurde. Kështuqë ne nuk jemi dakord me pohimin e “trupit” për Allahun dhe as për mohimin e tij, sepse ai përmban të vërtetë dhe të kotë.

Së katërti: Pjesët përbërëse, apo organet, shtyllat dhe gjymtyrët: Këto gjithashtu janë prej shprehjeve të përmbledhura të cilat përmbajnë të vërtetë dhe të kotë në vetvete.

Më poshtë po paraqesim disa prej kuptimeve të tyre, qëllimin e mohuesëve të Cilësive me përdorimin e tyre dhe përgjigjen e ehli sunetit kundër pretendimeve të tyre.

Kuptimi i këtyre fjalëve është i përafërt:

Pjesët përbërëse janë pjesët e diçkaje. Kur themi: Ndava diçka, d.m.th e ndava në disa pjesë.
Shtyllat janë shtyllat që mbajnë diçka dhe pjesa e fortë tek e cila mbështetet dhe mbahet në të.
Pjesët janë ato prej të cilave përbëhet një trup. Pjesa e diçkaje është ajo nga e cila formohet trupi i plotë, si pjesët e anijes, apo pjesët e shtëpisë.
Ndërsa gjymtyrët janë shumësi i fjalës gjymtyrë. Qentë gjuajtës, luanët dhe shpendët gjuajtës janë quajtur gjymtues, ose ngaqë ato e gjymtojnë prehun e tyre, ose ngaqë e arrijnë ushqimin me duart e tyre. Pastaj u quajtën gjymtyrët që arrijnë kapjen e gjërave “Gjymtyrë” në ngjashmëri me një nga këto dy kuptime.
E ngjashme me këto shprehje është edhe shprehja “veglat”, “mjetet” etj.

Qëllimi i mohuesëve të Cilësive me përdorimin e tyre është mohimi i disa Cilësive Vetjake të pohuara me argumente të prera, si Dora, Fytyra, Kërciri, Këmba dhe Syri.
Ç’farë i ka shtyrë ata në mohimin e këtyre Cilësive? Ajo që i ka shtyrë ata në mohimin e këtyre Cilësive është besimi i tyre se këto cilësi tek krijesat janë pjesë përbërëse, gjymtyrë, organe, shtylla, vegla etj. Kështuqë, ata mendojnë se pohimi i këtyre cilësive për Allahun përmban përngjasim dhe trupëzim, kështuqë sipas atyre, këto cilësi duhet të mohohen për t’iu larguar kësaj gjëje. Ata shkuan në përdorimin e këtyre shprehjeve të përmbledhura me qëllim që fjala e tyre të gjejë vend dhe të pranohet nga të tjerët.
Përgjigja e ehli sunetit është se ata thonë: Edhe pse këto cilësi llogariten si pjesë përbërëse tek krijesat, apo gjymtyrë a organe, por ato nuk llogariten sit ë tilla në lidhje me Krijuesin, por ato janë Cilësi të cilat Ai i ka pohuar për Veten e Tij, ose që i ka pohuar për Të i Dërguari i Tij (sal-lallahu alejhi ue sel-lem). Ne nuk mund të ndërhyjmë tek ato cilësi me logjikën dhe dëshirat tona, por besojmë dhe i marrim ato ashtu si kanë ardhur, ndërsa realitetin dhe formën e tyre i lëmë tek Allahu i Madhëruar, për shkak se ne nuk e njohim realitetin dhe formën e Qënies së Allahut, ndërsa njohja e realitetit të cilësisë qëndron në njohjen e realitetit të Qënies, siç është e ditur.

Këto Cilësi, d.m.th: Dora, Kërciri e të ngjashme me to, si dhe shumë Cilësi të tjera të Allahut, mund të bashkohen me cilësitë e krijesave të Tij në shprehje dhe në kuptimin e përgjithshëm, para se t’i ngjiten Allahut (por realiteti i tyre është krejtësisht i ndryshëm). Pas ngjtjes së tyre, Cilësitë e Krijuesit veçohen nga ato të krijesave. Cilësitë e Krijuesit i shkojnë për shtat Atij, Madhështisë së Tij, Mbajtjes së krijesave nga Ai. Ndërsa cilësitë e krijesave i përshtaten krijueshmërisë së tyre dhe dobësisë së tyre.

Prej këtu, i thuhet atij që i përdor ato shprehjet përmbledhëse të mësipërme: Nëse ke për qëllim që të mohosh nga Allahu i Madhëruar të qënurit e Tij trup, kufomë, gjymtyrë etj, atëherë fjala jote është e saktë dhe mohimi yt është në vendin e tij. Por nëse ke për qëllim mohimin e Cilësive të pohuara e të qëndrueshme për Të, për të cilat ti mendon se apo përmbajnë trupëzim, apo domosdoshmëri të tjera të kota si këto, atëherë fjala jote është e kotë dhe mohimi yt nuk është me vend.

Kjo përsa i përket domethënies së këtyre shprehjeve, ndërsa përsa i përket shqiptimit të tyre, është e domosdoshme që të qëndrosh në shprehjet e sheriatit që janë përdorur në mohim apo pohim, për shkak të pastërtisë së tyre nga supozimet e prishura.

Shpjeguesi i librit të “Akides Tahavije” thotë: “Por nuk thuhet për këto Cilësi se ato janë organe, apo gjymtyrë, apo vegla, apo shtylla, sepse shtylla është një pjesë e qënësisë, ndërsa Allahu është Një i Vetëm dhe për të Cilin kanë nevojë të gjitha krijesat (Es-Samed). Ai nuk copëzohet, ndërsa gjymtyrët përmbajnë kuptimin e ndarjes dhe copëzimit. Allahu është i Pastër dhe i Lartë nga kjo. Prej këtij kuptimi është edhe Fjala e ALlahut: “Të cilët e bënë pjesë-pjesë Kur’anin (sipas qefit të tyre dhe duke besuar në një pjesë e duke lënë pjesën tjetër)” [El-Hixhr: 91].

Gjymtyrët kanë edhe domethënie të arritjes dhe përfitimit. Po kështu edhe veglat janë mjetet prej të cilave përfitohet në tërheqjen e të mirave dhe shtyrjen e të këqiave.

Të gjitha këto domethënie janë të mohuara nga Allahu i Lartësuar, për këtë shkak ato nuk janë përmendur në Cilësitë e Allahut të Madhëruar. Kështuqë shprehjet e sheriatit kanë domethënie të sakta dhe janë të pastra nga supozimet e prishura. Prandaj nuk duhet devijuar nga këto shprehje, as në mohim dhe as në pohim, ashtuqë të mos pohosh ndonjë domethënie të kotë, apo të mohosh ndonjë domethënie të saktë. Të gjitha këto shprehje të përmbledhura mund të përdoren si nga ai që thotë të vërtetën, ashtu edhe nga ai që thotë të kotën.

Së pesti: Qëllimet. Kjo është gjithashtu prej shprehjeve që përdorin mutekelimunët dhe më poshtë po paraqesim disa hollësira në lidhje me këtë shprehje:

Qëllimet në kuptimin gjuhësor janë shumësi i fjalës qëllim i cili është synimi që ke për të arritur, apo synimi që shfaqet dhe të cilin e studion. Qëllimi në gjuhë mund të përdoret gjithashtu për nevojën, synimin dhe arsyen.
Qëllimi në zakonin e dijetarëve të fjalës e oratorisë është: Ajo për të cilën kryhet vepra nga vepruesi.”

Ndërsa El-Xhela Ed-Devai thotë: “Qëllimi është ajo gjë që e shtyn vepruesin të kryejë veprën. Ai është motorri i parë dhe me të bëhet vepruesi veprues.”

Me këtë shohim se kuptimi gjuhësor dhe ai i mutekeliminëve përputhen me njëri-tjetrin dhe se qëllimi është synimi më i lartë i vepruesit nga kryerja e veprës dhe se ai e shtyn atë që të veprojë.

Ç’farë kanë për qëllim mutekelimunët me këtë shprehje? Ata duan të rrëzojnë urtësinë nga Veprat e Allahut të MAdhëruar dhe nga sheriati i Tij.
Argumenti i tyre për këtë është se mutekelimunët dhe veçanërisht esh’aritë thonë: Ne e pastrojmë Allahu nga qëllimet dhe Ai nuk ka ndonjë qëllim të caktuar me dispozitat e sheriatit dhe as me krijimin e Tij. Kështu ata e kanë rrëzuar urtësinë prej këtyre dhe kanë pohuar se Allahu nuk i ka vënë dispozitat e sheriatit, veçse nga thjeshtë Dëshira e Tij dhe asgjë tjetër. Nëse Ai dëshiron të ndalojë diçka e bën atë të bdaluar dhe nëse dëshiron të bëjë diçka të detyrueshme, Ai e bën atë të detyrueshme.

Ata gjithashtu thonë: Nëse pohojmë se Allahu ka ndonjë urtësi në ligjet që ka vënë, atëherë do të biemë në dy gjëra të ndaluara:

E para: Nëse Allahu ka ndonjë qëllim, atëherë Ai ka nevojë për atë qëllim ashtuqë të përfitojë prej tij, ndërsa Allahu është i pastër nga diçka e tillë.

E dyta: Nëse ne do t’i quanim dispozitat si të arsyetueshme, d.m.th nëse do të pohonim urtësinë dhe arsyen e vënies së tyre, atëherë do të ishte e domosdoshme që të ngarkonim Allahun me atë që përmban urtësia e vënies së dispozitave, sepse ligji sillet me arsyen e tij, duke rënë kështu në atë që kanë rënë mu’tezilitë prej mveshjes së të mirës dhe më të mirës Allahut. Sepse “qëllimi” tek mu’tezilitë ka të njëjtën domethënie të qëllimit dhe synimit, prandaj ata e quajnë të domosdoshme që Vepra e Allahut të jetë e lidhur me qëllimin e saj.

Kthimi i përgjigjes atyre:

1- Kjo shprehje “qëllimet” nuk është përmendur as në Kur’an, as në sunet dhe as nuk e kanë përdorur dijetarët e Islamit, sepse prej saj mund të supozohet diçka negative dhe mohimi i saj mund të bëjë të kuptosh mohimin e urtësisë. Kështuqë duhet bërë shkoqitje dhe më mirë është që të përdoret shprehja “urtësi”, ose “mëshirë” a “dëshirë” e të ngjashme me to të cilat janë përmendur në tekstet e sheriatit.

2- “Qëllimi” nga i cili pastrohet Allahut është ai që shtyn ndonjë dëm apo i ofron ndonjë dobi Allahut, sepse Allahu nuk ka krijuar dhe nuk ka vënë dispozita me qëllim që dobia e tyre të kthehet tek Ai, por me qëllim që dobia e tyre të kthehet tek vetë krijesat. Nuk ka dyshim se kjo është përsosmëri e plotë. Allahu i Lartësuar thotë: “Ata nuk i bëjnë dëm aspak Allahut.” [Al-Imran: 176], “Nëse iu bëheni mosbesimtarë, Allahu nuk ka nevojë për ju, sidoqoftë.” [Ez-Zumer: 7].

Në një Hadith Kudsi thuhet: “O robët e mi, ju nuk mund t’a arrini dobinë Time që të më bëni dobi dhe as nuk mund t’a arrini dëmin Tim që të më bëni dëm.”

Kjo gjithashtu është diçka e mbjellë në natyrshmërië e njeriut.

3- Ndodhja e gjërave për Allahun, kur gjendet shkaku dhe urtësia e saj është diçka e saktë dhe e vërtetë, por kjo është në kundërshtim me mendimin e mu’tizilive, nga ana se Allahu i Madhëruar është Ai i Cili ia ka vënë detyrë Vetes së Tij urtësinë dhe nuk ia ka ngarkuar dikush tjetër. Siç thotë Allahu i Lartësuar: “Allahu ia ka bërë detyrë mëshirën Vetes së Tij.” [El-En’am: 54], dhe “Dhe është detyra Jonë ndihma e besimtarëve.” [Er-Rum: 47].

Apo siç thuhet në hadithin e Muadh ibën Xhebel (radiallahu anhu) kur ishte mbi një gomar me të Dërguarin (sal-lallahu alejhi ue sel-lem) dhe ai i tha: “A e di se kush është e drejta e Allahut mbi njerëzit dhe e drejta e njerëzve tek Allahu? Muadhi tha: Allahu dhe i Dërguari i Tij e di më mirë. Ai (sal-lallahu alejhi ue sel-lem) tha: E drejta e Allahut mbi njerëzit është që t’a adhurojnë Atë dhe të mos i bëjnë shok Atij asgjë, ndërsa e drejta e njerëzve tek Allahu është që të mos e dënojë atë që nuk i bën shok Atij.”

Kjo është një e drejtë të cilën Allahu ia vuri detyrë Vetes së Tij dhe Allahu ka të drejtë t’i vërë detyrë Vetes së Tij ç’të dojë.

Pastaj krahasimi i të mirës dhe më të mirës nga Veprat e Allahut, nuk kthehet tek mendja e njerëzve dhe kandaret e tyre, por kjo kthehet tek ajo që përmban Urtësia e Allahut të Madhëruar. Ato mund të jenë në kundërshtim me atë që mendojnë krijesat në pamje të parë me mendjet e tyre të kufizuara. Ndalimi i shiut, për shembull, shumë prej njerëzve mund t’i duket se nuk është më e mira, por ndalimi i tij mund të jetë më e mira, por me të është për qëllim diçka tjetër, si në Fjalën e Allahut të Lartësuar: “U shfaq shkatërrimi në tokë e në det nga ajo që kanë bërë duart e njerëzve, ashtuqë Allahu t’u bëjë të vuajnë një pjesë të asaj që vepruan, se ndoshta ata kthehen (tek e vërteta).” [Er-Rum: 41].

Po kështu edhe gradualiteti i mosbesimtarëve me mirësi dhe sprovimi i besimtarëve me fatkeqësi, të gjitha këto përfshijnë në vetvete disa shembuj për urtësinë të cilën nuk mund t’a arrijnë me përfshirje mendjet e njerëzve, përveç një pakice të vogël prej saj.

Madje edhe krijimi i Iblisit, bërja të mundur bërjen e gjynaheve, sëmundjet etj, përmbajnë urtësi të cilat i sfidojnë mendjet dhe qartësojnë Madhështinë e Urtësisë së më të Urtit të të Urtëve.

Së gjashti: Futja e Allahut në gjërat aksidentale. Këtë shprehje e përdorin mutekelimunët dhe më poshtë po paraqesin disa hollësira në lidhje me domethënien e tij, qëllimin e tyre prej tij dhe kthimin e përgjigjes atyre.

Kuptimi i fjalës “Futje” është të qënurit e një trupi mbajtës në brendësinë e tij një trup tjetër, siç është futja e ujit në gotë.
Kuptimi i fjalës “aksidentale” është çdo krijesë e paraprirë nga asgjëja dhe mosekzistenca (që nuk ka qënë më parë). Kjo quhet ndryshe krijim kohor. Këtyre gjërave të shpikura mund t’u thuhet se kanë nevojë për të tjerat dhe quhen krijim qënësor.

Krijimi qënësor është të qënurit e diçkaje e nevojshme për diçka tjetër që të ekzistojë.

Ndërsa krijimi kohor është të qënurit e diçkaje e paraprirë nga asgjëja në kohë.

Kuptimi i shprehjes “Futja e aksidentaleve tek Allahu”, d.mth. qëndrimi i tyre me Allahun dhe qënia e tyre brenda Tij.
Ç’farë qëllimi kanë mohuesit e Cilësive me këtë shprehje? Qëllimi i tyre është mohimi i të cilësuarit e Allahut me cilësitë e zgjedhjes së veprave të cilat janë veprat që Ai i kryen kur të dojë dhe si të dojë, siç është “ardhja për të gjykuar mes krijesave”, Qeshja, Kënaqja, Gëzimi etj. Ata i mohojnë të gjitha cilësitë që kanë të bëjnë me zgjedhjen e kryerjes apo moskryerjes së tyre.
Cili është argumenti i tyre për këtë? Argumenti i tyre është se qëndrimi i këtyre cilësive nëpërmjet Allahut, do të thotë që krijimet, d.m.th gjërat e krijuara që ekzistojnë, qëndrojnë me Allahun (brenda Tij). Kjo do të thotë se Ai është bërë i shpikur pasiqë nuk ka qënë, sikur krijesat të ishin brenda Tij, gjë e cila është absurde.
Përgjigja e pasuesëve të Sunetit është se ata thonë: Kjo shprehje nuk ka ardhur as në Kur’an dhe as në Sunet, as me mohim dhe as me pohim, si edhe nuk ka qënë i njohur tek të parët e këtij populli.

Ndërsa përsa i përket kuptimit të saj, bëhet shkoqitja e mëposhtme:

Nëse me mohimin e futjes së krijesave tek Allahu është për qëllim se asgjë prej krijesave të Tij nuk mund të hyjë në Qënien e Tij të Shenjtë, apo se Atij nuk ndodh ndonjë cilësi e ripërtërishme të cilën nuk e ka pasur më parë, ky mohim është i saktë, sepse Allahu i Madhëruar nuk është vend për krijesat e Tij dhe ato nuk gjenden brenda Tij, si dhe nuk i ndodh Atij ndonjë cilësi e re të cilën nuk e ka pasur më parë.

Por nëse është për qëllim me “gjërat e reja”, Veprat e zgjedhjes së Allahut të cilat i kryen kur do dhe si të dojë, siç është zbritja, qëndrimi mbi Arsh, kënaqja, zemërimi, ardhja për gjykimin mes krijesave etj. Ky mohim është i kotë dhe i kthyer mbrapsht.

Madje i thuhet atyre: Pohimi i këtyre është pohim i asaj që ka pohuar Allahu për Veten e Tij në Librin e Tij, apo në gjuhën e të Dërguarit të Tij (sal-lallahu alejhi ue sel-lem).

Së shtati: Seria: Një nga shprehjet përmbledhëse të cilat i përdorin mutekelimunët. Me qëllim që të bëhet e qartë domethënia e kësaj fjale, argumentimi i saj dhe ana e saktë dhe e gabuar në përdorimin e saj, po paraqesim këtë shpjegim të përmbledhur:

Seria, siç thotë El-Xhurxhani, është renditja e disa çështjeve dhe përsëritja e tyre pa mbarim.
Shkaku i këtij emërtimi është marrë nga vargu i cili pranon të shtohen rrathët e tij pa mbarim. Kështuqë lidhja ndërmjet këtyre dyjave është të qënurit e tyre pa limit në të dyja anët. Vargu, apo zinxhiri ka fillimin dhe mbarimin e tij, por anët e serisë janë koha e shkuar dhe ardhme.
Qëllimi i mutekelimunëve me këtë shprehje ndryshon me ndryshimin e ardhjes së fjalës dhe me ndryshimin e thënësve të saj. Kështuqë qëllimi i tyre mund të jetë mohimi i të qënurit të Allahut i cilësuar me disa cilësi të Tij në të shkuarën, si dhe mund të jetë qëllimi i tyre mohimi i vazhdueshmërisë së veprave të Allahut dhe veprimit të Tij, apo mohimi i përhershmërisë së Xhenetit dhe Xhehenemit, apo ndonjë qëllim tjetër.
A është përmendur kjo shprehje në Kur’an apo Sunet, apo prej selefëve? Përgjigja është “jo”.
Cila është rruga e ehli sunetit në trajtimin e kësaj shprehjeje? Rruga e tyre është e njëjta rrugë që ndjekin në shprehjet e tjera të përmbledhura. Ata heshtin në shprehjen “seri”; as nuk e pohojnë dhe as nuk e mohojnë, sepse ajo është një shprehje e shpikur dhe përmbledhëse e cila përmban të kotë dhe të vërtetë, gabim dhe saktësi. Kjo përsa i përket shprehjes, ndërsa për domethënien e saj ata bëjnë shkoqitje. Nëse duan me të diçka të vërtetë, e pranojnë dhe nëse duan diçka të kotë, ata e kthejnë mbrapsht.
Prej këtu, vështrohet tek kjo shprehje dhe zbatohet me të rregulli. U themi atyre që e përdorin këtë shprehje:

1- Nëse keni për qëllim me “serinë”: Vazhdueshmërinë e veprave të Allahut, përherë pa fillim dhe pa mbarim, ky kuptim është i saktë dhe për të argumenton sheriati dhe logjika. Pohimi i kësaj është i detyrueshëm dhe mohimi i saj absurd. Allahu i Lartësuar thotë: “Veprues i përhershëm i asaj që dëshiron.” [Hud: 107].

Vepruesi i përhershëm është Ai që vepron vazhdimisht dhe nëse nuk do të vepronte në një prej dy kohëve (të shkuarës dhe të ardhmes), ai nuk do të ishte Veprues i përhershëm, kështu është e detyrueshme vazhdueshmëria e të vepruaritpërherë pa fillim dhe pa mbarim.

Pastaj, ai që cilësohet si veprues është më i plotë se ai që nuk cilësohet si i tillë dhe sikur Zoti të mos e kishte këtë cilësi, Ai nuk do të ishte pa përsosmërinë e domosdoshmë për Të, gjë e cila është absurde.

Dhe sepse të vepruarit është nga domosdoshmëritë e të jetuarit dhe çdo i gjallë vepron. Edhe Allahu është i Gjallë, kështuqë Ai është Veprues dhe Jeta e Tij nuk ndahet kurrë prej Tij, pa fillim dhe pa mbarim.

Dhe sepse dallimi ndërmjet të gjallit dhe të vdekurit është të vepruarit. Allahu i Lartësuar është i Gjallë, kështuqë është e domosdoshme që Ai të jetë Veprues dhe mosveprimi i Tij në ndonjë prej dy kohëve, të shkuarës dhe të ardhmes, është absurde, kështuqë vazhdueshmëria e të vepruarit të Tij është e domosdoshme përherë, pa fillim dhe pa mbarim.

Përfundimi i kësaj çështje është se nëse është për qëllim me “serinë” vazhdueshmëria e veprave të Allahut, ky kuptim është i saktë dhe i domosdoshëm në lidhje me Allahun, ndërsa mohimi i tij është absurd.

2- Ndërsa nëse është për qëllim me “serinë”, se Allahu i Lartësuar nuk ka pas vepruar dhe pastaj veproi, apo se Ai është cilësuar me ndonjë prej cilësive pasiqë nuk ka qënë e cilësuar me të, apo se Ai e arriti përsosmërinë pasiqë nuk e ka pasur, kjo domethënie është e kotë dhe nuk lejohet të thuhet.

Allahu i Lartësuar ka qënë dhe vazhdon të jetë i cilësuar me cilësitë e përsosura, me cilësitë Vetjake dhe veprore, dhe nuk lejohet të besohet se Allahu është cilësuar me një cilësi pasiqë nuk e ka pasur atë, sepse cilësitë e Allahut janë të përsosura, ndërsa humbja e tyre është cilësi e mangët. Nuk lejohet që t’i ketë ardhur Atij përsosmëria, pasiqë ka qënë i cilësuar me të kundërtën e asj.

Imam Et-Tahaviu (Allahu e mëshiroftë) thotë: “Ai vazhdon të jetë me cilësitë e Tij gjithmonë, para se të krijonte krijesat e tij dhe Ai nuk shtoi gjë prej cilësive të Tij që të mos ketë qënë para krijimit të tyre. Ashtu si ka qënë me cilësitë e Tij pa fillim, ashtu do të vazhdojë me to pa mbarim. Shembull për këtë është cilësia e të folurit; Allahu i Madhëruar ka qënë Folës sa herë që ka dashur dhe kjo cilësi nuk i është krijuar Atij në ndonjë kohë dhe as nuk ka qënë pa të në ndonjë kohë, por Ai ka qënë gjithmonë dhe do të jetë përherë i cilësuar me të.

Po kështu edhe cilësia e të krijuarit. Kjo cilësi nuk është shpikur tek Ai pasi që nuk e ka pasur atë.”

3- Nëse është për qëllim me “serinë”, seria në veprat e bëra nga Allahu i Madhëruar, d.m.th se Ai ka krijuar dhe vazhdon të krijojë krijesa pas krijesash, pa mbarim, ky kuptim është i saktë dhe seri e mundshme, si dhe e lejuar në sheriat dhe logjikë. Allahu i Lartësuar thotë: “A mos u lodhën në krijimin e parë?! Jo, por ata janë në dyshim të thellë për një krijim të ri (ringjalljen).” [Kaf: 15].

Pastaj, Allahu i Madhëruar vazhdon të krijojë krijesa dhe i rendit të dytat mbi të parat e kështu, njeriu dhe shtazët vazhdojnë të krijohen mbi krijimin e prindërve të tyre që në kohën kur e ka krijuar Allahu në fillim të krijimit.

4- Nëse është për qëllim me “serinë”, serija me ndikues, d.m.th që të ndikohet diçka nga diçka tjetër pa mbarim dhe çdonjëri prej të ndikuarëve t’a përfitojë ndikimin e tij nga ai para tij, pa ndonjë cak, kjo është një seri absurde në sheriat dhe në logjikë, për shkak të absurditetit të ndodhjes së saj. Allahu është Krijuesi i çdo gjëje dhe tek Ai është mbarimi. Ai është i Pari dhe para Atij nuk ka pasur asgjë. Ai është i Fundit dhe pas Tij nuk do të ketë asgjë. Ai është i Shfaquri dhe asgjë nuk është mbi Të. Ai është i Fshehti dhe asgjë nuk ka nën Të.

Fjala e serisë në ndikuesit çon në qënien e të rejave dhe të krijuarave pa Shpikës e Krijues, pastaj përfundon me mohimin e Krijuesit të Madhëruar.

Fjala përmbledhëse në çështjen e serisë në përgjithësi:

Seria është radhitja e disa çështjeve të pambarim dhe ajo është marrë nga vargu dhe zinxhiri.
Seria është prej shprehjeve përmbledhëse për të cilat duhet shkoqitje e hollësira, siç e pamë.
Nëse është për qëllim me serinë, vazhdueshmëria e të vepruarit të Allahut dhe e veprave të Tij, dhe se Ai është i cilësuar me cilësitë e përsosura, përherë pa fillim dhe pa mbarim, kjo është e vërtetë dhe e saktë dhe për këtë argumenton sheriati dhe logjika.
Dhe nëse është për qëllim me serinë se Allahu i Madhëruar nuk i ka pasur cilësitë dhe të vepruarit e Tij, dhe më pas veproi dhe mori cilësi të cilat e bënë të përsosur pasiqë nuk ka qënë i cilësuar me përsosmërinë, apo nëse është për qëllim me serinë, seria në ndikuesit, ky kuptim është i kotë dhe i kthyer mbrapsht me sheriat dhe me logjikë.

Disa fjalë për Alegorinë (El-mexhaz)

Alegoria është shprehje e njohur tek dijetarët e gjuhës, retorikës, tefsirit dhe usulit-bazave të Fesë, etj. Kjo shprehje ndeshet shpesh edhe në librat e akides dhe veçanërisht në temën e Emrave dhe Cilësive. Kjo për shkak se mohuesit e Cilësive të Allahut e kanë marrë atë si mbështetje për të mohuar Cilësitë e Allahut të Madhëruar.

Me qëllim që të të bëhet e qartë domethënia e alegorisë po paraqesim këtë përmbledhje të shkurtër e cila bën të qartë qëllimet e saj dhe të vërtetën e kundërshtimit në të, e të tjera të kësaj natyre.

Para se të hyjmë në fjalën për alegorinë, do të ishte mirë të qëndronim pak në termin “e vërteta”, sepse alegoria, tek ata që e marrin për bazë atë, qëndron përballë të vërtetës.

D.m.th. fjala ndahet në fjalë me kuptim të vërtetë, të drejtpërdrejtë dhe në fjalë me kuptim alegorik, metaforik. Më poshtë po sqarojmë këto gjëra, derisa të bëhet e qartë çështja.

Së pari: Përkufizimi i “të vërtetës”: Ajo është fjala e përdorur në vendin e saj për të cilin është vendosur, pa komentuar vendosjen e saj. Ose, e vërteta është përdorimi i shprehjes në vendin e caktuar për domethënien e saj në origjinë.

P.sh. fjala “luan” argumenton për kafshën e njohur. Fjala “diell” tregon yllin e madh të njohur. Fjala “det” argumenton ujin e shumtë e të kripur, e kështu të gjitha termat e gjuhës.

Së dyti: Përkufizimi i alegorisë: Alegoria është përdorimi i shprehjes jo në vendin e vendosur për domethënien e saj në origjinë, për shkak të një lidhjeje ndërmjet dy kuptimeve, të vërtetit dhe alegorik, dhe për shkak të gjendjes së një arsyeje që pengon të jetë për qëllim kuptimi i vërtetë i asaj shprehjeje.

Së treti: Shpjegimi i fjalëve të përkufizimit të alegorisë: Fjala “jo në vendin e caktuar për të”: D.m.th: jo në kuptimin e caktuar për atë fjalë i cili quhet kuptimi i vërtetë, apo original të cilin e kanë përmendur fjalorët e gjuhës. Siç është p.sh. vendosja e fjalës “luan” për kafshën e egër që njohim. Po kështu fjala “hëna” etj.

Fjala “për shkak të një lidhjeje”: Kjo lidhje është ajo që lidh ndërmjet kuptimit origjinal të fjalës me kuptimin alegorik të saj, siç është trimëria në shprehjen: “Pash një luan që vërsulej me shpatën e tij!” Këtu nuk është për qëllim me fjalën “luan” kafsha e njohur, por burri trim. Kështuqë kjo shprehje ka kaluar nga kuptimi i saj origjinal në kuptimin alegorik, lidhja ndërmjet të cilëve në këtë rast është trimëria.

Fjala “arsye penguese” është ajo që e pengon mendjen që të shkojë në kuptimin origjinal të fjalës, si “vërsulej me shpatën e tij”, sepse luani nuk vërsulet me shpatë. Kështuqë bëhet e qartë se me këtë fjalë është për qëllim alegoria dhe jo e vërteta, sepse luani nuk mbart shpatë.

Po kështu edhe fjala jote për burrin bujar: “Erdhi deti.” E shembuj të tjerë si këto të cilat do t’i përmendim më pas.

Së katërti: Shembuj. Për të sqaruar më shumë alegorinë dhe përfytyrimin e saj po paraqesim disa shembuj, si më poshtë.

Kur banorët e Medines dolën të presin të Dërguarin (sal-lallahu alejhi ue sel-lem) kur po kthehej nga lufta e Tebukut bashkë me shokët e tij, ata thanë:

“Doli mbi ne hëna pesëmbëdhjeçe

Nga kodrat e lamtumirës”

Alegoria në këtë varg poetic është në fjalën “hëna pesëmbëdhjeçe” me të cilën ata kanë për qëllim të Dërguarin (sal-lallahu alejhi ue sel-lem). Ky përdorim është alegorik, sepse përdorimi i vërtetë për hënën është trupi qiellor që shfaqet natën në qiell.

Ndërsa lidhja ndërmjet dy kuptimeve është bukuria dhe ndriçimi. Hëna pesëmbëdhjeçe është e bukur dhe ndriçuese, po kështu edhe i Dërguari (sal-lallahu alejhi ue sel-lem).

Ndërsa arsyeja penguese nga të pasurit për qëllim të vërtetën është fjala “kodrat e lamtumirës” (vend jashtë Medinës). Kjo fjalë pohon alegorinë e fjalës “hënë”, për shkak se hëna e vërtetë nuk shfaqet ndërmjet kodrave të lamtumirës, por shfaqet në qiell, siç është e ditur. Kështuqë bëhet e qartë se me këtë fjalë është për qëllim kuptimi alegorik dhe jo kuptimi origjinal.

Së pesti: Disa shembuj për shprehje në të cilat dallohet kuptimi i vërtetë nga ai alegorik, apo figurative:

Dielli ka dy kuptime: Njëri është kuptimi origjinal i cili tregon yllin e madh të njohur. Ndërsa tjetri është kuptimi alegorik i cili tregon fytyrën e ëmbël.
Deti ka dy kuptime: Njëri është kuptimi origjinal i cili tregon ujin e shumtë e të kripur, ndërsa tjetri është kuptimi alegorik i cili tregon burrin bujar që jep shumë, ose dijetarin me dije të madhe.
Dora ka dy kuptime: Njëri është kuptimi origjinal i cili tregon gjymtyrën e njohur, siç thua: Shkrova me dorën time.

Ndërsa kuptimi tjetër është figurativ dhe tregon të mirën, si fjala jote: “Filanit i kam një dorë.” D.m.th. I kam borxh një të mirë.

Së gjashti: Si mund të dallojmë ndërmjet kuptimit të vërtetë dhe atij alegorik?

Ato dallohen nga konteksti i fjalëve dhe konkluzionet e gjendjeve. Asnjëherë nuk mund të thuhet se të dy këto domethënie, e vërteta dhe alegorija, janë të njëjta, në mënyrë që nëse thuhet shprehja, ajo tregon për të dyja këto kutpime njëherësh. Si p.sh: të thuash se fjala “diell” tregon në mënyrë të vërtetë për yllin e njohur dhe për fytyrën e ëmbël, apo se fjala “det” është e vërtetë për ujin e shumtë e të kripur dhe për burrin bujar. Por është e domosdoshme që të gjendet një shenjë dhe arsye e cila cakton kuptimin e dëshiruar.

Së shtati: Përse është quajtur “alegoria” (el-mexhaz) me këtë term?

Sepse në gjuhën arabe ajo është marrë nga fjala: Kaloi këtë vend dhe shkoi në atë vend. Nëse ai e kapërcen atë.

D.m.th. që alegoria është emër i vendit ku kapërcen dhe qëndron në të.

Ndërsa realiteti i alegorisë është kalimi nga një vend në një vend tjetër. D.m.th Transportimi i shprehjeve nga një vend në një tjetër, si fjala jonë: “Zejdi është luan”. Ndërkohë që dihet se Zejdi është njeri, ndërsa luani është kafsha e njohur. Këtu ne e kemi kapërcyer “njerëzoren”, d.m.th. kapërcyem nga ajo dhe e shprehëm me luanëzoren, për shkak të një lidhjeje ndërmjet atyre dyjave e cila është cilësia e trimërisë. Ky është shkaku i të emërtuarit të alegorisë me këtë term.

Ndërsa e vërteta është marrë nga fjala “e vërtetë” e cila është diçka e qëndrueshme.

Kjo të bën të ndjesh ndryshimin e domethënies së këtyre dy fjalëve; E vërteta është qëndrueshmëria e diçkaje, ndërsa alegoria është kapërcimi dhe zhvendosja e saj.

Së teti: A kanë realitet të gjitha përdorimet alegorike dhe e ka alegori çdo e vërtetë?

Përgjigja është se çdo alegori ka të vërtetë, sepse asaj nuk i është vënë ky term, veçse për shkak të kapërcimit të saj kuptimin e vërtetë.

Por nuk është e domosdoshme që çdo e vërtetë të ketë alegori.

Së nënti: Cili është përdorimi origjinal i fjalës, e vërteta apo alegoria?

Përgjigja është se origjina e fjalës është përdorimi i vërtetë i saj dhe nuk mund të devijohet fjala nga e vërteta e saj për në alegoriken, veçse me argument, siç e vumë re në shembujt e mësipërm.

Së dhjeti: Kundërshtimi i dijetarëve në origjinën e shfaqjes së alegorisë:

Dijetarët kanë rënë në kundërshtim në lidhje me origjinën e shfaqjes së alegorisë dhe në qëndrueshmërinë e saj në gjuhën arabe dhe në Kur’an. Ata janë ndarë në tre grupe, fjalët e të cilëve janë si vijon:

Alegoria është përdorur në gjuhë dhe në Kur’an: Ky është mendimi i shumicës së dijetarëve, mufesirinëve, usulijunëve, gjuhëtarëve, poetëve etj. Madje Jahja ibën Hamza El-Alavi ka thënë në librin e tij “Et-Tiraz” se për këtë kanë rënë dakord të gjithë dijetarët me “ixhma”. Por kjo thënie është paksa e stërzmadhuar për shkak të ekzistencës së kundërshtarëve të konsiderueshëm.
Mohimi i ekzistencës së alegorisë krejtësisht, si në gjuhë edhe në Kur’an: Tek ky mendim ka shkuar Ebu Is’hak El-Isfraini dhe atë e ndoqi shejhu i Islamit Ibën Tejmija dhe nxënësi i tij Ibën El-Kajim.
Alegoria gjendet në gjuhë por jo në Kur’an: Këtë mendim ka Varid Edh-Dhahiri, biri i tij Muhamedi, Ibën El-Kas Esh-Shafii, Ibën Huejz Mindad el-maliki dhe Mundhir ibën Seid El-Bluti. Ndërsa nga bashkëkohorët, këtë mendim ka pasur edhe dijetari i madh Muhamed El-Emin Esh-Shenkiti.

Së njëmbëdhjeti: Argumentet i atyre që e kanë mohuar ekzistencën e alegorisë:

Ata që thonë se alegoria nuk ekziston as në gjuhë dhe as në Kur’an, apo që nuk ekziston në Kur’an, argumentojnë me disa argumente prej të cilave po përmendim:

Çdo kuptim alegorik është gënjeshtër e cila lejohet të mohohet. Kështuqë sipas fjalës se në Kur’an ka alegori, kjo do të thotë se në Kur’an ka gjëra që lejohet të mohohen. Dijetari i madh Muhamed El-Emin Esh-Shenkiti (Allahu e mëshiroftë) thotë: “Argumendi më i qartë për mosekzistencën e tij në Kur’an ëshë bashkimi i të gjithë atyre që e pranojnë alegorinë se çdo kuptim alegorik lejohet të mohohet, duke qënë se mohuesi i saj është i sinqertë në të njëjtën kohë. Ti mund t’i thuash atij që thotë: “Pashë një luan duke gjuajtur me hark”, se ai nuk është luan, por një burr trim. Kështuqë prej fjalës që në Kur’an ka alegori, rrjedh se në Kur’an ka gjëra të cilat lejohet të mohohen. Por nuk ka dyshim se nuk lejohet të mohohet gjë nga Kur’ani.”
Pohimi i alegorisë është rrugë për mohimin e Cilësive të Allahut dhe komentimin e tyre. Dijetari i madh Muhamed El-Emin Esh-Shenkiti thotë: “Rrjedhoja e sigurtë dhe reale ndërmjet pohimit të alegorisë në Kur’an dhe mundësisë së mohimit të disa cilësive të Allahut është diçka që e kemi parë në realitet. Kjo ka qënë rrugë për mohimin e shumë cilësive të përsosura e të përkryera të Allahut të cilat janë përmendur në Kur’an.

Nëpërmjet fjalës për pohimin e alegorisë, mohuesit e Cilësive kanë arritur në mohimin e tyre dhe thanë: Allahu nuk ka Dorë reale, nuk qëndron mbi Arsh, nuk zbret e të tjera si këto në shumë ajete të Cilësive të Allahut, duke pretenduar se me këto shprehje nuk janë për qëllim cilësitë reale, por ato janë shprehje alegorike. Dora p.sh, sipas tyre është përdorur për të treguar mirësinë, ose fuqinë. Fjala qëndrim mbi Arsh është përdorur për të treguar mbisundimin e tij. Zbritja është përdorur për të treguar zbritjen e çështjes së Tij e kështu.

Kështu ata mohuan cilësitë e pohuara me shpalljen Hyjnore nëpërmjet pohimit të alegorisë.

Megjithëse e vërteta e cila është rruga e Ehli sunetit dhe xhematit, është pohimi i cilësive që ka pohuar Allahu për Veten e Tij dhe besimi në to, pa përshkrim, pa përngjasim, pa mohim dhe pa krahasim.”

Ky shkak, d.m.th. mohimi i cilësive nëpërmjet pohimit të alegorisë, është shkaku më i madh i cili i ka shtyrë mohuesit e alegorisë në mohimin e saj.

Thënia se të gjitha shprehjet kanë kuptim të vërtetë dhe origjinal dhe se ndarja e tyre në të vërteta dhe alegorike është diçka e shpikur të cilin nuk e kanë pas njohur arabët. Shejhu i Islamit Ibën Tejmije thotë për alegorinë: “Ajo nuk është e njohur tek arabët dhe të parët e këtij populli nuk kanë thënë: Kjo fjalë është me kuptim të vërtetë dhe kjo tjetra me kuptim alegorik. Por ky është një term i shpikur në këtë popull pas kalimit të tre brezave të parë të tij.” Këtë fjalë ai (Allahu e mëshiroftë) e ka përsëritur në shumë vende në librin e tij “El-Iman” dhe në “Emrat dhe Cilësitë” prej librit “Mexhmuul-fetava”.
Përdorimi i alegorisë në Kur’an do të thotë që t’a cilësosh Allahun se Ai është kapërcyes në shprehje, gjë për të cilën nuk ka ardhur lejë, sepse Emrat dhe Cilësitë e Allahut janë fikse dhe nuk ka vend për logjikën njerëzore në to, siç është e ditur.

E dymbëdhjeta: Përgjigja e pohuesëve të alegorisë për mohuesit e saj:

Fjala se çdo aleguri është gënjeshtër e cila lejohet të mohohet, nuk është e saktë, por alegoria është gënjeshtër nëse e tregon kuptimin në mënyrë të vërtetë, jo në mënyrë alegorike, d.m.th. nëse përdoret fjala “hënë” për shembull, për një njeri me pamje të bukur, kjo do të ishte gënjeshtër nëse do të thonin se ai është hëna që është në qiell, por sigurisht që kjo nuk është për qëllim në alegori, por është për qëllim shëmbëllimi i tij me hënën në bukuri dhe bardhësi. Atëherë ku është gënjeshtra këtu?!

Po kështu edhe fjala “gomar” për një njeri të avashtë e të mangët, nuk është për qëllim se ai është gomar në formë dhe krijim, sepse përndryshe do të ishte e saktë që të mohohej kjo gjë dhe të thuhej se ai nuk është gomar, por njeri. mohimi këtu i drejtohet dashjes së të vërtetës dhe jo kuptimit alegorik, gjë e cila nuk quhet gënjeshtër, sepse folësi solli argument për të treguar qëllimin e tij dhe për të larguar turbullirën.

Pastaj, dijetarët e gjuhës janë përpjekur në librat e tyre që të sqarojnë dallimin ndërmjet alegorisë dhe gënjeshtrës. Ata kanë rënë dakord se alegoria nuk është gënjeshtër, sepse ajo vendos një shenjë apo argument për të treguar se nuk është për qëllim kuptimi i vërtetë i shprehjes. Ndërsa në gënjeshtër, gënjeshtari përpiqet t’a fshehë gjendjen e tij duke përdorur gënjeshtrën që do.

Dijetarët e gjuhës janë kujdesur jashtë mase për shenjat dhe argumentet e përdorimeve alegorike dhe i kanë nxjerrë ato fjalët e arabëve, duke i shqyrtuar ato shumë hollësisht. Nëse alegoria nuk përmban shenja dhe argumente për mosdashjen e të vërtetës me përdorimin e saj, ajo është e pasaktë dhe e paqëndrueshme për shkak të mungesës së argumentit.

Fjala se alegoria është rrugë për mohimin e cilësive të Allahut dhe komentimin e tyre, nuk është argument për mohimin e alegorisë, sepse mohuesit e Cilësive nuk kanë argument për atë që thonë në mohimin e tyre.

Ata janë pasues të dëshirave e humbjes dhe ai që është në një gjendje të tillë pranon çdo vështirësi e përçmim për të arritur dëshirat e tij. Kështuqë argumentimi i tyre me kuptimet alegorike për të mohuar cilësitë e Allahut është argumentim i kotë dhe i pasaktë. Ne e marrim alegorinë për argument kundra tyre dhe jo në favor të tyre.

Kështuqë këtyre mohuesëve të Cilësive u thuhet: Origjina në fjalë është marrja e saj në kuptimin e vërtetë dhe të drejtpërdrejtë të saj i cili shkon në mendje përnjëherë me thënien e saj, përderisa nuk ka ndonjë argument që bën të detyrueshëm devijimin e kësaj fjale nga e vërteta e saj.

Pastaj, njerëzit e adhurojnë Allahun duke besuar në mënyrë të drejtpërdrejtë dhe reale të argumenteve të Kur’anit dhe Sunetit, përderisa nuk ka ndonjë gjë që e pengon këtë.

Prej këtu, këtyre mohuesëve të Cilësive u thuhet: Tekstet e sakta e të prera kanë pohuar Cilësitë e përsosura për Allahun e Lartësuar, si të folurit, dorën, qëndrimin mbi Arsh, zbritjen, lartësinë, kërcirin, këmbën, qeshjen, gishtat etj.

Tekstet e ardhura për këtë nuk përmbajnë asnjë shenjë apo argument që t’i devijojë ato nga domethënia e tyre e vërtetë dhe e drejtpërdrejtë. Ato janë Cilësi të vërteta dhe të qëndrueshme për Allahun e Lartësuar, ashtu si i shkon për shtat Atij.

Pretendimi i këtyre mohuesve të cilësive se gjoja pohimi i Cilësive bën të domosdoshëm përngjasimin e tyre dhe se argumenti që pengon domethënien e tyre të vërtetë është pastrimi i Allahut të Lartësuar nga përngjasimi me krijesat e Tij, ky pretendim është i kotë dhe i paqëndrueshëm. Rrëzimi i tij duket qartë, sepse nuk është e domosdoshme që pohimi i Cilësive të Allahut të çojë në përngjasimin e krahasimin e Tij me krijesat e Tij. Krijesi i Madhëruar ka Cilësi të cilat i shkojnë për shtat Atij, ndërsa krijesat kanë cilësi që u shkojnë për shtat atyre.

Pastaj, ardhja e teksteve të Cilësive në një numër kaq të madh, e bën të prerë se qëllimi me to është domethënia e vërtetë e tyre dhe e heq mundësinë e të dashurit me to kuptim alegorik, për shkak se ato tekste nuk e pranojnë as nga ana gjuhësore të qënurit e tyre me kuptim alegorik. Ato refuzojnë që të kapërcehet kuptimi i vërtetë i tyre.

Për këtë po marrim për shembull Fjalën e Allahut të Lartësuar: “Allahu i foli Musës një të folur.” [En-Nisa: 164].

Nuk lejohet në asnjë mënyrë që të thuhet se të folurit e Allahut në këtë ajet është alegorike, për shkak se folja “foli” u përforcuar me emrin e nxjerrë prej saj “të folur” i cili tregon llojin.

Ebu Xheafer En-nuhas thotë se dijetarët e gjuhës arabe janë bashkuar se nëse folja përforcohet me emrin e nxjerrë prej saj, ajo nuk është me kuptim alegorik, por e vërtetë e prerë.

Si të jetë kështu, ndërsa Allahu i Lartësuar thotë: “Dhe kur Musa erdhi në vendin Tonë të shenjtë, atij i foli Zoti i tij.” [El-Earaf: 143].

Nga fjalët e Ibën Tejmijes (Allahu e mëshiroftë) për Fjalën e Allahut: “atij të cilin unë e krijova me Dy Duart e Mia” [Sad: 75], ai thotë: “Nuk lejohet që “Duart” të komentohen me fuqinë, sepse fuqia është një cilësi e vetme dhe një cilësi e vetme nuk shprehet në numërin dyshës. Si dhe nuk lejohet që të jetë për qëllim me “Dy Duart”, mirësia, sepse mirësitë e Allahut nuk mund të numërohen.

Dhe nëse vepra i ngjitet vepruesit dhe folja bëhet kalimtare me parafjalën “me”, si në Fjalën e Allahut: “atij të cilin unë e krijova me Dy Duart e Mia” [Sad: 75]. Allahu e ka shprehur qartë se Ai e veproi veprën me Duart e Tij.

Nëse dikush thotë: “E ndërtova shtëpinë me duart e mia.” Në këtë rast, është e domosdoshme që ai të ketë punuar vetë në ndërtimin e saj. Por nëse thotë: “Këtë shtëpi e kanë ndërtuar duart e mia”, nga kjo fjali kuptohet që ai e ka ndërtuar atë me pasurinë e tij. Kështuqë ndërmjet dy ndërtimeve të fjalive ka dallim.”

Shkurtimisht, shembujt e kësaj natyre janë të shumta dhe me anë të tyre bëhet e qartë se tekstet e Cilësive të Allahut nuk e pranojnë alegorinë as nga ana e formulimit të tyre, as nga ndërtimi dhe as nga ngjitja e tyre Allahut të Madhëruar.

Si mund të ishte ndryshe, ndërsa pasuesit e sunetit janë bashkuar në pohimin e Emrave dhe Cilësive të Allahut të Lartësuar, si dhe në marrjen e tyre sipas kuptimit të vërtetë dhe jo atij alegorik?!

Ndërsa fjala se të gjitha shprehjet janë reale dhe me kuptim të vërtetë, apo se ndarja e tyre në të vërteta dhe alegorike është diçka e shpikur të cilët nuk e kanë pas njohur arabët, kjo duhet shqyrtuar:

Nëse është për qëllim se arabët nuk e kanë vendosur këtë term “alegori-mexhaz”, kjo është e vërtetë, por nëse është për qëllim se ajo nuk ekziston në fjalët e tyre, kjo nuk është e vërtetë. Madje argumentet prej fjalëve të tyre në përdorimin e alegorisë janë më shumë se mund të numërohen, gjë për të cilën janë përcjellë argumente të shumta e të përhapura nga dijetarët e gjuhës.

Pastaj, fjala se ky term nuk është njohur, veçse pas tre brezave të parë të muslimanëve, nuk është i pranueshëm, sepse më shumë se një prej dijetarëve të gjuhës kanë folur për alegorinë në kohën e tre brezave të ndritur. Prej këtyre është Ebu Zejd El-Kurashi i cili ka vdekur në vitin 170 h.

Disa dijetarë të gjuhës e quajnë alegorinë me shprehjen “Shtrirja dhe hapësira në të folur”.

Fjala se përdorimi i alegorisë çon në cilësimin e Allahut si kapërcyes në fjalë, kështuqë nuk lejohet kjo gjë, kësaj fjale mund t’i përgjigjemi se: Kjo nuk është e domosdoshme, sepse përdorimi i alegorisë është i mundur vetëm me argument.

Pastaj, përdorimi i alegorisë në disa raste është thjesht term, dhe nuk është e domosdoshme ngjitja Allahut kuptimet e termave, përndryshe do të thuhej se Allahu është rimues, apo shembullues, sepse në Kur’an ka rimë dhe shembuj të shumtë!

Këto ishin disa argumente të atyre që e ndalojnë alegorinë dhe përgjigja e pohuesve të saj atyre, në mënyrë të përmbledhur.

E trembëdhjeta: Përfundimi i fjalës për alegorinë:

Pas këtij qëndrimi të shkurtër me çështjen e alegorisë dhe kundërshtimit në pohimin apo mohimin e saj, bëhet e qartë se shkaku më i madh për mohimin dhe refuzimin e saj ka qënë se mohuesit e Cilësive të Allahut e kanë marrë atë si rrugë për devijimin e disa teksteve të sheriatit dhe veçanërisht në temën e Cilësive të Allahut.

Ky është shkaku që i shtyu disa dijetarë të jenë të shtrënguar në kundërshtimin e atyre që thonë se alegoria ekziston në gjuhën arabe.Përndryshe, nëse çështja do të ishte thjesht term gjuhësor mbi të cilin nuk shkaktohesh futje në çështëjet e sheriatit, çështja do të ishte e lehtë dhe nuk do të kishte ndonjë kundërshtim të madh në të. Por kur disa dijetarë vunë re rrezikshmërinë e saj dhe numrin e madh të bidatçinjëve që e përdorën atë për qëllimet e tyre, ata nxituan në mohimin e saj për të mbyllur derën e të keqes. Në krye të këtyre dijetarëve ka qënë shejhu i Islamit Ibën Tejmija (Allahu e mëshiroftë) në shumë vende në librat e tij, edhe pse ai e ka pranuar alegorinë në një periudhë të jetës së tij.

Shejh Abdul-Muhsin El-Asker thotë në parathënien e një dorëshkrimi të tij për alegorinë: “Mendoj se shejhu i Islamit Ibën Tejmija e ka pranuar alegorinë në një preiudhë të jetës së tij. Kam parë në librin “Mehasin et-te’vil” të Xhemalud-Din El-Kasimi, këtë tekst: “Ibën Tejmija ka thënë në një fetva të tij: Ne e pranojmë alegorinë e cila ngrihet mbi argument dhe komentimin e saktë. Nuk gjendet në ndonjë prej fjalëve tona apo të ndonjërit prej nesh, se ne nuk e pranojmë alegorinë dhe komentimin. Por ne mohojmë prej tyre atë që kundërshton të vërtetën dhe të saktën, si dhe atë që hap derën për të shkatërruar sunetin dhe Librin, si dhe për t’u bashkuar me devijuesit prej ehlil-kitab (çifutët dhe të krishterët).”

Nga fjalët e imam Ahmedit dhe shumicës e shokëve të tij është se në Kur’an ka alegori, ndërsa nga imamët e tjerë nuk njihet ndonjë fjalë në këtë çështje.

Ndërsa një grup dijetarësh prej shokëve të tij e të tjerë, si Ebu Bekër ibën Ebi Daud, Ebu El-Hasen El-Hirzi, Ebu El-Fadl Et-Temimi, Ibën Hamid etj, kanë shkuar në refuzimin e alegorisë në Kur’an.

Ajo që i shtya ata në këtë refuzimin e tij ishte ajo që panë prej devijimit të devijuesëve të Kur’anit me pretendimin se kanë domethënie alegorike. Ata i bënë ballë humbjes duke i prerë lëndën asaj, por puna më e mirë është e mesmja dhe ekonomikja!”

Pas përcjelljes së fetvasë së Ibën Tejmijes, shejh El-Asker thotë: “Megjithëse unë nuk e kam gjetur këtë fetva në mesin e librave të botuar të shejhut të Islamit, kjo nuk do të thotë se ajo nuk gjendet në shkrimet e tij. Por unë jam i sigurtë dhe nuk dyshoj aspak në ngjitjen e kësaj fjale shejhut të Islamit, Ibën Tejmijes (Allahu e mëshiroftë), për shkaqet e mëposhtme:

Librat e botuar nga shkrimet e shejhut të Islamit përmbëjnë një pjesë shumë të vogël të atyre që ai ka shkruajtur gjatë gjithë jetës së tij. Ti e di se ai ka pasur kalem të rrjedhshëm dhe shumë e shumë shkrime, saqë Dhehebiu ka thënë: “I kam kaluar më shumë se treqind vëllime me fetvatë e Ibën Tejmijes.”
Kush ka edhe lidhjen më të pakët me kulturën e shejhut të Islamit, nuk kundërshton se kjo frymë është fryma e tij dhe ky stil është stili i tij. Tek kjo fetva kanë qëndruar disa dijetarë dhe janë përgjigjur sipas saj. Prej këtyre dijetarëve është shejh Muhamed El-Uthejmin (Allahu e mëshiroftë) dhe shejhu ynë Abdurr-Rrahman El-Berak (Allahu e ruajtë).
Ai që e ka përcjellë këtë fetva është prej më të shumtëve njerëz që ka lexuar shkrimet e shejhut të Islamit dhe nxënësit të tij Ibën El-Kajim në këtë kohë dhe ai jetonte në vendet e Shamit, në vendet e dy shejhave. Pastaj shkrimet e El-Kasimi dhe veçanërisht tefsiri i tij, janë të mbushura me transmetime të shumta nga ata të dy.

Pastaj, ai ishte njëri prej të paktëve në kohën e tij të cilët ndoqën rrugën e selefëve, që i shërbyen asaj dhe hoqën shumë në këtë rrugë.

Shejhu (El-Asker) nuk do t’ia mvishte kurrë shejhut të Islamit një fjalë për të cilën do të kishte dyshim në ngjitjen e saj atij!”

Lutja jonë e fundit është: Falenderimi qoftë për Allahun, Zotin e botëve dhe paqa dhe bekimet e Allahut qofshin mbi të dërguarin tonë, Muhamedin!