MARRËDHËNIET EKONOMIKE

Nga libri “Fikhu Suneh”
Autor: Sejjid Sabik
Përkthyer nga një grup përkthyesish
Nxjerrja e Haditheve: Bledar Albani, me gjykimet e shejh Muhamed Nasirudin Albani

SHITBLERJA

Kërkimi i furnizimit herët në mëngjes

Tirmidhiu transmeton nga Sahr El Gamidi se Profeti (a.s.) ka thënë : “O Allah, jepi begati ymetit tim në punën herët në orët e para të ditës”.[1] Gjithashtu transmetuesi thotë se kur Profeti (a.s.) niste ndonjë çetë apo ushtri, këtë gjë e bënte herët në mëngjes. Sahri ishte tregtar e kur dërgonte për tregti e bënte në mëngjes. Ai u pasurua dhe ajo iu shtua.[2]

Përfitimi i lejuar (hallall):

Trasmetohet nga Aliu (r.a.) se Profeti (a.s.) ka thënë: “Allahu i Lartësuar do që ta shohë robin e tij të lëvizë në kërkim të hallallit”.[3] Transmeton Tabaraniu dhe Dejlemi. Gjithashtu transmetohet nga Malik ibën Enes (r.a.) se Profeti (a.s.) ka thënë: “Kërkimi i hallallit është detyrë e çdo muslimani”.[4] Transmeton Taberani.

Mundhiriu ka thënë: “Zinxhiri i këtij hadithi është i mirë”.

Transmetohet nga Rafi’ ibën Hudejxh se Profetit (a.s.) i thanë: “O i dërguar i Allahut, cili përfitim është më i mirë[5]?” Profeti (a.s.) i tha: “Puna e personit me dorën e tij si dhe çdo shitblerje pa mashtrim dhe e lejuar[6]“.[7] Transmeton Ahmedi dhe Bezari. Atë e transmeton gjithashtu edhe Taberaniu nga Ibn Omeri me zinxhir dhe transmetuesit e këtij vargu janë të besueshëm.

Detyrimi për mësimin e dispozitave të shitblerjes

Çdonjëri që do të përfitojë duhet të jetë i njohur ç’ka i bën mirë e çka jo, që marrëdhëniet e tij të jenë të vlefshme dhe larg pavlefshmërisë. Transmetohet se Omeri (r.a.) shëtiste nëpër treg ku edhe godiste ndonjë tregtar me shkop e thoshte: “Mos të shesë në tregun tonë vetëm ai që e njeh tregtinë, ndryshe do të hajë kamatën, deshi apo nuk deshi”.[8]

Në kohën tonë shumë prej muslimanëve e kanë lënë pas dore mësimin e këtyre dispozitave e nuk i kushtojnë vëmendje ngrënies në haramit, sado i madh të jetë përfitimi. Ky është gabim i madh që duhet mënjanuar nga ana e atyre që merren me tregti, që ata të mund të dallojnë të lejuarën nga e palejuara që të përfitojnë nga e mira sa të munden dhe t’u largohen dyshimeve.

Profeti (a.s.) thotë: “Kërkimi i dijes është detyrë e çdo muslimani dhe muslimaneje”.[9] Kështu ai që do të hajë hallall, le të jetë i kujdesshëm ndaj kësaj që të mund edhe të fitojë besimin e njerëzve dhe kënaqësinë e Allahut. Transmetohet nga Nu’man ibën Beshir se Profeti (a.s.) ka thënë: “Hallalli është i qartë[10] dhe harami është i qartë[11] dhe mes tyre ka çështje të dyshimta[12]. Ai që lë gjërat që cilat ai i ka me dyshim që mund të jenë mëkat, ato që janë vërtet mëkat duhet t’i lërë patjetër e ai që guxon t’i afrohet atyre që mund të jenë mëkat, dyshohet se mund të bjerë në ato mëkate që janë të qarta. Mëkatet janë kufijtë e Allahut e kush kullot afër kufijve mund të bjerë në to”.[13] Transmeton Buhariu dhe Muslimi.

Kuptimi i fjalës shitje

Shitja në gjuhë do të thotë shkëmbim në përgjithësi. Më të në legjislacion nëkuptohet shkëmbimi i pasurisë me pasuri[14] me pëlqim të dyanshëm. Apo zhvendosja e pasurisë[15] me këmbim[16] në mënyrë të lejuar[17].

Ligjshmëria e saj

Shitblerja është e lejuar me argumente kuranore, me argumente nga tradita profetike dhe me konsensusin e dijetarëve. Si argument nga Kurani kemi ajetin:

وَأَحَلَّ اللَّهُ الْبَيْعَ وَحَرَّمَ الرِّبَا

“Allahu e ka lejuar shitblejrjen dhe e ka ndaluar kamatën”. (El-Bekare, 275).

Ndër argumentet nga tradita profetike është dhe thënia e Muhamedit (a.s.): “Përfitimi më i mirë është puna e ndonjërit me dorën e tij si dhe çdo shitblerje që s’ka në të mashtrim”.[18] Gjithashtu edhe dijetarët kanë rënë dakord për lejimin e shitblerjes dhe punën me të që nga koha e Profetit (a.s.) deri në ditët tona.

Urtësia e saj

Allahu i Lartësuar e bëri legjitime shitblerjen për t’i hapur njeriut rrugët e jetës, sepse çdo njeri ka nevojat e tij në ushqime e veshje, gjëra për të cilat njeriu ka nevojë sa ai është gjallë. Gjithashtu këto gjëra ai nuk mund t’i sigurojë ato i vetëm dhe është i detyruar t’i kërkojë ato nga të tjerët. Nuk ka rrugë tjetër më të përsosur sesa shkëmbimi. Ai jep atë që ka nga e cila ai nuk ka shumë nevojë si këmbim të asaj që ai merr nga tjetri, për të cilën ai ka nevojë.

Gjurmët e saj

Nëse lidhet kontratë[19] e shitblerjes duke përmbushur shtyllat dhe kushtet e saj, pasojë e kësaj është transferimi i pasurisë së shitësit të produktit tek blerësi dhe transferimi i pasurisë së blerësit nëpërmjet çmimit tek shitësi. Në këtë mënyrë secili prej tyre ka lirinë e veprimit ndaj asaj që zotëron me çdo lloj veprimi të lejuar.

Shtyllat e saj

Kontrata e shitblerjes lidhet me kërkesën (ixhabin)[20] dhe pranimin. Nga kjo përjashtohet malli i pavlerë, në të cilin këto dy elemente s’janë të domosdoshëm, por mjafton të jepet dorë më dorë e të njihet vetëm çmimi. Kjo gjë i lihet në dorë traditës dhe adeteve të njerëzve. Në kërkesë dhe pranim nuk detyrohen shprehje të caktuara, sepse në konsideratë tek kontratat merren qëllimet dhe kuptimet e jo fjalët dhe ndërtimet e tyre. Tërë qëllimi i shitblerjes është pranimi i shkëmbimit[21] dhe argumenti i marrjes dhe dhënies apo e çdo argumenti që tregon për dëshirën dhe treguese e dëshirës për zotërim dhe dhënie pronësie, si p.sh. shprehjet e shitësit: “Shita”, “dhashë” apo “i lashë në pronësi”, apo “kjo është e jotja” apo “më jep çmimin” etj”. Apo thënia e blerësit: “Bleva”, “mora”, “pranova” apo “merr çmimin”.

Kushtet e shprehjes

Tek kërkesa dhe pranimi, që janë edhe shprehja e kontratës, kushtëzohen pikat e mëposhtme:

Secili prej tyre të lidhet me tjetrin në të njëjtin kuvend e duke mos ndodhur mes tyre ndonjë ndarje dëmsjellëse.
Të përputhet kërkesa me pranimin në send dhe çmim. Nëse nuk bien dakord, kjo shitblerje nuk është lidhur. Nëse shitësi thotë: “Të kam shitur këtë rrobë me 5 xhunejh dhe blerësi thotë: “e pranoj me katër”, atëherë shitblerja nuk është lidhur mes tyre për shkak të dallimit të kërkesës me ofertën.
Shprehjet të jenë në të shkuarën, p.sh. shitësi të thotë “Të shita” dhe blerësi të thotë “Pranova”. Apo edhe me shprehje të së tashmes, nëse me anë të tyre nënkuptohet dëshira e momentit, p.sh: “shes dhe blej”. Nëse me të nënkuptohet e ardhmja apo në këtë shprehje hyn diçka që e çon atë në të ardhmen, si p.sh.: do ta, kjo është vetëm premtim për këtë kontratë dhe premtimi për lidhje nuk konsiderohet lidhje në legjislacion dhe rrjedhimisht kjo kontratë nuk është e vlefshme.

Kontrata me shkrim

Ashtu si shitblerja lidhet me kërkesën dhe pranimin, kontrata për shitblerje lidhet edhe me shkrim, kur të dyja palët janë larg njëra-tjetrës, apo ai që lidh këtë kontratë mund të jetë memec e nuk mund të flasë. Nëse ata janë në të njëjtin kuvend dhe nuk ka asnjë pengesë që i pengon të flasin, ajo nuk lidhet me shkrim, sepse ajo nuk e zë dot vendin e fjalëve që janë lloji më i qartë i treguesve. Vetëm në rast se ka ndonjë shkak të vërtetë që kërkon të kalohet nga fjala tek tjetër tregues. Për plotësimin e kontratës kushtëzohet që ai, të cilit i shkruhet letra, të pranojë në kuvendin ku lexohet letra.

Kontrata me ndërmjetësinë e ndonjërit

Kontrata, e cila mund të lidhet me fjalë e shkrim, lidhet edhe me ndërmjetësinë e përfaqësuesit të ndonjërit prej palëve tek tjetri, me kusht që pala tjetër të pranojë menjëherë pas lajmërimit. Kur arrihet miratimi në këtë formë, kontrata është e plotë dhe nuk pritet që kërkuesi të marrë vesh miratimin.

Lidhja e kontratës nga memeci

Gjithashtu kontrata lidhet edhe me shenja të njohura prej memecit, sepse shenjat e tij janë shprehëse të dëshirës së tij, sikurse edhe fjalët me gjuhë. Memecit i lejohet të lidhë kontratë me shkrim në vend të shenjave, nëse ai di të shkruajë. Ndërsa për disa kushte që kanë vënë disa juristë që ai t’i nënshtrohet disa shprehjeve të caktuara nuk ka asnjë argument as nga Kurani dhe as nga Suneti.

Kushtet e shitblerjes

Patjetër që për kontratën e shitblerjes duhet të kushtëzohen disa kushte që ajo të konsiderohet e saktë. Nga këto kushte, disa lidhen me personin, disa me sendin për të cilën lidhet kontrata, pra pasurinë që synohet të transferohet nga njëra palë tek tjetra, qoftë çmim apo mall.

Kushtet e personit

Tek personi kushtëzohet shëndeti mendor dhe mosha. Kështu kontrata e të sëmurit mendor, të dehurit dhe fëmijës nën gjashtë vjeç është e pavlerë. Nëse i sëmuri mendor ndonjëherë është i kthjellët e ndonjëherë i sëmurë, ato kontrata që ka lidhur në gjendjen e shëndetshme janë të vlefshme e ato që ka lidhur na gjendje të sëmurë janë të pavlefshme. Lidhja e kontratës nga fëmija mbi gjashtë vjeç (dallues) është e vlefshme, por mbetet peng e lejes së kujdestarit të tij. Nëse ai e lejon, ajo legjitimisht merret në konsideratë.

Kushtet e pasurisë

Për të kushtëzohen gjashtë kushte:

Të jetë i pastër
Të mund të përfitohet prej saj
Pronësia e palës ndaj saj
Mundësia e dorëzimit
Njohja e saj
Qenia e mallit që mund të merret

Më poshtë po japim detajet:

E para:

Që ajo të jetë e pastër e bazuar në hadithin e Xhabirit, i cili ka dëgjuar Profetin (a.s.) të thoshte: “Allahu ka ndaluar shitjen e alkoolit, të ngordhësirës, derrit dhe idhujve”. I thanë: “O i dërguar i Allahut, po dhjami i ngordhësirës me të cilën lyhen anijet dhe lëkurat dhe me to ndriçohen njerëzit”. Tha: “Jo, ajo është e ndaluar”.[22] Në këtë rast përemri “ajo” i kthehet shitblerjes me argument se ajo për të cilën Profeti (a.s.) qortoi hebreun në të njëjtin hadith, ishte pikërisht shitja e tyre. Mbi këtë bazë lejohet përfitmi nga dhjami i ngordhësirës por jo në shitje. Me të mund të lyhen lëkurat, mund të përdoren për ndriçim e të përfitohen të tjera gjëra por jo për ngrënie apo për të hyrë në trupin e njeriut.

Në librin “A’lam El Mueki’ine”, Ibn Kajimi, në thënien e Profetit (a.s.) “E ndaluar” ka përmendur dy thënie:

E para, se këto veprime janë të ndaluara.

E dyta, se shitblerja e tyre është e ndaluar, edhe nëse blerësi e blen pikërisht për këto punë. Të dyja thëniet janë të bazuara nga pyetja që shtrohet se ndalimi: a ka qenë për shitjen e këtyre dobive apo për përdorimin e vetë dobive të përmendura ?

Të parën, që është edhe më e sakta, e ka zgjedhur Ibn Tejmija, sepse fillimisht Profeti (a.s.) nuk i njoftoi ata për ndalimin e këtij përfitimi që ata t’i përmendnin nevojat e tyre, porse i njoftoi ata për ndalimin e shitblerjes dhe ata e njoftuan se e shitnin për këtë lloj përfitimi. Ai nuk u dha leje për shitblerje por nuk i ndaloi ata të përfitonin nga dobitë e përmendura. Kështu, nuk ka lidhje mes moslejimit së shitblerjes dhe lejimit të përfitimit’.

Pastaj, në hadith Profeti (a.s.) shton: “Allahu i mallkoftë hebrenjtë. Allahu, kur ua ndaloi atyre dhjamin, ata e shkrinë atë, e shitën dhe hëngrën vleftën e tij”.[23]

Motivi i ndalimit të shitjes së tre artikujve të parë ështe se ato janë të fëlliqura sipas mendimit të shumicës së dijetarëve[24]. Kjo vlen për çdo fëlliqësirë. Hanefitë dhe Dhahiritë përjashtojnë nga këto çdo gjë që legjitimisht ka dobi, pra, edhe shitblerja e tij lejohet. Ata kanë thënë: Lejohet shitja e bajgave të fëlliqura kur nevoja e kërkon përdorimin e tyre në kopshte apo edhe mund të përfitohet prej tyre si mjet zjarri apo plehra. Gjithashtu lejohet shitja e çdo fëlliqësie që mund të përfitohet prej saj por jo në ngrënie apo pirje, si p.sh. vaji i pisët i cili përdoret për ndriçim dhe lyerje, boja e cila mund të jetë e ndotur, ajo mund të shitet e mund të përdoret përsëri për lyerje e të tjera si këto, përderisa përfitimi nuk është në ngrënie.

Bejhakiu transmeton me zinxhir të saktë se ibn Omeri është pyetur për vajin në të cilin ka rënë një mi. Ai tha: “Ndriçohuni me të dhe lyeni lëkurat tuaja”.[25]

Njëherë, Profeti (a.s.) kaloi afër një deleje të Mejmunes, e cila kishte ngordhur dhe ishte hedhur tej. Ai tha: “A nuk e morët lëkurën e saj, ta kishit regjur e të përfitonit prej saj?” Shokët i thanë: “O i dërguar i Allahut, ajo është e ngordhur?” Ai tha: “E ndaluar është ngrënia e saj”.[26] Kjo tregon se prej saj mund të përfitohet në çdo fushë, veç ngrënies. Përderisa përfitimi prej saj është i lejuar, atëherë lejohet edhe shitja e saj derisa qëllimi prej shitjes është për një përfitim të lejuar[27].

E dyta:

Të jetë diçka e dobishme, kështu që nuk lejohet shitja e insekteve, e gjarpërit apo e miut, përveçse për ato që përfiton prej tyre. Lejohet shitja e maces, bletës, tigrit dhe luanit e gjthçka vlen për gjueti apo mund të përfitohet prej lëkurës së tij. Lejohet shitja e elefantit për ngarkesë, shitja e papagallit, palloit dhe e zogjve të bukur edhe pse nuk mund të hahen, pasi shikimi në to apo dëgjimi i cicërimave është diçka e lejuar. Nuk lejohet shitja e qenit, sepse Profeti (a.s.) e ka ndaluar një gjë të tillë. Kjo nuk vlen për qenin e mësuar.

Për sa i përket qenve që lejohen të mbahen, si p.sh. qentë për roje, Ebu Hanife e ka lejuar shitjen e tyre. Atau dhe Nehaiu kanë thënë: “Lejohet shitja vetëm e qenit të gjuetisë e jo e ndonjë tjetër lloji, sepse Profeti (a.s.) ka ndaluar të hahet vlefta e qenit, përveç qenit të gjuetisë”.[28] Transmeton Nesaiu nga Xhabiri.

Hafidhi ka thënë: “Transmetuesit e tij janë në besueshëm”.

Por, a detyrohet dëmtuesi i tij të dëmshpërblejë vlerën e tij?

Sheukani ka thënë: “Ai që thotë se shitja e tij është e ndaluar, thotë edhe se ai nuk është i detyruar ta dëmshpërblejë. Ai që ka lejuar shitjen, ka detyruar dëmshpërblimin. Ai që ka bërë dallim në shitje, ka bërë dallime edhe në dëmshpërblim”.

Transmetohet nga Maliku se nuk lejohet shitja e tij, porse dëmtuesi detyrohet të dëmshpërblejë. Transmetohet po nga Maliku se shitja e tij është vetëm e papëlqyer (mekruh).

Ebu Hanife ka thënë: “Shitja e tij lejohet dhe dëmtuesi i tij dëmshpërblen”.

Shitja e instrumenteve muzikore

Nën këtë temë hyn edhe shitja e instrumenteve muzikorë.

Kënga, në rastet ku ajo zë vend dhe me të synohet ndonjë përfitim i lejuar, është e lejuar e po ashtu edhe dëgjimi i saj është i lejuar. Kështu, ajo është dobi legjitime që lejohet shitja dhe blerja e instrumentit të saj, sepse ai është me vlerë. Shembuj të këngëve të lejuara kemi:

Kënga e grave për fëmijët e tyre për të luajtur me to;
Kënga e zanatçinjve apo ustallarëve gjatë punës për të lehtësuar lodhjen dhe për të bashkëpunuar mes tyre;
Kënga në gëzime për ta njoftuar atë;
Kënga në raste festash si shfaqje e gëzimit;
Kënga për të qenë në gjallëri në luftë.

Kjo vlen për çdo punë të mirë që shpirti të rigjallërohet e të rivihet në aktivitet.

Kënga s’është tjetër vetëm se fjalë, ku fjalët e mira janë të mira e të ligat janë të liga. Nëse asaj i shtohen gjëra që e nxjerrin nga rrethi i të lejuarës, si p.sh. gjëra që nxisin epshin apo ftojnë për mëkate, për të keqe apo kalohet koha saqë harrohen detyrat, kjo nuk është e lejuar. Ajo është e lejuar në vetvete, porse asaj iu shtua diçka që e nxori nga rrethi i së lejuarës. Mbi këtë bazë komentohen edhe hadithet e ndalesës ndaj saj, ndërsa argumentet e lejimit të saj janë:

Transmetimi i Buhariut dhe Muslimit e të tjerëve nga Aishja (r.a.), që thotë se Ebu Bekri kishte hyrë tek ajo e aty ndodheshin dy vajza që po këndonin dhe i binin defit. Profeti (a.s.) rrinte i qetë nën rrobën e tij. Ebu Bekri i qortoi ato. Profeti (a.s.) zbuloi fytyrën dhe i tha: “Lëri ato o Ebu Bekr, sepse këto janë ditë feste”.[29]
Transmetimi i imam Ahmedit dhe Tirmidhiut me varg të saktë transmetimi se Profeti (a.s.) kishte dalë në një betejë. Kur u kthye, atij i erdhi një grua e zezë e i tha: “O i dërguar i Allahut, unë isha zotuar se, nëse Allahu do të kthente ty shëndoshë, unë të këndoja e do t’i bija defit para teje. Ai i tha: “Nëse je zotuar, bjeri defit’. E ajo filloi t’i bjerë.”[30]
Vërtetohet nga një grup i madh sahabësh dhe ndjekësish të tyre (tabi’inësh) se ata dëgjonin këngë dhe melodinë e instrumenteve muzikorë. Nga sahabët përmendim: Abdullah ibën Zubejr, Abdullah ibën Xhafer etj. Ndër tabi’inët përmendim: Umer ibën Abdul Aziz, Sherih Kadi, Abdul Aziz ibën Muslima, myftiu i Medines etj.[31]

Së treti :

Pala kontratuese të ketë pronësi të plotë në pasuri apo të ketë autorizim të posaçëm nga ana e pronarit. Nëse shitja apo blerja kryhen para lejes së tij, kjo konsiderohet si veprim i ndërhyrësit.

Shitja e ndërhyrësit (fudulit)

Ndërhyrësi është ai që lidh kontratë për tjetrin pa lejen e tij, p.sh. burri të shesë atë që zotëron gruaja pa lejen e saj, apo t’i blejë asaj një pasuri pa lejen e saj për blerje.

P.sh., që një njeri të shesë pasurinë e dikujt që nuk është i pranishëm apo të blejë diçka pa lejen e tij siç ndodh zakonisht. Kontrata e ndërhyrësit konsiderohet e vlefshme, porse zbatimi i rrjedhojave të saj mbetet peng i lejimit të të zotit të mallit apo kujdestarit të tij[32]. Nëse ai e lejon kontratën, zbatohet e nëse nuk e lejon, nuk vlen.

Argument për këtë është transmetimi i Buhariut nga Eura El Bariki që ka thënë: “Profeti (a.s.) më dërgoi me një dinar për t’i blerë atij një dele. Unë me të bleva dy dele. Njërën prej tyre e shita me një dinar. Pastaj shkova te Profeti (a.s.) me një dinar dhe një dele. Ai më tha: “Allahu të begatoftë në pazarin që bëre!”[33]

Ebu Daudi dhe Tirmidhiu transmetojnë nga Hakim ibën Hazam se Profeti (a.s.) e kishte dërguar që t’i blente kurban me një dinar. Ai bleu me to një kurban që e shiti për dy dinarë, kështu fitoi prej tij dy dinarë. Pastaj bleu me njërin një dele tjetër dhe shkoi te Profeti (a.s.) me një dele e me një dinar. Ai i tha: “Allahu të begatoftë në pazarin tënd!”.[34]

Në hadithin e parë: Eura kishte blerë delen e dytë dhe e kishte shitur pa lejen e pronarit të saj që ishte Profeti (a.s.). Kur shkoi tek Profeti (a.s.) dhe e njoftoi, ai e miratoi dhe u lut për të. Kjo tregon vlefshmërinë e blerjes së deles së dytë dhe shitjen e saj. Ky është argument i vlefshmërisë së shitjes së pronës së tjetrit si dhe blerjen për të pa lejen e tij. Por, këto veprime mbeten peng e lejes së tij për t’u siguruar që nga këto veprime atij nuk i vjen ndonjë dëm.

Në hadithin e dytë: Hakimi kishte shitur delen pasi e kishte blerë dhe ishte bërë pronë e Profetit (a.s.). Pastaj bleu për të një dele tjetër e nuk kishte kërkuar leje. Profeti (a.s.) e miratoi veprimin e tij dhe e urdhëroi atë të therte delen që i kishte sjellë dhe u lut për të. Kjo tregon se shitja e deles së parë dhe blerja e të dytës ishin të vlefshme. Po të mos ishin të tilla, Profeti (a.s.) do ta mohonte një gjë të tillë e do ta urdhëronte ta kthente mbrapsht.

E katërta:

Që malli mbi të cilin lidhet kontrata të mund të dorëzohet materialisht dhe legjitimisht. Ai mall që nuk mund të dorëzohet materialisht, shitja e tij nuk është e vlefshme, si p.sh. peshku në ujë. Ahmedi transmeton nga Ibn Mes’udi (r.a.) që ka thënë: “Mos e blini peshkun në ujë, se është mashtrim”.[35] Kjo transmetohet edhe nga Umran ibën El Husajn e ngritur te Pejgamberi (salallahu alejhi ue selem).

Gjithashtu transmetohet edhe ndalesa nga ajo që quhet fati i zhytësit[36] e me të nënkuptohet kur dikush zhytet në det për dikë tjetër dhe thotë: “Atë që do të nxjerr nga kjo zhytje është e jotja me këtë çmim”.

E njëjta gjë është edhe me fetusin në barkun e nënës. Në këtë lloj shitje hyn edhe zogu që është larguar nga pronari dhe që nuk e ka zakon të kthehet në vendin e tij. Por edhe nëse zogu e ka zakon dhe kthehet në vendin e tij, edhe natën qoftë, shitja e tij gjithashtu nuk është e vlefshme sipas shumicës së dijetarëve, përveç bletës[37], sepse Profeti (a.s.) ka ndaluar që njeriu të shesë atë që nuk e zotëron. Tek Hanefitë kjo gjë vlen, sepse në këtë rast është i mundur dorëzimi, përveç bletës.

Në këtë temë hyn edhe marrja e spermës nga kafshët, si p.sh. kali, deveja apo cjapi. Profeti (a.s.) ka ndaluar një gjë të tillë,[38] siç e transmeton Buhariu dhe të tjerë, sepse kjo është e pavlerësueshme, e panjohur dhe e pamundur të dorëzohet.

Shumica e dijetarëve janë të mendimit se shitja dhe dhënia me qira e saj është e ndaluar, por nuk ka gjë nëse jepet bakshish, pra nëse jepet për spermën e kafshëve pa kushtëzuar gjë për të. Thuhet se lejohet dhënia me qira e mashkullit për një kohë të caktuar. Këtë gjë e thotë Hasan Basriu dhe Ibn Sirini. Kjo gjë transmetohet edhe nga Maliku dhe është edhe një prej mendimeve të shafive dhe hanbelive. Këtë dispozitë ndjek edhe qumështi në gjinjtë e dhenve deri para daljes së tij, sepse ajo përbën mashtrim dhe mosnjohje. Sheukani ka thënë: “Ajo nuk lejohet vetëm nëse i shet atij një litër dhe thotë: të shes një litër prej qumështit të lopës time”. Hadithi tregon lejimin e saj për shkak të mungesës së mashtrimit dhe mosnjohjes. Gjithashtu përjashtim bën edhe qumështi i mëkueses ku lejohet shitja e tij për hir të nevojës. Gjithashtu nuk lejohet shitja e leshit në kurrizin e kafshës, sepse dorëzimi i tij është i pamundur për shkak të përzierjes mes asaj që nuk shitet me atë që shitet.

Transmetohet nga Ibn Abasi (r.a.) që ka thënë se “Profeti (a.s.) ka ndaluar të shitet hurma derisa të bëhet e ngrënshme, leshi mbi kurriz[39], qumështi në gjinj dhe gjalpi në qumësht.”[40] Transmeton Darekutni.

Sendet që ligjërisht nuk mund të dorëzohen, si p.sh. pengu apo vakëfi, kontrata e shitjes së tyre nuk lidhet. Këtë lloj dispozite ndjek edhe shitja duke ndarë mes kafshës dhe të voglit të saj, sepse Profeti (a.s.) ka ndaluar që kafsha të torturohet. Disa dijetarë thonë se kjo gjë lejohet duke e krahasuar atë me therjen, gjë që është më e saktë. Për sa i përket shitjes së borxhit shumica e dijetarëve e lejojnë atë, pra e lejojnë shitjen e borxhit borxhliut.

Ndërsa për shitjen e tij joborxhliut, Hanefijtë, Hanbelitë dhe Dhahiritë janë shprehur për mosvlefshmërinë e saj, pasi shitësi nuk ka mundësi ta dorëzojë. Edhe nëse i kushtëzon borxhliut dorëzimin, përsëri ai nuk vlen, sepse ky kusht nuk i është vënë shitësit por borxhliut që nuk është shitësi, kështu që ky kusht është i pavlefshëm e me të shitja zhvleftësohet.

E pesta:

Malli dhe çmimi të jenë të ditur. Nëse janë ta panjohur apo ndonjëri prej tyre është i panjohur, shitja nuk është e vlefshme, sepse në të ka rrezik. Njohja e mallit arrihet duke parë një mostër edhe nëse nuk e di masën e saktë, siç ndodh tek shitja me hamendje. Ndërsa ajo që ndodhet në përgjegjësi duhet patjetër të njihet masa dhe përshkrimi i saj për të dy palët. Çmimi duhet të jetë i njohur si nga ana e përshkrimit, masës dhe kohës. Ndërsa shitja e mallit që nuk është prezent në kuvendin e kontratës, shitja e diçkaje që është e vështirë të shihet apo e dëmshme dhe shitja me hamendje, secila nga këto shitje ka dispozitat e saj që do të përmenden më poshtë:

Shitja e mallit të papranishëm në kuvendin e kontratës

Lejohet shitja e diçkaje që nuk është e pranishme në kuvendin e kontratës me kusht që të përshkruhet aq sa të njihet. Më pas, nëse është në përputhje me përshkrimin, shitja bëhet e detyrueshme e nëse nuk është në përputhje, palës që nuk e ka parë i jepet e drejta e zgjedhjes mes vazhdimit të kontratës apo anulimit të saj. Në këtë pikë shitësi dhe blerësi janë të barabartë. Buhariu dhe të tjerë transmetojnë nga Ibn Omeri, i cili ka thënë: “I shita prijësit të besimtarëve, Othmanit, një pasuri në një luginë me një pasuri të tij në Hajber”.[41] Transmetohet nga Ebu Hurejra se Profeti (a.s.) ka thënë: “Kush blen diçka që nuk e ka parë, ai ka të drejtë të zgjedhë nëse e sheh”.[42] Këtë hadith e përmend Darekutni dhe Bejhakiu.

Shitja e diçkaje që shikimi i saj është i vështirë apo i dëmshëm

Gjithashtu lejohet shitja e gjërave që s’janë të pranishme nëse përshkruhen apo dihen veçoritë e saj nga tradita apo zakoni.

Kjo p.sh. vlen për ushqimet e ruajtura dhe mjekimet e mbuluara në tableta, bombulat e oksigjenit dhe gazit, të cilat nuk hapen vetëm kur përdoren pasi hapja e tyre do të sillte dëm apo vështirësi.

Në këtë temë hyjnë edhe perimet që fshehin frutet e saj nën tokë si p.sh. karrota, rrepa, patatja, qepa e të tjera si këto. Këto nuk mund të shiten duke i nxjerrë të tëra njëherësh sepse kjo do të ishte e vështirë për të zotët e tyre por edhe nuk mund të shiten pak nga pak, sepse edhe kjo do të ishte e vështirë e ndoshta mund të sillte dëmtimin e pasurive. Por zakonisht këto shiten nëpërmjet kontratave që lidhen për parcelat e gjera, të mbjellat e të cilave janë në tokë e që nuk mund të shiten vetëm në këtë formë.

Nëse del se malli ndryshon shumë nga lloji i tij saqë i sjell dëm njërës prej palëve, jepet e drejta e përzgjedhjes: nëse dëshiron e vazhdon kontratën e nëse do e prish atë, siç ndodh në rastin kur ai blen vezë dhe i gjen ato të prishura. Në këtë rast, ai ka të drejtën e zgjedhjes që t’i mbajë apo edhe t’i kthejë për t’i shpëtuar dëmit të tyre[43].

Shitja me hamendje

Hamendësia ka të bëjë me faktin kur nuk njihet masa e mallit në mënyrë të përpiktë.

Kjo lloj shitblerjeje ka qenë e njohur mes sahabëve në kohën e Profetit (a.s.). Dy palët lidhnin kontratë për një mall duke e parë pa e ditur masën e tij por duke u bazuar në hamendje dhe vlerësimin e ekspertëve, që pak gabojnë, tek të cilët mbështeten për të dhënë vlerësim të saktë. Edhe nëse supozohet se në këtë lloj vlerësimi mund të ketë rrezik, ai është i vogël që zakonisht mund të falet duke e krahasuar me masën e kontratës. Ibn Omeri (r.a.) ka thënë: “Sahabët shitnin ushqimet me hamendje në fillim të tregut (pa zbritur malli në treg). Profeti (a.s.) i ndaloi ata të shitnin derisa malli të vinte në treg.”[44]

Pra, Profeti (a.s.) e miratoi shitjen e tyre me hamendje por i ndaloi ata të shitnin para se të vinte malli”.

Ibn Kudama ka thënë: “Lejohet shitja e një grumbulli malli me hamendje e për këtë nuk dimë asnjë kundërshtim, nëse shitësi dhe blerësi nuk e dinë masën e tij”.

E gjashta:

Malli mund të shtihet në dorë nëse ai e përfiton atë me shkëmbim. Në këtë çështje kemi detajimin e mëposhtëm: Lejohet të shitet trashëgimia dhe testamenti, sendi i lënë amanet si atyre sendeve ku pronësia mbi to nuk është arritur nëpërmjet shkëmbimit, para shtënies në dorë apo pas saj. Gjithashtu lejohet që ai që ka blerë diçka, ta shesë, ta dhurojë atë apo të bëjë me të çfarëdolloj veprimi legjitim pas marrjes së pronësisë së saj. Por, nëse akoma nuk e ka shtënë në dorë, atij i lejohet të veprojë me të çfarëdolloj veprimi legjitim përveç shitjes.

Çdo veprim tjetër, përveç shitjes, është i vlefshëm, sepse blerësi e zotëron mallin thjesht me lidhjen e kontratës dhe ai ka të drejtë të veprojë me pronën e tij si të dojë. Ibën Umeri ka thënë: “Tradita profetike tregon se atë që përfshin kontrata, është pasuri e blerësit”.[45] Transmeton Buhariu mualak.

Ndërsa shitja para posedimit të mallit, nuk lejohet, sepse mund të ndodhë që ai të dëmtohet tek shitësi i parë, kështu që kthehet në një shitje të rrezikshme. Kjo lloj shitjeje nuk është e vlefshme, qoftë ajo pasuri e patundur[46] apo e lëvizshme, qoftë ajo e përcaktuar apo me hamendje. Kjo bazohet në transmetimin e Ahmedit, Bejhakiut dhe Ibn Hibanit me zinxhir të mirë se Hakim ibën Hazam ka thënë: “O i dërguar i Allahut, unë blej mallra, ç’më lejohet e ç’më ndalohet mua prej tyre?” Ai i tha: “Nëse blen diçka, mos e shit atë derisa ta shtiesh në dorë”.[47]

Trasmeton Buhariu dhe Muslimi se njerëzit në kohën e Profetit (a.s.), rriheshin nëse blinin ushqim me hamendje dhe e shitnin atë po në atë vend, derisa ta vinin atë në kafshët e tyre.”[48]

Nga ky rregull përjashtohet leja e shitjes së njërës prej monedhave (dinari me derhemin) me tjetrën para shtënies në dorë. Ibn Omeri ka pyetur Profetin (a.s.) për shitjen e devesë me dinarë dhe marrjen e derhemëve në vend të tyre dhe ai ia ka lejuar.[49]

Kuptimi i shpënies në dorë

Shtënia në dorë e pasurisë së patundshme arrihet me tërheqjen e pronarit të tokës dhe dorëzimin e saj pronarit të ri në atë mënyrë që ky i fundit të mund të përfitojë prej saj për qëllimet që ajo përdoret si mbjellja e tokës, banimi në shtëpi, përfitimi prej pemës etj.

Shtënia në dorë e gjërave të lëvizshme, si p.sh. ushqimet, rrobat apo kafshët arrihet me mënyrat e mëposhtme:

E para: marrja e sasisë me kilogramë ose litra, nëse është e përcaktuar;

E dyta: trasportimi i tij nga një vend në një tjetër, nëse është me hamendje;

E treta: kjo gjë i lihet traditës së vendit në raste të tjera.

Argument, që shtënia në dorë në mallrat e transportueshme, kryhet me shtënien në dorë të masës së mallit (peshës), është transmetimi i Buhariut se Profeti (a.s.) i ka thënë Othman ibën Afanit (r.a.): “Nëse shet me kilogramë, atëherë pesho me të !”[50]

Ky është argument i detyrueshmërisë së peshimit me kile kur kushtëzohet vlerësimi me kile. E njëjta gjë ndodh me masën, sepse të dyja përngjasojnë, sepse janë njësi për vlerësimin e sendeve. Kështu që është e detyrueshme për çdo gjë që mund të pronësohet, të jetë i caktuar në masë në mënyrë shtënia në dorë e tij të arrihet me shtënien në dorë të masës, qoftë ky ushqim apo tjetër send. Ndërsa argument për transportimin nga vendi i tij është transmetimi i Buhariut dhe Muslimit nga Ibn Omeri (r.a.) që ka thënë: “Ne e blinim ushqimin nga karvanet me hamendje dhe Profeti (a.s.) na ndaloi ta shitnim atë derisa ta zhvendosnim atë nga vendi i tij.”[51]

Kjo nuk është e përveçme vetëm për ushqimin, por përfshin atë dhe të tjera mallra si pambukun, lirin e të tjera të ngjashme me to, nëse shiten me hamendje, sepse s’ka dallim mes tyre. Ndërsa, për të tjera sende që për to s’ka ndonjë tekst, i lihet në dorë traditës së njerëzve dhe marrëdhënieve të tyre në to. Kështu, ne kemi marrë për bazë tekstin dhe aty ku nuk ka, ia lamë në dorë traditës.

Urtësia e saj

Urtësia e ndalesës së shitjes së mallit para shtënies në dorë, duke shtuar nga sa u tha më lart, është se shitësi, nëse e shet atë dhe blerësi akoma nuk e ka shtënë në dorë, ajo mbetet nën dorën e shitësit, i cili, në rast të dëmtimit të mallit është ai që e dëmshpërblen e jo blerësi. Nëse blerësi e shet në këtë rast dhe fiton prej saj, ai ka fituar prej diçkaje nga e cila nuk pëson humbje. Për këtë, autorët e suneneve transmetojnë se Profeti (a.s.) ka ndaluar të shitet diçka që fitohet prej saj por nuk e dëmshpërblen në rast dëmtimi.[52]

Blerësi që ka shitur mallin që ka blerë para se ta shtjerë në dorë, i përngjan atij që i jep një shumë të hollash një tjetri për të marrë në këmbim të tij një shumë më të madhe se ajo që dha. Veçse në këtë rast, blerësi desh të mashtronte në mënyrë që të realizonte qëllimin e tij duke e vënë këtë mall mes dy kontratash. Në këtë rast kjo i ngjan kamatës (ribasë). Ibn Abasi (r.a.) e kishte kuptuar këtë gjë dhe, kur është pyetur për shkakun e ndalimit të shitjes së mallit që akoma nuk është shpënë në dorë, ka thënë: “Kjo i ngjan shkëmbimit të dirhemëve me derhemë dhe shitjes së ushqimit duke e shlyer vleftën më vonë”.[53]

Dëshmimi për kontratën e shitjes

Allahu i Lartësuar ka urdhëruar që kontrata e shitblerjes të dëshmohet. Për këtë ka thënë:

وَأَشْهِدُوا إِذَا تَبَايَعْتُمْ وَلَا يُضَارَّ كَاتِبٌ وَلَا شَهِيدٌ

“Dëshmoni nëse shitni e blini mes jush. Nuk i bëhet keq as shkruesit e as dëshmitarit” (El-Bekare, 282).

Urdhri për ta dëshmuar është për parapëlqim dhe udhëzim, sepse në këtë procedurë ka mirësi dhe interes. Ky urdhër nuk është për detyrim siç pretendojnë disa dijetarë[54]. Xhasasi në librin e tij “Ehkam El Kuran”, ka thënë: “Nuk ka diskutime mes juristëve se urdhri për të shkruar dhe dëshmuar shitblerjen dhe pengdhënien, që është përmendur në këtë ajet, është për pëlqyeshmëri dhe udhëzim, sepse në të ne kemi interes dhe siguri për fenë dhe jetën e kësaj bote. Asnjëri prej tyre nuk është i detyrueshëm. Tërë njerëzit tregojnë nga të parët e tyre për kontrata borxhmarrje dhe shitblerje pa asnjë farë dëshmie dhe kjo me dijen e juristëve të tyre për këtë gjë dhe pa ndonjë mohim prej tyre. Nëse dëshmia do të ishte e detyrueshme, ata nuk do ta linin pa e mohuar veprimin e lënësit të saj duke e ditur këtë gjë.

Ky është argument se ata e kanë parë atë si të pëlqyeshme e kështu është e transmetuar që nga koha e Profetit (a.s.) e deri në ditët tona. Nëse sahabët dhe pas tyre tabi’inët do të dëshmonin në kontratat e tyre, ky transmetim i tyre do të kishte arritur gradën e vazhdimësisë (teuaturit) dhe do ta mohonin veprimin e atij që e lë dëshminë. Por, meqë prej tyre nuk transmetohet kjo gjë me transmetime të mjaftueshme dhe nuk shfaqet asnjë lloj mohimi për atë që e lë, kjo tregon se shkrimi dhe dëshmia në borxhe dhe shitblerje nuk janë të detyrueshme.

Shitja mbi shitje

Shitja mbi shitje është e ndaluar, sepse Ibn Omeri transmeton nga Profeti (a.s.) që ka thënë: “Mos të ndërhyjë ndonjëri prej jush në shitjen (pazarin) e vëllait të vet”.[55] Transmetojnë Ahmedi dhe Nesaiu.

Në dy librat e saktë transmetohet nga Ebu Hurejra se Profeti (a.s.) ka thënë: “Mos të ndërhyjë ndokush në shitjen (pazarin) e vëllait të vet”.[56]

Dhe tek Ahmedi, Nesaiu, Ebu Daudi dhe Tirmidhiu i cili e vlerëson si të saktë, përmendet: “Kush i shet dy personave njëherësh, malli është i të parit prej tyre”.[57]

Forma e kësaj, siç e përmend Neveviu, është që dikush t’i shesë një tjetri një mall me kushtin e përzgjedhjes për blerësin. Ndërkohë të vijë një shitës tjetër dhe t’i ofrojë blerësit që të prishë blerjen e parë e t’i shesë të njëjtin mall por me çmim më të ulët. Ndërsa forma e blerjes mbi blerje është kur përzgjedhja është e shitësit e atij i ofron ndonjë tjetër që të prishë këtë shitje dhe ky ta blejë mallin me një çmim më të lartë. Kjo lloj vepre, qoftë në shitje apo blerje, është e ndaluar dhe gjynah.

Por, nëse atij i vijnë disa njerëz e ai blen apo shet, kontrata e shitjes lidhet. Kjo sipas Shafi’iut, Ebu Hanifes e të tjerë juristëve, por jo sipas Daud ibën Ali, dijetari dhe kreu i Dhahirive. Nga Maliku për këtë çështje rrëfehen dy transmetime. Kjo dallon nga ankandi në shitje i cili është i lejuar sepse në këtë rast kontrata ende nuk është vendosur. Gjithashtu, vërtetohet se Profeti (a.s.) ka ofruar sende për shitje dhe ka thënë: “Kush shton?”[58]

Kush i shet dy personave, malli është i të parit prej tyre

Kush i shet diçka një personi pastaj ia shet atë një tjetri, shitja e dytë nuk ka asnjë dispozitë, madje është e pavlefshme, sepse shitësi ka shitur diçka që nuk e zotëron pasi me shitjen e parë, malli kaloi në zotërimin e blerësit të parë. S’ka rëndësi nëse shitja e dytë ka ndodhur në kohën e përzgjedhjes apo pas mbarimit të saj, sepse malli ka dalë nga posedimi i tij thjesht nëpërmjet shitjes. Transmetohet nga Semura se Profeti (a.s.) ka thënë: “Kushdo person që u shet dy personave, malli është i të parit prej tyre”.[59]

Shtesa në çmim në këmbim të zgjatjes së kohës së pagesës

Lejohet shitja me çmim të paguar menjëherë siç lejohet edhe të paguhet më vonë. Lejohet gjithashtu që një pjesë e çmimit të paguhet menjëherë dhe një pjesë më vonë, nëse të dyja palët e pranojnë këtë gjë. Nëse çmimi paguhet me vonesë dhe shitësi e rrit atë për shkak të vonesës, kjo lejohet sepse edhe vetë koha ka pjesë në çmim. Këtë mendim kanë Hanefitë, Shafitë, Zejd ibën Ali, Muejid Bil-lah dhe shumica e juristëve të bazuar në përgjithësinë e argumenteve që dëftojnë lejimin e saj. Këtë gjë e saktëson edhe Sheukani.

Lejimi i ndërmjetësimit

Imam Buhariu ka thënë: Ibn Sirini, Atau, Ibrahimi dhe Haseni nuk kanë parë ndonjë të keqe në çështjen e ndërmjetësit (sekserit)[60].

Ibn Abasi ka thënë: “S’ka ndonjë të keqe që një person të thotë: “Shite këtë rrobë me këtë çmim dhe ç’fiton mbi këtë çmim, është e jotja”.[61]

Ibn Sirini ka thënë: “Nëse thotë: shite me kaq dhe fitimin që nxjerr është i yti apo mes meje e teje, kjo s’ka asnjë të keqe”.

Profeti (a.s.) ka thënë: “Muslimanët u përmbahen kushteve të tyre”.[62] Transmetojnë Ahmedi, Ebu Daudi dhe Hakimi nga Ebu Hurejra. Këtë e përmend edhe Buhariu si koment.

Shitja e të detyruarit

Shumica e juristëve kushtëzojnë që palët të jenë të lirë në shitjen e mallit të tij. Nëse ai detyrohet të shesë mallin e tij pa të drejtë, kontrata e shitjes nuk lidhet. Allahu i Lartësuar thotë:

يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَأْكُلُوا أَمْوَالَكُمْ بَيْنَكُمْ بِالْبَاطِلِ إِلَّا أَنْ تَكُونَ تِجَارَةً عَنْ تَرَاضٍ مِنْكُمْ

“O besimtarë, mos e përvetësoni pasurinë e njëri-tjetrit në mënyrë të palejueshme, përveç rastit kur ajo është tregti me pëlqim të dyanshëm” (En-Nisa, 29).

Edhe Profeti (a.s.) thotë: “Shitja bazohet në pëlqim”[63] dhe “Ndaj ymetit tim nuk merret në konsideratë gabimi, harresa dhe ato gjëra, për të cilat ata detyrohen”.[64] Transmetojnë Ibn Maxheh, Ibn Hibani, Darekutni, Taberani, Bejhekiu dhe Hakimi. Porse ka diskutime përsa i përket gradës së këtij hadithi, në është i dobët apo i mirë.

Por, nëse personi detyrohet të shesë mallin e tij me të drejtë, atëherë shitja është e vlefshme, si p.sh. nëse detyrohet të shesë shtëpinë për të zgjeruar rrugën, xhaminë apo varrezet apo detyrohet të shesë një mall për të larë ndonjë borxh[65], për të paguar shpenzimet e gruas apo të prindërve. Në këto raste e të ngjashme me këto, shitja është e vlefshme e kjo, për të vënë në zbatim urdhrin e ligjit në vend të dëshirës së tij.

Abdurrahman ibën Ka’b ka treguar: “Muadh ibën Xhebeli ka qenë një djalosh bujar, porse nuk prekte asgjë. Vazhdoi të merrte borxh derisa tërë pasuria e tij u zhyt në borxh. Ai i shkoi Profetit (a.s.) e i foli që ai t’u fliste borxhlinjve të tij. Ata, nëse do ta linin Muadhin për ndonjë, do ta bënin këtë vetëm për hir të Profetit (a.s.), porse Profeti (a.s.) e shiti tërë pasurinë e tij, saqë Muadhi mbeti pa gjë.[66]

Shitja e të shtrënguarit nga zori

Ndonjëherë njeriu vihet në zor të shesë diçka që ka për të shlyer ndonjë borxh apo ndonjë domosdoshmëri të jetës. Kështu, ai detyrohet ta shesë atë më pak se vlera e tij për shkak të nevojës që ka. Kontrata e tij për shitje në këtë rast është e lejuar, megjithëse e urryer, dhe ajo nuk prishet. Por, në këto raste kërkohet që ky person të ndihmohet e t’i jepet hua derisa të dalë nga kjo situatë. Për këtë transmetohet një hadith i një personi të panjohur. Tek Ebu Daudi transmetohet nga një plak prej fisit Temim që ka thënë: “Ali ibën Ebi Talibi mbajti fjalim dhe tha: “Do të vijë një kohë e vështirë që i pasuri do të kafshojë gishtat e tij nga halli. Allahu i Lartësuar thotë:

وَلَا تَنسَوْا الْفَضْلَ بَيْنَكُمْ

“Mos harroni mirësitë mes jush” (El-Bekare, 237). Nevojtarët do të shesin dhe Profeti (a.s.) ka ndaluar të shitet a blihet prej njeriut në hall, siç ka ndaluar shitjen me rrezik dhe shitjen e fruteve para se të piqen.”[67]

Shitja e parakohshme nga frika

Nëse një njeri frikësohet për pasurinë e tij prej armiqësisë së ndonjë tirani dhe shfaqet se po e shet atë, vetëm për t’i shpëtuar atij, duke lidhur kontratë me të tërë kushtet dhe shtyllat e saj, kjo kontratë nuk është e vlefshme, sepse dy palët nuk kanë pasur për qëllin shitjen apo blerjen. Kështu ata janë sikurse tallësit. Thuhet që kjo është kontratë e saktë, sepse tërë kushtet dhe shtyllat e saj janë plotësuar.

Ibn Kudama ka thënë: “Shitja për të shpëtuar është e pavlefshme”. Ebu Hanife dhe Shafiu kanë thënë: “Kjo kontratë është e saktë, sepse shitja u krye me tërë kushtet dhe shtyllat e saj pa patur asnjë gjë që mund ta prishë. Kjo i ngjan rastit kur ata mund të bien dakord për një kusht të pavlefshëm e më pas e lidhin këtë kontratë pa atë kusht. Por të dyja palët nuk kanë si qëllim këtë kontratë, kështu që ajo nuk vlen sikurse kontrata e dy palëve me shaka.

Shitja duke përjashtuar diçka të njohur

Lejohet që një njeri të shesë një mall e të përjashtojë nga ai diçka të njohur, si p.sh. të shesë pemë e të përjashtojë nga ato njërën, të shesë disa shtëpi e të përjashtojë nga to njërën, apo të shesë një copë toke e të përjashtojë prej saj një pjesë të njohur. Transmetohet nga Xhabiri se Profeti (a.s.) ka ndaluar të përjashtohet diçka në shitje vetëm nëse bëhet e njohur.[68] Nëse përjashtohet diçka e panjohur, shitja nuk vlen, sepse ajo përmban panjohuri dhe rrezik.

Përmbushja e peshores

Allahu i Lartësuar ka urdhëruar që të përmbushet peshorja dhe thotë:

وَأَوْفُوا الْكَيْلَ وَالْمِيزَانَ بِالْقِسْطِ

“Zbatoni me drejtësi masën dhe peshojën” (El-En’am, 152).

وَأَوْفُوا الْكَيْلَ إِذَا كِلْتُمْ وَزِنُوا بِالْقِسْطَاسِ الْمُسْتَقِيمِ ذَلِكَ خَيْرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِيلًا

“Saktësojeni matjen, kur matni dhe peshoni me peshore të rregullt. Kjo është e mira që çon në përfundimin më të bukur” (El-Isra, 35). Ai gjithashtu ndalon të luhet me masën dhe peshoren dhe të vësh mangët në to dhe thotë:

وَيْلٌ لِلْمُطَفِّفِينَ. الَّذِينَ إِذَا اكْتَالُوا عَلَى النَّاسِ يَسْتَوْفُونَ. وَإِذَا كَالُوهُمْ أَوْ وَزَنُوهُمْ يُخْسِرُونَ. أَلَا يَظُنُّ أُولَئِكَ أَنَّهُمْ مَبْعُوثُونَ. لِيَوْمٍ عَظِيمٍ. يَوْمَ يَقُومُ النَّاسُ لِرَبِّ الْعَالَمِينَ

“Mjerë ata që mangu masin e peshojnë. Ata që kur matin prej njerëzve, për vete e plotësojnë. E kur u masin të tjerëve ose u peshojnë, u lënë mangut. A nuk e dinë ata se kanë për t’u ringjallur? Në një ditë të madhe. Në ditën kur njerëzit ngrihen (prej varrezave) për të dalë para Zotit të botëve” (El-Mutafifune, 1-6).

Parapëlqehet animi i peshores nga ana e mallit që peshohet

Trasmetohet nga Suejd ibën Kajsi se ka thënë: Unë dhe Mehrema El Abdi morëm rroba nga Hexher dhe i sollëm në Mekë. Na erdhi Profeti (a.s.) dhe bëri pazar për një palë të tilla e ne ia shitëm. Aty afër ishte një person që po peshonte me peshore e Profeti (a.s.) i tha: “Pesho drejt dhe ano (duke i dhënë më shumë)”.[69] Këtë hadith e përmendin Tirmidhiu, Nesai dhe Ibn Maxheh. Tirmidhiu ka thënë: Ky është hadith i saktë e i mirë.

Toleranca në shitblerje

Buhariu dhe Tirmidhiu transmetojnë nga Xhabiri se Profeti (a.s.) ka thënë: “Allahu e mëshiroftë një njeri të komunikueshëm kur shet, kur blen dhe kur kërkon të drejtën e tij”.[70]

Shitja me rrezik

Shitja me rrezik[71] është çdo shitje që në vetvete përmban panjohuri apo rrezik. Këtë gjë Sheriati e ka ndaluar. Neveviu ka thënë: “Ndalimi i shitjes me rrezik është një prej bazave të legjislacionit e nën të hyjnë çështje të shumta”. Nga shitja mashtrim bëjnë përjashtim dy gjëra:

E para:

Ai rrezik që automatikisht hyn tek malli i pandarë prej tij. Nëse ndahet prej tij, shitja e mallit nuk do të ishte e vlefshme, si p.sh. shitja e themeleve të ndërtesës automatikisht bashkë me ndërtesën apo qumështi në gjinjtë e kafshës bashkë me kafshën.

E dyta:

Ajo që zakonisht falet, bëhet prej vlerës së vogël që ka, ose prej vështirësisë së ndarjes apo përcaktimit të saj, si p.sh. hyrja në banjë me pagesë në të cilën njerëzit qëndrojnë në kohë të ndryshme apo shpenzojnë sasi të ndryshme uji. Apo pirja prej ujit që ndryshon nga një njeri tek tjetri.

Legjislacioni i ka përmendur vendet ku haset kjo lloj shitjeje. Më poshtë po i përmendim disa ashtu siç punonin me to para Islamit.

Ndalimi i shitjes së guralecëve[72]: Arabët para Islamit, kur donin të shitnin një tokë që nuk i njihej sipërfaqja, hidhnin një guralec e aty ku ai zinte vend, ishte fundi i sipërfaqes së tokës. Po ashtu, ata binin dakord të shitnin diçka që nuk njihej, hidhnin një guralec e aty ku binte guraleci ai ishte malli. Kjo ndryshe quhej edhe shitja e guralecëve.
Ndalimi nga kontrata e zhytësit[73]: Ata blinin prej zhytësit atë që ai mund të gjente në det kur zhytej dhe të dyja palët detyroheshin me këtë kontratë. Blerësi detyrohej të paguante, edhe nëse zhytësi nuk gjente asgjë. Gjithashtu shitësi detyrohet të jepte atë që gjente edhe nëse vlera e saj arrinte shumëfishin e çmimit që kishte marrë.
Shitja e prodhimit: Kjo është kontratë për shitjen e prodhimit të dhenve para se të prodhohet diçka prej tyre. Pjesë e kësaj është edhe shitja e qumështit në gjinjtë e tyre.
Shitja me prekje[74]: Kjo, kur secili prej palëve prek rrobën apo mallin e tjetrit. Me këtë veprim kontrata e shitblerjes bëhet e detyrueshme pa u ditur gjendja e mallit apo pa patur pëlqim për këtë.
Shitja e hedhjes[75]: Kjo, kur secila nga palët i hedh tjetrës gjithçka ka. Kjo e bën kontratën të detyrueshme pa patur pëlqim paraprak prej tyre.
Shitja të mbjellave[76]: Kjo është shitja e të mbjellave në këmbim të një ushqimi të njohur me kilogramë.
Shitja e frutave[77]: Shitja e frutave të hurmave me ngarkesa frutash të tjera.
Shitja e të gjelbërtave[78]: Shitja e frutave të gjelbërta para se ato të piqen.
Shitja e leshit të kafshëve në kurriz të tyre[79].
Shitja e gjalpit në qumësht[80].
Shitja e barrës së kafshës barrsë[81].

Në dy përmbledhjet me hadithe të vërteta, atë të Buhariut dhe atë të Muslimit, përmendet se para Islamit, njerëzit shisnin mishin e devesë deri në barrën e barrsës e kjo, kur pjella e devesë barrsë të mbarsej e të lindte e mishi i kësaj shitej. Profeti (a.s.) e ndaloi këtë lloj shitjeje.”[82]

Këto lloj shitjeje e të tjera të ngjashme me to janë të ndaluara, sepse ato përmbajnë rrezik, mashtrim dhe mosnjohjen e mallit për të cilin lidhet kontrata.

Ndalimi i blerjes së mallit të uzurpuar apo të vjedhur

Muslimanit nuk i lejohet të blejë diçka që ai e di se është marrë nga i zoti pa të drejtë, sepse marrja pa të drejtë nuk e shpronëson të zotin nga ai. Kështu, blerja e tij është blerje e diçkaje që nuk e posedon duke shtuar që kjo është edhe bashkëpunim në mëkat dhe armiqësi. Bejhakiu transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Kush blen diçka të vjedhur e ai e di që ajo është e tillë, është bërë ortak në mëkatin dhe turpin e saj”.[83]

Shitja e rrushit atij që e bën verë dhe e armëve në rast lufte civile

Nuk lejohet shitja e rrushit atij që e bën verë, as shitja e armëve në rast lufte. Nuk lejohet shitja e tyre armiqve apo nëse ato përdoren për diçka të ndaluar. Nëse lidhet ndonjë kontratë për to, ajo është e pavlefshme[84], sepse tërë qëllimi i kontratës është përfitimi i secilës prej palëve me sendin që merr në shkëmbim. Kështu, shitësi përfiton çmimin dhe blerësi mallin, por në këtë rast nuk është arritur synimi i përfitimit, sepse nga kjo shitje përfitohet diçka e ndaluar. Gjithashtu aty ka edhe bashkëpunim në mëkat dhe armiqësi që janë të ndaluara. Allahu i Lartësuar thotë:

وَتَعَاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَالتَّقْوَى وَلَا تَعَاوَنُوا عَلَى الْإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ

“Bashkëpunoni në mirësi e devotshmëri e mos bashkëpunoni në mëkat e armiqësi”.

Trasmetohet nga Ibn Omeri se Profeti (a.s.) ka thënë: “Allahu ka mallkuar verën, atë që e pi, atë që e servir, atë që e shet, atë që e blen, atë që e kërkon, atë që e prodhon, bartësin dhe atë që i dërgohet”.[85]

Profeti (a.s.) thotë: “Kush e mban pa e vjelë rrushin ditët e vjeljes që atë t’ia shesë atij që e bën verë, zjarri do t’i vërsulet në sytë e tij”.[86]

Transmetohet nga Umer ibën El Hasin që ka thënë: “Profeti (a.s.) ka ndaluar të shiten armët në rast lufte”.[87] Këtë transmetim e ka përmendur Bejhakiu.

Ibn Kudama ka thënë: “Shitja e rrushit atij që beson se e bën verë, është e ndaluar. Nëse kjo vërtetohet, shitja është e ndaluar dhe bëhet e pavlefshme, kjo, nëse e kupton qëllimin e blerësit të tij ose me fjalë, ose me të tjera argumente të veçanta. Nëse kjo gjë është e mundshme por e pavërtetuar pra ta blejë dikush që nuk dihet se ç’bën me të apo ai që bën edhe verë edhe uthull njëkohësisht dhe nuk shpreh diçka që mund të tregojë dëshirën e tij për verë, shitja atij i lejohet. Kjo dispozitë vlen për çdo gjë me të cilën synohet diçka e ndaluar, si p.sh. shitja e armëve armiqve, grabitqarëve të rrugëve apo në kohë lufte, apo dhënia me qira e një shtëpie për të shitur verë në të e të tjera të ngjashme. Këto janë veprime të ndaluara dhe kontrata është e pavlerë.

Shitja e mallit të përzier me diçka të ndaluar

Nëse kontrata përfshin gjëra të lejuara dhe të ndaluara, thuhet se: “Kontrata është e e vlefshme për mallin e lejuar dhe nuk vlen për të ndaluarën”. Ky është mendimi më i saktë i Shafiut si dhe mendimi i Malikut. Thuhet se kontrata nuk vlen për të dy.

Ndalimi ndaj betimit të shumtë në shitblerje

Profeti (a.s.) ka ndaluar ndaj betimit të shumtë dhe ka thënë: “Betimi është promotor i mallit dhe eleminues i begatisë”.[88] Transmeton Buhariu e të tjerë nga Ebu Hurejra. Kjo, sepse nga ky betim madhështimit të Allahut i bie vlera si dhe mund të jetë shkak për mashtrim.
Tek Muslimi përmendet: “Kini kujdes betimin e shumtë në shitje, sepse ai sjell fitim porse më pas shkatërron gjithçka”.[89]
Profeti (a.s.) thotë: “Tregtarët janë mëkatarët.” I thanë: “O i dërguar i Allahut, a nuk e ka lejuar Allahu shitjen?” Tha: “Po, porse ata betohen dhe mëkatojnë, flasin dhe gënjejnë”.[90] Transmeton Ahmedi dhe të tjerë me zinxhir transmetimi të mirë.
Transmetohet nga Ibn Mes’udi (r.a.) se Profeti (a.s.) ka thënë: “Kush betohet për pasurinë e një muslimani pa të drejtë, do ta takojë Allahun të zemëruar me të”. Më pas, Profeti (a.s.) lexoi ajetin që vërtetonte fjalët e tij:

إِنَّ الَّذِينَ يَشْتَرُونَ بِعَهْدِ اللَّهِ وَأَيْمَانِهِمْ ثَمَنًا قَلِيلًا أُوْلَئِكَ لَا خَلَاقَ لَهُمْ فِي الْآخِرَةِ وَلَا يُكَلِّمُهُمْ اللَّهُ وَلَا يَنْظُرُ إِلَيْهِمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَلَا يُزَكِّيهِمْ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ

“Ata që për një vlerë të paktë e shesin besën e dhënë Allahut, ndryshojnë edhe zotimet e tyre, ata nuk kanë pjesë (mëshirë) në botën tjetër dhe në ditën e Kiametit Allahu i Lartësuar nuk u flet atyre, nuk i shikon dhe nuk i pastron (prej barrës së gabimeve). Ata kanë një dënim të dhembshëm”.[91] (Ali Imran, 77). Ky hadith transmetohet nga Buhariu dhe Muslimi.

Buhariu transmeton se një fshatar arab shkoi tek Profetit (a.s.) dhe i tha: “O i dërguar i Allahut, cilat janë mëkatet e mëdha?” Ai i tha: “T’i bësh shok Allahut”. Po pas tij? – epyeti ai. Tha: “Betimi i rremë”. I tha: “Cili është betimi i rremë?” Tha: “Me të cilin merret pasuria e një muslimani, pra betim në të cilin ai gënjen”.[92] Ky betim i rremë e fundos personin në zjarrin e xhehenemit. Për këtë betim, tek disa juristë, nuk ka asnjë shpagim sepse ky, për shkak të peshës së mëkatit dhe fëlliqësisë së tij, nuk mund të shlyhet me shpagim.
Transmetohet nga Ebu Umamate Ijas ibën Tha’lebe El Harithi (r.a.) se Profeti (a.s.) ka thënë: “Kush ia heq të drejtën një muslimani me betimin e tij, Allahu i ka bërë pjesë atij në zjarr dhe e ka privuar nga xheneti”. Një person e pyeti: “Edhe në qoftë diçka e vogël, o i dërguar i Allahut?” Ai tha: “Edhe në qoftë një copë shkop”.[93] Transmeton Muslimi.

Shitblerja në xhami

Ebu Hanife e ka lejuar shitjen në xhami, por ka konsideruar të papëlqyer (mekruh) sjelljen e mallit në momentin e lidhjes së kontratës në xhami. Maliku dhe Shafiu e lejojnë, por e konsiderojnë të papëlqyer. Lejueshmërinë dhe saktësinë e saj e ka ndaluar Ahmedi i cili edhe e ka ndaluar. Profeti (a.s.) ka thënë: “Nëse shihni dikë që shet e blen në xhami, thuajini atij: “Allahu mos të sjelltë fitim në tregtinë tënde!”[94]

Shitja gjatë ezanit të xhumasë

Shitja në përfundimin e kohës së namazit farz dhe gjatë ezanit të xhumasë është e ndaluar dhe sipas Ahmedit[95] nuk është e vlefshme, sepse Allahu i Lartësuar thotë:

يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا نُودِي لِلصَّلَاةِ مِنْ يَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلَى ذِكْرِ اللَّهِ وَذَرُوا الْبَيْعَ ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنتُمْ تَعْلَمُونَ

“O besimtarë, kur të thirreni për (të falur) namazin (e xhumasë) në ditën e premte, nxitoni për ta përmendur Allahun dhe pezulloni tregtinë! Kjo, që ta dini, është më mirë për ju!” (El-Xhumua, 9). Ndalesa nënkupton mosvlefshmërinë përsa i përket namazit të xhumasë dhe me të krahasohen të tjera namaze.

Lejimi i teulijes, murabahes dhe ued’ija

Të tëra këto lejohen me kusht që shitësi dhe blerësi të dinë çmimin me të cilin është blerë malli.

Teulija është shitja me çmimin e kostos pa shtuar apo pakësuar asgjë.

Murabeha është shitja me çmimin me të cilin është blerë malli duke shtuar një fitim të caktuar.

Ued’ija është shitja me çmim më të pakët se çmimi i parë.

Shitja dhe blerja e mus’hafit (Kuranit)

Dijetarët bien dakord për lejimin e blerjes së mus’hafit, por kanë diskutuar për shitjen e tij. Tre imamët (Ebu Hanife, Maliku dhe Shafiu) e kanë lejuar, ndërsa Hanbelitë e kanë ndaluar një gjë të tillë.

Ahmedi ka thënë: “Nuk di ndonjë leje për shitjen e mus’hafit”.

Shitja dhe dhënia me qira e shtëpive të Mekës

Shumë juristë, mes tyre Euzai, Theuri, Maliku, Shafiu dhe Ebu Hanife në një thënie, e kanë lejuar një gjë të tillë.

Shitja e ujit

Uji i lumejve, i deteve dhe i burimeve, të tëra këto lloje janë pasuri e tërë njerëzve e asnjë nuk ka përparësi. Ato nuk shiten e as nuk blihen, nëse janë në vendin e tyre.

Në transmetimin e Ebu Daudit Profeti (a.s.) thotë: “Muslimanët janë ortakë në tre gjëra: ujë, kullotë dhe zjarr”.[96]

Ijas El Mezni rrëfen se ai kishte parë njerëz që shitnin ujë dhe u tha: “Mos shitni ujin se unë kam dëgjuar Profetin (a.s.) të ndalojë të shitet uji”.[97]

Por, nëse një person e blen ujin dhe kjo bëhet pasuri e tij, atëherë lejohet shitja e tij. Edhe kur ai gërmon një pus në pronën e tij apo ndërton një mjet për të nxjerrë ujin, atëherë atij i lejohet shitja e ujit në këto raste.

Vërtetohet se kur Profeti (a.s.) shkoi në Medine, në të ishte një pus i quajtur pusi Rume që ishte pronë e një hebreu. Ai u shiste njerëzve ujë prej tij dhe Profeti (a.s.) e miratoi një gjë të tillë. Gjithashtu miratoi edhe blerjen e muslimanëve prej tij. Kjo gjë vazhdoi kështu derisa atë pus e bleu Othmani (r.a.) dhe e la vakëf për muslimanët.”[98]

Shitja e ujit në këtë rast i përngjan shitjes së druve pas blerjes të pyllit pasi para blerjes së tij nga një person, ai ishte i lejuar për të tërë. Por, kur kjo bëhet pronë e ndokujt, atëherë lejohet shitja e druve të tij. Profeti (a.s.) ka thënë: “Që ndonjëri prej jush të marrë një litar, të bëjë një barrë dru e ta shesë është më mirë për të se sa t’i lypë njerëzve ku ata ose i japin, ose e refuzojnë”.[99]

Kur uji shitet, nëse ka ndonjë mjet që mat sasinë e ujit të harxhuar, si p.sh. matës, vlerësimi i tij merret në konsideratë. Por nëse nuk ka një të tillë, atëherë kjo çështje i lihet traditës së njerëzve.

Kjo mund të jetë në kushte të zakonshme. Por në kushte të jashtëzakonshme, pronari i ujit duhet ta japë atë pa marrë para për të. Transmetohet nga Ebu Hurejra se Profeti (a.s.) ka thënë: “Tre personave Allahu i Lartësuar nuk u flet Ditën e Kiametit: një njeri që nuk i jep udhëtarit ujin që ka, personi që betohet rrejshëm për një mall pas pasdites dhe një person që i jep besën prijësit, nëse ky i jep privilegj ai i qëndron besnik e nëse nuk i jep, nuk i qëndron besnik”.[100]

Shitja me besnikëri

Kjo shitje ndodh kur një nevojtar shet pasurinë e patundshme me para në dorë që në momentin kur ai të plotësojë çmimin, ta marrë përsëri mbrapsht këtë pasuri. Dispozita e saj i ngjan asaj të pengdhënies në më të saktin mendim.

Shitja me porosi

Kjo është blerja e asaj që pordhohet në bazë të kërkesës. Kjo gjë njihej para Islamit dhe të tërë dijetarët bien dakord për ligjshmërinë e saj. Shtylla e saj është kërkesa dhe pranimi dhe kjo është e lejuar në tërë ato fusha ku zë vend kjo procedurë.

Dispozita e saj

Miratimi i pronësisë në çmim dhe mall.

Kushtet e vlefshmërisë së saj

Sqarimi i llojit të mallit, përshkrimi dhe masa aq sa të mund të eleminohet padituria dhe të mund të evitohet konflikti. Blerësi, gjatë shikimit të produktit, ka të drejtë ose ta marrë atë me tërë çmimin, ose ta prishë këtë marrëveshje me të drejtën e përzgjedhjes pas shikimit, qoftë kjo në e ka gjetur produktin me të njëjtën përshkrim që ia ka përshkruar apo jo. Ky është mendim i Ebu Hanifes dhe Muhamedit.

Ebu Jusufi ka thënë: “Nëse e gjen ashtu si ia ka përshkruar, ai s’ka të drejtë përzgjedhjeje. Kjo, për të mos i shkaktuar dëm prodhuesit, pasi ndoshta të tjerë nuk e blejnë këtë produkt ashtu siç e desh ai e me të njëjtën cilësi”.

Shitja e fruteve dhe e të mbjellave

Shitja e fruteve para pjekjes dhe e të mbjellave para pjekjes nuk lejohet për shkak të frikës prej prishjes para se të merren.

Buhariu dhe Muslimi transmetojnë nga Ibn Omeri se Profeti (a.s.) ka ndaluar të shiten frutat para se të piqen (ka ndaluar shitësin dhe blerësin).[101]
Muslimi transmeton po nga ai se “Profeti (a.s.) ka ndaluar të shiten hurmat derisa të piqen dhe ka ndaluar të shiten dridhërat derisa të zbardhen e të jetë e sigurtë mosprishja e tyre (ka ndaluar shitësin dhe blerësin).”[102]
Buhariu transmeton nga Enesi se Profeti (a.s.) ka thënë: “Po sikur Allahu i Lartësuar t’i ndalon frutat, atëherë kundrejt çfarë gjëje ndonjëri prej jush merr pasurinë e vëllait të tij?”[103]

Nëse frutat dhe të mbjellat shiten para se të piqen, me kusht që të këputen në atë kohë, kjo gjë lejohet nëse mund të përfitohet prej tyre në këtë gjendje dhe nëse nuk janë të përziera, sepse në këtë rast nuk mund t’i frikësohesh prishjes apo ndodhjes së ndonjë defekti.

Nëse shiten me kusht që të këputen por blerësi i lë ato derisa të piqen, thuhet se kjo kontratë prishet dhe thuhet gjithashtu se edhe nuk prishet.

Shitja e tyre pronarit të parë apo pronarit të tokës:

Kjo ishte dispozita në lidhje me pronarin jo të parë dhe jo me pronarin e tokës. Nëse frutat i shiten para se të piqen pronarit të parë, kjo kontratë është e saktë ashtu sikurse lejohet të shiten frutet para se të piqen bashkë me pemën.

Gjithashtu vlen shitja e të mbjellave, para se të piqen, pronarit të tokës për shkak të marrjes në dorëzim në mënyrë të plotë nga ana e blerësit.

Si njihet që frutet janë pjekur?

Pjekja e hurmave njihet kur skuqen apo zverdhen. Buhariu dhe Muslimi përmendin nga Enesi se Profeti (a.s.) ka ndaluar të shiten frutet derisa të piqen. Enesi është pyetur: “E kur piqen ato?” Ai tha: “Kur të skuqen e zverdhen”.[104]

Pjekuria e rrushit njihet me shfaqjen e lëngut të ëmbël, të zbutet dhe të zverdhet[105]. Ndërsa pjekuria e frutave të tjera njihet nga shija.

Buhariu dhe Muslimi transmetojnë nga Xhabiri se Profeti (a.s.) ka ndaluar të shiten frutat derisa të bëhen të ngrënshme. [106]

Ndërsa pjekuria e drithërave njihet kur ato forcohen.[107]

Shitja e frutave të cilat shfaqen gradualisht:

Nëse shfaqet pjekuria e një pjese të frutave apo drithërave, lejohet shitja e tyre të tëra me një kontratë të vetme ku përfshihen këtu ato që janë pjekur dhe ato që akoma nuk janë pjekur nëse kjo kontratë përfshin një prodhim të vetëm.

Gjithashtu lejohet shitja kur kontrata përfshin më shumë se një prodhim kur dëshirohet që ato të shiten pasi të piqen frutat e prodhimit të parë. Ky rast ndodh kur pema është nga ato që prodhon herë pas here si p.sh. bananet prej frutave, kastraveci prej perimeve dhe trëndafilat prej luleve etj pra pemë që prodhojnë disa herë.

Këtë mendim kanë juristët Malikitë dhe disa juristë Hanefitë dhe Hanbelitë, të cilët e argumentojnë këtë si më poshtë vijon:

Vërtetohet nga Sheriati lejimi i shitjes së fruteve, nëse shfaqet pjekuria e disa prej tyre. Ato fruta që ende nuk janë pjekur ndjekin të pjekurat. Gjithashtu, kontrata është lidhur për atë që ekziston dhe ajo që nuk ekziston ndjek të parën[108].
Moslejimi i kësaj kontrate do të sjellë dy rreziqe:
1. krijimin e ndonjë konflikti
2. pezullimin e pasurive

Konflikti mund të ndodhë se në më të shumtën e rasteve, kontrata lidhet në pemëtoret e mëdha, ku blerësi nuk do të mund të marrë tërë frutat e prodhimit të parë për një kohë të shkurtër e shpesh ajo mund të zgjasë deri në shfaqjen e pjekurisë së prodhimit të dytë, i cili nuk mund të dallohet nga prodhimi i parë. Kjo përzierje mund të jetë shkak për konflikt mes dy palëve ku ndonjëri mund të marrë pasurinë e tjetrit pa të drejtë.

Ndërsa rreziku i dytë, shitësi shumë rrallë do të mund të gjejë dikënd që të mund të blejë frutat e tij herë pas here e kjo sjell humbjen e pasurisë së tij.

Duke qenë kështu, lejohet shitja e tyre në këtë formë dhe të pohosh se kjo nuk lejohet do të ishte siklet dhe vështirësi. Të dyja këto janë të ndaluara me ajetin kuranor:

وَمَا جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِي الدِّينِ مِنْ حَرَجٍ

“Ai s’ju ka vënë asnjë siklet në fe (në detyrimet e saj)”. (El-Haxh, 78).

Ibn Abidin saktëson këtë mendim dhe këtë e ka marrë bër bazë “Mexhelatu El Ahkam El Adlija”[109].

Shitja e elbit në kalli

Lejohet shitja e elbit në kalli, fasules në bishtajë si dhe e orizit, samsamit, arrës dhe bajameve, sepse ato janë kokrra nga të cilat përfitohet, kështu që lejohet shitja e tyre në kalli sikurse elbi. Profeti (a.s.) ka ndaluar të shiten kallinjtë derisa të zbardhen dhe të sigurohen nga prishja pasi nevoja e kërkon këtë dhe rreziku që mund të përmbajë, është i falshëm. Ky është medh’hebi i Hanefive dhe Malikive.

Fatkeqësitë dhe dispozitat e tyre

Këto janë fatkeqësitë që godasin të mbjellat e frutat dhe i shkatërrojnë ato e njeriu s’ka në dorë asgjë, si p.sh. thatësira, të ftohtët etj. Këto fatkeqësi kanë dispozitat e tyre.

Nëse frutat shiten pasi të piqen dhe shitësi i lë blerësit dorë të lirë në to e më pas dëmtohen nga ndonjë fatkeqësi para kohës së vjeljes, ato dëmshpërblehen nga shitësi dhe blerësi nuk ka për detyrë të paguajë çmimin e tyre, sepse «Profeti (a.s.) ka urdhëruar të mos dëmshpërblehen fatkeqësitë.»[110] Transmeton Muslimi nga Xhabiri.

Në një tjetër shprehje ka thënë: “Nëse i shet vëllait fruta dhe atij i bie ndonjë fatkeqësi, ty nuk të lejohet të marrësh gjë nga vlera e tyre. Si ta marrësh prej pasurisë së vëllait tënd pa të drejtë?”[111]

Kjo është dispozita në rastin nëse shitësi nuk e shet ato bashkë me pemën apo nuk ia ka shitur frutat të zotit të pemëve apo blerësi e vonon marrjen e tyre nga koha që ato merren zakonisht. Në këto raste, është blerësi ai që dëmshpërblen. Nëse dëmtimi nuk është për shkak të ndonjë fatkeqësie natyrore por prej veprës së vetë njeriut, blerësi ka të drejtë të zgjedhë mes prishjes së kontratës duke kërkuar vlerën nga shitësi, dhe mes mbajtjes së mallit e të kërkojë vetëm vleftën e mallit të dëmtuar.

Këtë mendim e pranon Ahmed ibën Hanbeli, Ebu Ubejdi dhe një grup nga dijetarët e hadithit. Këtë e saktëson edhe Ibn Kajimi.

Në librin “Tehdhib Sunen Ebu Daud”, thuhet:

“Shumica e dijetarëve thonë se urdhri për të mos dëmshpërblyer dëmtimet është urdhër parapëlqimi që kryhet në bazë të bamirësisë e jo në mënyrë detyruese”.

Maliku ka thënë: “Të mënjanohet një e treta e sipër dhe nuk dëmshpërblehet nëse është më pak se një e treta”. Dijetarë të tjerë malikitë kanë thënë: “Kuptimi i kësaj fjale është se fatkeqësia, nëse bie në më pak se një të tretat, nga pasuria e blerësit e në rastin kur është më shumë se një e treta, atëherë dëmshpërblimi paguhet nga pasuria e shitësit.

Ata që e komentojnë këtë hadith me kuptimin e parapalqimit e jo të detyrimit, e argumentojnë këtë, pasi urdhëri i përmendur në hadith vjen pas stabilizimit të pronësisë së blerësit mbi të. Nëse ai do ta shesë atë apo ta dhurojë, kjo do të ishte e vlefshme nga ana e tij. Gjithashtu, Profeti (a.s.) ka ndaluar të përfitohet nga ajo që nuk dëmshpërblehet.[112]

Derisa shitja e saj lejohet dhe është e vlefshme, kjo vërteton se ajo pasuri dëmshpërblehet prej tij. Profeti (a.s.) ka ndaluar të shiten frutat para se të shfaqet pjekuria e tyre.[113]

Nëse fatkeqësia bie pas pjekjes dhe ajo dëmshpërblehet nga pasuria e shitësit, ky ndalim nuk do të kishte asnjë kuptim.

Kushtet e kontratës së shitblerjes

Kushtet në shitblerje janë dy llojesh:

Grupi i parë: i vlefshëm detyrues

Grupi i dytë: prishës i kontratës

Në grupin e parë futen ato gjëra që përputhen me rrjedhojat e kontratës. Ato janë tre llojesh:

Kusht që është rrjedhojë e kontratës, si p.sh. kushti i shtënies në dorë dhe dhënies së vleftës.
Kusht që është në interes të kontratës, si p.sh. kushti i vonimit të vleftës apo e një pjese të saj apo kushtëzimi i një cilësie të caktuar në shitje si, p.sh. kafsha të jetë qumështdhënëse apo barrsë, apo p.sh. që skifteri të jetë gjahtar. Nëse ekziston kushti, shitja bëhet e detyrueshme.

Nëse nuk gjendet ky kusht, blerësi ka të drejtë të prishë kontratën për mosekzistencën e kushtit. Profeti (a.s.) thotë: “Muslimanët respektojnë kushtet e tyre”.[114] Ai gjithashtu ka të drejtë të ulë nga vlera e mallit në masën e cilësisë së kushtëzuar.

Kusht që sjell një përfitim të njohur për shitësin apo blerësin, p.sh. nëse shet një shtëpi dhe kushtëzon të përfitojë prej saj për një kohë të caktuar, si të jetojë në të për një apo dy muaj. E njëjta gjë edhe nëse shet një kafshë dhe kushtëzon që ajo ta bartë atë deri në një vend të caktuar. Buhariu dhe Muslimi transmetojnë se “Xhabiri i shiti Profetit (a.s.) një deve dhe ai kushtëzoi ta mbante atë deri në Medine.”[115]

Gjithashtu vlen nëse blerësi i kushtëzon shitësit një dobi të caktuar, si p.sh. bartjen e asaj që ka shitur deri në një vend të caktuar[116], apo thyerjen e tij, apo prerjen dhe qepjen e tij.

Muhamed ibën Seleme kishte blerë një turrë dru prej një personi dhe i kishte kushtëzuar shitësit që ai ta mbartte atë. Kjo gjë u bë tepër e njohur dhe askush nuk e mohoi.

Ky është medh’hebi i Ahmedit, El Euzaiut, Ebu Theurit, Is’hakut dhe Ibn El Mundhirit.

Shafitë dhe Hanefitë janë shprehur për mosvlefshmërinë e kësaj shitjeje, sepse “Profeti (a.s.) ka ndaluar shitjen me kushtëzim.”[117] Porse kjo mosvlefshmëri nuk është e saktë pasi Profeti (a.s.) ka ndaluar të kushtëzohen dy kushte në një shitje.[118]

Grupi i dytë i kushteve është grupi i atyre kushteve të pavlefshme e ato janë disa llojesh:

Kusht që e prish tërë kontratën. P.sh. t’i kushtëzojë të zotit një tjetër kontratë dhe shitësi t’i thotë blerësit: “Ta shes ty këtë me kusht që të më shesësh apo të më japësh hua këtë tjetrën”. Argument për këtë është hadithi i Profetit (a.s.) që thotë: “Nuk lejohet parapagimi dhe shitja njëkohësisht e as dy kushte në një shitje”.[119] Transmeton Tirmidhiu i cili e saktëson.

Ahmedi ka thënë: “Këtu hyn gjithçka që ka këtë kuptim, si p.sh. të thotë: të shes me kusht të më japësh grua vajzën tënde apo që të të jap vajzën time. Kjo lloj shitjeje nuk vlen”. Ky është edhe mendimi i Ebu Hanifes, Shafiut dhe shumicës së juristëve. Por këtë gjë e lejon Maliku duke e konsideruar mënyrën këmbimit të të përmendur si kusht të pavlefshëm. Ai ka thënë: “Nuk i hedh sytë tek shprehja e pavlefshme nëse malli është i njohur dhe i lejuar”.

Kusht, me të cilin kontrata vlen porse kushti zhvleftësohet. Ky është kushti që bie në kundërshtim me rrjedhojat e kontratës, p.sh. kushtëzimi nga ana e shitësit që blerësi të mos e shesë apo dhurojë mallin. Kjo bazohet në hadithin e Profetit (a.s.) ku thotë: “çdo kusht që nuk është në Librin e Allahut, është i pavlefshëm, edhe në qofshin njëqind kushte”.[120] Transmetojnë Buhariu dhe Muslimi.

Këtë mendim e shpreh Ahmedi, Hasani, Sha’bi, Nehaiu, Ibn Ebi Lejla dhe Ebu Theur. Ebu Hanife dhe Shafiu kanë thënë: “Kontrata e shitjes është e pavlefshme”.

Kusht, me ekzistencën e të cilit kontrata e shitjes nuk lidhet, p.sh. shitësi t’i thotë: “Të shes nëse dëshiron filani apo nëse më sjell këtë”. E ngjashme me të është edhe shitja e lidhur me një kusht në të ardhmen.

Kapari (bej’ el arabun)

Përshkrimi i kaparit – Kur një person blen diçka dhe i paguan shitësit një pjesë të çmimit si parapagim. Nëse shitja kryhet, kjo pjesë konsiderohet në çmim e nëse nuk kryhet, këtë e merr shitësi sikur të jetë dhuratë nga blerësi.

Shumica e juristëve shprehen për mosvlefshmërinë e kësaj lloji shitjeje, sepse Ibn Maxheh transmeton se «Profeti (a.s.) ka ndaluar marrjen e kaparit.»[121]

Imam Ahmedi e ka cilësuar të dobët këtë hadith dhe e ka lejuar marrjen e kaparit, sepse transmetohet nga Nafi’ ibën Abdul Harith se ai kishte blerë për llogari të Omerit burgun nga Safuan ibën Umeje me katërmijë derhemë, nëse Omeri do të pranonte, shitja do të kryhej, e nëse nuk do të pranonte, Safuani do të merrte katërqind derhemë.[122]

Ibn Sirini dhe Ibn Musejebi kanë thënë: “S’ka ndonjë të keqe ta kthejë mallin nëse nuk e pëlqen atë, e bashkë me të edhe diçka nga vlefta e tij. Këtë e ka lejuar edhe Ibn Omeri”.

Shitja me kusht mospërgjegjësinë ndaj të metave

Kush shet diçka, me kusht mospërgjegjësinë nga çdo e metë e panjohur, shitësi nuk quhet i pafajshëm. Kur blerësi gjen ndonjë të metë në mall, ai ka të drejtë të zgjedhë, sepse kjo e drejtë i jepet atij pas shitjes kështu që para saj kjo e drejtë i njihet. Nëse shitësi e përmend të metën apo blerësi, pas kontratës, e konsideron atë të pafajshëm, ai nuk ka përgjegjësi.

Vërtetohet se Abdullah ibën Umeri i shiti Zejd ibën Thabitit një skllav me tetëqind derhemë, me kusht mospërgjegjësinë. Zejdi gjeti tek ai një të metë dhe deshi t’ia kthente atë Ibn Omerit, por ai nuk e pranoi atë. Të dy e ngritën çështjen tek Othmani e Othmani i tha Ibn Omerit: “A betohesh se ti nuk ke ditur gjë për këtë të metë?” Ai tha: “Jo!”. Kështu, ai ia ktheu skllavin dhe Ibn Omeri e shiti më pas me njëmijë derhemë.»[123] Këtë e përmend imam Ahmedi dhe të tjerë.

Ibn Kajimi ka thënë: “Kjo ishte një marrëveshje prej tyre për vlefshmërinë e shitjes dhe lejimin e kushtit të mospërgjegjësisë si dhe marrëveshje mes Othmanit dhe Zejdit se shitësi, nëse e di të metën, atij nuk i bën dobi kushti i mospërgjegjësisë”.

Konflikti mes shitësit dhe blerësit

Nëse shitësi dhe blerësi konfliktohen dhe mes tyre s’ka asnjë dëshmi, për bazë merret thënia e shitësit me betimin e tij. Blerësi ka të drejtë të zgjedhë mes marrjes së mallit me çmimin të cilin kërkon shitësi dhe betimit nga ana e tij se ai nuk e ka blerë këtë mall me këtë çmim por me një çmim më të vogël. Nëse betohet, ai nuk ka më përgjegjësi dhe malli i kthehet shitësit, qoftë nëse malli ekziston akoma apo nëse është dëmtuar.

Baza për këtë është transmetimi i Ebu Daudit nga Abdurrahman ibën Kajs ibën El Esh’ath nga babai i tij nga gjyshi i tij që ka thënë: “El Ash’athi bleu një prej pesë skllevërve prej Abdullahut me njëzet mijë. Abdullahu dërgoi dikë të merrte vleftën e tyre. Ai i tha: “Unë i mora ato me dhjetë mijë”. Abdullahu i tha: “Zgjidh një person të gjykojë mes meje e teje”. El Ash’athi i tha: “Po të lë ty mes meje dhe vetes tënde”. Abdullahu i tha: “Kam dëgjuar Profetin (a.s.) të thotë: “Nëse dy palët konfliktohen dhe mes tyre s’ka asnjë dëshmi, për bazë merret ajo që thotë i zoti i mallit, ndryshe e lënë kontratën[124].”[125] Këtë hadith e kanë pranuar të tërë dijetarët.

Imam Shafiu e konsideron këtë hadith të përgjithshëm dhe se shitësi dhe blerësi, ashtu si betohen kur konfliktohen për çmimin, betohen edhe nëse konfliktohen për kohën apo në përzgjedhjen e kushtit, në pengdhënie apo në dëmshpërblim.

Dispozita e shitjes së pavlefshme

Shitja e vlefshme është ajo që përputhet me urdhrin e Sheriatit dhe siguron tërë shtyllat dhe kushtet e saj. Në këtë mënyrë pronësia ndaj mallit, vleftës dhe përfitimi prej tyre konsiderohen të lejueshme.

Nëse thyhet urdhri i Sheriatit, ajo nuk është e vlefshme por, mund të jetë e pavlefshme ose e prishur. Shitja e prishur (fasid) është shitja që Islami nuk e legjitimon. Kështu, ajo nuk vlen dhe nuk ka asnjë dispozitë legjitime. Me të, pronësia nuk transferohet edhe nëse blerësi e shtie në dorë mallin, sepse mjeti i ndaluar nuk është mënyrë për pronësi.

El Kurtubiu ka thënë: “çdo shitje që është e ndaluar e qartë, prishet. Blerësi duhet ta kthejë mallin ashtu siç është e nëse dëmtohet në dorën e tij, i kthen vleftën. Kjo tek pasuria e patundur, mallrat e ndryshme dhe kafshët. Nëse është nga ato që peshohen, qoftë ushqim apo mall, ai kthen vetë mallin e njëjtë ”.

Përfitimi nga shitja e prishur:

Hanefitë kanë thënë se malli i shitur me kontratë të pavlefshme, nëse shitësi shtie në dorë çmimin e tij, e investon atë dhe fiton, ai duhet ta prishë kontratën me blerësin e t’i kthejë atij çmimin, ndërsa pjesën e fitimit ta japë lëmoshë, sepse ai e ka fituar atë në mënyrë jo të ligjshme. Kjo është edhe me tekst kuranor.

Dëmtimi i mallit para shtënies në dorë

Nëse i tërë malli apo një pjesë e tij dëmtohet para shtënies në dorë me veprimin e blerësit, shitja nuk prishet dhe kontrata mbetet po ashtu. Ai duhet ta paguajë tërë vleftën, sepse ai ishte shkaktari i këtij dëmi.
Nëse dëmtohet nga një veprim i jashtëm, blerësi ka të drejtë të zgjedhë mes prishjes së kësaj kontrate dhe mes detyrimit të dëmit shkaktarit.
Shitja prishet nëse dëmtohet tërë malli para shtënies në dorë me veprim të shitësit, vetë mallit apo nga ndonjë fatkeqësi natyrore.
Nëse dëmtohet një pjesë e mallit me veprim të shitësit, blerësit i ulet nga çmimi aq sa është masa e dëmit dhe për pjesën e mbetur, ka të drejtë të zgjedhë ta marrë me çmimin e saj.
Nëse dëmtimi i një pjese të mallit vjen nga vetë malli, nga vlefta e tij nuk ulet asgjë dhe blerësi ka të drejtë të zgjedhë mes prishjes së kontratës dhe mes marrjes së tërë asaj që ka mbetur me çmimin e tërë mallit.
Nëse dëmtimi vjen nga ndonjë fatkeqësi natyrore që si rrjedhojë pakësohet masa e tij, nga çmimi ulet aq sa është pakësuar masa. Blerësi ka të drejtën e zgjedhjes mes prishjes së kontratës dhe mes marrjes së pjesës së mbetur me çmimin që ka.

Dëmtimi i mallit pas shtënies në dorë

Nëse malli dëmtohet pas shtënies në dorë, dëmshpërblimi paguhet nga blerësi. Ai duhet të paguajë çmimin nëse nuk ka asnjë të drejtë përzgjedhjeje për shitësin, ndryshe, ai detyrohet të paguajë vleftën e mallit ose të japë një të ngjashëm me të.

Vendosja e çmimeve tavan

Autorët e suneneve transmetojnë me zinxhir të saktë nga Enesi (r.a.) se ai ka thënë: “Njerëzit i thanë Profetit (a.s.): “O i dërguar i Allahut, çmimet janë rritur e na i vendos ti ato”. Profeti (a.s.) u tha: “Allahu i Lartësuar është Ai që vendos çmimet, Ai është mbajtësi, shtrirësi dhe furnizuesi e unë lutem ta takoj Allahun pa patur ndonjë prej jush të më kërkojë llogari për ndonjë padrejtësi që mund t’i kem bërë, as në gjak e as në pasuri”.[126]

Nga ky hadith, dijetarët nxjerrin si mësim ndalimin e ndërhyrjes së sunduesit në përcaktimin e çmimeve të mallrave, sepse kështu mund të bëjë padrejtësi. Njerëzit janë të lirë në veprimet e tyre financiare dhe pengimi i tyre është privim nga kjo liri.

Ruajtja e interesit të blerësit nuk ka përparësi ndaj ruajtjes së interesit të shitësit. Nëse të dy intereset ballafaqohen, detyrohet që të dyja palët të përpiqen të gjejnë interesin e përbashkët.

Sheukani ka thënë: “Njerëzit kanë të drejtën e tyre në pasuritë e tyre dhe vendosja e çmimit është pengesë. Sundimtari është i urdhëruar të ruajë interesat e muslimanëve. Animi i tij nga interesi i blerësit duke ulur çmimet nuk ka përparësi ndaj interesit të shitësit për t’i siguruar atij çmimin që do. Nëse ballafaqohen të dy interesat, duhet që të dyja palëve t’u jepet mundësia të përpiqen për veten e tyre. Të detyrohet i zoti i mallit ta shesë atë aq sa ai nuk do, është në kundërshtim me ajetin kuranor:

إِلَّا أَنْ تَكُونَ تِجَارَةً عَنْ تَرَاضٍ مِنْكُمْ

“Përveç rastit kur ajo është tregti me pëlqim të dyanshëm”. (En-Nisa, 29).

Vetë vendosja e çmimeve tavan, mund të sjellë zhdukjen e mallrave dhe kjo, nga ana e saj, do të sillte rritjen e çmimeve e si rrjedhojë do të dëmtonte të varfërit, të cilët nuk do të mund t’i blinin ato. Ndërkohë, të pasurit do të pasuroheshin duke i blerë nga tregu i zi me mashtrim. Kështu, të dyja palët do të bien në vështirësi dhe siklet e asnjëra nuk do të mund të realizojë interesin e saj.

Lejimi i tij në rast nevoje

Nëse tregtarët spekullojnë me çmimet, gjë që mund të dëmtojë tregun, sunduesi duhet të ndërhyjë dhe të vendosë çmimet për të mbrojtur të drejtat e njerëzve, për të ndaluar monopolizimin si dhe padrejtësinë që bie nga pangopësia e tregtarëve.

Për këtë arsye, imam Maliku e ka lejuar vendosjen e çmimeve tavan ashtu si edhe disa Shafitë e lejojnë atë në rast shtrenjtësie.

Gjithashtu, lejimin e saj në shumë mallra, e kanë dëftuar një grup prej dijetarëve zejditë e prej tyre: Said ibën Musejeb, Rabia Abdu Rrahman, Jahja ibën Sa’d El Ensari. Të tërë këta kanë thënë për lejimin e vendosjes së çmimeve, nëse interesi i përgjithshëm e kërkon këtë.

Autori i librit “Hidaje” ka thënë: “Gjykatësit nuk i lejohet të vendosë çmime tavan për njerëzit. Nëse tregtarët spekullojnë shumë në çmime dhe gjykatësi nuk ka si të mbrojë të drejtat e njerëzve vetëm se me vënien e çmimeve tavan, atëherë s’ka problem nëse e bën këtë duke u këshilluar me dijetarët”.

Monopolizimi

Përkufizimi i tij

Monopolizimi është blerja e diçkaje dhe mbajtja e saj derisa ajo të pakësohet ndër njerëz dhe t’i rritet çmimi[127]. Kjo gjë bëhet shkak që njerëzit të dëmtohen.

Dispozita e tij

Monopolizimin e ka ndaluar Sheriati, sepse në të përzihet dëmi, lakmia dhe morali i keq ndaj njerëzve.

Ebu Daudi, Tirmidhiu dhe Muslimi transmetojnë nga Muamari se Profeti (a.s.) ka thënë: “Kush monopolizon, është gabimtar”.[128]
Ahmedi, El Hakimi, Ibn Ebi Shejba dhe El Bezari transmetojnë se Profeti (a.s.) ka thënë: “Kush monopolizon ushqimin dyzet netë, ai është larguar nga Allahu dhe Allahu është larguar prej tij”.[129]
Rezini përmend në koleksionin e tij se Profeti (a.s.) ka thënë: “Mjerë monopolizuesi, nëse dëgjon lirinë e çmimeve keqësohet e nëse dëgjon shtrenjtësinë e tyre gëzohet”.[130]
Ibn Maxheh dhe El Hakimi transmetojnë nga Ibn Omeri se Profeti (a.s.) ka thënë: “Sjellësi i mallit është i furnizuar dhe monopolizuesi i mallkuar. Sjellësi është tregtari që sjell mallin dhe e shet për një fitim të lirë”.[131]
Ahmedi dhe Taberaniu transmetojnë nga Ma’kil ibën Jesar se Profeti (a.s.) ka thënë: “Kush ndërhyn në çmimet e muslimanëve për t’i ngritur ato, Allahu ka të drejtë që ta ulë e t’ia zmadhojë zjarrin Ditën e Kiametit”.[132]

Kur ndalohet monopolizimi

Shumica e dijetarëve kanë thënë se monopolizimi i ndaluar është ai tek i cili sigurohen kushtet e mëposhme:

Sendi i monopolizuar të jetë jashtë nevojës së tij dhe nevojës së personave që ai shpenzon për ta për një vit, sepse njeriut i lejohet të raujë shpenzimet e tij dhe të familjes së tij këtë periudhë kohore, siç bënte edhe Profeti (a.s.).[133]
Personi që e monopolizon mallin të presë kohën në të cilën ngrihen çmimet që ta shesë me çmim të lartë prej rritjes së kërkesës për të.
Monopolizimi të jetë në atë periudhë që njerëzit kanë nevojë për mallrat e monopolizuara, si p.sh. ushqimet, veshjet etj. Nëse këto mallra ndodhen tek një numër tregtarësh por njerëzit nuk kanë nevojë për to, kjo nuk konsiderohet monopolizim sepse nuk ekziston ndonjë dëm ndaj njerëzve.

E drejta e përzgjedhjes (El Hajar)

E drejta e përzgjedhjes është kërkimi i më të mirës mes dy gjërave: ose realizimin e kontratës, ose anullimin e saj. Ajo është disa llojesh siç do t’i përmendim më poshtë:

E drejta e përzgjedhjes në kuvend

Nëse realizohet kërkesa dhe pranimi prej shitësit dhe blerësit dhe kontrata lidhet, secili prej tyre ka të drejtën e vazhdimësisë së kontratës apo anulimit të saj për aq kohë sa janë në të njëjtin kuvend e derisa nuk kanë vendosur se nuk ka asnjë të drejtë për përzgjedhje.

Mund të ndodhë që njëra prej palëve të nxitojë në kërkesë apo pranim e më pas i rezulton se interesi ia kërkon të mos e vazhdojë më tej këtë kontratë. Kështu, Sheriati ia jep asaj këtë të drejtë që të mund të shpëtojë atë që mund t’i ketë humbur nga nxitimi.

Buhariu dhe Muslimi transmetojnë nga Hakim ibën Hazami se Profeti (a.s.) ka thënë: “Dy kontratuesit kanë të drejtën e përzgjedhjes përderisa nuk janë ndarë. Nëse janë të sinqertë, iu begatohet në kontratën e tyre. Nëse fshehin dhe gënjejnë, begatia e kontratës së tyre shuhet”.[134]

Pra, të dy kontratuesit kanë të drejtën e vazhdimit të kontratës apo anulimin e saj aq sa nuk janë ndarë fizikisht. Ndarja konsiderohet sipas rastit, p.sh. në shtëpi të vogël me dalje prej saj e njërit prej tyre, në një të madhe duke u zhvendosur prej kuvendit në një tjetër me dy apo tre hapa. Nëse ngrihen dhe ikin së bashku, e drejta e përzgjedhjes mbetet. Më e sakta është se ndarja i lihet traditës. Ajo që në traditë konsiderohet ndarje, gjykohet me të.

El Bejhakiu transmeton nga Abdullah ibën Umeri se ka treguar: “I shita prijësit të besimtarëve, Othmanit (r.a.), një pasuri në luginë me një pasuri të tij në Hajber. Kur ramë dakord, i ktheva kurrizin derisa dola prej shtëpisë së tij prej frikës se mund ta kthente shitjen. Tradita Profetike tregon që dy kontratuesit kanë të drejtën e përzgjedhjes derisa të ndahen”.[135]

Këtë mendim kanë shumica e dijetarëve mes sahabëve dhe tabi’inëve. Këtë mendim shfaq edhe Shafiu dhe Ahmedi dhe kanë thënë: “E drejta e përzgjedhjes në kuvend është evidente në shitblerje, pajtim, trasferim, qira dhe në çdo kontratë shkëmbimi detyruese me të cilat synohet pasuria[136]“.

Ndërsa kontratat detyruese, me të cilat nuk synohet shkëmbimi, si p.sh. kontrata e martesës apo e kërkimit të ndarjes nga ana e gruas (El Hul’ë), në to nuk pranohet e drejta e përzgjedhjes së kuvendit. Kështu edhe kontratat jodetyruese, si p.sh. ortakëria dhe prokurimi.

E drejta e vënies së kushtit

E drejta e vënies së kushtit: kur njëri prej kontratuesve blen diçka me kusht se ai ka të drejtën e përzgjedhjes për një kohë të njohur edhe nëse ajo zgjat[137]. Pas saj, nëse do e vazhdon shitjen në këtë periudhë e nëse do, e anulon atë.

Kjo është e drejtë e të dy kontratuesve së bashku apo e njërit prej tyre nëse e kushtëzon atë.

Argumenti i ligjshmërisë së saj:

Transmetimi nga Ibn Omeri se Profeti (a.s.) ka thënë: “S’ka kontratë mes dy kontratuesve derisa të ndahen, përveçse në rast përzgjedhje”.[138]

Pra, kontrata mes tyre nuk është e detyrueshme derisa të ndahen fizikisht, përveç rastit kur njëri prej tyre apo të dy kushtëzojnë kushtin e përzgjedhjes për një periudhë kohore të njohur.

Gjithashtu Ibn Omeri transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Nëse dy kontratuesit lidhin kontratë, secili prej tyre ka të drejtën e përzgjedhjes derisa ata nuk janë ndarë e janë së bashku apo njëri prej tyre i jep tjetrit të drejtën e përzgjedhjes e bien dakord për këtë. Atëherë kontrata është e detyrueshme”.[139] Transmetojnë tre autorët e suneneve.

Kur mbaron koha e caktuar dhe kontrata nuk është prishur, ajo bëhet e detyrueshme.

Përzgjedhja rrëzohet me fjalë apo edhe kur blerësi vepron mbi vetë mallin e blerë duke e ndalur atë si vakëf apo duke e dhuruar atë. Këto veprime janë tregues të pranimit të tij.

Kur atij i jepet e drejta e përzgjedhjes, atëherë veprimi i tij është zbatuar.

Kur bie kjo e drejtë:

E drejta e vënies së kushtit bie kur të dy palët e rrëzojnë atë pas kontratimit. Nëse njëri prej tyre e rrëzon, e drejta i mbetet tjetrit. Gjithashtu ajo ndërpritet edhe me vdekjen e njërit prej tyre.

E drejta e përzgjedhjes për të metën

Ndalimi i fshehjes së të metës në shitblerje:

Njeriut i ndalohet të shesë një mall që ka ndonjë të metë pa ia treguar atë blerësit.

Transmetohet nga Ukba ibën Amir të ketë thënë: “Kam dëgjuar Profetin (a.s.) të thotë: “Muslimani është vëllai i muslimanit. Nuk i lejohet muslimanit, që i shet diçka vëllait të tij e që ai ka një të metë, pa ia treguar atë”.[140] Transmetojnë Ahmedi, Ibn Maxheh, Darekutni, El Hakimi dhe Taberaniu.
El Ada ibën Halidi ka thënë: “Profeti (a.s.) më shkroi: Kjo është çka El Ada ibën Halid ibën Heudha ka blerë nga Muhamedi, i dërguari i Allahut. Ai bleu prej tij një skllav apo skllave që s’ka sëmundje, as mashtrim e as ndonjë të metë, shitje e një muslimani muslimanit”.[141]
Profeti (a.s.) thotë: “Kush na mashtron, nuk është prej nesh”.[142]

Dispozita e shitjes me ekzistencën e një të mete:

Kur kontrata lidhet dhe blerësi e di të metën, kjo kontratë është e detyrueshme e ai s’ka më asnjë të drejtë sepse ai e ka pranuar atë.

Ndërsa, nëse blerësi nuk e di këtë të metë dhe pas kontratës njihet me të, kjo kontratë është e vlefshme por nuk është detyruese. Ai ka të drejtë të zgjedhë mes kthimit të mallit e të marrë vleftën që i ka paguar shitësit dhe mes mbajtjes së tij e prej shitësit të rimarrë nga vlefta e mallit aq sa është masa e mangësisë për shkak të të metës. Vetëm nëse ai e pranon atë apo prej tij kuptohet se ai e pranon atë, si p.sh. ta nxjerrë atë që ka blerë për shitje apo të kryejë diçka mbi të.

Ibn Mundhiri ka thënë: “Hasani, Shurejhi, Abdullah ibën Hasen, Ibn Ebi Lejla, Theuri dhe Hanefitë kanë thënë: “Nëse blen një mall dhe e nxjerr atë për shitje, pasi e njeh të metën që ai ka, e drejta e tij për përzgjedhje s’ka më vlerë”. Kjo është edhe thënia e Shafiut.

Konfliktimi mes dy kotratuesve

Nëse dy kontratuesit konfliktohen se tek cili prej tyre malli u dëmtua, por kjo me hamendje ku asnjëri prej tyre nuk ka dëshmi, për bazë merret fjala e shitësit me betimin e tij. Këtë vendim ka marrë Othmani. Thuhet se për bazë merret fjala e blerësit me betimin e tij dhe malli i kthehet shitësit.

Blerja e vezëve të prishura:

Kush blen vezë pule dhe kur i thyen i gjen ato të prishura, nëse dëshiron, mund t’ia marrë shitësit tërë vleftën e tyre, sepse kontrata në këtë rast është e prishur për shkak të mosvlefshmërisë së mallit, por nuk e ka detyrë t’ia kthejë mallin shitësit për shkak se nuk përfiton prej tyre.

Haraçi dëmshpërblehet

Nëse kontrata prishet dhe tek malli mund të ketë lindur ndonjë dobi gjatë periudhës që ai ka qëndruar tek blerësi, këtë dobi e meriton ai.

Transmetohet nga Aishja (r.a.) se Profeti (a.s.) ka thënë: “Haraçi dëmshpërblehet”.[143] Transmetojnë Ahmedi dhe autorët e suneneve dhe këtë hadith Tirmidhiu e vlerëson si të saktë.

Pra, dobia që mund të vijë nga malli, është e drejtë e blerësit për shkak të dëmshpërblimit që ai paguan nëse ai dëmtohet tek ai. Kështu, nëse blen një kafshë dhe e shfrytëzon atë disa ditë e më pas tek ajo sheh një të metë që ekzistonte para shitjes me argument fjalët e ekspertëve, ai ka të drejtën e prishjes së kontratës dhe për përfitimin që ka patur nga kafsha gjatë kësaj kohe, nuk i jep shitësit asgjë në këmbim.

Në disa transmetime përmendet se një person kishte blerë një skllav dhe e kishte përdorur atë. Më pas, pa tek ai një të metë dhe e ktheu për atë të metë që kishte. Shitësi i tha: “Dua pagesën për shfrytëzimin e skllavit tim”. Profeti (a.s.) i tha: “Pagesa jepet kur dëmshpëblehet”.[144] Transmeton Ebu Daudi dhe ka thënë: “Ky zinxhir nuk është dhe aq i mirë”.

E drejta e përzgjedhjes në rast mashtrimi në shitje

Nëse shitësi e mashtron blerësin duke ia shtuar çmimin, kjo është e ndaluar për të. Blerësi ka të drejtë ta kthejë brenda tre ditëve dhe thuhet se atij i jepet kjo e drejtë menjëherë. Kjo ndalohet si rrjedhojë e mashtrimit dhe Profeti (a.s.) ka thënë: “Kush na mashtron ne, nuk është prej nesh”.[145] Ndërsa e ndrejta e kthimit bazohet në transmetimin e Ebu Hurejrës, ku Profetit (a.s.) thotë: “Mos i lini devetë dhe delet ditë me radhë pa i mjelë, që të mos u fryhen gjinjtë. Kush i blen ato, ka të drejtën e zgjedhjes pasi ta mjelë: nëse do, e mban e nëse do, e kthen e bashkë me të një grusht hurma[146].»[147] Transmetojnë Buhariu dhe Muslimi.

Ibn Abdul Beri ka thënë: “Ky hadith është argument për ndalimin e mashtrimit dhe argument se asnjë mashtrim nuk e prish bazën e shitblerjes, bazë që tregon se periudha e përzgjedhjes është tre ditë, bazë në miratimin e të drejtës së përzgjedhjes”. Nëse mashtrimi prej shitësit është i paqëllimshëm, ndalesa që thuhet për këtë merret në konsideratë por blerësit i jepet e drejta e përzgjedhjes për të evituar dëmin ndaj tij.

E drejta e përzgjedhjes në rast gabimi (gubn[148]) në shitje dhe blerje

Gabimi (gubni) mund të ndodhë me shitësin kur ai shet diçka që vlen pesë me tre, siç mund të ndodhë edhe me blerësin kur blen diçka që kushton tre me pesë.

Nëse një njeri shet apo blen dhe gabon në të, ai ka të drejtë ta kthejë mbrapsht e ta prishë kontratën, me kusht që qysh në fillim të mos dijë çmimin e mallit. Nuk është mirë të mbahet, qoftë malli apo vlefta e tij, sepse në këtë mënyrë ai përfshihet në mashtrim gjë prej së cilës muslimani duhet të largohet. Nëse ndodh kjo, ai ka të drejtë të përzgjedhë mes vazhdimit të kontratës apo anulimit të saj. Por, a i jepet atij kjo e drejtë thjesht me gabimin?

Disa dijetarë e kanë kufizuar atë me gabimin trashanik e disa të tjerë e kanë kufizuar kur ky gabim arrin një të tretën e vleftës. Disa të tjerë e kanë kufizuar thjesht me gabimin që ndodh. Këta dijetarë i kanë vënë këto kufizime, pasi shitja nuk mund të shpëtojë nga gabimet dhe se një vlerë e vogël mund edhe të falet zakonisht.

Por nga tërë këto mendime, përparësi ka mendimi që shpreh se gabimi të konsiderohet sipas traditave dhe zakoneve. Atë që tradita e konsideron gabim, aty miratohet edhe e drejta e përzgjedhjes e aty ku nuk e konsideron të tillë, kjo e drejtë nuk jepet.

Ky është medh’hebi i Ahmedit dhe Malikut, të cilët e argumentojnë këtë me transmetimin e Buhariut dhe Muslimit nga Ibn Omeri (r.a.) që ka thënë: Profetit (a.s.) iu përmend një person i quajtur Hiban ibën Munfidh dhe iu dëftua se ai mashtrohej në shitje. Profeti (a.s.) i tha atij: “Nëse blen diçka thuaj: “S’ka mashtrim[149]”.[150] Ibn Is’haku shton në transmetimin e Junus ibën Kebir dhe Abdu A’la: “Pastaj ti ke të drejtën e zgjedhjes për çdo mall që blen, tre ditë. Nëse të pëlqen, mbaje e nëse jo, ktheje”. Ky person vazhdoi kështu derisa kalifatin e mori Othmani e atëkohë ai person ishte njëqind e tridhjetë vjeç.

Në kohën e Othmanit, njerëzit u shtuan e kur ai blinte diçka i thuhej: “Të kanë mashtruar në këtë blerje. Ai kthehej në treg, për të dëshmonte një nga sahabët se Profeti (a.s.) i ka dhënë atij të drejtën e përzgjedhjes për tre ditë e atij i ktheheshin paratë e dhëna”.[151]

Shumica e dijetarëve kanë thënë se atij nuk i jepet e drejta e përzgjedhjes për shkak të mashtrimit, sepse argumentat e shitjes dhe zbatimit të saj janë të përgjithshme e nuk ka asnjë dallim mes atyre që ka mashtrim në to e atyre që s’ka. Për hadithin e sipërpërmendur kanë thënë se personi i përmendur ka qenë mendjelehtë. Lehtësia e mendjes së tij nuk e nxjerr atë nga kufiri i dallimit, kështu ai është i njëjtë në veprimet e tij me fëmijën dallues që i është lejuar të shesë e blejë në tregti e atij i jepet e drejta e përzgjedhjes prej gabimit. Profeti (a.s.) e mësoi atë të thoshte: “S’ka mashtrim”, pra veprimet e tij në shitje dhe blerje janë të kushtëzuara me mosmashtrimin. Kjo hyn në temën e së drejtës së përzgjedhjes prej kushtit.

Pritja e tregtarëve

Një prej formave të mashtrimit është edhe pritja e tregtarëve kur ata vijnë me tregti. Përpara u del dikush pa hyrë ata në qytet dhe para se të njihen me çmimet e tregut. Ai u blen atyre me çmim më të lirë se çmimi në treg. Nëse ata e mësojnë çmimin në treg, ata kanë të drejtën e përzgjedhjes për të evituar dëmin. Kjo bazohet në transmetimin e Muslimit nga Ebu Hurejra se Profeti (a.s.) ka ndaluar “pritjen e tregtarëve” dhe ka thënë: “Mos i takoni tregtarët para ardhjes në treg. Kush i takon e blen prej tyre e ai më pas shkon në treg e sheh çmimin, ai ka të drejtën e përzgjedhjes”.[152] Ky urdhër moslejimi është për ndalesë dhe ky është mendimi i shumicës së dijetarëve.

Marrëveshja për ngritjen apo uljen e çmimit (Et Tenaxhush)

Pjesë e mashtrimeve është edhe marrëveshja mes shitësit dhe blerësit për ngritjen e çmimit të mallit që ai të ngrihet në treg, por blerësi nuk ka qëllim ta blejë këtë por qëllimi është të mashtrojë (joshë) të tjerët të blejnë me këtë çmim.

Buhariu dhe Muslimi transmetojnë nga Ibn Omeri se «Profeti (a.s.) ka ndaluar të mashtrohet për të ngritur çmimet.»[153]

Kjo është e ndaluar me konsensus të dijetarëve.

El Hafidh ibn Haxher në librin e tij “Fet’h El Bari”, ka thënë: “Dijetarët kanë diskutuar për shitjen nëse kryhet në këtë formë. Ibn Mundhiri transmeton nga një grup prej dijetarëve të hadithit se kjo shitje është e pavlefshme. Ky është edhe mendimi i dijetarëve Dhahiritë dhe një transmetim nga Maliku. Ky mendim gjithashtu është më i njohuri ndër Hanbelitë nëse kjo vepër është vepër e pronarit të mallit apo e marrëveshjes së tij”.

E përhapur ndër Malikitë për këtë çështje është dhënia e të drejtës së përzgjedhjes. Ky është edhe njëri prej mendimeve të Shafiut. Më e sakta tek ata është se shitja është e vlefshme por e shoqëruar me mëkat. Ky është edhe mendimi i Ebu Hanifes.

Rikthimi i kontratës (El Ikala)

Kush blen diçka dhe më pas sheh se nuk i nevojitet apo shet diçka dhe më pas sheh se ka nevojë për të, secili prej tyre ka të drejtë të kërkojë rikthimin dhe të prishë kontratën[154].

Ebu Daudi dhe Ibn Maxheh transmetojnë nga Ebu Hurejra se Profeti (a.s.) ka thënë: “Kush ia rikthen një muslimani mallin, Allahu do ta falë atë”.[155] Kjo është prishje e kontratës e jo shitje e re.

Kjo lejohet para shtënies në dorë të mallit. Në të nuk jepet e drejta e përzgjedhjes së kuvendit, as e drejta e përzgjedhjes së kushtit dhe s’ka shuf’a[156], sepse kjo nuk është shitje.

Nëse kontrata prishet, secili prej kontratuesve ia kthen tjetrit atë që ka marrë. Blerësi merr vleftën dhe shitësi vetë mallin. Nëse malli është dëmtuar, kontratuesi vdes apo çmimi rritet apo zvogëlohet, rikthimi nuk vlen.

Paradhënia (Es Selem)

Përkufizimi i saj:

Paradhënia është shitja e përshkruar e mallit me dhënie të parakohshme të vleftës. Juristët e quajnë atë edhe shitje të nevojtarëve, sepse kjo është shitje joprezente ku secilin prej kontratuesve e shtyn nevoja. I zoti i kapitalit ka nevojë të blejë mallin dhe i zoti i mallit ka nevojë për vleftën e tij para se ta përftojë mallin që këtë vleftë ta shpenzojë për veten dhe të mbjellat e tij derisa të piqen. Pra, kjo është prej atyre interesave të nevojshme.

Blerësi quhet paradhënës dhe vetë vlefta pradhënie.

Ligjshmëria i saj:

Ligjshmëria e saj vërtetohet me Kuran, traditën Profetike dhe konsensusin e dijetarëve:

Ibn Abasi (r.a.) ka thënë: “Dëshmoj se paradhënien e garantuar e ka lejuar Allahu i Lartësuar. Pastaj lexoi ajetin kuranor:

يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا تَدَايَنتُمْ بِدَيْنٍ إِلَى أَجَلٍ مُسَمًّى فَاكْتُبُوهُ

“O ju besimtarë, nëse merrni hua për një kohë të caktuar, shkruajeni atë” (El-Bekare, 282).

Buhariu dhe Muslimi transmetojnë se Profeti (a.s.), kur shkoi në Medine i gjeti banorët e saj të jepnin paradhënie për frutet e një viti apo dy vitesh dhe tha: “Kush jep paradhënie, le ta bëjë për një masë të njohur dhe për një kohë të njohur”.[157]

Ibn Mundhri ka thënë: “Tërë dijetarët që njohim, kanë rënë dakord se paradhënia është e lejuar”.

Përputhshmëria e saj me rregullat e fesë:

Ligjshmëria e paradhënies është në përputhje me kërkesat e fesë dhe rregullat e saj. Ajo nuk kundërshton analogjinë, sepse ashtu si lejohet vonesa e vleftës tek shitblerja, lejohet edhe vonesa e mallit tek paradhënia, pa asnjë dallim mes tyre. Allahu i Lartësuar thotë:

إِذَا تَدَايَنتُمْ بِدَيْنٍ إِلَى أَجَلٍ مُسَمًّى فَاكْتُبُوهُ

“Nëse merrni hua për një kohë të caktuar, shkruajeni atë” dhe huaja janë pasuritë e vonuara e të garantuara. Kur malli është i përshkruar, i njohur dhe i garantuar dhe blerësi ka besim se shitësi do t’ia sigurojë mallin, malli është si një prej huave të cilat lejohet të vonohen dhe të cilat i përfshin ajeti i lartpërmendur, siç thotë edhe Ibn Abasi (r.a.).

Por kjo nuk hyn në fjalët e Profetit (a.s.) ku ai ndalon që një njeri të shesë atë që nuk ka siç përmendet në thënien e tij drejtuar El Hakim ibën Hazam: “Mos shit atë që nuk e zotëron”[158]

Kjo ndalesë nënkupton kur një njeri shet diçka që nuk mund ta dorëzojë pasi çdo gjë që një njeri nuk mund ta dorëzojë, nuk është pronë e tij në të vërtetë, kështu që shitja e tij është aventurë dhe me rrezik.

Ndërsa shitja e diçkaje të përshkruar e të garantuar me ekzistencën e mendimit se ajo do të sigurohet në kohën e saj, nuk hyn në këtë temë.

Kushtet e saj:

Paradhënia ka disa kushte që duhet të sigurohen në mënyrë që ajo të jetë e vlefshme. Disa nga këto kushte duhet të sigurohen në vetë kapitalin e disa në mall.

Kushtet e kapitalit:

Kushtet e kapitalit janë:

lloji i tij të jetë i njohur;
sasia të jetë e njohur;
të dorëzohet në kuvendin e kontratës.

Kushtet e mallit:

Tek malli kushtëzohen kushtet e mëposhtëme:

të jetë në garancinë e shitësit;
të përshkruhet aq sa të bëhet e njohur masa dhe vetitë e tij që e veçojnë nga të tjerët. Kjo që mund të evitohet mashtrimi dhe konflikti;
koha e dorëzimit të tij të jetë e njohur.

Por, a lejohet të përcaktohet si kohë p.sh. derisa të korret, shkulet apo me ardhjen e haxhilerëve? Maliku ka thënë: “Kjo lejohet nëse janë të njohura si p.sh. muajt dhe vitet”.

Kushtëzimi i kohës:

Shumica e dijetarëve e marrin në konsideratë kohën tek paradhënia dhe kanë thënë: nuk lejohet paradhënia në moment.

Shafitë kanë thënë se lejohet. Përderisa ajo lejohet e vonuar me ekzistencën e rrezikut, lejimi i saj në moment është më logjike. Përmendja e kohës në hadith nuk është për të kushtëzuar kohën, por kuptimi i hadithit është se, nëse paradhënia jepet për një kohë, ajo le të jetë e njohur.

Sheukani ka thënë: “Mendimi i Shafive, për moskonsiderimin e kohës sepse nuk ekziston ndonjë argument që të tregojë një gjë të tillë, është i vërtetë. Kështu, nuk lejohet të zbatohet një dispozitë pa argument”.

Ndërsa, për thënien se kjo kontratë është e detyrueshme edhe me mosekzistencën e kohës me pretekstin se kjo është shitje e diçkaje që nuk ekziston, se kjo gjë nuk është e lejuar, përveçse në paradhënie dhe se mes saj dhe shitjes nuk ka asnjë dallim përveç kohës, i përgjigjet se shprehja e lidhjes së kontratës është e ndryshme e kjo mjafton.

Nuk kushtëzohet që malli të ekzistojë tek shitësi:

Tek paradhënia nuk kushtëzohet që malli të ekzistojë tek shitësi, porse ekzistenca e tij pritet të vijë në kohën e caktuar dhe kur malli nuk ekziston në momentin e caktuar, kontrata prishet. Humbja e mallit para ardhjes së momentit të dorëzimit nuk e dëmton kontratën.

Buhariu transmeton nga Muhamed ibën El Muxhalid se ka thënë: “Abdullah ibën Shedadi dhe Ebu Burdeh më dërguan tek Abdullah ibën Ebi Eufa dhe më thanë: “Pyete, a jepnin paradhënie shokët e Profetit (a.s.) në kohën e tij për grurin?” Abdullah ibën Ebu Eufa i tha: “Ne u jepnim paradhënie bujqëve të Sirisë për grurin, elbin dhe vajin për një masë të caktuar e për një kohë të njohur”. I thashë: “Cili ishte argumenti i tyre?” Ai tha: “Nuk i pyesnim ata për këtë”.

Më pas ata më dërguan tek Abdurrahman ibën Ubzi për të njëjtën pyetje e ai më tha: “Shokët e Profetit (a.s.), në kohën e tij, jepnin paradhënies e nuk i kemi pyetur ata a kishin ara apo jo”.[159]

Kontrata nuk prishet nëse nuk përmendet vendi i dorëzimit:

Nëse dy kontratuesit heshtin për caktimin e një vendi për dorëzimin e mallit, kontrata e paradhënies është e saktë dhe vendi caktohet sepse kjo nuk pëmendet në hadith. Nëse do të ishte kusht, Profeti (a.s.) do ta përmendte ashtu si përmendi masën dhe kohën.

Paradhënia për qumështin dhe hurmat e papjekura mirë (rutab):

El Kurtubi ka thënë: “Paradhënia në qumësht dhe hurma me fillimin e vjeljes së tyre është çështje e njohur në Medine për të cilën kanë rënë dakord dijetarët e Medines. Kjo është e ndërtuar mbi rregullën e interesit të dyanshëm, sepse njeriu ka nevojë të marrë qumështin dhe këtë lloj hurmash përditë dhe e ka të vështirë të marrë çdo ditë paratë, pasi mund të mos i ndodhen në moment. Por edhe çmimi mund të ndryshojë dhe, si zoti i pemëve ashtu edhe i qumështit, kanë nevojë për këto para përpara kohe, pasi ata kanë vetëm mall. Meqë të dyja palët kanë të njëjtën nevojë, atyre u lejohet paradhënia në këtë lloj marrëdhënie duke e krahasuar atë me huatë si dhe të tjera marrëdhënie që janë bazë të nevojave dhe interesave”.

Lejimi i marrjes së një malli tjetër, jo atij të porositur, në këmbim të tij:

Shumica e dijetarëve janë shprehur për moslejimin e marrjes së diçkaje tjetër përveç mallit të përmendur në këmbim të tij por kontrata e paradhënies mbetet po ashtu pasi kështu ai ka shitur borxhin e mallit para shtënies në dorë.

Kjo bazohet në thënien e Profetit (a.s.): “Kush jep paradhënie për diçka, të mos e kalojë në diçka tjetër”.[160] Këtë e lejon imam Maliku dhe Ahmedi.

Ibn Mundhiri ka thënë: “Vërtetohet nga Ibn Abasi se ka thënë: “Nëse jep paradhënie për diçka për një periudhë kohore, merr atë për të cilën ke dhënë paradhënie, ndryshe, merr në këmbim të saj diçka më të vogël në vlerë e mos fito dy herë”. Këtë e transmeton Shu’ba e kjo është thënie sahabiu dhe thënia e sahabiut është argument nëse nuk kundërshtohet. Për sa i përket hadithit, në zinxhirin e tij ndodhet Atija ibën Sa’d e hadithi i tij nuk merret në konsideratë.

Këtë mendim e saktëson Ibn Kajimi, i cili ka thënë: “Pasi diskuton argumentet e dy palëve vërtetohet se nuk ka asnjë tekst, konsensus apo analogji që tregojnë ndalimin e kësaj, porse teksti e analogjia rrëfejnë lejimin. Duhet që, në rast konflikti, çështja të zgjidhet sipas dispozitave të Allahut të Lartësuar dhe të dërguarit të Tij ose të prishet kontrata e paradhënies me anë të rikthimit (ikala). Thuhet se nuk lejohet të marrë për borxhin e paradhënies diçka në këmbim jashtë llojit të tij.

Thuhet: “Lejohet të merret diçka në këmbim të tij e ky është medh’hebi i Shafiut. Këtë ka zgjedhur Kadi Ebu Jala dhe Ibn Tejmija”.

Ibn Kajimi ka thënë: “Kjo është e saktë sepse ky këmbim ka zënë vend në përgjegjësinë e personit, kështu lejohet zëvendësimi i tij ashtu si tërë borxhet”.

Kamata (Ribaja)

Ribaja në gjuhë do të thotë shtesë. Këtu nënkuptohet shtimi i kapitalit, i madh qoftë apo i vogël. Allahu i Lartësuar thotë:

وَإِنْ تُبْتُمْ فَلَكُمْ رُءُوسُ أَمْوَالِكُمْ لَا تَظْلِمُونَ وَلَا تُظْلَمُونَ

“Nëse pendoheni, ju keni pasuritë tuaja, nuk duhet të bëni padrejtësi e as ju bëhet” (El-Bekare, 279).

Dispozita e saj:

Kamata është e ndaluar në tërë fetë qiellore, e ndaluar në Hebraizëm, Krishterizëm dhe në Islam. Në Dhiatën e Vjetër përmendet: “Nëse i jep hua dikujt nga populli yt, mos kërko prej tij fitim për pasurinë tënde. (Verseti 25, kapitulli 22 i librit të eksodit). Në të përmendet gjithashtu: Nëse vëllai yt ka nevojë për diçka, ndihmoje atë… mos kërko prej tij as fitim e as dobi. (Verseti 35, kapitulli 25 nga libri i Levit). Porse hebrenjtë nuk shohin ndonjë pengesë në marrjen e kamatës prej johebreut siç përmendet në versetin 20, kapitulli 23 prej librit Deuteronomisë. Kurani ju jep përgjigje këtyre dhe thotë në suren En Nisa, në ajetin 161:

وَأَخْذِهِمْ الرِّبَا وَقَدْ نُهُوا

“Dhe marrjen e kamatës prej tyre nga e cila janë ndaluar”. Në Dhiatën e Re thuhet: “Nëse i jepni hua dikujt prej të cilit parashikoni ndonjë shpërblim, çfarë merite do të keni? Por bëni mirësi dhe jepni hua pa pritur përfitim për këtë. Atëherë shpërblimi juaj do të jetë i mirë”. (Verseti 34, kapitulli 6 prej ungjillit të Lukës).

Tërë priftërinjtë kanë rënë dakord për ndalimin e kamatës në mënyrë të prerë duke u bazuar në këto tekste.

Skuperi ka thënë: “Kush thotë se kamata nuk është mëkat, konsiderohet ateist, jashtë fesë”. Papa Poti ka thënë: “Kamatëmarrësit e humbin nderin e tyre në këtë jetë dhe nuk duhet të qefinosen pas vdekjes”. Kurani Famëlartë ka folur për kamatën në disa vende të renditura sipas kohës. Në periudhën mekase zbriti ajeti kuranor:

وَمَا آتَيْتُمْ مِنْ رِبًا لِيَرْبُوَا فِي أَمْوَالِ النَّاسِ فَلَا يَرْبُوا عِنْدَ اللَّهِ وَمَا آتَيْتُمْ مِنْ زَكَاةٍ تُرِيدُونَ وَجْهَ اللَّهِ فَأُوْلَئِكَ هُمْ الْمُضْعِفُونَ

“Dhe çka të jepni nga pasuria për tu shtuar e rritur (me kamatë) në pasurinë e njerëzve, ajo nuk do të shtohet te Allahu, e çka të jepni sadaka (bamirësi) me qëllim që t’i afroheni Allahut, të tillët janë ata që u shumfishohet (shpërblimi).” (Er-Rum, 39).

Në periudhën medinase zbriti e qartë ndalesa e kamatës në ajetin kuranor:

يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَأْكُلُوا الرِّبَا أَضْعَافًا مُضَاعَفَةً وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ

“O besimtarë! Mos pranoni kamatë të shumëfishtë mbi kamatë! Kijeni frikë Allahun, që të shpëtoni.” (Ali Imran, 130). Fundi me të cilin mbylli këtë dispozitë ishte ajeti kuranor:

يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَذَرُوا مَا بَقِيَ مِنْ الرِّبَا إِنْ كُنتُمْ مُؤْمِنِينَ. فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا فَأْذَنُوا بِحَرْبٍ مِنْ اللَّهِ وَرَسُولِهِ وَإِنْ تُبْتُمْ فَلَكُمْ رُءُوسُ أَمْوَالِكُمْ لَا تَظْلِمُونَ وَلَا تُظْلَمُون

“O ju që keni besuar! Ta keni frikë Allahun dhe hiqni dorë nga kamata, nëse jeni besimtarë të vërtetë. Nëse nuk e bëni këtë, atëherë iu është shpallur luftë nga Allahu dhe i Dërguari i Tij. Nëse pendoheni, atëherë ju takon kapitali fillestar. Në këtë mënyrë, nuk dëmtoni askënd e as nuk dëmtoheni vetë”. (El-Bekare, 278-279).

Ky ajet përmban përgjigje të prerë për atë që thotë se kamata nuk ndalohet vetëm nëse është e shumëfishuar (pra nga dhënia e borxhit), sepse Allahu i Lartësuar nuk ka lejuar veçse kthimin mbrapsht të kapitalit e jo shtesën mbi të e se ky është ajeti i fundit që ka zbritur për këtë çështje. Kamata është prej mëkateve të mëdha. Buhariu dhe Muslimi transmetojnë nga Ebu Hurejra se Profeti (a.s.) ka thënë: “Largojuni shtatë shkatërrueseve”. I thanë: “Cilat janë ato, o i dërguar i Allahut?” Tha: “T’i bësh ortak Allahut; magjia; vrasja që e ka ndaluar Allahu i Lartësuar, përveçse me të drejtë; ngrënia e kamatës; ngrënia e pasurisë së jetimit; arratisja në momentin e betejës dhe shpifja për gratë e ndershme besimtare”.[161]

Allahu i Lartësuar ka mallkuar atë që merr pjesë në kontratën e kamatës, ka mallkuar borxhliun të cilin e merr, atë që e jep, shkruesin të cilin e shkruan dhe dëshmitarët e saj. Buhariu, Muslimi, Ahmedi, Ebu Daudi dhe Tirmidhiu, i cili e vlerëson si të saktë, transmetojnë nga Xhabir ibën Abdullahu se Profeti (a.s.) ka thënë: “Allahu i Lartësuar e ka mallkuar ngrënësin e kamatës, atë që e jep, dëshmitarët dhe shkruesin e saj”.[162] Darakutni transmeton nga Abdullah ibën Handhale se Profeti (a.s.) ka thënë: “Një derhem kamatë është më i rëndë (si gjynah) tek Allahu se tridhjetë e gjashtë vepra imoraliteti”.[163]

Gjithashtu ka thënë: “Kamata është nëntëdhjetë e nëntë gradë. Më e vogla e tyre është sikur një njeri të bëjë imoralitet me nënën e tij”.[164]

Urtësia e ndalimit të kamatës:

Siç edhe u përmend, kamata është e ndaluar në tërë fetë qiellore dhe motivi është dëmi i madh që ajo sjell:

Ajo shkakton armiqësi mes individëve dhe bën që të vdesë shpirti i bashkëpunimit mes tyre. Të gjitha fetë, e sidomos Islami, bëjnë thirrje për bashkëpunim dhe sakrificë, duke e konsideruar njëkohësisht të urryer egoizmin dhe shfrytëzimin e mundit të të tjerëve.
Kamata ndihmon në krijimin e një natyre luksoze pa asnjë punë. Ajo sjell shtimin e pasurisë pa asnjë mundim dhe përfituesit prej saj kthehen në parazitë të cilët rriten në kurriz të të tjerëve. Islami e lavdëron dhe e nderon punën dhe punëtorët, duke e konsideruar atë rrugën më të mirë për fitim, pasi kjo ndihmon aftësitë dhe rrit moralin e njeriut.
Kamata është mënyrë për kolonizim. Për këtë arsye kanë thënë: “Kolonizimi është më i lehtë nëpërmjet tregtarit”.
Islami kërkon që njeriu t’i japë vëllait të tij hua me mirësi nëse ai ka nevojë për para dhe me këtë i jep atij shpërblim të madh:

“Ato që i jepni dhuratë për t’jua shtuar (pasurinë tuaj) përmes pasurisë së njerëzve të tjerë (duke jua kthyer dhuratën me një më të mirë), nuk do të shtohen tek Allahu (s’do të ketë shpërblim), kurse kur të jepni si bamirësi, për të arritur kënaqësinë e Allahut, do t’ju shumëfishohen (të mirat).” (Er-Rum, 39).

Llojet e saj:

Kamata është dy llojesh:

kamata e vonesës 2. kamata shtesë

Kamata për vonesën (En Nesia)

Kamata e vonesës[165] është shtesa e kushtëzuar që merr borxhdhënësi nga borxhmarrësi në këmbim të vonesës. Ky lloj është i ndaluar me argumente kuranore, profetike dhe konsensusin e dijetarëve.

Kamata e shtesës (El Fadl)

Kamata e shtesës është shitja e monedhave me monedha apo e ushqimit me ushqim me diferencë në masën e tyre. Ky lloj është i ndaluar me traditën e Profetit (a.s.) dhe konsensus, sepse në vetvete është rrugë drejt kamatës së vonesës. Atij i është dhënë emri kamatë, sepse përmban mundësinë e kamatës.

Ebu Said El Hudriu transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Mos e shitni një derhem me dy derhemë, sepse kam frikë se mos hani kamatë”.[166]

Pra, ai e ka ndaluar kamatën e shtesës sepse frikësohet se ata do të bien në kamatën e vonesës. Hadithi tregon ndalimin e kamatës për gjashtë artikuj: floririn, argjendin, grurin, elbin, hurmën dhe kripën. Transmetohet nga Ebu Saidi, i cili ka treguar se Profeti (a.s.) ka thënë: “Floriri me floririn, argjendi me argjendin, gruri me grurin dhe kripa me kripën, njëlloj me njëri-tjetrin e dorë më dorë. Ai që shton apo kërkon shtesë, ka kërkuar kamatë. Marrësi dhe dhënësi janë njëlloj”.[167] Transmeton Ahmedi dhe Buhariu.

Motivi i ndalimit:

Këto gjashtë artikuj, që janë përmendur në hadith, janë artikujt kryesorë për të cilët njeriu ka nevojë e s’mund të bëjë dot pa to. Floriri dhe argjendi janë elementet kryesorë të parasë me të cilat rregullohen marrëdhëniet dhe shkëmbimet. Ato janë standardet e çmimeve tek të cilat mbështetet për vlerësimin e mallrave. Ndërsa katër artikujt e tjerë, janë elemente të ushqimeve bazë me të cilat njerëzit mbahen. Nëse kamata qarkullon në këto artikuj, ajo do të dëmtonte njerëzit dhe do të prishte marrëdhëniet mes tyre. Kështu, Sheriati e ka ndaluar atë si mëshirë për njerëzit si dhe për të ruajtur interesat e tyre.

Nga kjo duket se motivi i ndalimit, përsa i përket floririt dhe argjendit, është vetë qenia e tyre si çmime, ndërsa motivi i ndalimit përsa i përket pjesëve të tjera është se ato janë ushqime. Nëse gjendet i njëjti motiv në një tjetër monedhë, veç floririt dhe argjendit, ajo merr dispozitën e tyre. Kështu, ajo nuk shitet veçse me të njëjtin lloj e dorë më dorë. Kështu veprohet nëse ky motiv gjendet në një ushqim tjetër veç grurit, elbit, hurmave dhe kripës. Këto nuk shitet veçse njëlloj e dorë më dorë.

Muslimi transmeton nga Muamar ibën Abdullahu e ai nga Profeti (a.s.) se ai ka ndaluar të shitet ushqimi, përveçse me të njëjtën peshë me llojet e tjera që konsiderohen ushqime.[168]

Çdo lloj tjetër, që është i ngjashëm me këto gjashtë artikuj, krahasohet me ta dhe merr dispozitat e tyre. Nëse të dy mallrat janë të ngjashëm në lloj dhe motiv, ndalohet si diferenca apo shtesa në peshë ashtu edhe shtesa për hir të vonesës. Nëse shitet floriri me floririn dhe gruri me grurin, për vlefshmërinë e këtij shkëmbimi kushtëzohen pikat e mëposhtme:

Barazia në masë, pa marrë parasysh cilësinë, në bazë të hadithit të sipërpërmendur si dhe në bazë të transmetimit të Muslimit se një person shkoi te Profetit (a.s.) me një grusht hurma. Profeti (a.s.) i tha: “Këto nuk janë prej hurmave tona?” Personi i tha: “O i dërguar i Allahut, i shitëm hurmat tona, dy grushta me një grusht”. Profeti (a.s.) i tha: “Kjo është kamatë. Kthejeni dhe shitni hurmat tona e pastaj na blini ne nga këto.”[169]

Ebu Daudi transmeton nga Fedala se ai ka treguar: “Shkuam te Profeti (a.s.) me një varëse, që kishte flori dhe një rruazë, të cilën një person e kishte blerë me nëntë apo shtatë dinarë. Profeti (a.s.) tha: «Mos e bli derisa të ndash mes tyre”.[170] Transmetuesi thotë se ai e ktheu e i ndau ato.

Tek Muslimi[171] përmendet se ai urdhëroi të hiqej floriri që ishte në varëse dhe tha: “Floriri me floririn, me të njëjtën masë.”[172]

Mosvonesa e ndonjërës prej të këmbyerave. Duhet patjetër që ato të shkëmbehen në moment. Kjo bazohet në hadithin e Profetit (a.s.): “Nëse janë dorë më dorë”.[173]

Për këtë Profeti (a.s.) thotë: “Mos e shitni floririn veçse me të njëjtin lloj e mos shtoni mbi të. Mos e shitni argjendin me argjend veçse me të njëjtin lloj e mos shtoni mbi të. Mos shitni diçka që mungon prej tyre me diçka që është prezente”.[174] Transmetojnë Buhariu dhe Muslimi nga Ebu Saidi.

Nëse dy mallrat ndryshojnë në lloj por bashkohen në motiv, shtesa lejohet, por është vonesa ajo që ndalohet. Nëse shitet floriri me argjendin apo gruri me elbin, këtu duhet të plotësohet vetëm një kusht që është shkëmbimi i menjëhershëm. Nuk kushtëzohet barazia në peshë, pra lejohet teprica.

Ebu Daudi transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “S’ka të keqe nëse shitet gruri me elbin dhe elbi të jetë më shumë se ai, dorë më dorë”.[175]

Tek hadithi i Ubadës, që është përmendur tek Ahmedi dhe Muslimi, thuhet: “Nëse këto lloje ndryshojnë, shitni si të doni veç të jenë dorë më dorë”.[176] Nëse të dy mallrat ndryshojnë në lloj dhe motiv, këtu nuk kushtëzohet asgjë, pra lejohet teprica dhe vonesa. Nëse shkëmbehet ushqimi me argjend, lejohet teprica dhe vonesa.

Kështu veprohet edhe nëse shitet një rrobë me dy të tilla apo një enë me dy të tilla.

Si përmbledhje thuhet se në çdo gjë, përveç floririt, argjendit, të ngrënëshmes dhe pijeve, nuk ndalohet kamata. Kështu, lejohet shkëmbimi i tyre me njëra-tjetrën me tepricë apo vonesë. Lejohet shkëmbimi i një deleje me dy të tilla, me vonesë apo menjëherë. Gjithashtu mund të shkëmbehet një dele me një të tillë. Kjo bazohet në hadithin e Amri ibën As se “Profeti (a.s.) urdhëroi të merrej për zekat një deve në vend të dy deveve.”[177]

Këtë hadith e përmend Ahmedi, Ebu Daudi dhe El Hakimi, cili ka thënë: “Ky hadith është i saktë sipas kushtit të Muslimit”. Këtë hadith e transmeton edhe Bejhakiu dhe El Hafidh ibën Haxher e forcon zinxhirin e tij.

Ibn Mundhir ka thënë: “Vërtetohet se Profeti (a.s.) ka shkëmbyer një skllav me dy të tillë dhe ka blerë një skllave me nëntë të tilla.”[178] Ky është edhe mendimi i Shafiut”.

Shkëmbimi i kafshës me mish

Shumica e dijetarëve kanë thënë se nuk lejohet shkëmbimi i një kafshe që hahet me mish të llojit të saj[179]. Nuk lejohet shitja e një lope të therur me një lopë të gjallë me qëllim ngrënieje, sepse Seid ibën Musejeb transmeton se “Profeti (a.s.) ka ndaluar të shkëmbehet një kafshë me mish.”[180] Këtë hadith e transmeton Maliku në librin “El Muata” nga Saidi e ky hadith ka edhe dëshmues të tjerë.

Sheukani ka thënë: “Nuk fshihet se ky hadith mund të ngrihet e mund të argumentohet me të me tërë rrugët e tij të transmetimit”.

Bejhakiu transmeton nga një person, banor i Medines, se “Profeti (a.s.) ka ndaluar të shkëmbehet i gjalli me të vdekurin.”[181] Më pas Bejhakiu ka thënë: “Ky hadith mursel vërteton hadithin mursel të Ibn Musejibit.

Shkëmbimi i hurmave të njoma me të thata:

Nuk lejohet të shkëmbehet e njoma me të thatën, përveç nevojtarëve të cilët nuk kanë pemë hurmash. Ata mund t’i blejnë ato nga pronarët e hurmave të njoma e t’i hanë ato në pemë duke i hamendësuar si fruta.

Maliku dhe Ebu Daudi transmetojnë nga Sa’d ibën Ebi Uekasi se Profeti (a.s.) është pyetur për shitjen e hurmave të njoma me të thata dhe ka thënë: “A pakësohet e njoma nëse thahet?” I thanë: “Po”. Atëherë ai e ndaloi këtë.”[182]

Buhariu dhe Muslimi transmetojnë nga Ibn Omeri se ai ka treguar se “Profeti (a.s.) ka ndaluar që një njeri të shesë hurmat e njoma në pemë me hurma të tjera të këputura, rrushin në bistak me rrush të thatë dhe të mbjellat me ushqim. Ai i ka ndaluar të tëra këto.”[183]

Buhariu transmeton nga Zejd ibën Thabiti se “Profeti (a.s.) ka lejuar t’u shiten të varfërve frutat në pemë duke i vlerësuar ato me kilogramë.”[184]

Rishitja e mallit

Profeti (a.s.) e ka ndaluar rishitjen e mallit, sepse është kamatë edhe nëse në paraqitje duket si shitblerje e thjeshtë. Forma e saj është kur një person nevojtar për para blen një mall me një çmim të caktuar për një kohë të caktuar. Pastaj këtë mall ia shet atij nga i cili e bleu me një çmim më të vogël dhe diferenca mes dy çmimeve është edhe përfitimi prej çmimit që ka marrë në fillim. Kjo shitje është e ndaluar dhe njëkohësisht e pavlefshme[185].

Transmetohet nga Ibn Omeri se Profeti (a.s.) ka thënë: “Kur njerëzit të armiqësohen për dinarin dhe derhemin, kur të rishesin mallin mes tyre, kur të ndjekin bishtat e lopëve dhe të lënë luftën në rrugë të Allahut, Allahu do t’u zbresë atyre fatkeqësi e nuk do ta heqë atë prej tyre derisa t’i kthehen fesë”.[186] Këtë hadith e përmend Ahmedi, Ebu Daudi, Ibn El Katani i cili e saktëson atë. Hafidh ibën Haxheri ka thënë: “Transmetuesit e tij janë të besueshëm”.
Alija[187] bint Ejfe’ ibën Sherhebil ka thënë: “Unë, Um Zejdi ibën Erkam dhe gruaja e tij hymë tek Aishja (r.a.). Gruaja e Zejd ibën Erkam i tha se i kishte shitur Zejd ibën Erkamit një skllav me tetëqind derhemë që t’i shlyente më vonë e më pas e kishte blerë atë me gjashtëqind derhemë në dorë. Aishja i tha: “ç’të keqe ke shitur dhe ç’të keqe ke blerë. Njoftoje Zejd ibën Erkam se ai e ka hedhur tej luftën e tij me Profetin (a.s.), vetëm nëse pendohet”.[188] Këtë hadith e përmend Maliku dhe Darakutni.

Borxhi (El kard)

Përkufizimi i tij:

Borxhi është pasuria që borxhdhënësi i jep borxhmarrësit që të njëjtin t’ia kthejë atij kur të ketë mundësi. Në gjuhë do të thotë prerje. Pasuria që merr borxhliu është quajtur kështu sepse borxhdhënësi e heq atë prej pasurisë së tij.

Ligjshmëria e tij:

Borxhdhënia është mënyrë afrimi tek Allahu i Lartësuar, sepse në të shprehet dhembshuria për njerëzit, mëshira dhe lehtësimi i punëve dhe vështirësive të tyre. Duke qenë se Islami e ka pëlqyer dhënien e borxhit, ai gjithashtu ia ka lejuar nevojtarit të kërkojë borxh dhe nuk e ka konsideruar atë pjesë të kërkesës së papëlqyer pasi ai e merr këtë pasuri të përfitojë prej saj, për të kryer nevojat e veta e më pas ta kthejë atë.

Ebu Hurejra transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Kush i lehtëson një muslimani një vështirësi të kësaj bote, Allahu i Lartësuar ia lehtëson atij një prej vështirësive të Ditës së Kiametit. Kush ia lehtëson barrën një nevojtari, Allahu i Lartësuar e lehtëson atë në jetën e ësaj bote dhe në ahiret. Allahu i Lartësuar është në ndihmën e njeriut, për aq kohë sa ai është në ndihmën e vëllait të vet”.[189] Transmetojnë Muslimi, Ebu Daudi dhe Tirmidhiu.
Nga Ibn Mes’udi transmetohet se Profeti (a.s.) ka thënë: “çdo musliman që i jep dy herë borxh një muslimani, ajo është sikur ka dhënë një herë lëmoshë’.[190] Transmeton Ibn Maxheh dhe Ibn Hibani.
Transmetohet nga Enesi se Profeti (a.s.) ka thënë: “Natën në të cilën u ngrita në qiell, pashë në derën e xhenetit të shkruar: Sadakaja shpërblehet dhjetëfish, ndërsa borxhi tetëmbëdhjetë herë më shumë. Pyeta: “O Xhibril, pse borxhi qenka më me vlerë se lëmosha?” Tha: “Ai që lyp, mund të ketë, ndërsa borxhmarrësi merr hua vetëm kur ka nevojë”.[191]

Kontrata e borxhit:

Kontrata e borxhit është kontratë pronëdhënie, kështu që ajo nuk vlen vetëm prej atij që i lejohet ky veprim. Ajo nuk realizohet veçse me kërkesë dhe pranim, ashtu sikurse kontrata e shitjes dhe dhurimit. Kontrata e shitjes mund të lidhet me shprehjet e borxhdhënies, paradhënies apo me çdo shprehje tjetër që jep këtë kuptim. Tek Malikitë pronësia miratohet thjesht me kontratën edhe pse nuk e ka shtënë në dorë pasurinë. Borxhliut i lejohet të kthejë diçka të ngjashme me pasurinë e marrë apo edhe vetë atë që ka marrë, qoftë nëse mund të ketë të njëjtë me të apo jo, përderisa ajo nuk ndryshon nga ndonjë shtesë apo mungesë. Nëse ndryshon, duhet të kthejë një të ngjashme me të.

Kushtëzimi i kohës në të:

Shumica e juristëve shprehen se nuk lejohet kushtëzimi i kohës tek borxhi, pasi ai është bamirësi e plotë dhe borxhdhënësi ka të drejtë ta kërkojë atë në vend. Nëse e përcakton borxhin për një kohë të caktuar kur nuk pranohet, ai duhet të shlyhet menjëherë.

Maliku ka thënë: “Lejohet kushtëzimi i kohës dhe kushti i vënë është i detyrueshëm. Nëse përcakton borxhin për një kohë të caktuar, ajo lejohet dhe borxhdhënësi nuk ka të drejtë ta kërkojë atë deri në ardhjen e kohës, sepse Allahu i Lartësuar thotë:

إِذَا تَدَايَنتُمْ بِدَيْنٍ إِلَى أَجَلٍ مُسَمًّى

“Nëse merrni hua për një kohë të caktuar”. (El-Bekare, 282). Gjithashtu bazohet në transmetimin e Umer ibën Auf El Mezni nga babai i tij nga gjyshi i tij se Profeti (a.s.) ka thënë: “Muslimanët respektojnë kushtet e tyre”.[192] Transmeton Ebu Daudi, Ahmedi, Tirmidhiu dhe Darakutni.

Ku lejohet borxhi ?

Borxhi lejohet për rrobat dhe kafshët. Vërtetohet se «Profeti (a.s.) ka marrë hua një deve.»[193] Gjithashtu borxhi lejohet në sendet që peshohen, që janë mallrat e tregtisë dhe bukë. Kjo bazohet në hadithin e Aishes, e cila tregon se i ka thënë Profetit (a.s.): “O i dërguar i Allahut, fqinjët marrin bukë hua dhe e kthejnë atë më shumë ose më pak”. Ai tha: “S’ka gjë, kjo është prej zakonit të njerëzve e nuk nënkuptohet përfitimi (kamata)”.[194]

Transmetohet nga Muadhi se ai është pyetur për huazimin e bukës dhe ka thënë: “Madhëria i qoftë Allahut, kjo është pjesë e moralit të lartë, merr të madhen e jep të voglën e merr të voglën e merr të madhen. Më i miri prej jush është ai që e kthen më mirë. Kam dëgjuar Profetin (a.s) ta thotë këtë”.[195]

Çdo borxh që sjell përfitim është kamatë:

Kontrata e borxhit ka për qëllim ndihmën e njerëzve për çështjet e jetës si dhe lehtësimin e mjeteve të jetesës, por ajo nuk është mënyrë përfitimi dhe as mjet shfrytëzimi. Kështu, borxhmarrësit nuk i lejohet t’i kthejë borxhdhënësit vetëm atë të cilën ka marrë apo të ngjashëm me të në përputhje me rregullën juridike që thotë: “çdo borxh që sjell dobi është kamatë[196]“. Ndalesa këtu është e kufizuar me kushtëzimin e dobisë prej borxhit dhe nëse kjo është bërë traditë.

Por, nëse nuk është e kushtëzuar apo nuk është traditë, borxhmarrësi mund të kthejë më shumë se huaja në cilësi, mund edhe të shtojë në sasi apo të blejë prej tij shtëpinë e tij nëse ka kushtëzuar që ta blejë atë prej tij. Borxhdhënësi ka të drejtë ta marrë atë pa asnjë lloj papëlqimi (mekruh), sepse Ahmedi, Muslimi dhe autorët e suneneve transmetojnë nga Ebu Rafi’ se ka thënë: “Profeti (a.s.) mori hua prej një personi një deve. Më pas atij i erdhën devetë e zekatit dhe më urdhëroi mua që personit t’i kthej një deve si e tija. Unë i thashë: “S’gjeta tek devetë veç deve të zgjedhura dhe mbi gjashtë vjeçe. Atëherë Profeti (a.s.) tha: “Jepi atij një nga ato sepse më i miri ndër ju është ai që shlyen me më të mirën”.[197]

Xhabir ibën Abdullahu ka thënë: “Profeti (a.s.) më kishte diçka hua e kur ma shleu, më dha më shumë se ç’kishte marrë”.[198] Transmetojnë Ahmedi, Buhariu dhe Muslimi.

Përshpejtimi i shlyerjes së borxhit përpara vdekjes:

1.Imam Ahmedi transmeton se një person e pyeti Profetin (a.s.) për vëllanë e tij që kishte vdekur dhe kishte një borxh. Ai tha: “Ai është i lidhur me borxhin e tij, kështu që shlyeje ti në vend të tij”. Ai tha: “O i dërguar i Allahut, unë e shleva për të përveç dy dinarëve që i pretendon një grua por ajo s’ka dëshmitar për to”. Profeti (a.s.) i tha: “Jepja asaj se ajo ka të drejtë”.[199]

Transmetohet se një person pyeti: “O i dërguar i Allahut, nëse unë luftoj me veten dhe pasurinë time e vritem, i durueshëm dhe pa ia kthyer kurrizin luftës, a hyj në xhenet?” Ai i tha: “Po”. Këtë pyetje ai e bëri dy apo tre herë. Profeti (a.s.) në fund i tha: “Po, vetëm nëse vdes e ke borxh dhe nuk ke dikë që ta shlyejë”.[200]

Profeti (a.s.) i njoftoi ata për një kërkesë të fortë që kishte zbritur. Ata e pyetën dhe ai u tha: “Borxhi… Betohem në Atë, në dorën e të Cilit është shpirti se, nëse një njeri vritet në rrugë të Allahut e më pas jeton, pastaj vritet në rrugë të Allahut e pastaj jeton, pastaj vritet në rrugë të Allahut e pastaj jeton, nuk ka për të hyrë në xhenet derisa të shlyejë borxhin e tij”.[201]

Transmetohet nga Ebu Selema ibën Abdu Rrahman ibën Xhabir ibën Abdullah se ka thënë: “Profeti (a.s.) nuk e falte namazin e xhenazes së një personi që kishte borxh. Njëherë i shkova për një të vdekur dhe ai tha: “A ka borxh?” Njerëzit i thanë: “Po, dy dinarë”. Ai u tha: “Faleni ju namazin e xhenazes së shokut tuaj”. Ndërkohë, Ebu Katada El Ensari tha: “Unë i shlyej ato o i dërguar i Allahut”. Transmetuesi thotë: “Atëherë Profeti (a.s.) e fali xhenazen e tij”. Kur Allahu i Lartësuar hapi para Profetit (a.s.) mirësitë e kësaj bote, ai tha: “Unë kam më përparësi nga ç’ka çdo musliman ndaj vetes së tij. Kush lë ndonjë borxh, shlyerja e tij është detyrë e imja e kush lë pasuri, ajo është e trashëgimtarëve të tij”.[202]

Këtë hadith e përmendin Buhariu, Muslimi, Tirmidhiu, Nesaiu, Ibn Maxheh prej transmetimit të Ebu Mesleme ibën Abdurrahman nga Ebu Hurejra.

Buhariu transmeton nga Ebu Hurejra se Profeti (a.s.) ka thënë: “Kush merr prej pasurive të njerëzve me qëllim t’i shlyejë ato, Allahu i Lartësuar do t’ia shlyejë ato në vend të tij, e kush i merr me qëllim t’i dëmtojë, atë do ta shkatërrojë Allahu”.[203]

Zgjatja e kthimit të borxhit nga i pasuri është padrejtësi:

Trasmetohet nga Ebu Hurejra se Profeti (a.s.) ka thënë: “Zgjatja e kthimit të borxhit nga i pasuri është padrejtësi e nëse ndonjëri prej jush transferohet tek ndonjë i pasur, le ta ndjekë[204]”.[205] Transmeton Ebu Daudi dhe të tjerë.

Pëlqimi i pritjes së nevojtarit:

Allahu i Lartësuar thotë:

وَإِنْ كَانَ ذُو عُسْرَةٍ فَنَظِرَةٌ إِلَى مَيْسَرَةٍ وَأَنْ تَصَدَّقُوا خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنتُمْ تَعْلَمُونَ

“Nëse është në vështirësi, le të pritet lehtësim për të e nëse e jepni si lëmoshë (borxhin) është më mirë për ju nëse e dini”. (El-Bekare, 280).

Transmetohet nga Ebu Katada se ai ia kërkoi borxhin një borxhliu të tij i cili u fsheh. Ai e kërkoi dhe përsëri e gjeti. Borxhliu i tha: “Jam në vështirësi – dhe shtoi – kam dëgjuar Profetin (a.s.) të thotë: “Kush kënaqet që Allahu t’ia lehtësojë ndonjërën prej vështirësive të Ditës së Kiametit, le t’a presë borxhliun apo le t’ia falë borxhin”.[206]
Transmetohet nga Ka’b ibën Umer se ka thënë: “Kam dëgjuar Profetin (a.s.) të thotë: “Kush e pret një person në vështirësi apo ia fal borxhin, Allahu do ta mbulojë nën hijen e Tij”.[207]

Fal dhe nxito

Shumica e juristëve shprehen për ndalimin e faljes së një pjese të borxhit në këmbim të përshpejtimit të tij para kohës së rënë dakord për shlyerjen. Kush i jep një tjetri borxh për një kohë të caktuar e më pas i thotë borxhliut se i fal një pjesë të borxhit në këmbim që t’i kthejë pjesën e mbetur para kohe, kjo gjë është e ndaluar.

Ibn Abasi dhe Zuferi shprehen për lejimin e kësaj, sepse Ibn Abasi transmeton nga Profeti (a.s.) se kur ai u urdhërua të nxirrte nga vendi fisin Nadir, një grup njerëzish prej tyre shkuan tek ai dhe i thanë: “O profet i Allahut, ti ke urdhëruar që të na nxjerrin, por ne u kemi dhënë njerëzve borxhe që nuk u ka ardhur koha e shlyerjes”. Profeti (a.s.) u tha: “Falni një pjesë e merrni pjesën që mbetet para kohe”.[208]

Pengmarrja (Er Rahnu)

Përkufizimi i saj:

Në gjuhën arabe fjala rehn ka kuptimin vendosmëri dhe vazhdimësi ashtu si ka edhe kuptimin mbajtje apo varje. Shembull i kuptimit të parë është edhe shprehja: mirësi penge, pra e vendosur dhe e vazhduar. Dhe shembull i kuptimit të dytë është ajeti kuranor:

كُلُّ نَفْسٍ بِمَا كَسَبَتْ رَهِينَةٌ

“çdo njeri është peng i asaj që ka fituar” (El-Mudethir, 38). Pra, është i varur nga ajo që ka fituar e punuar.

Ndërsa në legjislacionin islam, dijetarët e përkufizojnë atë si dhënien e diçkaje me vlerë monetare në konsideratën e legjislacionit si lidhëse të borxhit[209] nga ku mund të merret ky borxh apo një pjesë e tij. Nëse një person merr borxh nga një tjetër dhe në këmbim të tij i lë një pasuri të patundshme apo një kafshë derisa të shlyejë borxhin e tij, kjo, sipas legjislacionit është edhe pengdhënia.

Personi që jep pengun që është edhe borxhliu quhet pengdhënës, e ai që e merr e është borxhdhënësi quhet pengmarrës.

Ligjshmëria e saj:

Pengmarrja është e lejuar me Kuran, traditë profetike dhe konsensus. Nga Kurani kemi ajetin:

وَإِنْ كُنتُمْ عَلَى سَفَرٍ وَلَمْ تجِدُوا كَاتِبًا فَرِهَانٌ مَقْبُوضَةٌ فَإِنْ أَمِنَ بَعْضُكُمْ بَعْضًا فَلْيُؤَدِّ الَّذِي اؤْتُمِنَ أَمَانَتَهُ وَلْيَتَّقِ اللَّهَ رَبَّهُ

“E në qoftë se gjendeni në udhëtim dhe nuk gjeni shkrues, atëherë merrni peng (paradhënie ose kapar). E nëse i besoni njëri-tjetrit, atij që i është besuar le ta zbatojë atë (amanetin) që i është besuar dhe le të ketë frikë Allahun, Zotin e tij” (El-Bekare, 283).

Nga tradita profetike vërtetohet se Profeti (a.s.) i kishte dhënë peng mburojën e tij një hebreu të cilit i kërkoi borxh elb. Hebreu tha: “Muhamedi do të më marrë pasurinë time”. Profeti (a.s.) tha: “Ai gënjen. Unë jam më besniku në këtë tokë dhe në qiell. Nëse më besohet diçka, do ta çoja deri në fund. Çojani atij mburojën time”.[210]

Buhariu dhe të tjerë transmetojnë nga nëna e besimtarëve, Aishja (r.a.), se ajo ka thënë: “Profeti (a.s.) ka blerë ushqim prej një hebreu dhe atij i dha peng mburojën e tij”.[211]

Të gjithë dijetarët bien dakord për këtë e asnjë nuk ka kundërshtuar lejimin e as ligjshmërinë e saj, edhe pse ata kanë diskutuar për ligjshmërinë e saj në raste të tjera veç udhëtimit.

Shumica e dijetarëve kanë thënë se ajo është legjitime edhe në raste të tjera ashtu si edhe në udhëtim, sepse Profeti (a.s.) e ka bërë një gjë të tillë kur ka qenë në Medine. Në ajet, ajo është kufizuar me udhëtimin pasi në më të shumtën e rasteve ndodh në të. Muxhahidi, Dahaku dhe Dhahiritë kanë thënë: “Pengdhënia nuk është legjitime veçse në udhëtim duke u bazuar në ajet. Porse vetë hadithi dëshmon kurndër tyre”.

Kushtet e vlefshmërisë së saj:

Për vlefshmërinë e kontratës së pengmarrjes kushtëzohen kushtet e mëposhtme:

shëndeti mendor;
mosha e pjekurisë;
dhe sendi i dhënë peng [212] duhet të jetë prezent në momentin e kontratës, edhe nëse është diçka e përgjithshme;
atë ta shtjerë në dorë pengmarrësi apo zëvendësi i tij. Shafiu ka thënë: “Allahu i Lartësuar e ka vënë këtë dispozitë me kusht pengun e shtënë në dorë. Nëse mungon ky përshkrim, nuk vlen as dispozita”.

Malikitë kanë thënë: “Pengu bëhet i detyrueshëm me vetë kontratën dhe pengdhënësi detyrohet të japë pengun që pengmarrësi ta ketë në dorë. Kur pengmarrësi e shtie pengun në dorë, pengdhënësi ka mundësi të shfrytëzojë borxhin, ndryshe nga Shafiu i cili ka thënë se ai ka të drejtën e përfitimit nga borxhi nëse kjo nuk i bën dëm pengmarrësit (borxhdhënësit)”.

Përfitimi i pengmarrësit nga pengu:

Kontrata e pengmarrjes ka për qëllim vërtetimin dhe sigurinë e borxhit e ajo nuk ka për qëllim përfitimin dhe investimin. Meqë është kështu, atëherë pengmarrësit nuk i lejohet të përfitojë prej sendit të dhënë peng edhe nëse e lejon pronari i saj, sepse kështu konsiderohet si borxh që sjell dobi dhe çdo borxh që sjell dobi është kamatë. Kjo, nëse sendi i dhënë peng nuk është kafshë që mund t’i hipet apo mund të milet. Nëse është e tillë, ai ka të drejtë të përfitojë prej saj në këmbim të shpenzimeve të saj. Nëse ai shpenzon për të, ka të drejtë të përfitojë. Kështu, i hipën atyre që janë për hipje, si p.sh. deveja, kali apo mushka, mund të mbartë me to apo të marrë qumështin e kafshëve që milen, siç janë lopët dhe delet[213]. Argumentet për këtë janë:

Transmetohet nga Sha’bi nga Ebu Hurejra se Profeti (a.s.) ka thënë: “Qumështi i gjirit milet për shpenzimet e tij nëse ajo (kafsha) është e dhënë peng. Kurrizit i hipet[214] për shpenzimet e tij nëse është e dhënë peng dhe ai që mjel dhe hipën, ka detyrë të shpenzojë për to.”[215]

Ebu Daudi ka thënë: “Sipas nesh, ky hadith është i saktë”. Këtë e përmendin edhe të tjerë e prej tyre Buhariu, Tirmidhiu dhe Ibn Maxheh.

Gjithashtu po nga Ebu Hurejra transmetohet se Profeti (a.s.) thoshte: “Kurrizit i hipet për shpenzimet që janë bërë nëse është i dhënë peng, qumështi i gjirit pihet për shpenzimet që janë bërë nëse është i dhënë peng e ai që i hipën dhe pi duhet të shpenzojë”.[216] Transmeton i gjithë grupi veç Muslimit dhe Nesaiut. Në një tjetër shprehje thuhet: “Nëse kafsha është e dhënë peng, pengmarrësi duhet ta ushqejë, qumështi i gjirit pihet dhe ai që e pi duhet të shpenzojë për të”. Këtë e transmeton Ahmedi (r.a.).
Transmetohet nga Ebu Salih nga Ebu Hurejra se Profeti (a.s.) ka thënë: “Pengu milet dhe i hipet” apo “i hipet dhe pihet”[217], siç përmendet në një tjetër transmetim.

Shpenzimet e pengut dhe dobitë e tij:

Shpenzimet e pengut, pagesa e ruajtjes dhe e kthimit të tij janë mbi pronarin e tij. Dobitë e pengut janë gjithashtu të pronarit, shtimi i tij hyn gjithashtu në peng dhe është po peng bashkë me mallin bazë. Kështu, bashkë me të hyn i linduri, leshi dhe qumështi. Kjo bazohet në hadithin e Profetit (a.s.): “Ai ka përfitimin prej tij (pengut) si dhe dëmshpërblimin e tij”.[218]

Shafiu ka thënë: “Asgjë prej tyre nuk hyn në peng”. Maliku ka thënë: “Nuk hyn tjetër veç i linduri dhe bisku i pemës”.

Nëse pengmarrësi shpenzon për pengun me leje të gjykatësit në mungesë të pengdhënësit apo për shkak të mosdhënies nga ana e tij e shpenzimeve, kjo mbetet si borxh për pengmarrësit mbi pengdhënësin. Pengu është amanet në dorën e pengmarrësit e ai nuk dëmshpërblen vetëm në rast pakujdesie. Kjo është sipas Ahmedit dhe Shafiut.

Qëndrimi i pengut deri në shlyerjen e borxhit:

Ibn Mundhiri ka thënë: “Të gjithë dijetarët që njoh kanë rënë dakord se kush jep peng diçka për një pasuri të marrë borxh, shlyen një pjesë të saj dhe dëshiron të marrë një pjesë të pengut, ai s’ka të drejtë të bëjë një gjë të tillë derisa të shlyejë tërë borxhin apo ai t’i falet”.

Mbyllja e pengut:

Arabët e kanë pasur traditë që pengdhënësi, nëse nuk mund të shlyente borxhin që kishte, pengu dilte nga pronësia e tij e ai bëhej pronë e pengmarrësit. Islami e zhvleftësoi këtë traditë dhe e ndaloi. Kur vjen koha, pengdhënësi ka detyrë të shlyejë borxhin. Nëse ai nuk dëshiron ta shlyejë atë dhe njëkohësisht nuk ka lejuar që pengu i tij të shitet, gjykatësi e detyron atë të shlyejë borxhin ose të shesë pengun. Nëse e shet atë dhe nga vlefta e tij tepron diçka pas shlyerjes së borxhit, ajo i jepet pronarit të tij e nëse ajo është më e paktë se borxhi, mbetet përsëri borxh mbi pengdhënësin.

Në hadithin e Muavije ibën Abdullah ibën Xhabir thuhet se një person dha peng një shtëpi në Medine për një kohë të caktuar. Koha mbaroi dhe ai që kishte marrë peng i tha: shtëpia është e imja. Profeti (a.s.) tha: “Pengu nuk mbyllet[219] nga i zoti i cili e la peng. Pengmarrësi përfiton prej tij, por edhe e dëmshpërblen”.[220] Transmeton Shafiu, Ethremiu dhe Darekutni, i cili ka thënë: “Zinxhiri i tij është i mirë dhe i lidhur”.

Hafidh ibën Haxheri, në librin “Bulugul Meram”, ka thënë: “Transmetuesit e tij janë të besueshëm. Porse, tek Ebu Daudi dhe të tjerë përmendet dërgesa (të qenit mursel) e tij”.

Kushtëzimi i shitjes së pengut kur hyn koha e shlyerjes:

Nëse kushtëzohet shitja e pengut kur hyn koha e shlyerjes, ky kusht është i lejueshëm dhe pengmarrësi ka të drejtë ta shesë atë. Kjo gjë bie në kundërshtim me imam Shafiun, pasi ai e sheh të pavlefshëm këtë kusht.

Prishja e pengdhënies:

Kur pengu i kthehet pronarit me dëshirën e pengmarrësit, kontrata e pengdhënies prishet.

Kontrata për mbjellje (El Muzara’a)

Vlerat e kontratës të mbjelljes:

Kurtubiu ka thënë: “Mbjellja është prej detyrimeve të mjaftueshme (kifaje). Gjykatësi ka të drejtë të detyrojë njerëzit për një gjë të tillë si dhe për tërë punët e ngjashme me të, si p.sh. mbjellja e pemëve.

Buhariu dhe Muslimi transmetojnë nga Enesi (r.a.) se Profeti (a.s.) ka thënë: “Çdo musliman që mbjell një pemë apo bimë dhe prej tyre hanë zogjtë, njerëzit apo kafshët, për të është sikur ka dhënë lëmoshë”.[221]
Tirmidhiu përmend nga Aishja (r.a.) se ajo ka treguar se Profeti (a.s.) ka thënë: “Kërkojeni riskun prej fshehtësisë së tokës”.[222]

Përkufizimi i saj:

Kontrata e mbjelljes në gjuhë nënkupton punimin e tokës në këmbim të një pjese që del prej saj. Këtu nënkupton dhënien e tokës atij që e mbjell në këmbim të një pjesë të të mbjellave, si p.sh. gjysmën, një të tretën, më shumë apo më pak se ajo, si të bien dakord palët.

Ligjshmëria e saj:

Kontrata e mbjelljes është një lloj bashkëpunimi mes punëtorit dhe pronarit të tokës. Punëtori mund të jetë i aftë në bujqësi, porse nuk zotëron tokë dhe pronari i tokës ndoshta nuk e njeh bujqësinë. Kështu Islami e legjitimitoi atë duke pasur parasysh nevojën e dy palëve. Këtë kontratë e ka praktikuar Profeti (a.s.) dhe shokët e tij pas tij. Buhariu dhe Muslimi transmetojnë nga Ibn Abasi se “Profeti (a.s.) kishte rënë dakord me banorët e Hajberit për gjysmën të mbjellave dhe frutave që ata prodhonin.”[223]

Muhamed El Bakir ibën Ali ibën El Husejn (r.a.) ka thënë: “Nuk ka shtëpi në Medine prej emigruesve që të mos mbillnin për një të tretën apo një të katërtën e prodhimit. Këtë gjë e ka praktikuar Aliu (r.a.), Sa’d ibën Malik, Abdullah ibën Mes’ud, Umer ibën Abdul Aziz, Kasim, Erue dhe familja e Ebu Bekrit, Aliut dhe Ibn Sirinit”.[224] Transmeton Buhariu.

Në librin “El Mugni”, autori ka thënë: “Kjo është diçka e përhapur me të cilën ka punuar Profeti (a.s.) derisa ndërroi jetë. Më pas këtë e kanë praktikuar kalifët e drejtë derisa vdiqën e pas tyre familjet e tyre”. Në asnjë shtëpi medinase nuk mbeti kush pa punuar me të. Me të kanë punuar edhe gratë e Profetit (a.s.) pas tij. Një gjë e tillë nuk është e lejuar të anulohet, sepse anullimi, nëse do të ndodhte, duhet të kishte ndodhur në kohën e Profetit (a.s.). Ndërsa një gjë të cilën ai e ka punuar derisa vdiq e pas tij pasardhësit e tij dhe tërë sahabët (r.a.) kanë rënë dakord dhe kanë punuar me të, ku asnjë prej tyre nuk e ka kundërshtuar, si do të mund të shfuqizohet?

Nëse kjo gjë do të ishte shfuqizuar në kohën e Profetit (a.s.), si është e munduar që është punuar me të pas shfuqizimit të saj? Si mund të fshihej shfuqizimi i saj dhe nuk u njohën me të pasardhësit e tij, megjithë famën që pati historia e Hajberit dhe puna e tyre në të? Ku është transmetuesi i shfuqizimit, të cilin nuk e përmend askush, se, nëse do të kishte një të tillë, ai do t’i kishte njoftuar njerëzit për këtë shfuqizim?

Përgjigjja ndaj ndalesës që është transmetuar për të:

Trasmetimit që përmend Rafi’ ibën Hudejxh, se Profeti (a.s.) ka ndaluar nga një gjë e tillë, i përgjigjet Zejd ibën Thabiti (r.a.), i cili tregon se ndalesa ka qenë për të parandaluar konfliktin dhe ka thënë: “Allahu i Lartësuar e faltë Rafi’ ibën Hudejxh! Për Allahun, unë e njoh hadithin më mirë se ai”.

Profetit (a.s.) i shkuan dy vetë prej ensarëve që kishin patur mosmarrëveshje ai u tha: “Nëse ju jeni kështu, mos i jepni tokën me qira bujkut”. Rafi’ ka dëgjuar thënien e tij: “Mos i jepni tokën me qira bujkut”.[225] Transmeton Ebu Daudi dhe Nesaiu.

Këtë gjë e ka kundërshtuar edhe Ibn Abasi dhe ka sqaruar se ndalesa ka qenë vetëm për të udhëzuar ata për të bërë atë që ishte më e mira për ta dhe ka thënë: “Profeti (a.s.) nuk e ka ndaluar kontratën për mbjellje, porse ka urdhëruar që njerëzit të kenë kujdes me njëri-tjetrin duke thënë: “Kush ka tokë, le ta mbjellë ose t’ia lërë vëllait të tij. Nëse refuzon le ta mbajë vetë tokën”.[226]

Transmetohet nga Amër ibën Dinar (r.a.) që thotë se ka dëgjuar Ibn Omerin të ketë thënë: “Nuk e shihnim për të keqe kontratën për mbjellje derisa dëgjova Rafi’ ibën Hudejxh të thoshte se Profeti (a.s.) e ka ndaluar atë. Këtë gjë ia përmenda Tausit e ai më tha: Më ka thënë më i dijshmi i tyre (nënkupton ibn Abasin) se Profeti (a.s.) nuk e ka ndaluar atë porse ka thënë: “Që ndonjëri prej jush t’ia lërë tokën vëllait të tij është më mirë se të marrë prej saj një haraç të caktuar”.[227] Transmetojnë të pestë autorët e përmbledhjeve të haditheve.

Dhënia e tokës me qira në të holla:

Kontrata për mbjellje lejohet edhe me të holla, ushqim apo diçka tjetër që mund të konsiderohet pasuri. Transmetohet nga Handhala (r.a.) se ka thënë: “Pyeta Rafi’ ibën Hudejxh për dhënien me qira të tokës dhe ai tha: “Profeti (a.s.) e ka ndaluar një gjë të tillë”. I thashë: “Po me dinarë dhe derhemë?” Ai tha: “Me dinarë dhe derhemë s’ka ndonjë të keqe”.[228] Këtë e transmetojnë të pestë autorët e përmbledhjeve të haditheve, përveç Tirmidhiut. Ky është edhe medh’hebi i Ahmedit dhe disa Malikive dhe Shafive.

Neveviu ka thënë: “Ky është mendimi më i saktë dhe i zgjedhur ndër tërë mendimet”.

Kontarta për mbjelljen e pavlefshme:

Më lart u përmend se kontrata e mbjelljes së vlefshme është dhënia e tokës atij që e mbjell, që pronari të marrë një pjesë të prodhimit, si p.sh. një të tretën apo një të katërtën, pra që pjesa e tij të jetë e pacaktuar. Nëse pjesa e tij është e caktuar, p.sh. duke përcaktuar një sasi të caktuar nga prodhimi apo duke caktuar një pjesë të veçantë të tokës, ku prodhimi i saj të jetë i tij dhe prodhimi i pjesës së mbetur të jetë e punëtorit apo të jenë bashkë në të, kontrata në këtë rast është e pavlefshme, sepse në të ka rrezik se ajo mund të çojë në konfliktim.

Buhariu transmeton nga Rafi’ ibën Hudejxh se ka thënë: “Kemi qenë pjesa më e madhe e banorëve të Medines që mereshim me bujqësi. Tokën e jepnim me qira në këmbim të prodhimit të një pjese të saj që quhej e të zotit të tokës. Ndodhte që kjo pjesë nuk prodhonte e tjetra po apo tjetra s’prodhonte e ajo e pronarit ishte prodhimtare. Kështu na u ndalua të bënim një gjë të tillë”.[229]

Gjithashtu transmetohet po nga ai se Profeti (a.s.) ka thënë: “ç’bëni me të mbjellat tuaja?” Thamë: “I japim me qira për një të katërtën dhe për një barrë hurmash dhe thekre”. Tha: “Mos e bëni !”[230]

Muslimi gjithashtu transmeton nga ai që ka thënë: “Në kohën e Profetit (a.s.), njerëzit jepnin tokën me qira në këmbim të prodhimeve të brigjeve të lumenjve apo buzë vendeve me ujë si dhe të një pjese të të mbjellave. Ndodhte që të shpëtonin këto e jo të tjerat apo e kundërta e njerëzit nuk kishin tjetër gjë veç tyre, prandaj ai i qortoi për këtë”.[231]

Gjallërimi i tokave të shkreta (Ihja El Meuat)

Kuptimi i saj:

Ajo nënkupton përgatitjen e tokës që më parë nuk është mbjellë apo ndërtuar dhe kthimi i saj në të vlefshme për të përfituar prej saj për banim apo mbjellje.

Ftesa për të:

Islami pëlqen që njerëzit të zgjerohen në ndërtim e të përhapen në tokë, duke gjallëruar pjesët e shkreta të saj që pasuritë e tyre të shtohen. Kështu ata do të mund të përfitojnë fuqi e pasuri. Në këtë mënyrë ai i nxit banorët e saj të synojnë këto pjesë të tokës për t’i gjallëruar ato e të investojnë të mirat e të përfitojnë prej begative të saj.

Profeti (a.s.) ka thënë:

“Kush gjallëron një tokë të shkretë, ajo është e tij”.[232] Transmeton Ebu Daudi, Nesaiu dhe Tirmidhiu që ka thënë se ky është hadith i mirë.
Arua ka thënë: “Toka është e Allahut e njerëzit të Allahut. Kush gjallëron një tokë të shkretë, ai ka përparësi për të. Këtë na e kanë sjellë nga Profeti (a.s.) ata që na kanë sjellë edhe salavatet për të”.[233]
Profeti (a.s.) ka thënë: “Kush gjallëron një tokë të shkretë, ai ka për këtë një shpërblim. Ajo që hanë zogjtë dhe kafshët është për të lëmoshë”.[234] Transmeton Nesaiu dhe Ibn Hibani e saktëson atë.
Transmetohet nga Hasan ibën Samra se Profeti (a.s.) ka thënë: “Kush rrethon me mure një tokë[235], ajo është e tij”.[236] Transmeton Ebu Daudi.
Transmetohet nga Esmar ibën Mudaras që ka thënë: “Shkova te Profeti (a.s.), i dhashë besën e ai më tha: “Kush ka shkuar më parë atje ku s’ka shkuar askush, ajo është e tij”.[237] Njerëzit dolën duke konkuruar njëri – tjetrin e duke rrethuar.

Kushtet e gjallërimit të tokës së shkretë

Që toka të quhet e shkretë kushtëzohet që të jetë larg qendrës së banuar, të mos jetë pjesë e saj e as të parashikohet se mund të jetë pjesë e saj. Për këtë gjë mbështetet tek tradita e vendit në njohjen e masës së largësisë nga qendra e banuar.

Leja e gjykatësit

Tërë juristët bien dakord se gjallërimi i tokës së shkretë është shkak për pronësi. Porse ata kanë diskutuar për sa i përket kushtëzimit të lejes së gjykatësit për këtë gjallërim. Shumica e dijetarëve ka thënë gjallërimi është shkak për pronësi, pa pasur nevojën e lejes së gjykatësit. Kur ai e gjallëron atë, bëhet pronari i saj pa lejen e gjykatësit dhe gjykatësi ka detyrë t’ia japë atij të drejtën, nëse tek ai ngrihet çështje konflikti. Kjo bazohet në transmetimin e Ebu Daudit nga Said ibën Zejdi se Profeti (a.s.) ka thënë: “Kush ngjall një tokë të shkretë, ajo është e tij”.[238]

Ebu Hanife ka thënë: “Gjallërimi është shkak për pronësi, por është kusht leja dhe miratimi i sunduesit”. Maliku ka bërë dallim mes tokës së afërt me qendrën e banuar dhe asaj të largët. Nëse është e afërt, patjetër që duhet leja e sunduesit e nëse është e largët, për të nuk kushtëzohet leja e tij, por thjesht me gjallërimin e saj ai bëhet pronar.

Kur bie e drejta e tij

Kush kap një tokë dhe e shënon atë apo e rrethon me gardh e më pas nuk e shfrytëzon atë, e drejta e tij ndaj saj bie pas tre vitesh.

Trasmetohet nga Salim ibën Abdullah se Umer ibën Hatabi (r.a.) një herë mbi mimber tha: “Kush gjallëron një tokë të shkretë, ajo është e tij. Zënësi i saj nuk ka asnjë të drejtë ndaj saj pas tre vitesh”.[239]

Kjo sepse disa njerëz zinin toka që nuk i punonin e shfrytëzonin.

Trasmetohet nga Tausi se ka treguar se Profeti (a.s.) ka thënë: “Tokat pa njerëz[240] janë të Allahut e të Profetit e më pas janë tuajat. Kush gjallëron një tokë të shkretë, ajo është e tij dhe zënësi s’ka më të drejtë për të pas tre vitesh”.[241]

Krasti ku dikush gjallëron tokën e një tjetri pa e ditur

Atë që ka praktikuar Umer ibën Hatabi dhe Umer ibën Abdul Azizi është se kush shfrytëzon një tokë, duke e menduar atë prej tokave të shkreta, pra që s’kanë pronar, e më pas vjen një person dhe e vërteton se ajo është e tij, ai vihet mes dy zgjedhjeve:

Ose të rimarrë prej ndërtuesit tokën e tij pasi t’i ketë paguar atij mëditjen e punës së tij, ose t’i japë atij të drejtën e pronësisë pas marrjes së vleftës.

Për këtë, Profeti (a.s.) ka thënë: “Kush gjallëron një tokë të shkretë, ajo është e tij dhe shkruesit të pronësisë së tokës nuk i takon asgjë”.[242]

Ndarja e tokës, mineraleve dhe ujërave

Sunduesit të drejtë i lejohet që disa njerëzve t’u ndajë tokë, minerale apo ujë përderisa në këtë vepër ka përfitim[243].

Këtë gjë e ka bërë Profeti (a.s.) e pas tij edhe pasardhësit e tij, siç duket edhe nga hadithet e mëposhtme:

Transmetohet nga Arua ibën Zubejr se Abdurrahman ibën Auf ka thënë: “Profeti (a.s.) më ndau mua dhe Umer ibën Hatabit një pjesë toke. Zubejri shkoi tek familja e Omerit dhe prej tyre bleu pjesën e Omerit. Pastaj i shkoi Othmanit dhe i tha: “Abdurrahman ibën Auf pretendon se Profeti (a.s.) i ka ndarë atij dhe Umer ibën Hatabit një pjesë toke ku unë bleva pjesën e familjes së Omerit”. Othmani i tha: “Abdrrahmanit i lejohet dëshmia për të dhe kundër tij”.[244] Transmeton Ahmedi.
Transmetohet nga Alkama ibën Uail nga babai i tij se «Profeti (a.s.) i ka ndarë atij një pjesë toke në Hadrameut.»[245]
Transmetohet nga Amër ibën Dinar që ka thënë: “Kur Profeti (a.s.) erdhi në Medine, i ndau Ebu Bekrit dhe Umer ibën Hatabit pjesë toke”.
Transmetohet nga Ibn Abasi që ka thënë: “Profeti (a.s.) i ndau Bilal ibën Harith El Mezni tokë në breg të detit, lartësitë dhe ultësirën e saj”.[246] Këtë hadith e përmend Ahmedi dhe Ebu Daudi.

Ebu Jusufi ka thënë: “I kam lexuar këto rrëfime që Profeti (a.s.) i ka ndarë toka njerëzve dhe se pasardhësit e tij pas tij e kanë bërë këtë. Profeti (a.s.) kishte parë interes në këtë veprim, sepse ishte afrim me Islamin. Gjithashtu edhe kalifët i kanë ndarë tokë atyre që i panë të pastër në Islam. Po të mos ishte e drejtë kjo, nuk do ta bënin e nuk do ta ndanin të drejtën e ndonjë muslimani apo jomuslimani”.

Heqja e tokës atij që nuk e shfrytëzon atë

Gjykatësi e ndan tokën për përfitim e nëse ky nuk realizohet, pra nëse toka nuk shfrytëzohet e ndërtohet nga personi që e ka marrë, ajo i hiqet atij.

Transmetohet nga Amër ibën Shuajb nga babai i tij nga gjyshi i tij se Profeti (a.s.) u ndau disa njerëzve tokë prej Mezines ose Xhehines por ata nuk e punuan atë. Aty erdhën të tjerë njerëz që e punuan. Xhehnijunët apo Meznijunët u konfliktuan me ta tek Umer ibën Hatabi i cili tha: “Nëse do të ishte prej meje apo Ebu Bekri, do t’ua kisha kthyer porse ajo është ndarje e Profetit (a.s.)”. Pastaj tha: “Kush ka tokë dhe e lë atë tre vite pa e punuar dhe punojnë të tjerë, ata kanë më të drejtë për të”.[247]
Transmetohet nga Harith ibën Bilal ibën Harith El Mezni nga babai i tij se Profeti (a.s.) i ndau atij tërë Akikën. Kur erdhi koha e Umer ibën Hatabit, i tha Bilalit, babait të transmetuesit: “Profeti (a.s.) nuk ta ndau që ta mbash e të ndalosh njerëzit ta punojnë por ta ndau që ta punosh. Merr prej saj aq sa mund të punosh dhe kthe pjesën tjetër”.[248]

Kontrata për ujitje (El Musaka)

Përkufizimi i saj

Ajo, në legjislacion është dhënia e pemëve atij që merret me ujitjen e tyre derisa të piqen frutet, në këmbim të një pjese të njohur prej frutave. Ajo është ortakëri bujqësore për shfrytëzimin e pemëve, ku nga një anë qëndrojnë pemët e në tjetrën puna në pemë dhe frutat e mbledhura janë bashkë mes dy palëve me përqindje për të cilën dy kontratuesit bien dakord, si p.sh. gjysma, një e treta etj. Punëtori quhet vaditës dhe pala tjetër pronari i pemëve.

Tek pemët hyn çdo gjë që mbillet dhe qëndron në tokë një vit apo më shumë, pra çdo bimë që prerja e saj s’ka kohë apo një fund të caktuar, qoftë frutdhënës apo jo. Kështu, kontrata e vaditjes së pemëve jofrutdhënëse lidhet në këmbim të drurit që merr vaditësi.

Ligjshmëria e saj

Ajo është legjitime me traditë profetike. Edhe juristët kanë rënë dakord për lejimin e saj për nevojën që ka për të, përveç Ebu Hanifes i cili mendon se ajo nuk lejohet. Shumica e dijetarëve e argumentojnë lejimin e saj me argumentet e mëposhtme:

Muslimi transmeton nga Ibn Omeri se “Profeti (a.s.) ra dakord me banorët e Hajberit për gjysmën e fruteve dhe të mbjellave që dilte nga toka e tyre.”[249]
Buhariu transmeton se ensarët i thanë Profetit (a.s.): “Ndaji mes nesh dhe vëllezërve tanë pemët e hurmave”. Ai tha: “Jo”. Ata thanë: “Të na bëni ju punën e ne ju bëjmë ortakë në fruta”. Këtë Profeti (a.s.) e miratoi e ata thanë: “Dëgjuam dhe u bindëm”.[250]

Pra ensarët deshën që edhe emigruesit të bashkoheshin me ta në pronësinë e pemëve të hurmave, kështu që ia sugjeruan këtë Profetit (a.s.), por ai refuzoi. Ata i sugjeruan që të bënin punë e tyre e të kishin gjysmën e prodhimit e ai pranoi.

Në librin “Nejl El Eutar” thuhet se Hazmi ka thënë: “Transmetohet nga Ali ibën Ebi Talibi, Abdullah ibën Mes’ud, Amar ibën Jasir, Said ibën Musejeb, Muhamed ibën Sirin, Umer ibën Abdul Aziz, Ibn Ebi Lejla, Ibn Shihab Zuhri, Ebu Jusuf El Kadi dhe Muhamed ibën Hasen se kanë thënë: “Kontrata për mbjellje dhe ujitje është e lejuar në këmbim të një pjesë të frutave apo të të mbjellave. Lejohet të lidhet kontrata për mbjellje bashkë me atë për ujitje, kështu p.sh. ujit pemët dhe mbjell tokën njëherësh, siç ndodhi në Hajber, ashtu siç lejohet edhe lidhja e kontratës veçmas për secilën”.

Shtyllat e saj:

Kontrata për ujitje ka dy shtylla:

Kërkesa
Pranimi

Ajo lidhet me gjthçka që tregon atë, qoftë fjalë, shkrim apo shenjë. Mjafton që këto të dalin nga një person të cilit i lejohet një veprim i tillë.

Kushtet e saj:

Për kontratën e ujitjes kushtëzohen kushtet e mëposhtme:

Pemët të cilat duhet të ujiten të jenë të njohura me dëftim apo përshkrim të mjaftueshëm që nuk sjell konflikt, sepse kontrata për diçka të panjohur nuk vlen.
Koha e saj të jetë e njohur, sepse kjo është kontratë detyruese që i ngjan kontratës së qirasë. Kjo gjë bëhet që të evitohet rreziku.

Ebu Jusufi dhe Muhamedi kanë thënë: “Përcaktimi i kohës nuk është kusht tek ujitja, sepse zakonisht koha e pjekjes së frutave është e njohur dhe nuk ndryshon shumë”.

Gjithashtu, prej atyre që nuk e kushtëzojnë këtë kusht janë Dhahiritë. Ata e argumentojnë këtë me transmetimin e Malikut se Profeti (a.s.) i ka thënë një hebreu: “Ju lë ashtu si ju ka lënë Allahu”.[251]

Tek Hanefitë thuhet se kur mbaron koha e ujitjes para pjekjes së frutave, pemët i lihen punëtorit të punojë në to pa shpërblim derisa ato të piqen.

Kontrata e ujitjes të lidhet para shfaqjes së pjekurisë, sespe ato në këtë rast kanë nevojë për punëtor.

Ndërsa pas shfaqjes së pjekurisë, disa juristë kanë thënë se kontrata nuk lejohet sepse s’ka më nevojë për të e nëse ajo lidhet, është qira e jo më ujitje. Disa të tjerë kanë lejuar atë në këtë periudhë sepse ajo, meqë lejohet para se Allahu të krijojë në to frutet, pasi ato të shfaqen ka përparësi.

Punëtori të përfitojë një pjesë të njohur prej frutave dhe pjesa e tij të jetë e njohur me përqindje, si p.sh. gjysma apo një e treta. Nëse atij apo pronarit të pemëve i kushtëzohen pemë të caktuara apo një pjesë e caktuar, kjo kontratë prishet.

Në librin “Bidajetu el-Muxhtehid”, autori ka thënë: “Ata që e miratojnë kontratën e ujitjes, bien dakord se nëse tërë shpenzimet janë të pronarit të kopshtit dhe punëtori s’bën tjetër veç punën e tij, kjo nuk lejohet sepse konsiderohet si qira për atë që nuk është krijuar”.

Kur njëri prej këtyre kushteve nuk sigurohet, kontrata prishet. Nëse ujitësi ka punuar në të dhe pemët apo të mbjellat janë rritur me punën e tij, ai ka të drejtën e mëditjes dhe frutat e pemëve apo të mbjellat i përkasin pronarit të tyre.

Në cilët pemë lejohet kontrata për ujitje

Juristët kanë diskutuar se në cilat pemë lejohet kjo kontratë. Disa prej tyre, si p.sh. Daudi, e kanë kufizuar vetëm në pemët e hurmës, disa u kanë shtuar hurmave rrushin, siç ka bërë Shafi’iu, të tjerë si Hanefitë janë zgjeruar më shumë e tek ata, ajo vlen për pemët, rrushin, bimët bishtajore dhe çdo gjë që ka rrënjë në tokë që shkulja e saj nuk ka një fund të njohur, madje sa herë që krasitet mbin.

Nëse kjo kohë nuk dihet, kontrata mund të lidhet për pjesën e parë që përmendet në të. Gjithashtu vlen edhe për ato që ndjekin pjesët e pemës e shfaqen pak nga pak, si p.sh. patëllxhani.

Nëse ia jep pemët deri në frutin e fundit që vilet që ai të përkujdeset për to e t’i ujisë derisa të dalin farat e saj që frutat të jenë mes tyre përgjysmë, kjo lejohet edhe pa caktimin e kohës.

Tek Maliku ajo lejohet në çdo bazë të patundur, si p.sh. shegë, fik, ulli e të ngjashme me to edhe nëse nuk është e nevojshme. Ajo gjithashtu lidhet edhe për rrënjët që nuk mbijnë, si p.sh. bostani për të cilat pronari nuk ka mundësi t’i shërbejë apo edhe në të mbjella.

Tek Hanbelitë ujitja lejohet në çdo pemë që u hahen frutat. Në librin ‘El Mugni’, autori ka thënë: “Kontrata për ujitje lejohet në pemët e ujitura nga shiu siç lejohet edhe në ato që kanë nevojë për ujitje. Këtë e ka thënë edhe Maliku e nuk dimë ndonjë kundërshtim për këtë”.

Detyra e ujitësit

Detyra e ujitësit, siç e përmend Neveviu, është se ai duhet të bëjë gjithçka ka nevojë për ndreqjen e frutave dhe shtimin e tyre, gjë që përsëritet çdo vit, si p.sh. ujitja, ndreqja e bimëve që dalin rreth pemëve, krasitja, ruajtja e frutave, vjelja e tyre etj. Ndërsa çdo gjë që bëhet për ruajtjen e vetë pemës e që nuk përsëritet çdo vit si p.sh. ndërtimi i gardheve dhe gërmimi i puseve, këto janë detyrë e pronarit.

Pamundësia e punëtorit të bëjë punën

Nëse punëtori nuk është i aftë të kryejë punën për arsye të ndonjë fatkeqësie apo bën ndonjë udhëtim të detyruar, atëherë kontrata për ujitje prishet. Kjo në rastin kur pala tjetër i ka kushtëzuar të punojë vetë. Nëse nuk i ka kushtëzuar atij këtë kusht, kontrata nuk prishet, porse punëtori ka detyrë të gjejë një tjetër të kryejë punën në vend të tij. Kjo është sipas Hanefive.

Maliku ka thënë: “Nëse punëtori nuk ka mundësi dhe koha e shitjes së frutave ka afruar, atij nuk i lejohet të bëjë ortak kënd tjetër në kontratë, por ka për detyrë të marrë me mëditje një tjetër që të punojë. Nëse nuk ka të holla, e paguan nga pjesa e tij e frutave”.

Shafiu ka thënë: “Në rast pamundësie kjo kontratë prishet”.

Vdekja e njërit prej kontratuesve

Nëse njëri prej kontratuesve vdes dhe pemët kanë fruta që ende nuk janë pjekur, për të ruajtur të mirën e të dyja palëve, punëtori apo trashëgimtarët e tij vazhdojnë punën derisa të piqen frutat edhe pa dëshirën e pronarit apo trashëgimtarëve të tij, pasi në këtë rast nuk kemi dëm për asnjërën nga palët. Punëtori nuk ka të drejtën e mëditjes për kohën mes prishjes së kontratës deri në pjekjen e frutave.

Nëse punëtori apo trashëgimtarët e tij refuzojnë të punojnë pas mbarimit të kohës apo prishjes së kontratës, ata nuk detyrohen të punojnë, porse ata, nëse duan të këpusin frutat para pjekjes, nuk munden. Pronari apo trashëgimtarët e tij kanë të drejtën e njërës prej këtyre tre gjërave:

Miratimi për këputjen e frutave dhe ndarjen e tyre sipas marrëveshjes.
T’i jepet punëtorit apo trashëgimtarëve të tij në të holla vlefta e pjesës së tyre të frutave.
Të shpenzojnë për pemët derisa të piqen frutat pastaj punëtorit apo trashëgimatrëve të tij t’i jepet ajo që ka shpenzuar apo në vend të tyre të marrë fruta nga pjesa e tij. Ky është edhe medh’hebi i Hanefive.

Qiraja (El Ixhara)

Përkufizimi i saj

Qiraja, nga ana gjuhësore, do të thotë zëvendësim.

Në legjislacion është kontratë për dobitë duke paguar për to. Mbi këtë bazë, nuk lejohet qiraja e pemëve për të përfituar prej frutave, sepse pema nuk është dobi, as qiraja e monedhave, as e ushqimit për ngrënie, as e gjërave që peshohen, sepse prej tyre nuk përfitohet vetëm duke i konsumuar ato vetë. Gjithashtu nuk lejohet qiraja e lopës, deles apo devesë për të mjelë qumështin e tyre, sepse qiraja është pronësia e dobive e në këtë rast ajo që zotëron është qumështi që është produkt e jo dobi dhe kontrata lidhet për dobinë e jo për vetë mallin.

Dobia mund të jetë prej vetë mallit si p.sh. marrja me qira e shtëpisë apo hipja në një makinë, por mund të jetë edhe dobi pune p.sh. puna e inxhinierit, muratorit, endësit, ngjyrosësit, rrobaqepësit apo hekurosësit. Mund të jetë edhe dobi prej personit i cili derdh mundin e tij, si p.sh. shërbëtorët apo punëtorët.

Kur kontrata e qirasë është e vlefshme, qiramarrësi ka të drejtën e pronësisë së dobisë dhe qiradhënësi zotëron vleftën, sepse kjo është kontratë shkëmbimi.

Pronari i cili jep dobinë quhet qiradhënës, ndërsa ai që paguan për to quhet qiramarrës.

Ligjshmëria e saj:

Qiraja është legjitime me Kuran, traditë profetike dhe me konsensus të dijetarëve. Allahu i Lartësuar thotë:

أَهُمْ يَقْسِمُونَ رَحْمَةَ رَبِّكَ نَحْنُ قَسَمْنَا بَيْنَهُمْ مَعِيشَتَهُمْ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَرَفَعْنَا بَعْضَهُمْ فَوْقَ بَعْضٍ دَرَجَاتٍ لِيَتَّخِذَ بَعْضُهُمْ بَعْضًا سُخْرِيًّا وَرَحْمَةُ رَبِّكَ خَيْرٌ مِمَّا يَجْمَعُونَ

“Vallë, a mos janë ata që e ndajnë mëshirën e Zotit tënd? Jemi Ne ata që ua ndajmë njerëzve mjetet e jetesës në këtë botë, duke i ngritur në shkallë disa më lart mbi të tjerët, me qëllim që disa t’u shërbejnë të tjerëve. Mëshira e Zotit tënd është më e mirë nga ajo që grumbullojnë ata”. (Ez-Zuhruf, 32).

وَإِنْ أَرَدْتُمْ أَنْ تَسْتَرْضِعُوا أَوْلَادَكُمْ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ إِذَا سَلَّمْتُمْ مَا آتَيْتُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ

“Po ashtu, nuk është gjynah për ju nëse doni t’i gjeni fëmijës suaj ndonjë mëndeshë, me kusht që t’ia jepni atë që e keni menduar, sipas rregullave. Ta keni frikë Allahun dhe dijeni se Allahu i sheh mirë të gjitha punët që bëni ju”. (El-Bekare, 233).

قَالَتْ إِحْدَاهُمَا يَاأَبَتِ اسْتَأْجِرْهُ إِنَّ خَيْرَ مَنْ اسْتَأْجَرْتَ الْقَوِيُّ الْأَمِينُ(26)قَالَ إِنِّي أُرِيدُ أَنْ أُنكِحَكَ إِحْدَى ابْنَتَيَّ هَاتَيْنِ عَلَى أَنْ تَأْجُرَنِي ثَمَانِيَةَ حِجَجٍ فَإِنْ أَتْمَمْتَ عَشْرًا فَمِنْ عِنْدِكَ وَمَا أُرِيدُ أَنْ أَشُقَّ عَلَيْكَ سَتَجِدُنِي إِنْ شَاءَ اللَّهُ مِنْ الصَّالِحِينَ

“O babai im, – tha njëra nga ato të dyja – merre këtë njeri në shërbim! Sigurisht që njerëzit e fortë dhe të besueshëm janë më të mirët, që dikush mund të marrë në shërbim”. Plaku tha: “Unë dua të të jap për grua njërën prej këtyre dy bijave të mia, me kusht që të më shërbesh mua tetë vjet; por, nëse dëshiron, mund të qëndrosh dhjetë vjet. Nnë nuk dëshiroj të t’i rëndoj gjërat. Ti do të shohësh, në dashtë Allahu, se jam një njeri i mirë.” (El-Kasas, 26-27).

Në traditën Profetike përmenden hadithet e mëposhtme:

Buhariu transmeton se “Profeti (a.s.) mori me mëditje një person nga fisi Ed Dejl, që quhej Abdullah ibën El Erejkit dhe ishte mjeshtër.”[252]
Ibn Maxheh transmeton nga Profeti (a.s.) se ai ka thënë: “Jepini punëtorit mëditjen e tij para se t’i thahet djersa”.[253]
Ahmedi, Ebu Daudi dhe Nesaiu transmetojnë nga Sa’d ibën Ebi Uekas (r.a.), se ka thënë: “Ne jepnim tokën me qira për të marrë një pjesë të të mbjellave të saj. Profeti (a.s.) na e ndaloi këtë e na urdhëroi ta jepnim me qira me dinarë ose derhemë”.[254]
Buhariu dhe Muslimi transmetojnë nga Ibn Abasi se «Profeti (a.s) ka bërë hixhame (nxjerrja e gjakut me kupa) dhe i ka dhënë hixhamebërësit shpërblimin e tij”.[255]

Për ligjshmërinë e qirasë kanë rënë dakord tërë dijetarët dhe ata dijetarë që e kundërshtojnë këtë konsensus nuk merren në konsideratë.

Urtësia e ligjshmërisë së saj

Qiraja është konsideruar legjitime prej nevojës së njerëzve për të. Ata kanë nevojë të banojnë e të shkëmbejnë shërbimet me njëri – tjetrin. Kanë nevojë për kafshët për të hipur apo mbartur, kanë nevojë për tokë për të mbjellë dhe për vegla për t’i përdorur në nevojat e tyre jetësore.

Shtylla e saj

Kontrata e qirasë lidhet me kërkesën dhe pranimin me shprehjen e qirasë apo fjalë të tjera që tregojnë këtë kuptim.

Kushtet e kontratuesve

Në secilin prej kontratuesve kushtëzohet aftësia, pra që secili prej tyre të jetë i shëndoshë mendërsisht dhe të ketë aftësi t’i dallojë gjërat. Nëse ndonjëri prej tyre është i sëmurë psiqikisht apo fëmijë që nuk është në gjendje t’i dallojë gjërat, atëherë kjo kontratë nuk është e vlefshme.

Kushtet e vlefshmërisë së qirasë

Për vlefshmërinë e qirasë kushtëzohen kushtet e mëposhtme:

Dëshira e dy kontratuesve: nëse njëri prej tyre detyrohet për këtë kontratë, ajo nuk vlen sepse Allahu i Lartësuar thotë:

يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَأْكُلُوا أَمْوَالَكُمْ بَيْنَكُمْ بِالْبَاطِلِ إِلَّا أَنْ تَكُونَ تِجَارَةً عَنْ تَرَاضٍ مِنْكُمْ وَلَا تَقْتُلُوا أَنفُسَكُمْ إِنَّ اللَّهَ كَانَ بِكُمْ رَحِيمًا

“O besimtarë, mos e përvetësoni pasurinë e njëri-tjetrit në mënyrë të palejueshme, përveç rastit kur ajo është tregti me pëlqim të dyanshëm dhe mos e vritni veten (dhe njëri-tjetrin)! Vërtet, Allahu është i Mëshirshëm me ju”. (En-Nisa, 29).

Njohja e plotë e dobisë për të cilën lidhet kontrata që të mund të parandalojë konfliktin.

Njohja, e cila parandalon konfliktin, arrihet duke e parë sendin që dëshirohet të jepet me qira apo të përshkruhet nëse mundet si dhe duke përmendur kohën e qirasë, p.sh. një muaj, një vit, më shumë apo më pak si dhe përmendja e punës që kërkohet.

Të jetë e mundur sjellja e sendit për të cilin lidhet kontrata legjitimisht dhe realisht. Disa dijetarë e kushtëzojnë këtë kusht, kështu që ata nuk e lejojnë dhënien me qira të diçkaje të përzier ndonjë tjetri veç ortakut pasi dobia e diçkaje të përzier është e pamundur të dorëzohet. Ky është medh’hebi i Ebu Hanifes dhe Zuferit.

Shumica e dijetarëve kanë thënë se lejohet dhënia qira e pjesës së përzier pa kusht për ortakun apo të tjerëve, sepse e përziera ka dobi dhe dorëzimi është i mundur duke hequr dorë nga sendi apo duke i ndarë dobitë ashtu siç veprohet edhe në shitje. Edhe qiraja është një lloj shitje. Nëse dobia nuk është e njohur, kjo kontratë është e pavlefshme.

Mundësia e dorëzimit të vetë sendit të dhënë qira duke përfshirë edhe dobinë e tij. Nuk lejohet dhënia qira e një kafshe të lirë apo e diçkaje të lidhur që s’mund të ndahet, sepse nuk ka mundësi që ajo të dorëzohet. Gjithashtu nuk lejohet dhënia e një toke që s’mbin apo e ndonjë kafshe për mbartje, kur ajo është e paaftë për të prej mosdobisë, ku përfitimi prej dobisë është vetë objekti i kontratës.

Kjo dobi duhet të jetë e lejuar e jo e ndaluar apo e urdhëruar. Nuk lejohet qiraja për mëkate, sepse ato duhet të evitohen.

Kush paguan dikë për të vrarë një tjetër pa të drejtë, një person për të mbartur për të alkool, i jep me qira shtëpinë atij që shet alkool, luan kumar apo e kthen atë në kishë, kjo kontratë është e pavlefshme.

Gjithashtu nuk lejohet të paguhet falltari, sepse ajo është pagesë për diçka të ndaluar dhe ngrënie e pasurisë së njerëzve pa të drejtë.

Nuk lejohet të merret me qira dikush për të kryer namazin dhe agjërimin, sepse këto janë detyrime individuale, të cilat duhet të kryhen nga secili që i ka detyrë.

Mëditja për adhurimet

Përsa i përket mëditjes për adhurimet, dijetarët kanë diskutuar për dispozitën e saj. Më poshtë po përmendim mendimet e tyre:

Hanefitë kanë thënë se marrja me mëditje për adhurimet, si p.sh. marrja me pagesë kënd që të falet, agjërojë, bëjë haxhin apo të këndojë Kuran dhe shpërblimet e tyre t’ia dhurojë atij apo edhe të këndojë ezanin, të dalë prijës në namaz apo të ngjashme me to, nuk lejohet dhe marrja e mëditjes për këtë është e ndaluar. Kjo bazohet në thënien e Profetit (a.s.): “Lexojeni Kuranin e mos hani prej tij”.[256]

Gjithashtu edhe këshillën e Profetit (a.s.) drejtuar Amër ibën Asit: “Nëse thërret ezanin, mos merr për të mëditje”.[257]

Këto adhurime, kur kryhen, i vlerësohen vepruesit të tyre e nuk lejohet të merret mëditje për këtë nga të tjerë. Gjë që është e përhapur ndër ne në Egjipt është edhe porosia për hatme apo tesbihatë në këmbim të një shume të caktuar që shpërblimi i tyre t’i dhurohet shpirtit të porositësit. Tërë këto janë të palejuara, sepse lexuesi nëse lexon për hir të parasë, nuk ka asnjë shpërblim. Çfarë do t’i dhurojë ai të vdekurit?

Juristët kanë cituar se mëditja e dhënë në këmbim të këtyre adhurimeve është e ndaluar të merret. Porse dijetarët që vijnë pas tyre kanë përjashtuar nga kjo rregull mësimin e Kuranit dhe të shkencave fetare dhe kanë deklaruar lejimin e marrjes së mëditjes për të, pasi dhuratat që u jepeshin mësuesve të këtyre fushave në fillim prej të pasurve apo buxhetit të shtetit për të evituar sikletin dhe vështirësinë, u ndërprenë dhe ata dhe familjarët e tyre kanë nevojë për jetesë.

Gjithashtu ata po të merreshin me bujqësi, tregti apo industri do të humbte Kurani dhe feja. Kështu që dhënia e tyre një mëditje për këtë mësimdhënie lejohet.

Hanbelitë kanë thënë se nuk lejohet marrja me mëditje për ezanin, ikametin, mësimin e Kuranit, fik’hut, hadithit dhe zëvendësimi për haxh. Tërë këto i llogariten atij që i kryen dhe ndalohet të merret mëditje për këtë. Gjithashtu kanë thënë: “Lejohet të merret furnizmim prej buxhetit të shtetit apo prej ndonjë vakëfi nëse prej punës së tij përfitojnë edhe të tjerë, si p.sh. gjykata, mësimi i Kuranit, hadithit, fik’hut, zëvendësimi në haxh, mbartja dhe dhënia e dëshmisë dhe për ezanin, sepse këto janë dobi që për to nuk jepet diçka në këmbim por furnizim për ta ndihmuar atë në adhurime. Edhe pse jepet për to furnizim, kjo nuk e nxjerr punën nga qenia e saj afrimitet ndaj Allahut dhe nuk e cënon sinqeritetin, ndryshe plaçka e luftës nuk do të ishte e meritueshme.

Malikitë, Shafitë dhe Ibn Hazmi deklarojnë lejimin e marrjes së mëditjes për mësimin e Kuranit dhe shkencave, sepse kjo është marrje me mëditje për një punë të njohur me një shumë të njohur.

Ibni Hazmi ka thënë: “Marrja me mëditje për mësimin e Kuranit dhe shkencave është e lejuar në tërësi. Kjo është e lejuar edhe në rukje[258], kopjimin e mus’hafeve apo librave të shkencave, sepse nuk asnjë tekst për ndalimin e tyre, madje ka tekste për lejimin e tyre”. Këtë medh’heb e përforcon transmetimi i Buhariut nga Ibn Abasi (r.a.) që ka thënë se një grup prej shokëve të Profetit (a.s.) kaluan afër një burimi ku ishte një njeri i pickuar nga gjarpëri. Një person prej banorëve të burimit u afrua e u tha: “A ka prej jush ndonjë që di të shërojë se në burim është një person i sëmurë. Njëri prej tyre shkoi me të dhe i këndoi Fatihanë në këmbim të disa deleve. Më pas ai u kthye tek shokët e tij me delet e ata e qortuan për këtë dhe i thanë: “A more mëditje për librin e Allahut”. Kur shkuan në Medine, i thanë Profetit (a.s.) se ai kishte marrë mëditje për librin e Allahut e Profeti (a.s.) tha: “Ai që e meriton të merrni për të mëditje, është libri i Allahut”.[259]

Gjithashtu, juristët kanë diskutuar rreth marrjes së mëditjes për recitimin e Kuranit dhe mësimin e tij. Ata kanë diskutuar gjithashtu rreth marrjes së mëditjes për haxhin, ezanin dhe ikametin.

Ebu Hanife dhe Ahmedi nuk e kanë lejuar këtë, duke u bazuar në rregullën në të cilën nuk lejohet marrja e mëditjes për adhurimet.

Maliku ka thënë: “Ashtu siç lejohet marrja e mëditjes për mësimin e Kuranit, lejohet marrja e saj për haxh dhe ezan”.

Ndërsa për prirjen në falje (namaz) nuk lejohet të merret mëditje nëse ai kryen vetëm atë. Nëse e përfshin me ezanin, mëditja lejohet e kjo konsiderohet për ezanin dhe ikametin në xhami e jo për faljen.

Shafiu ka thënë: “Mëditja për haxh lejohet, por ajo nuk lejohet për prirjen në falje për namazet e detyruara. Marrja me mëditje për të mësuar llogarinë, shkrimin, gjuhën, letërsinë, fik’hun, hadithin, ndërtimin e xhamive dhe shkollave lejohet me konsensus.

Sipas Shafive lejohet mëditja për larjen e të vdekurit, talkinin dhe varrosjen e tij.

Ebu Hanife ka thënë: “Nuk lejohet mëditja për larjen e të vdekurit, por lejohet për hapjen e varreve dhe mbartjen e xhenazeve”.

Përfitimi prej vënies së kupave (El Hixhametu)

Përfitimi prej vënies së kupave nuk është i ndaluar, sepse Profeti (a.s.) ka vënë kupa dhe i ka dhënë kupëvënësit mëditjen e tij [260] siç e transmetojnë Buhariu dhe Muslimi nga Ibn Abasi. Po të ishte e ndaluar kjo gjë, ai nuk do t’i kishte dhënë shpërblim.

Neveviu ka thënë: “Hadithet që rrëfejnë ndalesën e saj i kanë mbartur si diçka e papëlqyer, largimin prej përfitimit nga diçka e ulët si dhe nxitjen për të bërë punë të larta dhe të ndershme”.

Mëditja duhet të jetë pasuri e vlefshme dhe e njohur[261] me të parë apo përshkrim, sepse ajo është çmimi i dobisë. Kushtin që çmimi të jetë i njohur e marrim nga hadithi i Profetit (a.s.): “Kush merr me mëditje, le t’ia bëjë të ditur atë”.[262] Lejohet përcaktimi i mëditjes sipas traditës.

Ahmedi dhe autorët e suneneve, ku Tirmidhiu e saktëson, përmendin se Suejd ibën Kajs ka thënë: “Unë dhe Mehrema El Abdi morëm rroba nga Hexhere dhe i sollëm në Mekë. Tek ne erdhi Profeti (a.s.) dhe bëri pazar për një palë të tilla e ne ia shitëm. Aty afër ishte një person që po peshonte me peshore e Profeti (a.s.) i tha: “Pesho dhe ano (nga tjetri)”.[263] Këtu nuk ka përmendur mëditje, por i dha atë që zakonisht jepnin e ishin mësuar të jepnin.

Ibn Tejmija ka thënë: “Nëse qiramarrësi hipën në kafshë, hyn në banjë, apo ia jep rrobat apo ushqimin atij që ia lan apo gatuan, atij i jepet mëditja e njohur”. Vërtetimin e pagesës së mëditjes sipas traditës e tregon edhe ajeti kuranor:

فَإِنْ أَرْضَعْنَ لَكُمْ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ

“Nëse ju mëkojnë fëmijët, jepuni atyre mëditjen e tyre”. (Et-Talak, 6). Pra ka urdhëruar që atyre t’u jepet mëditje thjesht me mëkimin dhe baza për këtë mëditje është tradita.

Kushtëzimi i përshpejtimit apo vonesës së pagesës së qirasë

Sipas Hanefive, pagesa e qirasë nuk pronësohet thjesht me kontratën. Vlen të kushtëzohet përshpejtimi i pagesës dhe vonesa e saj ashtu siç edhe lejohet përshpejtimi i një pjese dhe vonesa e një pjese tjetër, si të bien dakord dy kontratuesit. Kjo bazohet në hadithin e Profetit (a.s.): “Muslimanët respektojnë kushtet e tyre”.[264]

Nëse nuk ka ndonjë marrëveshje për përshpejtimin apo vonesën dhe pagesa është e kufizuar me një kohë të caktuar, duhet që ajo të shlyhet pas përfundimit të kësaj kohe. P.sh. kush merr me qira një shtëpi për një muaj dhe muaji kalon, pagesa e qirasë detyrohet me mbarimin e tij. Nëse kjo kontratë është me punë, atëherë duhet që mëditja të jepet me përfundimin e punës. Nëse kontrata është e përgjithshme dhe në të nuk është kushtëzuar shtënia në dorë e pagesës dhe nuk është përmendur vonesa e saj, dijetarët japin mendimet e mëposhtme:

Ebu Hanife dhe Maliku (r.a.) kanë thënë: “Ajo detyrohet të jepet pjesë-pjesë, aq sa dobi përfiton edhe ai”. Shafiu dhe Ahmedi kanë thënë: “Ajo meritohet me vetë kontratën. Pra, nëse qiradhënësi i dorëzon sendin qiramarrësit, ai meriton tërë pagesën, sepse ai me kontratën e qirasë, i ka dhënë të drejtën e përfitimit prej dobisë kështu që duhet dorëzuar pagesa që ai të detyrohet t’i dorëzojë vetë objektin qiramarrësit.

Meritimi i mëditjes

Mëditja meritohet:

Me mbarimin e punës.

Ibn Maxheh transmeton nga Profeti (a.s.) se ka thënë: “Jepini punëtorit mëditjen para se t’i thahet djersa”.[265]

Me përfitimin e dobisë, nëse qiraja është për një objekt të dhënë qira. Nëse objekti dëmtohet para përfitimit dhe nuk ka kaluar asnjë kohë nga koha e përcaktuar, kontrata prishet.
Me mundësinë e përfitimit prej dobisë nëse kalon koha në të cilën zakonisht mund të përfitohet prej saj, edhe nëse në realitet nuk është përfituar gjë.
Me përshpejtimin e vërtetë të saj apo marrëveshjen e dy kontratuesve për të kushtëzuar përshpejtimin e saj.

A bie mëditja nëse dëmtohet objekti në kontratën e qirasë me punë?

Nëse një punëtor punon në pronën e qiramarrësit apo në prezencë të tij, ai meriton mëditjen, sepse ai është në dorën e pronarit e sa herë që punon diçka, merr mëditjen për të. Nëse puna është në dorën e punëtorit me mëditje, ai nuk e meriton mëditjen nëse sendi dëmtohet nën dorën e tij, pasi ai nuk e ka dorëzuar punën. Ky është mendim i Shafive dhe Hanbelive.

Marrja me mëditje e mëkueses

Marrja me mëditje nga ana e burrit gruan e tij për të mëkuar fëmijën e tij nuk lejohet, sepse kjo është diçka e detyrueshme për gruan[266].

Ndërsa marrja me mëditje e ndonjë tjetre dhe jo nënës së fëmijës, lejohet në këmbim të një mëditjeje të caktuar. Gjithashtu lejohet edhe në këmbim të ushqimit dhe veshjes së saj. Mosnjohja e mëditjes në këtë rast nuk sjell ndonjë konflikt. Tradita ka treguar se njerëzit janë zemërgjerë dhe bujarë ndaj mëkueseve si mëshirë për fëmijët. Kushtëzohet njohja e kohës së mëkimit dhe njohja e fëmijës me të parë si dhe vendi i mëkimit. Allahu i Lartësuar thotë:

Ajo është në pozitën e personit të veçantë, kështu që asaj nuk i lejohet të mëkojë një fëmijë tjetër.

Mëkuesja duhet ta mëkojë dhe të kryejë gjithçka ka nevojë fëmija, si p.sh. larjen e rrobave dhe gatimin e ushqimit të tij. Babai ka detyrë të paguajë shpenzimet e ushqimit dhe gjithçka ka nevojë fëmija. Nëse fëmija apo mëkuesja vdes, kontrata prishet, sepse dobia me rastin e vdekjes së mëkueses ka mbaruar me mbarimin e vetë objektit të asaj kontrate. Në rastin e vdekjes së fëmijës, bëhet e pamundur marrja e mëditjes.

Marrja me mëditje në këmbim të ushqimit dhe veshjes

Dijetarët kanë diskutuar për sa i përket çështjes së marrjes me mëditje në këmbim të ushqimit dhe veshjes. Këtë e kanë lejuar disa dhe disa të tjerë e kanë ndaluar. Argumenti i atyre që e kanë lejuar është transmetimi i Ahmedit dhe Ibn Maxhes nga Utbe ibën Nuder që ka thënë: “Ishim tek Profeti (a.s.) kur ai lexoi suren Esh-Shuara derisa arriti tek historia e Musait (a.s.), tha: “Musai e dha veten e tij me mëditje tetë vite apo dhjetë në këmbim të martesës dhe ushqimit të barkut”.[267] Kjo transmetohet nga Ebu Bekri, Omeri dhe Ebu Musa. Këtë mendim shfaq edhe Maliku dhe Hanbelitë. Këtë gjë e ka lejuar edhe Ebu Hanife por vetëm për mëkuesen e jo për shërbyesin.

Shafiu, Ebu Jusufi, Muhamedi, Hadeuija dhe Mensur Bil-lah kanë thënë se ajo nuk lejohet, për shkak të mosnjohjes dhe paditurisë.

Malikitë, të cilët e kanë lejuar mëditjen e punëtorit me ushqim dhe veshje, kanë thënë se kjo kryhet sipas traditës që njihet në popull. Ata kanë thënë se kur i thotë dikujt: “Korr të mbjellat e mia e ti ke gjysmën e tyre, bluaje grurin apo shtrydhe ullirin”, nëse ia jep gjysmën në vend, lejohet e nëse nënkupton gjysmën që del prej tyre, nuk lejohet për shkak të mosnjohjes së mëditjes.

Dhënia me qira e tokës[268]

Dhënia me qira e tokës lejohet dhe kushtëzohet të përmendet se për çfarë merret me qira, për të mbjella, pemë apo ndërtesë. Nëse është për t’u mbjellë duhet të përmendet se çfarë do të mbillet në të vetëm nëse pronari i jep leje të mbjellë në të ç’të dojë. Nëse këto kushte nuk realizohen, kontrata është e pavlefshme, sepse dobitë prej tokës ndryshojnë me ndryshimin e ndërtesës dhe të të mbjellave, ashtu siç ndryshon vonesa e të mbjellave në tokë. Ai ka të drejtë të mbjellë tjetër gjë ndryshe nga ajo e rënë dakord, me kusht që dëmi i saj të jetë sikurse dëmi i të mbjellave për të cilën u ra dakord apo më i vogël se ai. Daudi ka thënë: “Ai s’ka të drejtë ta bëjë një gjë të tillë”.

Dhënia me qira e kafshëve

Dhënia me qira e kafshëve është e lejuar dhe kushtëzohet përmendja e kohës apo e vendit, përmendja për çfarë merret me qira kafsha, për bartje apo hipje si dhe përmendja se ç’do të bartë apo kush do t’i hipi. Kur kafsha e marrë me qira për bartje apo hipje ngordh, nëse ajo ka qenë e caktuar, pra të bartë apo t’i hipet kësaj kafshe në veçanti, kontrata prishet, e nëse jo, pra ta kryejë këtë cilado kafshë, atëherë kontrata nuk prishet.

Qiradhënësi duhet të sjellë një tjetër dhe ai s’ka të drejtë të prishë kontratën, sepse ajo është lidhur për dobitë në përgjegjësinë e qiradhënësit kur ai ka mundësi të sjellë atë që e detyron kontrata. Për këtë çështje kanë rënë dakord juristët e katër medh’hebeve.

Dhënia me qira e shtëpive për banim

Dhënia me qira e shtëpive për banim bën të lejuar përfitimin prej banimit të saj, qoftë nëse banon në të vetë qiramarrësi apo sjell aty të tjerë, me hua apo edhe me qira. Por banuesit nuk i lejohet të sjellë në të ndonjë që mund të dëmtojë ndërtesën apo ta dobësojë atë, si p.sh. ndonjë farkëtar apo të ngjashëm. Qiradhënësi duhet të plotësojë tërë kushtet që qiramarrësi të mund të përfitojë ashtu si e kërkon edhe tradita.

Dhënia me qira e objektit të marrë me qira

Qiramarrësit i lejohet të japë me qira objektin e marrë me qira. Nëse është kafshë, duhet që puna të jetë e njëjtë apo e përafërt me punën për të cilën është marrë me qira herën e parë që të mos e dëmtojë atë. Atij i lejohet të japë me qira objektin e marrë me qira kur e shtie atë në dorë me të njëjtën pagesë që e ka marrë, me më shumë apo më pak.

Dëmtimi i sendit të dhënë qira

Sendi i dhënë qira është i sigurtë (amanet) në dorën e qiramarrësit, sepse ai e ka shtënë në dorë për të përfituar prej dobisë së saj të cilën e meriton. Nëse dëmtohet, ai nuk dëmshpërblen vetëm nëse e bën me qëllim apo neglizhon në ruajtjen e tij. Kush merr me qira një kafshë për t’i hipur dhe e zotëron atë me frerët ashtu siç ndodh zakonisht, ai nuk dëmshpërblen.

Mëditësi (El Exhir)

Mëditësi mund të jetë i veçantë dhe i përgjithshëm:

Mëditësi i veçantë është perosni që merret me mëditje për një kohë të caktuar për të punuar në të. Nëse koha nuk është e njohur, kontrata e qirasë është e pavlefshme dhe secili: mëditësi apo mëditdhënësi ka të drejtë ta prishë atë kur të dojë.

Në kontratën e mëditmarrjes (qirasë), nëse mëditësi ia dorëzon veten mëditdhënësit për një kohë, në këtë rast atij nuk i takon tjetër veç mëditjes së ngjashme[269] për kohën në të cilën ka punuar. Mëditësit të veçantë nuk i lejohet që gjatë kohës së rënë dakord të punojë për tjetërkënd veç mëditësit, sepse nëse punon për tjetër njeri në këtë kohë, i pakësohet nga mëditja e tij në masën e punës që ka bërë tek tjetri.

Ai ka të drejtë të marrë mëditjen në momentin që dorëzon veten e tij dhe nuk është tërhequr nga puna për të cilën është marrë me mëditje. Ai gjithashtu ka të drejtën e mëditjes së plotë, nëse mëditdhënësi e prish kontratën para kohës së rënë dakort për të në kontratë pa ndonjë justifikim që e detyron të prishë kontratën si p.sh. që mëditësi (punëtori) të mos jetë më i aftë për punë apo të sëmuret aq sa të mos mundet të punojë.

Nëse gjendet ndonjë justifikim i tillë, si p.sh. pamundësi apo e metë dhe mëditdhënësi e prish kontratën, mëditësi nuk merr veç mëditjes për kohën në të cilën ka punuar dhe mëditdhënësi nuk detyrohet të japë mëditjen e plotë. Mëditësi i veçantë është sikurse i autorizuari, pra ai është i besuar për punën që i është dhënë. Ai nuk dëmshpërblen për të vetëm nëse e dëmton vetë apo neglizhon. Nëse neglizhon apo dëmton, ai dëmshpërblen sikurse çdo njeri tjetër prej të besuarve.

Mëditësi i përbashkët

Mëditësi i përbashkët është ai që punon për më shumë se një person. Të tërë janë pjesëtarë në dobinë e tij, si p.sh. ngjyrosësit, rrobaqepësit, kovaçët, marangozët, hekurosësit e ai që i jep mëditje, nuk ka të drejtë ta ndalojë të punojë për ndonjë tjetër dhe mëditësi nuk paguhet vetëm se me punën që bën.

Por dora e tij, a është dëmshpërblyese apo e sigurtë (amanet)?

Imam Aliu, Omeri (r.a.), Shurejh El Kadi, Ebu Jusufi, Muhamedi dhe Malikitë mendojnë se dora e mëditësit të përbashkët është dëmshpërblyese. Ai e dëmshpërblen sendin e dëmtuar edhe nëse nuk është ai shkaku, pra ta ketë bërë me qëllim apo ka neglizhuar. Kjo bëhet për të mbrojtur pasuritë e njerëzve dhe interesat e tyre.

Bejhakiu transmeton nga Aliu (r.a.) se ai i detyronte ngjyrosësit dhe ndërtuesit të dëmshpërblenin dhe ka thënë: “Nuk i bën dobi njerëzve, përveçse kjo mënyrë”.[270]

Gjithashtu transmetohet se Shafiu (r.a.) përmend se Shurejhi ka deklaruar se ngjyrosësit duhet të dëmshpërblejnë. Ai detyroi një ngjyrosës të dëmshpërblente kur iu dogj shtëpia. Ai i tha: “A më detyron të dëmshpërblej kur mua më është djegur shtëpia?” Shurejhi i tha: “Po t’i ishte djegur shtëpia e klientit a do t’ia lije pa ia marrë mëditjen tënde?”

Ebu Hanife dhe Ibn Hazmi mendojnë se dora e tij është e besuar (amanet) dhe nuk dëmshpërblen, vetëm në rast se e bën me qëllim apo neglizhencë. Ky është edhe mendimi më i saktë në medh’hebin e Hanbelive si dhe më e sakta nga thëniet e Shafiut (r.a.).

Ibn Hazmi ka thënë: “Mëditësi i përbashkët apo jo i përbashkët dhe ndërtuesi nuk dëmshpërblejnë, vetëm nëse vërtetohet neglizhenca apo qëllimi i tij në të”.

Prishja e kontratës së qirasë

Qiraja është kontratë detyruese, ku asnjë prej kontratuesve s’ka të drejtë ta prishë atë, sepse ajo është kontratë shkëmbimi. Kjo ndodh vetëm në rast se ekziston diçka që e prish kontratën, si p.sh. ekzistenca e ndonjë të mete.

Kështu, kontrata e qirasë nuk prishet me vdekjen e ndonjërit prej kontratuesve, kur objekti i qirasë është i padëmtuar. Trashëgimtari zë vendin e tyre qoftë qiradhënës apo qiramarrës. Kjo gjë është në kundërshtim me Hanefitë, Dhahiritë, Sha’biun, Theurin dhe Lejth ibën Sa’din.

Ajo nuk prishet me shitjen e objektit të qirasë qiramarrësit apo tjetër personi dhe blerësi, nëse nuk është qiramarrësi, e shtie atë në dorë pas mbarimit të kohës së qirasë[271]. Kontrata prishet në këto raste:

Ndodhja e ndonjë të mete në objektit e qirasë, kur është në dorën e qiramarrësit apo shfaqja e ndonjë të mete të vjetër.
Dëmtimi total i objektit të qirasë, nëse është i caktuar si p.sh. ndonjë shtëpi apo kafshë e caktuar.
Dëmtimi i sendit të dhënë me qira, si p.sh. rroba e dhënë për qepje, sepse pas dëmtimit të tij nuk mund të merret ajo për të cilën është lidhur kontrata.
Marrja e dobisë për të cilën u lidh kontrata, plotësimi i punës apo mbarimi i kohës, vetëm nëse ekziston ndonjë justifikim që pengon prishjen, si p.sh. nëse mbaron koha e qirasë së tokës së mbjellë para se të korren të mbjellat. Toka mbetet nën qiramarrësin me mëditjen e ngjashme, derisa ta korrë edhe sikur kjo të kërkojë detyrimin e qiradhënësit (të zotit të tokës) për të evituar kështu dëmin ndaj qiramarrësit që shkaktohet nëse shkulen të mbjellat para kohe.
Hanefitë kanë thënë: “Prishja e kontratës për ndonjë justifikim që mund të ndodhë, qoftë edhe nga ana e qiramarrësit, lejohet. P.sh. nëse merr me qira një dyqan për të tregtuar në të e t’i digjet tërë pasuria e tij, t’i vidhet, t’i uzurpohet apo të falimentojë, ai ka të drejtë ta prishë kontratën”.

Kthimi i objektit të marrë qira

Kur periudha e qirasë mbaron, duhet që qiramarrësi të kthejë sendin e marrë qira. Nëse është prej pasurive të tundshme, ia dorëzon atë të zotit. Nëse është prej pasurive të patundshme ia dorëzon të zotit bosh nga gjitha sendet e tij. Nëse është tokë bujqësore, ia dorëzon atë bosh nga çdo lloj bime vetëm nëse kjo është e pamundur, ashtu siç u përmend edhe më lart. Atëherë ajo mbetet në dorën e qiramarrësit derisa të korrë të mbjellat në këmbim të mëditjes së ngjashme.

Hanbelitë kanë thënë: “Kur mbaron koha e kontratës, qiramarrësi heq dorë nga objekti e nuk e ka detyrë ta kthejë tek i zoti e as të paguajë shpenzimet për kthimin sikurse ruajtësi, sepse ajo është kontratë që nuk dëmshpërblehet, kështu nuk detyron kthimin e objektit apo shpenzimin për kthimin e tij. Pas mbarimit të kohës, objekti është në dorën e qiramarrësit si amanet e nëse dëmtohet jo nga pakujdesia e tij, ai nuk dëmshpëblen për të.

Marrëveshja për tregti – Shoqëria aksionare (El Mudaraba)

Fjala mudaraba vjen nga fjala lëvizje në tokë, që është udhëtimi për tregti. Allahu i Lartësuar thotë:

وَآخَرُونَ يَضْرِبُونَ فِي الْأَرْضِ يَبْتَغُونَ مِنْ فَضْلِ اللَّهِ

“…disa do të udhëtojnë nëpër botë, duke kërkuar mirësitë e Tij (për jetesë)…” (El-Muzemil, 20).

Gjithashtu ka lidhje edhe me fjalën arabe El Kard që do të thotë ndarje, sepse pronari ndan një pjesë të pasurisë së tij që të tregtojë me të si dhe një pjesë të fitimit të saj. Gjithashtu quhet edhe marrëveshje e me të këtu nënkuptohet kontrata mes dy personave, ku njëri prej tyre t’i paguajë para një tjetri që ai të tregtojë me to dhe fitimi të jetë mes tyre sipas marrëveshjes që ata bëjnë.

Dispozita e saj

Marrëveshja për tregti është e lejuar me konsensus. Profeti (a.s.) ka punuar me këtë mënyrë për Hatixhen (r.a.) me pasurinë e saj kur udhëtoi për në Siri para se t’i vinte shpallja. Me të punohej edhe para Islamit dhe Islami e miratoi atë.

Hafidh ibn Haxher ka thënë: “Ne saktësojmë se kjo marrëveshje vërtetohet të ketë ekzistuar në kohën e Profetit (a.s.), ai e dinte këtë dhe e miratoi, ndryshe nuk do të lejohej”.

Transmetohet se Abdullah dhe Ubejdullah, dy bijtë e Umer ibën El-Hatabit (r.a.), dolën me ushtrinë e Irakut. Kur u kthyen, kaluan tek njëri prej nëpunësve të Omerit, që ishte Ebu Musa El Esh’ari, i cili ishte guvernatori i Basrës. Ai i mirëpriti dhe u tha atyre: “Do t’ju jap diçka që mund t’ju sjellë dobi”. Ata e miratuan. Pastaj u tha: “Këtu keni nga pasuria e Allahut të cilën dua ta dërgoj tek prijësi i besimtarëve. Jua jap atë juve paradhënie e të blini me to mallra nga të Irakut pastaj t’i shitni ato në Medine. Kapitalin t’ia jepni prijësit të besimtarëve dhe ju të dy të merrni fitimin”. Ata pranuan ta bënin një gjë të tillë. Ai ua dha ato dhe i shkroi Omerit që të merrte prej tyre pasurinë. Kur arritën në Medine, shitën e fituan. Omeri, pasi pa këtë veprim, u tha:

– “A tërë ushtria mori para sikurse edhe ju ?”

– “Jo! – i thanë”.

– “Ju jeni djemtë e prijësit të besimtarëve, – u tha Omeri, – prandaj ju ka dhënë. Jepini pasurinë dhe fitimin e saj !”

Abdullahu heshti ndërsa Ubejdullahu tha:

– “O prijësi i besimtarëve, nëse pasuria do të humbte, a do ta dëmshpërblenim ?”

Omeri nguli këmbë e përsëri e u tha:

– “Jepeni !”.

Abdullahu heshti e Ubejdullahu përsëri tha të njëjtën gjë. Njëri prej njerëzve të ulur tek Omeri, i tha:

– “O prijës i besimtarëve, po sikur ta konsideroje atë si marrëveshje për tregti (Mudarabe)? Atëherë Omeri pranoi dhe mori pasurinë dhe gjysmën e fitimit të saj, ndërsa Abdullahu dhe Ubejdullahu morën gjysmën tjetër.»[272]

Urtësia e saj

Islami e ka legjitimuar dhe lejuar marrëveshjen për tregti për t’i lehtësuar jetesën njerëzve. Disa njerëz mund të posedojnë pasuri por nuk kanë aftësi të investojnë në pasuritë që kanë. Njëkohësisht, mund të jetë dikush që nuk ka pasuri, por ka aftësi të bëjë investime. Pra Islami e ka lejuar këtë marrëdhënie, që secila palë të përfitojë. Mundet që me anë të kësaj pasurie i zoti i saj të përfitojë prej përvojës së aksonierit dhe vetë aksioneri përfiton nga pasuria. Kjo realizohet me bashkëpunimin e pasurisë me punën dhe Allahu i ka legjitimituar kontratat për të realizuar interesat dhe nevojat e njerëzve.

Shtylla e saj

Shtylla e marrëveshjes për tregti është kërkesa dhe pranimi, që burojnë prej atij që është i aftë të kryejë këtë kontratë. Për të nuk kushtëzohet ndonjë shprehje e veçantë, por kontrata lidhet me gjithçka që nënkupton këtë marrëdhënie, sepse në kontrata merren në konsideratë qëllimet dhe jo shprehjet.

Kushtet e saj

Për këtë lloj kontrate kushtëzohen kushtet e mëposhtëme:

Kapitali duhet të jetë në të holla e nëse është bizhuteri apo mallra tregtie nuk vlen.

Ibn Mundhiri ka thënë: “Tërë dijetarët që njohim, kanë rënë dakord se nuk lejohet që një person ta konsiderojë borxhin e tij ndaj borxhmarrësit si aksion”.

Kapitali të jetë i njohur, pra të dallohet kapitali me të cilin ai tregton prej fitimit që ndahet mes tyre sipas marrëveshjes.
Fitimi i ndarë mes të zotit të kapitalit dhe punëtorit të llogaritet me përqindje, si p.sh. gjysma, një e treta apo një e katërta, sepse Profeti (a.s.) lidhi marrëveshje me banorët e Hajberit për gjysmën e prodhimeve që dilte nga ajo.[273]

Ibn Mundhiri ka thënë: “Tërë ata që njohim kanë rënë dakord se marrëveshja për tregti është e pavlefshme nëse ndonjëri prej tyre apo të dy i lejojnë vetes para të caktuara.

Kjo motivohet se nëse kushtëzohet një masë e caktuar për njërin prej tyre, fitimi ndoshta mund të jetë vetëm sa ajo masë e atë e merr ai që i ka kushtëzuar për vete dhe tjetri nuk merr asgjë. Kjo është në kundërshtim me qëllimin prej kësaj kontrate me të cilën synohet përfitimi i të dy kontratuesve.

Kjo kontratë duhet të jetë e përgjithshme. Kështu, i zoti i kapitalit nuk e kufizon punëtorin të tregtojë me ndonjë vend të caktuar apo me ndonjë produkt të veçantë, të tregtojë në një pjesë të kohës, të mos bashkëpunojë vetëm se me një person të caktuar e të tjera kushte, sepse kushtëzimi i këtij kufizimi shpesh e pezullon synimin e kontratës që është vetë fitimi. Pra, veprimtaria nuk duhet të kushtëzohet. Ndryshe, kontrata do të prishet.

Ky është medh’hebi i Malikut dhe Shafiut. Ndërsa Ebu Hanife dhe Ahmedi nuk e kanë kushtëzuar këtë kusht dhe kanë thënë se kjo kontratë, ashtu siç është e vlefshme pa asnjë kusht, ajo lejohet edhe e kushtëzuar. Në rast kushtëzimi, punëtorit nuk i lejohet të shkelë kushtet që i janë vënë e në të kundërt, ai dëmshpërblen.

Transmetohet nga Hakim ibën Hazam se ai i kushtëzonte personit nëse i jepte para për të tregtuar për të: “Të mos e vësh pasurinë time në në det, mos të zbresësh me të në luginë të lagësht. Nëse do ta bësh këtë, do të dëmshpërblesh pasurinë time”.[274]

Përmendja e kohës së kësaj kontrate nuk është prej kushteve të saj, sepse ajo është kontratë e lejuar që mund të prishet në cilëndo kohe. Gjithashtu, nuk është kusht që të jetë vetëm mes dy muslimanësh, por vlen edhe nëse është mes një muslimani dhe një jomuslimani.

Punëtori është i besueshëm

Kur kontrata e ortakësisë për tregti lidhet dhe punëtori shtie në dorë kapitalin, dora e punëtorit në pasuri është si përgjegjësia e të besuarit (amanet), pra nuk dëmshpëblen vetëm nëse e dëmton me qëllim. Nëse pasuria dëmtohet pa agresion nga ai, ai s’ka asnjë përgjegjësi. Në rast se pretendon se pasuria i ka humbur apo dëmtuar, për bazë merret fjala e tij me betimin, sepse në origjinë ai nuk është mashtrues.

Punëtori tregton me pasurinë që ka marrë

Punëtori nuk ka të drejtë të lidhë tjetër kontratë me pasurinë që ka marrë për tregti. Në rast se ndodh kjo, konsiderohet agresion nga ana e tij. Në librin ‘Bidajetu el Muxhtehid’, autori ka thënë: “Juristët e shquar të viseve nuk kanë patur diskutime nëse punëtori ia jep kapitalin një tjetër punëtori, ai mban përgjegjësi dhe dëmshpërblen nëse humbet në tregti. Nëse fiton, kjo varet nga kushti i tij. Ai që ka punuar në bazë të kushtit të tij, merr pjesën që i takon nga ai që i dha kapitalin, i cili i jep pjesën që i takon nga pjesa e mbetur e pasurisë”[275].

Shpenzimet e punëtorit

Shpenzimet e punëtorit, në veprimtarinë e kësaj kontrate, janë prej pasurisë së tij kur është në vend apo edhe kur udhëton për tregti, sepse shpenzimet e tij mund të jenë sa tërë fitimi. Me këto shpenzime ai mund t’a marrë të tërë atë e të zotit të kapitalit s’i mbetet gjë. Ai përfiton një pjesë të kushtëzuar të fitimit e përveç saj, s’ka të drejtë gjë tjetër.

Por, nëse i zoti i kapitalit e lejon punëtorin të shpenzojë për veten e tij nga kapitali i kontratës gjatë udhëtimit të tij apo kjo gjë është traditë, atëherë atij i lejohet të shpenzojë nga kapitali i kontratës. Imam Maliku mendon se punëtori ka të drejtë të shpenzojë prej kapitalit të kontratës, kur ky kapital është i madh dhe e lejon një gjë të tillë.

Prishja e kontratës

Kontrata prishet në rastet e mëposhtme:

Kur ajo humbet një prej kushteve të vlefshmërisë.
Nëse ajo humbet një prej kushteve të vlefshmërisë, ndërkohë që punëtori e ka shtënë në dorë kapitalin dhe ka tregtuar me të, ai merr mëditjen e punës së bërë sepse puna e tij ka qenë me leje nga i zoti i kapitalit. Ai ka bërë punë për të cilën meriton mëditjen. Ndërsa fitimi apo humbja është i të zotit të kapitalit, sepse punëtori është thjesht punëtor me mëditje dhe nuk dëmshpërblen vetëm në rast agresioni.
Nëse punëtori dëmton me dëshirë, neglizhon në ruajtjen e kapitalit apo bën diçka që bie në kushndërshtim me synimin e kontratës, kontrata prishet dhe punëtori dëmshpërblen pasurinë nëse dëmtohet, sepse ai është shkaktari i këtij dëmi.
Nëse punëtori apo i zoti i kapitalit vdes, kontrata prishet.

Veprimi i punëtorit pas vdekjes së të zotit të kapitalit

Nëse vdes i zoti i kapitalit, edhe kontrata prishet me vdekjen e tij. Kur ajo prishet, punëtori nuk ka të drejtë të veprojë në kapital. Nëse vepron pas njoftimit për vdekjen apo pa lejen e trashëgimtarëve, ai konsiderohet uzurpues dhe dëmshpërblen. Nëse fiton, fitimi ndahet mes tyre.

Ibn Tejmija ka thënë: “Kështu ka gjykuar prijësi i besimtarëve, Umer ibën Hatabi (r.a.), kur djemtë e tij morën prej pasurisë së shtetit dhe tregtuan me të pa të drejtë. Ai e konsideroi këtë veprim si marrëveshje tregtie. Nëse kontrata prishet dhe tërë kapitali është mall tregtie, i zoti i kapitalit dhe punëtori mund ta shesin atë apo ta ndajnë mes tyre, sepse kjo është e drejtë e tyre. Nëse punëtori pranon që malli të shitet por i zoti i kapitalit refuzon, ai detyrohet ta shesë, sepse punëtori ka të drejtën e tij në fitim që e cila nuk mund ta arrihet, përveçse me shitjen e mallit. Ky është medh’hebi i Shafive dhe Hanbelive.

Kushtëzimi i prezencës së të zotit të kapitalit gjatë ndarjes

Ibn Rushdi ka thënë: “Dijetarët kanë rënë dakord se punëtorit nuk i lejohet të marrë pjesën e tij të fitimit, përveçse në prezencë të të zotit të kapitalit. Prezenca e tij është kusht në ndarjen e pasurisë kur punëtori të marrë pjesën e tij dhe nuk mjafton ta ndajë atë në prani të dëshmitarëve apo të tjerëve.

Transferta (El Hiualatu)

Përkufizimi i saj

El Hiualatu në gjuhë do të thotë zhvendosje dhe këtu nënkuptohet zhvendosja e borxhit prej përgjegjësisë së transferuesit në përgjegjësinë e të transferuarit. Pra ajo kërkon ekzistencën e transferuesit, të transferuarit dhe të transferuarit tek ai. Transferuesi është borxhmarrësi, i transferuari është borxhdhënësi dhe i transferuari tek ai është ai që shlyen borxhin. Transferta është prej atyre veprimeve që nuk ka nevojë për kërkesë dhe pranim. Vlen me tërë fjalët që dëftojnë për të, p.sh. “të transferoj” apo “ndiqe për borxhin tënd filanin”, etj.

Ligjshmëria e saj

Islami e ka konsideruar atë legjitime për hir të nevojës. Imam Buahriu dhe Muslimi transmetojnë nga Ebu Hurejra se Profeti (a.s.) ka thënë: “Zgjatja e borxhit nga i pasuri është padrejtësi e nëse ndonjërit prej jush i kërkohet të ndjekë një të pasur, le ta ndjekë atë[276].”[277] Në këtë hadith Profeti (a.s.) urdhëron borxhdhënësin se, në rast se borxhmarrësi e transferon tek ndonjë i pasur që ka mundësi ta shlyejë borxhin, ta pranojë këtë transfertë dhe të ndjekë atë tek i cili është transferuar e të kërkojë prej tij derisa të marrë të drejtën.

Ku urdhër, a është për detyrim apo për pëlqim?

Shumica e Hanbelive, Ibn Xheriri, Ebu Theuri dhe Dhahiritë deklarojnë se borxhdhënësi duhet ta pranojë transfertën tek një i pasur duke punuar me këtë hadith. Shumica e dijetarëve kanë thënë se urdhëri është për pëlqim.

Kushtet e vlefshmërisë së saj

Për vlefshmërinë e transfertës kushtëzohen kushtet e mëposhtme:

Pranimi i borxhmarrësit dhe borxhdhënësit e jo e të transferuarit duke e argumetuar me hadithin e lartpërmendur. Profeti (a.s.) i ka përmendur ata të dy sepse borxhmarrësi ka të drejtë të shlyejë borxhin në çfarëdo mënyrë do dhe se borxhdhënësi, ka të drejtën e tij në përgjegjësinë e borxhmarrësit kështu që nuk transferohet vetëm se me dëshirën e tij. Thuhet se pranimi i tij nuk kushtëzohet, sepse i transferuari duhet ta pranojë atë me thënien e Profetit (a.s.): “Nëse ndonjëri prej jush transferohet tek një i pasur, le ta ndjekë”. Gjithashtu ai ka të drejtë të marrë të drejtën e tij qoftë prej vetë borxhmarrësit, apo dikujt që është në vend të tij.

Ndërsa moskushtëzimi i miratimit të personit tek i cili transferohet, bazohet në arsyetimin se Profeti (a.s.) nuk e ka përmendur atë në hadith dhe se borxhmarrësi e ka vënë atë në vend të tij për sa i përket përgjegjësisë së shlyerjes së borxhit dhe dihet se kush ka përgjegjësi nuk është i nevojshëm miratimi i tij për shlyerjen e kësaj përgjegjësie. Tek Hanefitë dhe Estehri, prej dijetarëve Shafi, kushtëzohet edhe miratimi i tij.

Përngjasimi i dy të drejtave në lloj, masë, në hyrjen e kohës së shlyerjes, në vonesë dhe cilësi. Transferta nuk vlen nëse borxhi është flori dhe e transferojnë që në vend të tij të marrin argjend.

E njëjta gjë edhe nëse koha e shlyrjes së borxhit është në moment dhe ai e transferon që ta marrë më vonë apo e kundërta.

Gjithashtu transferta nuk vlen nëse ndryshojnë të dy borxhet për nga cilësia apo njëri prej tyre është më i madh se tjetri.

Stabiliteti i borxhit. Kështu, nëse e transferon tek një nëpunës që ende s’e ka marrë pagën e tij, transferta nuk vlen.
Secila prej dy të drejtave të jetë e njohur.

A hiqet përgjegjësia e borxhmarrësit me transfertën?

Nëse transferta është e vlefshme, përgjegjësia e borxhmarrësit bie. Nëse i transferuari falimenton, e mohon transfertën apo vdes, borxhdhënësi nuk i kërkon asgjë borxhmarrësit. Ky është edhe mendimi i shumicës së dijetarëve.

Vetëm Malikitë kanë thënë: “Vetëm në rast se borxhmarrësi ka mashtruar borxhdhënësin dhe e ka transferuar tek një i varfër”.

Maliku në ‘El Muata’ ka thënë: “Sipas nesh, kur një person transferon një person tek një tjetër për një borxh që ka ndaj tij, nëse i transferuari tek ai falimenton apo vdes dhe nuk e ka shlyer borxhin, borxhdhënësi nuk ka ç’të kërkojë nga ai që e ka transferuar (borxhmarrësi) asgjë. Për këtë çështje s’ka diskutime mes nesh”.

Ebu Hanife, Shurejhi, Othman El Bet-ti e të tjerë kanë thënë: “I zoti i borxhit nëse i transferuari tek ai vdes, falimeton apo e mohon transfertën, i kthehet borxhmarrësit të parë”.

Bashkëngjitja (Esh Shuf’atu)

Përkufizimi i saj

Fjala shuf’atu vjen nga fjala përfshirje dhe ka qenë e njohur ndër arabët. Para Islamit, një person, nëse donte të shiste një shtëpi apo një kopsht, atij i shkonte komshiu, ortaku dhe shoku dhe i kërkonte t’ia shiste atij shtëpinë apo kopështin. Ai e bënte këtë duke i dhënë atij përparësi ndaj blerësve të tjerë që vinin pas tyre. Kështu ajo u quajt bashkëngjitje (shuf’a). Në legjislacion me të nënkuptohet zotërimi i pronës që duhet të shitet me detyrim ndaj blerësit për shpenzimet dhe çmimin që ka shpenzuar.

Ligjshmëria i saj

Ajo vërtetohet me traditë profetike si dhe tërë dijetarët kanë rënë dakord se ajo është legjitime. Buhariu transmeton nga Xhabir ibën Abdullah se “Profeti (a.s.) ka marrë vendim për bashkëngjitje në pasuritë që nuk ndahen. Nëse vihen kufijtë dhe rrugët ndahen, nuk ka më të drejtë bashkëngjitjeje.”[278]

Urtësia e saj

Islami e ka lejuar bashkëngjitjen për të ndaluar dëmin dhe për të evituar konfliktin, sepse e drejta e bashkëngjitësit për zotërimin e objektit të cilin e ka blerë një i huaj, e ruan atë nga ndonjë dëm që mund të vijë nga ky i huaj që ka ardhur aksidentalisht. Shafiu përmend se dëmi mund të jetë rrjedhojë e vështirësisë së kufizimit, krijimit të ambienteve të nevojshme rreth saj, etj. Thuhet se dëmi mund të jetë ortakëria e keqe.

Bashkëngjitja për jomuslimanin

Bashkëngjitja, ashtu si i lejohet muslimanit, tek shumica e juristëve ajo i lejohet edhe jomuslimanit. Ahmedi, Hasani dhe Sha’bi kanë thënë: “Ajo nuk i lejohet jomuslimanit, sepse Darekutni transmeton nga Enesi se Profeti (a.s.) ka thënë: “I krishteri nuk ka të drejtë bashkëngjitjeje”.[279]

Kërkimi leje nga ortaku në shitje

Ortaku duhet t’i kërkojë leje ortakut të tij nëse shet pjesën e vet. Nëse e shet por nuk i ka dhënë leje, ai ka të drejtën e tij në të. Nëse e lejon ta shesë dhe i thotë se s’ka nevojë për të, ai s’ka më të drejtë ta kërkojë atë pas shitjes. Ky është edhe gjykimi i Profetit (a.s.) e ndaj tij s’ka asnjë kundërshtim.

Muslimi transmeton nga Xhabiri se ai ka thënë: “Profeti (a.s.) ka vendosur për të drejtën e kërkimit të bashkëngjitjes në çdo ortakëri që nuk është ndarë: shtëpi apo kopësht. Ortakut nuk i lejohet ta shesë derisa të marrë lejen e ortakut të tij. Ai, nëse e do, e merr e nëse nuk e do, e lë. Nëse e shet pa i marrë leje, ai ka të drejtë ta kërkojë atë.”[280]
Gjithashtu nga Xhabiri transmetohet të ketë thënë se Profeti (a.s.) ka thënë: “Kush është ortak në pemë apo shtëpi, ai nuk ka të drejtë ta shesë derisa të marrë lejen e ortakut të tij. Nëse e do, e merr, e nëse jo, e lë”.[281] Këtë hadith e transmeton Jahja ibën Adem nga Zuhejri nga Ebu Zubejri dhe zinxhiri i tij i transmetimit është sipas kushteve të Muslimit.

Ibn Hazimi ka thënë: “Ai që ka një gjë të tillë, nuk i lejohet ta shesë para se t’ia ofrojë atë ortakut të tij apo ortakëve. Nëse ai që është ortak me të dëshiron ta marrë me çmimin që i kanë ofruar të tjerët, ai ka përparësi. Nëse nuk do, e drejta e tij ka rënë dhe ai s’ka të drejtë ta kërkojë pasi ortaku i tij ta ketë shitur. Nëse nuk ia ka ofruar atij, siç e përmendëm, dhe ia shet tjetërkujt, ortaku i tij ka të drejtë të zgjedhë mes miratimit të kësaj shitjeje apo ta prishë atë dhe atë pjesë ta marrë për vete me çmimin që është shitur”.

Ibn Kajimi ka thënë: “Ky është edhe gjykimi i Profetit (a.s.) e për të s’ka asnjë kundërshtim. Kjo është e vërteta e padiskutueshme”. Disa dijetarë, e mes tyre Shafitë, kanë thënë se urdhri këtu nënkupton se kjo vepër është e pëlqyeshme.

Neveviu ka thënë: “Ndër dijetarët tanë, kjo dispozitë, pra njoftimi i ortakut paraprakisht, është e pëlqyeshme dhe shitja para njoftimit është e urryer, por jo e ndaluar”.

Mashtrimi me qëllim rrëzimin e së drejtës së bashkëngjitjes

Mashtrimi për të rrëzuar të drejtën e bashkëngjitjes nuk lejohet, sepse kjo do të thotë anulim të së drejtës së muslimanit. Transmetohet nga Ebu Hurejra në formë merfu: se Profeti (a.s.) ka thënë: “Mos bëni atë që bënë hebrenjtë, duke bërë të lejuara ndalesat e Allahut me hilet më të vogla.”[282] Ky është edhe medh’hebi i Malikut dhe Ahmedit. Ebu Hanife dhe Shafiu mendojnë se hilet lejohen. Hile për rrëzimin e së drejtës së bashkëngjitjes kemi p.sh., kur personi ta njohë blerësin si pronar të një pjese të pasurisë e me këtë njohje ky bëhet ortak i tij. Pastaj pjesën që mbetet ia shet ose ia dhuron.

Kushtet e bashkëngjitjes

Për të marrë të drejtën e bashkëngjitjes, kushtëzohen kushtet e mëposhtëme:

Objekti ku kërkohet kjo e drejtë të jetë pasuri e patundur, si p.sh. tokë apo shtëpi dhe gjithçka që ka lidhje të përhershme me to, si p.sh. pemë, ndërtesa, dyer e dollape e gjithçka tjetër hyn në shitje, e bazuar nga transmetimi i mësipërm i Xhabirit (r.a.) që ka thënë: “Profeti (a.s.) ka dhënë të drejtën e bashkëngjitjes në çdo ortakëri që nuk është ndarë: shtëpi apo kopsht”.[283]

Ky është medh’hebi i shumicës së juristëve, të cilët kundërshtohen në këtë pikë nga dijetarët e Mekës, Dhahiritë dhe Ahmedi sipas një transmetimi të tij. Ata kanë thënë se e drejta e bashkëngjitjes jepet në çdo gjë, sepse dëmi që mund t’i bëhet ortakut në pasuri të paluajtshme, mund t’i ndodhë edhe ortakut në pasuri të luajtshme, sepse Xhabiri në një transmetim ka thënë: “Profeti (a.s.) ka dhënë të drejtën e bashkëngjitjes për çdo gjë”.[284]

Ibn Kajimi ka thënë: “Transmetuesit e këtij hadithi janë të besueshëm.

Gjithashtu ata bazohen edhe në hadithin e Ibn Abasit, ku Profeti (a.s.) ka thënë: “Bashkëngjitja është në çdo gjë”[285] dhe transmetuesit e tij janë të besueshëm, porse ky hadith cënohet duke qenë i formës mursel. Et-Tahaui ka nxjerrë një dëshmues për të nga hadithi i Xhabirit me një sened të pranueshëm.

Ibn Hazimi mbështetet në të dhe ka thënë: “Bashkëngjitja është e detyruar në çdo pjesë që shitet e pandarë mes dy apo më shumë personave, nga çdo lloj gjëje qoftë, e ndashme apo jo, tokë, një pemë e vetme apo më shumë, një skllav apo skllave, armë, ushqim, kafshë apo çdo gjë që shitet”.

Kërkuesi i bashkëngjitjes të jetë ortak në objekt, ortakëria të jetë në kohë para shitjes dhe pjesa e secilit prej ortakëve të mos jetë e dallueshme, pra ajo të jetë e pandashme. Transmetohet nga Xhabiri (r.a.) se ka thënë: “Profeti (a.s.) ka dhënë të drejtën e bashkëngjitjes në çdo pasuri që nuk ndahet, nëse vihen kufijtë dhe rrugët dallohen, s’ka më të drejtë bashkëngjitje”.[286] E transmetojnë të pestë autorët e përmbledhjes së haditheve. Pra, bashkëngjitja pranohet në çdo pasuri të përbashkët që pranon ndarje. Kur ajo ndahet dhe mund të vihen kufijtë dhe rrugët mes tyre, nuk ka më të drejtë bashkëngjitje.

Meqë bashkëngjitja i jepet ortakut, ajo pranohet aty ku ka mundësi ndarjeje dhe ortaku detyrohet ta ndajë, me kusht që ai të përfitojë nga pjesa e ndarë ashtu siç përfitonte edhe para ndarjes. Për këtë, e drejta e bashkëngjitjes nuk jepet tek ai objekti i cili, nëse ndahet, dobia e tij humbet. Në librin ‘El Minhaxh’ autori thotë: “çdo gjë, e cila po të ndahet, humbet dobia e saj, si p.sh. banjë apo mulli, në to nuk ka të drejtë bashkëngjitje në më të saktën e mendimeve”.

Maliku transmeton nga Ibn Shihab e ky nga Ebu Seleme ibën Abdurrahmani dhe Said ibën Musejebi se «Profeti (a.s.) ka dhënë të drejtën e bashkangjitjes aty ku nuk mund të ndahet mes ortakëve. Por kur kufijtë mes tyre mund të vihen, s’ka më të drejtë bashkëngjitje.»[287] Ky është edhe medh’hebi i Aliut, Othmanit, Omerit, Said ibën Musejebit, Sulejman ibën Jesar, Umer ibën Abdul Azizit, Rabias, Malikut, Shafiut, Euzait, Ahmedit, Is’hakut, Ubejdullah ibën Hasen dhe shi’itëve Imami.

Në librin “Sherh Es Suneh”, autori ka thënë: “Dijetarët kanë rënë dakord se e drejta e bashkëngjitjes i jepet ortakut në shtëpinë që mund të ndahet, nëse njëri prej oratkëve shet pjesën e tij para ndarjes. Të tjerët kanë të drejtë ta marrin atë me bashkëngjitje me të njëjtin çmim që është vënë për shitje. Nëse e shet me diçka me vlerë, si p.sh. rroba, ai merr vlerën e tij”. Ndërsa fqinji s’ka të drejtë bashkëngjitje tek ata.

Këta i kundërshtojnë Hanefitë që kanë thënë: “Bashkëngjitja është e renditur. Pra, së pari ajo i jepet ortakut i cili nuk e ka ndarë objektin, pastaj pas tij vjen ortaku që e ka ndarë me të, nëse ka mbetur ortakëri në një rrugë, pastaj, pas tyre, fqinji ngjitur”.

Disa dijetarë kanë marrë të mesmen dhe e japin këtë të drejtë në rast pjesëmarrjeje në njërën prej të drejtave të pronësisë, si p.sh. rrugë, ujë etj., por e kanë mohuar këtë të drejtë kur çdo pronësi dallohet me rrugën e saj dhe mes pronarëve nuk ka asgjë të përbashkët. Këtë e argumentojnë me transmetimin e autorëve të suneneve me zinxhir të saktë nga Xhabiri se Profeti (a.s.) ka thënë: “Fqinji, nëse ka një rrugë të përbashkët, ka të drejtë bashkëngjitje për të cilën pritet nëse nuk është prezent ”.[288]

Ibn Kajimi ka thënë: “Këtë mendim e shprehin hadithet e Xhabirit, shprehja dhe kuptimi i tyre me të cilat evitohet ndonjë padi apo konflikt. Të tri mendimet janë në medh’hebin e Ahmedit dhe më i drejti e më i miri është ky mendim i tretë”.

Objekti të dalë prej pronësisë së të zotit me shkëmbim material, pra në këmbim të marrë mall[289] apo të jetë në kuptimin e tij, si p.sh. pajtimi duke pohuar një pasuri për tjetrin, pajtim në të holla për ndonjë krim. Nuk ka të drejtë bashkëngjitje kur pronarit i zhvendoset pasuria me marrëdhënie tjetër përveç shitjes, si p.sh. dhuratë pa shkëmbim, testament apo trashëgimi.

Në librin “Bidajetu El Muxhtehid”, autori ka thënë: “Dijetarët kanë diskutuar për bashkëngjitjen në kontratën për ujitje, ku dihet se ajo është shkëmbim i një toke me tokë. Nga Maliku, për këtë çështje, rrëfehen tre mendime: lejimi, ndalimi dhe i treti që ajo të jetë mes ortakëve apo të huajve në këtë ortakëri. Ai nuk e ka lejuar këtë për ortakët por e ka lejuar për të huajt”.

Bashkëngjitësi ta kërkojë atë menjëherë. Pra ai, kur të njoftohet për shitjen, duhet të kërkojë të drejtën e bashkëngjitjes kur ta dijë që kjo gjë është e mundur. Nëse njoftohet por e vonon kërkesën pa asnjë justifikim, e drejta e tij për të bie.

Arsyeja është se nëse bashkëngjitësi nuk e kërkon menjëherë dhe e drejta e tij për ta kërkuar lejohet të shtyhet për më vonë, kjo do t’i sillte dëm blerësit pasi pronësia e tij mbi objekt nuk do të ishte stabël dhe s’do të kishte mundësi të vepronte në të për ta ndërtuar prej frikës se mundi i tij do të humbasë dhe do të merret me bashkëngjitje.

Këtë mendim e shfaq Ebu Hanife. Ky është mendimi më i saktë në medh’hebin e Shafiut dhe njëra prej transmetimeve të Ahmedit[290]. Kjo nëse kërkuesi i të drejtës së bashkëngjitjes është prezent, ka dituri për shitjen apo e njeh dispozitën e këtij rasti.

Nëse ai nuk është i pranishëm, nuk ka dije për shitjen apo nuk e di dispozitën se vonesa e kërkesës ia humb të drejtën e bashkëngjitjes, kjo e drejtë në këtë rast nuk humb.

Ibn Hazmi e të tjerë mendojnë se bashkëngjitja i jep atij një të drejtë me urdhër të Allahut, kështu që ajo nuk bie thjesht me lënien e kërkesës edhe në qoftë tetëdhjetë vjet apo më shumë, vetëm nëse ai e lë vetë atë të drejtë. Gjithashtu mendon se thënia që bashkëngjitja i takon atij që kërcen mbi të është i pavlefshëm e një e tillë nuk duhet t’i përngjitet Profetit (a.s.).

Maliku ka thënë: “Ajo nuk është e detyruar menjëherë, porse koha e detyrueshmërisë së saj është e gjerë”.

Ibn Rushdi ka thënë: “Thënia e tij për këtë kohë është e ndryshme, nëse është e kufizuar apo jo. Njëherë ka thënë se ajo është e pakufizuar e se ajo nuk ndërpritet kurrë vetëm nëse blerësi ndërton një ndërtesë apo bën ndonjë ndryshim të madh me dijeninë e tij e ai është prezent, e di dhe hesht. Herë të tjera e kufizon këtë kohë e prej tij transmetohet se ajo është një vit. Ky është mendimi më i njohur. Thuhet edhe më shumë se një vit.

Gjithashtu nga ai thuhet: Edhe në pesë vjet, nuk bie e drejta e bashkëngjitjes.

Bashkëngjitësi duhet t’i paguajë blerësit masën e vleftës me të cilën është lidhur kontrata. Kështu, bashkëngjitësi merr objektin me të njëjtin çmim apo me vleftën e tij nëse vleftësohet.

Në hadithin e Xhabirit, të transmetuar në formë merfu, thuhet: “Ai (kërkuesi i bashkëngjitjes) ka përparësi në të me çmimin e saj”.[291] Këtë hadith e transmeton Exh- Xhurxhani. Nëse ai nuk ka mundësi ta paguajë të tërë vleftën, e drejta e bashkëngjitjes bie. Maliku dhe Hanbelitë mendojnë se çmimi, nëse kërkohet i tëri menjëherë apo një pjesë e tij, bashkëngjitësi duhet ta paguajë menjëherë apo me këste, ashtu si të jetë përmendur në kontratë, me kusht që të ketë mundësi të paguajë apo të sjellë një garant për të gjithashtu i mundshëm të paguajë. Ndryshe, duhet që çmimin ta paguajë menjëherë për të ruajtur blerësin. Shafiu dhe Hanefitë mendojnë se bashkëngjitësi ka të drejtën e zgjedhjes, nëse nxiton (në dhënien e çmimit) e drejta e bashkëngjitjes shpejtohet e nëse vonohet, ajo shtyhet deri në e momentit të shlyerjes.

Bashkëngjitësi të marrë tërë pjesën e ofruar për shitje. Nëse bashkëngjitësi kërkon të marrë vetëm një pjesë, e drejta e tij bie për të tërën. Nëse objekti është mes më shumë se një bashkëngjitësi dhe një pjesë e tyre e lënë atë, të tjerët s’kanë zgjedhje tjetër, veç ta marrin të tërën që kjo kontratë të mos ndahet për blerësin.

Bashkëngjitja mes disa bashkëngjitësve

Nëse objekti është mes disa bashkëngjitësve dhe ata kanë investuar në mënyrë jo të barabartë, secili prej tyre merr prej objektit në masën e investimit të tij sipas Malikut, në mendimin më të saktë prej dy mendimeve të Shafiut dhe Ahmedit, sepse ajo është e drejtë që përfitohet për shkak të pronësisë, kështu që është në masën e pronësisë. Hanefitë dhe Ibn Hazmi kanë thënë: “Ajo merret sipas numrit të tyre, pasi të tërë janë të barabartë në shkakun e përfitimit të saj”.

Trashëgimi i bashkëngjitjes

Maliku dhe Shafiu[292] mendojnë se bashkëngjitja trashëgohet e nuk mbaron me vdekjen. Nëse një person ka të drejtën e bashkëngjitjes dhe ka vdekur duke mos e ditur këtë apo e ka mësuar por ka vdekur para se të mund ta merrte, e drejta i kalon trashëgimtarit duke e krahasuar këtë me pasuritë. Ahmedi ka thënë: “Ajo nuk trashëgohet vetëm nëse i vdekuri e ka kërkuar atë”.

Hanefitë kanë thënë: “Kjo e drejtë nuk trashëgohet ashtu siç nuk mund të shitet edhe nëse i vdekuri e ka kërkuar atë, vetëm në rast se gjykatësi ka marrë vendim që ai ta marrë këtë të drejtë e më pas ka vdekur”.

Veprimi i blerësit në objekt

Veprimi i blerësit mbi objekt, para se bashkëngjitësi ta marrë atë, është i vlefshëm, sepse ai ka vepruar në pronën e tij. Nëse e shet atë, bashkëngjitësi ka të drejtë ta marrë me një nga çmimet që është shitur. Nëse e dhuron, e ndal atë si vakëf apo e jep lëmoshë, s’ka më të drejtë bashkëngjitjeje, sepse ndryshe do t’i bëhej dëm atij që e dhuroi apo e la vakëf, pasi ai e ka nxjerrë nga pronësia e tij pa shkëmbim dhe dëmi nuk evitohet me dëm. Ndërsa veprimi i blerësit, pasi bashkëngjitësi e merr objektin me të drejtën e bashkëngjitjes, është i pavlefshëm, sepse pronësia i ka kaluar bashkëngjitësit me kërkesën e bërë.

Blerësi ndërton para se objekti të zhvendoset me bashkëngjitje

Nëse blerësi ndërton apo mbjell në pjesën e diskutuar para bashkëngjitjes e më pas atë e merr kërkuesi i saj me të drejtën e bashkëngjitjes, Shafiu dhe Ebu Hanife kanë thënë se bashkëngjitësi duhet t’i japë blerësit vlerën e ndërtesës gjithashtu edhe vleftën e pemëve të shkulura apo ta detyrojë atë ta prishë atë.

Maliku ka thënë: “Ai s’ka të drejtën e bashkëngjitjes vetëm nëse i jep blerësit vlerën e asaj që ka ndërtuar apo mbjellë”.

Pajtimi për rrëzimin e së drejtës së bashkëngjitjes

Nëse bie dakord për të shkëmbyer të drejtën e tij në bashkëngjitje apo ia shet atë blerësit, ky veprim i tij është i pavlefshëm dhe e anulon të drejtën e tij për bashkangjitje. Ai duhet të rikthejë atë që ka marrë në këmbim të saj nga blerësi. Kjo sipas Shafiut, ndërsa tek tre imamët e tjerë atij i lejohet kjo gjë dhe ai ka të drejtë të marrë atë që i ka dhënë blerësi.

Autorizimi (El Uikala)

El Uikala në gjuhë do të thotë rekomandim apo autorizim. P.sh. të thuash: “Çështjen time ia kam autorizuar Allahut”. Gjithashtu do të thotë edhe ruajtje. Këtë kuptim ka edhe ajeti kuranor:

حَسْبُنَا اللَّهُ وَنِعْمَ الْوَكِيلُ

“Ne na mjafton Allahu, Ai është Ruajtës shumë i mirë” (Ali Imran, 173).

Me të nënkuptohet që njeriu të lërë në vend të tij një tjetër për ato çështje që lejohet zëvendësimi.

Ligjshmëria e autorizimit

Islami e ka konsideruar atë të lejuar prej nevojës së njerëzve që kanë për të, sepse jo çdo njeri ka mundësi të merret direkt me punët e tij, kështu që ka nevojë të autorizojë kënd tjetër t’i kryejë ato në vend të tij. Në Kuran përmendet thënia e Allahut në historinë e banorëve të shpellës:

وَكَذَلِكَ بَعَثْنَاهُمْ لِيَتَسَاءَلُوا بَيْنَهُمْ قَالَ قَائِلٌ مِنْهُمْ كَمْ لَبِثْتُمْ قَالُوا لَبِثْنَا يَوْمًا أَوْ بَعْضَ يَوْمٍ قَالُوا رَبُّكُمْ أَعْلَمُ بِمَا لَبِثْتُمْ فَابْعَثُوا أَحَدَكُمْ بِوَرِقِكُمْ هَذِهِ إِلَى الْمَدِينَةِ فَلْيَنظُرْ أَيُّهَا أَزْكَى طَعَامًا فَلْيَأْتِكُمْ بِرِزْقٍ مِنْهُ وَلْيَتَلَطَّفْ وَلَا يُشْعِرَنَّ بِكُمْ أَحَدًا

Kështu pra, Ne i zgjuam që të pyesnin njëri-tjetrin. Njëri nga ata tha: “Sa keni ndenjur (në gjumë?)” – U përgjigjën: “Kemi qëndruar një ditë a një pjesë të ditës”. Disa thanë: “Zoti juaj e di më mirë se sa keni ndenjur. Dërgoni njërin prej jush në qytet me këtë monedhë argjendi tuajën e le të shikojë se cili ushqim është më i pastër. Le t’ju sjellë diçka prej tij, le të sillet mirë dhe askush të mos marrë vesh për ju.” (El-Kehf, 19).

قَالَ اجْعَلْنِي عَلَى خَزَائِنِ الْأَرْضِ إِنِّي حَفِيظٌ عَلِيمٌ

“Tha: më lë mua tek depozitat e tokës, me të vërtetë unë jam ruajtës, i dijshëm” (Jusuf, 55).

Gjithashtu shumë hadithe tregojnë se autorizimi është i lejuar. Prej tyre përmendet se Profeti (a.s.) ka autorizuar Ebu Rafi’ dhe një tjetër person prej ensarëve, të cilët e martuan me Mejmunën (r.a.).»[293]

Vërtetohet nga vetë Profeti (a.s.) autorizimi në shlyerjen e borxhit[294] si dhe autorizimi në vërtetimin e ndëshkimeve dhe kryerjen e tyre[295], autorizimin në kryerjen e disa punëve tek devetë[296], etj.

Tërë dijetarët bien dakord për lejueshmërinë e saj, madje për pëlqyeshmërinë e saj, sepse ajo është një lloj bashkëpunimi për të mirë e devotshmëri për të cilën ka folur Kurani dhe ka nxitur Suneti.

Profeti (a.s.) ka thënë: “Allahu është në ndihmën e njeriut përderisa ai është në ndihmën e vëllait të tij”.[297]

Autori i librit “El Bahr Er Raik” ka dëftuar konsensusin e dijetarëve për miratimin e autorizimit. Por, për autorizimin si zëvendësim apo kompetencë ka dy mendime. Thuhet se autorizimi është zëvendësim për të ndaluar kundravajtjen dhe thuhet se ai është kompetencë për të lejuar kundravajtjen për diçka më të mirë si p.sh. shitjen me çmim të menjëhershëm kur është urdhëruar të jepet me vonesë.

Bazat e tij

Autorizimi është lloj kontrate dhe nuk vlen vetëm me sigurimin e tërë bazave të tij, që janë kërkesa dhe pranimi. Për të nuk kushtëzohet ndonjë shprehje e veçantë, por vlen me çdo fjalë e veprim që tregon këtë gjë. Secili prej kontratuesve ka të drejtë ta prishë atë në çfarëdo rasti, sepse ajo është prej kontratave të lejuara, pra jodetyruese.

Zbatimi dhe pezullimi i saj

Kontrata e autorizimit vlen e menjëhershme, e varur me ndonjë kusht, e përmendur në të ardhmen ashtu si mund të vlejë e kufizuar me kohë apo me një punë të caktuar.

Shembull pë të zbatuarën kemi p.sh.: “Të autorizoj të blesh këtë”. E varura p.sh.: “Nëse arrihet kjo gjë, ti je i autorizuar prej meje apo me një punë të caktuar”. E përmendur në të ardhmen p.sh.: “Kur të vijë muaji i Ramazanit të autorizoj ty”. E kufizuara me kohë p.sh.: “Të autorizoj për një vit apo të bësh këtë”. Ky është medh’hebi i Hanefive dhe Hanbelive, ndërsa Shafitë mendojnë se ajo nuk lejohet të lidhet me ndonjë kusht.

Puna e autorizimit mund të kryhet vullnetarisht nga i autorizuari, por mund të jetë edhe me mëditje sepse ajo është një punë për tjetrin me të cilën ai nuk mund të detyrohet, kështu që i lejohet të marrë mëditje për të. Në këtë rast, autorizuesi ka të drejtë t’i kushtëzojë atij që mos të dalë prej kësaj kontrate vetëm pas mbarimit të kohës, ndryshe ai duhet të pagujë dëmin[298]. Nëse në tekstin e kontratës përmend mëditjen e të autorizuarit, ai konsiderohet punëtor me mëditje dhe ai ka dispozitat e tij.

Kushtet e saj

Kontrata e autorizimit nuk vlen vetëm nëse plotësohen kushtet e saj. Disa prej tyre janë të veçanta për autorizuesin, disa të veçanta për të autorizuarin e disa të veçanta për objektin e autorizimit.

Kushtet e autorizuesit

Autorizuesi kushtëzohet që të jetë i aftë për veprimin për të cilin ai po autorizon. Nëse nuk është i aftë, autorizimi i tij nuk vlen, si p.sh. i sëmuri mendor dhe fëmija që nuk është në gjendje t’i dallojë gjërat. Këta nuk vlejnë të autorizojnë tjetërkënd, sepse secili prej tyre nuk është i aftë e si rrjedhojë nuk kanë të drejtën e veprimit. Ndërsa autorizimi i fëmijës që është në gjendje t’i dallojë gjërat, vlen në veprimet e sigurta fitimsjellëse për të, si p.sh. autorizimi i tij për pranimin e dhuratës, lëmoshës apo testamentit. Nëse këto veprime kanë dëm të sigurtë ndaj tij, si p.sh. dhënia dhuratë apo lëmoshë, në këto raste autorizimi i tij nuk vlen.

Kushtet e të autorizuarit

Tek i autorizuari kushtëzohet të jetë i shëndoshë mendërisht. Nëse është i sëmurë, mendjelehtë apo fëmijë që nuk është në gjendje t’i dallojë gjërat, atëherë autorizimi i tyre nuk vlen. Ndërsa fëmija dallues vlen të autorizohet tek Hanefitë, sepse ai është sikurse madhori kur bëhet fjalë për punët e jetës së kësaj bote. Gjithashtu, bazë është edhe rrëfimi ku Amri ibën Umi Seleme ishte autorizuar të martonte nënën e tij me Profetin (a.s.) e ai ishte ende fëmijë e nuk e kishte arritur pjekurinë.[299]

Kushtet e objektit të autorizimit

Kushtëzohet që përmbajtja e autorizimit të jetë e njohur për të autorizuarin. Mund të jetë edhe i panjohur, por jo aq sa t’i sjellë dëm atij, përveç rastit nëse autorizuesi e autorizon në përgjithësi, p.sh.: “më ble ç’të duash”. Gjithashtu, kushtëzohet që objekti të jetë nga ata që pranojnë zëvendësim.

Kjo vlen në tërë kontratat që njeriut i lejohet të lidhë për veten, p.sh. shitja, blerja, qiraja, vërtetimi i borxhit, konfliktit, gjykimit, pajtimit, kërkesa për të drejtën e bashkëngjitjes, dhurata, lëmosha, pengdhënia dhe pengmarrja, huazimi, borxhi, martesa, divorci dhe administrimi i pasurisë, qoftë nëse autorizuesi është i pranishëm apo jo, qoftë grua apo burrë.

Buhariu transmeton nga Ebu Hurejra se ai ka thënë: “Një person kishte një borxh tek Profeti (a.s.) një deve dhe ai shkoi të merrte borxhin tek ai. Profeti (a.s.) u tha shokëve: “Jepini atij !” Ata kërkuan për të një deve si të tijën por nuk gjetën. Ata gjetën deve më të mëdha se ajo. Profeti (a.s.) u tha shokëve: “Jepjani atij !” Personi i tha: “Më shlyej që Allahu të të shlyejë ty. Profeti (a.s.) tha: “Më i miri prej jush është ai që e shlyen më mirë borxhin”.[300]

Kurtubiu ka thënë se ky hadith, me saktësinë e tij, tregon lejimin e autorizimit prej një personi të shëndoshë fizikisht që nuk është udhëtar, sepse Profeti (a.s.) urdhëroi shokët e tij që të jepnin në vend të tij një deve që ai e kishte borxh. Ky është një autorizim nga ana e tij për ta për një qëllim dhe Profeti (a.s.) nuk ishte as i sëmurë e as në udhëtim. Ky hadith i përgjigjet thënies së Ebu Hanifes dhe Suhnunit që kanë thënë: “Nuk lejohet autorizimi prej një personi që është i pranishëm dhe është i shëndoshë fizikisht vetëm se me miratimin e borxhdhënësit”. Megjithatë, ky hadith është në kundërshtim me thënien e tyre.

Rregulli ku lejohet autorizimi

Juristët kanë vënë një rregull për kontratat në të cilat lejohet autorizimi dhe kanë thënë: çdo kontratë që njeriut i lejohet të lidhë për veten, i lejohet të autorizojë për të një tjetër. Ndërsa ato për të cilat nuk lejohet autorizimi janë çdo punë të cilat nuk pranojnë zëvendësim, si p.sh. falja, betimi dhe pastërtia. Në këto raste nuk lejohet që një njeri të autorizojë kënd tjetër, sepse qëllimi prej tyre është sprovimi e ky nuk arrihet me veprimin e tjetrit.

I autorizuari është i besueshëm

Kur lidhet kontrata e autorizimit, i autorizuari është i besueshëm në atë për të cilën është autorizuar, kështu që nuk dëmshpërblen vetëm nëse neglizhon apo dëmton me qëllim. Në rast dëmtimi, merret për bazë thënia e tij ashtu si në raste të tjera kur njeriu konsiderohet i besueshëm[301].

Autorizimi për konflikte

Autorizimi për konflikte, si p.sh. për vërtetimin e borxheve, pasurive dhe tërë të drejtave të njerëzve, qoftë autorizuesi prokuror apo i pandehur, qoftë burrë apo grua, qoftë e kënaqur pala tjetër apo jo, është i lejuar, sepse çështja e ngritur është e drejtë e veçantë e autorizuesit e ai ka të drejtë ta kërkojë atë vetë apo të autorizojë kënd tjetër. Por, a e ka i autorizuari të drejtën e pohimit kundër autorizuesit të tij dhe a ka të drejtë të shtjerë në dorë pasurinë që gjykohet në favor të tij? Përgjigjen për këtë e japim si më poshtë:

Pohimi i të autorizuarit kundër autorizuesit të tij

Pohimi i të autorizuarit kundër autorizuesit të tij në ndëshkime (hudude) dhe ndëshkim të drejtpërdrejtë nuk pranohet në asnjë mënyrë, qofshin këto në seancën gjyqësore apo diku tjetër.

Për sa i përket pohimit të tij në të tjera procese veç ndëshkimeve, Ebu Hanife, Maliku, Shafiu dhe Ahmedi kanë rënë dakord se ato nuk pranohen veçse në seancën gjyqësore. Por, për sa i përket pohimit të tij kundër autorizuesit në seancën gjyqësore, ata kanë pasur diskutime. Maliku, Shafiu dhe Ahmedi kanë thënë: “Nuk lejohet, sepse ky është pohim i diçkaje që ai nuk ka të drejtë”. Ebu Hanife ka thënë: “Kjo vlen vetëm nëse i kushtëzon të mos pohojë kundër tij”.

I autorizuari për konflikte nuk është i autorizuar të shtjerë në dorë

I autorizuari për konflikte nuk është i autorizuar të shtjerë në dorë, sepse ai mund të jetë i aftë për gjykatë dhe konflikte, por mund të mos jetë i besueshëm për shtënien në dorë të këtyre të drejtave. Ky është edhe mendimi i Malikut, Shafiut dhe Ahmedit, ndryshe nga Hanefitë të cilët mendojnë se ai ka të drejtë të shtjerë në dorë pasuritë që fitohen në gjyq për llogari të autorizuesit të tij, sepse me këtë përfundon tërë konflikti e ai konsiderohet i autorizuar për të.

Autorizimi për zbatimin e ndëshkimit të drejtpërdrejtë

Çështja për të cilën dijetarët kanë patur diskutime është edhe autorizimi për zbatimin e ndëshkimit të drejtpërdrejtë. Ebu Hanife ka thënë: “Kjo nuk lejohet vetëm nëse autorizuesi është i pranishëm. Nëse nuk është i pranishëm, një gjë e tillë nuk lejohet, sepse ai është i zoti i të drejtës e ndoshta, nëse është prezent, mund të falë. Kështu që nuk lejohet zbatimi i ndëshkimit të drejtpërdrejtë me praninë e këtij dyshimi[302]. Maliku ka thënë: “Lejohet edhe nëse autorizuesi nuk është i pranishëm. Ky është edhe mendimi më i saktë ndër dy mendimet e imam Shafiut dhe transmetimi më i pranueshëm nga Ahmedi.

I autorizuari për shitje

Kush autorizon dikë t’i shesë diçka duke e lënë autorizimin të përgjithshëm e duke mos e kufizuar çmimin dhe as mënyrën e shitjes, me pagesë të përshpejtuar apo të vonuar, të autorizuarit nuk i lejohet të shesë vetëm se me çmimin e tregut e të mos e shesë me çmim të vonuar. Nëse e shet ashtu që njerëzit të mos mashtrohen me atë mall apo me çmim të vonuar, kjo shitje nuk vlen pa pëlqimin e autorizuesit, sepse bie në kundërshtim me interesin e tij, kështu që kjo i kthehet përsëri atij. Nga fjala e përgjithshme nuk kuptohet që i autorizuari të bëjë ç’të dojë por të veprojë e shesë siç njihet në traditën e tregtarëve dhe ashtu si është më e dobishme për autorizuesin.

Ebu Hanife ka thënë: “Atij i lejohet të shesë si të dojë, me para në dorë apo edhe të vonuara, jo me çmimin e tregut, me monedhën e vendit apo jo, sepse ky është edhe kuptimi i përgjithshmërisë. Njeriu mund të dojë të heqë qafe diçka që e zotëron duke e shitur, edhe në qoftë me çmim fare të lirë.

Kjo, nëse autorizimi është i përgjithshëm. Nëse është i kufizuar, atëherë i autorizuari duhet t’i përmbahet kushteve që i ka vënë autorizuesi e nuk lejohet t’i thyejë vetëm nëse kjo thyerje do të ishte në të mirë të autorizuesit. Nëse e kushtëzon atë me një çmim të caktuar dhe e shet me më shumë apo i thotë “Shite atë me çmim të vonuar” dhe ai e shet dhe ia merr çmimin menjëherë, kjo shitje është e vlefshme.

Nëse kjo thyerje e kushteve nuk i sjell dobi autorizuesit, veprimi i tij është i pavlefshëm sipas Shafiut. Hanefitë mendojnë se ky veprim mbetet pezull me pëlqimit të autorizuesit; nëse ai e lejon, kjo vlen e nëse jo, nuk vlen[303].

Blerja e të autorizuarit nga vetja e tij për veten e tij

Nëse autorizohet për të shitur diçka, a lejohet që ai ta blejë atë për vete?

Maliku ka thënë: “I autorizuari ka të drejtë të blejë nga vetja për veten e tij por me çmim shtesë. Ebu Hanife, Shafiu dhe Ahmedi në transmetimin më të shquar nga dy të tillë, kanë thënë se blerja e të autorizuarit nga vetja e tij për veten e tij nuk vlen, sepse njeriu nga vetë natyra është lakmitar që për veten e tij ta blejë me çmim më të ulët, por qëllimi i autoriziuesit është përpjekja për një çmim më të lartë dhe mes dy qëllimeve ka kontradiktë.

Autorizimi për blerje

I autorizuari për blerje, nëse është i kushtëzuar nga autorizuesi, duhet të ruajë këto kushte, qofshin ato që kanë të bëjnë me sendin që duhet të blihet apo me çmimin. Nëse i thyen dhe blen diçka që nuk e ka kërkuar prej tij apo e blen me çmim më të lartë nga ç’i ka caktuar autorizuesi, ajo blerje konsiderohet për të e jo për autorizuesin. Por, nëse i thyen këto kushte për diçka më të mirë, lejohet. Transmetohet nga Arua El Bakir (r.a.) se Profeti (a.s.) i kishte dhënë një dinar për të blerë një dash apo dele për kurban. Ai bleu dy dele. Njërën e shiti me një dinar dhe Profetit (a.s.) i shkoi me një dele dhe një dinar. Profeti (a.s.) u lut për të për begati në tregtinë e tij dhe ai, edhe kur blinte dhé, fitonte prej tij.”[304] Transmeton Buhariu, Ebu Daudi dhe Tirmidhiu.

Nga ky hadith del se të autorizuarit, nëse pronari i thotë “Më ble me këtë dinar një dele” dhe ia përshkruan që të blejë me të dy dele sipas përshkrimit të përmendur në hadith, i lejohet, sepse qëllimi i autorizuesit është realizuar dhe i autorizuari ka shtuar për të mirë. E njëjtë me këtë është kur e urdhëron të shesë një dele me një derhem e ai e shet me dy derhemë apo e urdhëron ta blejë me një derhem e ai e blen me gjysmë. Ky është edhe mendimi i saktë tek Shafitë, siç e transmeton Neveviu në shtojcën e “Reuda”.

Nëse autorizimi është i përgjithshëm, i autorizuari nuk ka të drejtë të blejë më shumë se çmimi i njohur i mallit apo të gabojë tepër rëndë në të. Nëse kundërshton, veprimi i tij nuk zbatohet për sa i përket autorizuesit dhe blerja i mbetet të autorizuarit për veten e tij.

Mbarimi i kontratës së autorizimit

Kontrata e autorizimit mbaron në rastet e mëposhtme:

Vdekja e njërit prej kontratuesve apo sëmundja mendore e tij, sepse prej kushteve të kësaj kontrate është jeta dhe mendja e nëse vdes apo çmendet, ka humbur kushti mbi të cilin bazohet vlefshmëria e saj.
Mbarimi i punës së kërkuar nga kjo kontratë, sepse puna e kërkuar, nëse mbaron, atëherë edhe autorizimi mbetet pa kuptim.
Shkarkimi i autorizuesit të autorizuarin edhe në qoftë pa njoftim[305]. Hanefitë shprehen se ai duhet ta njoftojë të autorizuarin për shkarkimin. Para njoftimit, veprimet e tij janë sikurse veprimet e tij para shkarkimit në tërë dispozitat.
Dorëheqja e të autorizuarit nuk kushtëzohet që autorizuesi të njoftohet për dorëheqjen e të autorizuarit apo prezenca e tij. Hanefitë e kushtëzojnë këtë që të mos sjellë dëm.
Dalja e objektit të autorizuar nga pronësia e autorizuesit.

Huazimi (El Arijatu)

Përkufizimi i tij:

Huazimi është prej veprave të bamirësisë, për të cilat Islami ka ftuar dhe i ka pëlqyer. Allahu i Lartësuar thotë:

وَتَعَاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَالتَّقْوَى وَلَا تَعَاوَنُوا عَلَى الْإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ

“Bashkëpunoni në bamirësi dhe devotshmëri e mos bashkëpunoni në mëkate dhe armiqësi.” (El-Maide, 2).

Enesi (r.a.) ka thënë: “Një herë, në Medine pati një alarm e Profeti (a.s.) mori hua nje kalë nga Ebu Talha që quhej Mendub e i hipi atij. Kur u kthye, tha: “Nuk pamë gjë edhe pse e gjetëm kalin si det”.[306] Juristët e përkufizojnë atë si lejim të dobive të pronës së një pronari për një tjetër pa këmbim.

Me çfarë lidhet

Ai lidhet me gjithçka që tregon për të fjalë qofshin apo veprime.

Kushtet e tij

Për të kushtëzohet:

që huadhënësi të jetë i aftë për të bërë bamirësi;
që sendi i huazuar të mbetet fizikisht me gjithë shfrytëzimin e dobisë së tij;
që dobia të jetë e lejuar.

Huazimi i mallit të huazuar

Ebu Hanife dhe Maliku shprehen se huamarrësi ka të drejtë të huazojë sendin e marrë hua edhe nëse nuk e lejon pronari i tij nëse përdorimi nuk ndryshon.

Tek Hanbelitë, kur lidhet kontrata e huamarrjes, huamarrësit i lejohet të përfitojë ai vetë nga ajo apo edhe ai që zë vendin e tij. Por atij nuk i lejohet ta japë me qira apo hua veçse me lejen e pronarit.

Nëse e jep pa lejen e tij dhe sendi prishet tek i dyti, pronari ka të drejtë ta kërkojë dëmshpërblimin prej cilit të dojë por dëmshpërblimi bie mbi të dytin, sepse ai e ka marrë atë duke e garantuar dhe sendi është prishur në dorë të tij, kështu që paguan dëmshpërblimin.

Kur kërkohet sendi i huazuar?

Huadhënësi ka të drejtë të kërkojë sendin e dhënë hua kur të dëshirojë përderisa nuk i sjell dëm huamarrësit. Nëse me kërkesën e tij do t’i sillte dëm huamarrësit, ajo shtyhet derisa të evitohet ky dëm që mund t’i sjellë.

Detyrimi i kthimit të saj

Huamarrësi duhet ta kthejë huanë pasi përmbushjes së përfitimit nga ajo. Kjo bazohet në ajetin kuranor:

إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُكُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَمَانَاتِ إِلَى أَهْلِهَا

“Allahu ju urdhëron tu çoni amanetet të zotërve të tyre”. (En-Nisa, 58).

Trasmetohet nga Ebu Hurejra se Profeti (a.s.) ka thënë: “çoja amanetin atij që ta ka besuar dhe mos e tradhto atë që të ka tradhëtuar”.[307] Këtë hadith e përmend Ebu Daudi, Tirmidhiu i cili e vlerëson si të saktë dhe Hakimi i cili e cilëson si të mirë.

Ebu Daudi dhe Tirmidhiu, i cili e saktëson, transmetojnë nga Ebu Umamate se Profeti (a.s.) ka thënë: “Huaja duhet të kthehet”.[308]

Huazimi i sendit që nuk i bën dëm huadhënësit, por i bën dobi huamarrësit

Profeti (a.s.) ka ndaluar që njeriu të privojë fqinjin e tij të ngulë një copë shkop në murin e tij, nëse kjo nuk do t’i sillte dëm murit. Transmetohet nga Ebu Hurejra se Profeti (a.s.) ka thënë: “Asnjëri prej jush të mos e ndalojë fqinjin e tij të ngulë një shkop në murin e tij”. Ebu Hurejra ka thënë: “ç’kam që po ju shoh të mos e bëni. Për Allahun do t’ua hedh ato shpatullave”.[309] Transmeton Maliku.

Dijetarët kanë diskutuar për kuptimin e hadithit: a tregon pëlqyeshmëri në dhënien mundësi fqinjit të vërë dru mbi murin e fqinjit të tij, apo është e detyrueshme. Për këtë çështje, Shafiu bashkë me dijetarët Malikitë kanë dy thënie, ku më e sakta e tyre është pëlqyeshmëria. Këtë mendim ka edhe Ebu Hanife dhe dijetarët e Kufes. Mendimi i dytë, shpreh se ajo është e detyrueshme. Këtë mendim e shprehin Ahmedi, Ebu Theuri dhe dijetarët e Hadithit që është vetë kuptimi sipërfaqësor i hadithit. Kush thotë se ajo është e pëlqyeshme, ka thënë se kuptimi i hadithit tregon se ata e kishin lënë një gjë të tillë, sepse Ebu Hurejra pati thënë: “ç’kam që ju shoh të mos e bëni”. Kjo tregon se ata, nga ky hadith kishin kuptuar përlqyeshmërinë dhe jo detyrueshmërinë. Nëse do të ishte e detyrueshme, nuk do ta linin. Allahu është më i dijshëm.

Në këtë çështje hyn edhe përfitimi i huamarrësit nga diçka që nuk i sjell dëm huadhënësit. Atij nuk i lejohet t’ia ndalojë. Nëse i zoti ia ndalon, gjykatësi i jep huamarrësit të drejtën e përfitimit.

Argument për këtë është transmetimi i Malikut nga Umer ibën Hatabi se Dahak ibën Kajsi kishte hapur një kanal dhe deshi ta kalonte në tokën e Muhamd ibën Selema, por ai refuzoi. Dahaku i tha: “Ti po më ndalon për diçka që edhe ti ke dobi. Prej tij mund të ujitësh dhe në fund të fundit nuk të bën dëm?” Dahaku i foli Umer ibën Hatabit për këtë gjë e ai thirri Muhamed ibën Mesleme dhe e urdhëroi t’i hapte rrugën. Muhamedi nuk pranoi dhe Omeri i tha: “Mos e ndalo vëllanë tënd për diçka që i bën dobi atij e nuk të bën dëm ty”. Muhamedi përsëri nuk pranoi dhe Omeri i tha: “Për Allah, ai do të kalojë aty edhe në qoftë mbi barkun tënd”. Omeri urdhëroi Dahakun të kalonte dhe ai ashtu bëri.”[310]

Gjithashtu edhe me hadithin e Amër ibën Hujej El Mazini transmetohet nga babai i tij, i cili ka thënë: “Në kopështin e gjyshit tim ishte një vijë uji e Abdurrahman ibën Aufit. Ai deshi ta kalonte atë në një anë tjetër, por i zoti i kopështit e ndaloi. Ai i foli Umer ibën Hatabit e ai gjykoi në favor të Abdurrahmanit që ta lëvizte atë.”[311] Ky është medh’hebi i Shafiut, Ahmedit, Ebu Theurit, Daudit dhe dijetarëve të Hadithit.

Ndërsa Maliku dhe Ebu Hanife mendojnë se nuk gjykohet në këto raste, pasi nuk lejohet të gjykohet duke u bazuar në huazim. Porse hadithet e mësipërme saktësojnë mendimin e parë.

Dëshpërblimi i huamarrësit

Kur huamarrësi e shtie në dorë huanë dhe ajo dëmtohet tek ai, ai e dëmshpërblen, qoftë nëse ka neglizhuar kundrejt saj apo jo. Këtë mendim ka dhe Ibn Abasi, Aishja, Ebu Hurejra, Shafiu dhe Is’haku. Në hadithin e Samuras (r.a.) Profeti (a.s.) ka thënë: “Dora dëmshpërblen atë që ka marrë derisa ta rikthejë”.[312] Këtë hadith e përmend Ahmedi, Ebu Daudi, Hakimi dhe Ibn Maxheh, i cili e vlerëson këtë hadith si të saktë. Hanefitë dhe Malikitë deklarojnë se huamarrësi nuk dëmshpërblen gjë, vetëm në rast neglizhence duke u bazuar të hadithin e Profetit (a.s.): “Ndaj huamarrësit jomashtrues dhe depozituesit jomashtrues nuk ka dëmshpërblim”.[313] Këtë hadith e përmend Darekutni.

Depozitimi (El Uedia’)

Përkufizimi i tij

Ajo vjen nga fjala lënie dhe sendi i cili lihet tek një tjetër njeri për ta ruajtur, quhet depozitë.

Dispozita e tij

Depozitimi dhe pranimi i tij janë të lejuara. Pranimi i tij pëlqehet prej atij që e di sa ka mundësi ta ruajë atë. Ai që e merr përsipër duhet ta ruajë atë në vendin që zakonisht ruhet. Sendi i depozituar është amanet tek depozitmarrësi dhe ai duhet ta kthejë atë kur ta kërkojë i zoti i tij. Allahu i Lartësuar thotë:

فَإِنْ أَمِنَ بَعْضُكُمْ بَعْضًا فَلْيُؤَدِّ الَّذِي اؤْتُمِنَ أَمَانَتَهُ وَلْيَتَّقِ اللَّهَ رَبَّهُ

“E nëse i besoni njëri-tjetrit, atij që i është besuar le ta çojë në vend amanetin që i është besuar dhe le të ketë frikë Allahun”. (El-Bekare, 283).

Më parë është përmendur hadithi: “Jepja amanetin atij që ta ka besuar”.

Dëmshpërblimi i tij

Depozitmarrësi nuk dëmshpërblen vetëm në rast neglizhence apo cënimi nga ana e tij mbi sendin e depozituar. Kjo bazohet në hadithin e përmendur më parë, të cilin e transmeton Darekutni tek tema e huasë. Amër ibën Shuajb transmeton nga babai i tij nga gjyshi i tij se Profeti (a.s.) ka thënë: “Kush merr në ruajtje diçka, nuk e dëmshpërblen”.[314] Transmeton Ibn Maxheh dhe në hadithin që transmeton Bejhakiu, thuhet: “I besuari nuk dëmshpërblen”.[315]

Ebu Bekri, për një depozitë të vendosur në një thes e cila humbi kur thesi ishte çarë, gjykoi se nuk kishte dëmshpërblim për të.

Eura ibën Zubejr i kishte lënë në ruajtje Ebu Bekr ibën Abdurrahman ibën El Harith një pjesë të pasurisë së fisit Mus’ab. Pasuria apo një pjesë e saj u prish kur e kishte Ebu Bekri dhe Eura dërgoi dikë ta njoftonte se ai nuk kishte detyrë ta dëmshpërblente, sepse ishte i besueshëm. Ebu Bekri tha: “E di që nuk e kam detyrë ta dëmshpërblej, por mos u thuaj Kurejshëve se besnikëria ime është cënuar”. Më pas ai shiti një pjesë të pasurisë së tij dhe e shleu të dëmtuarën.”

Pranimi i fjalës së depozitmarrësit me betimin e tij

Nëse depozitmarrësi pretendon prishjen e sendit pa veprimin e tij, fjala e tij pranohet bashkë me betimin e tij. Ibn Mundhiri ka thënë: “Tërë ata që i njohim kanë rënë dakord se depozitmarrësi, nëse merr diçka në ruajtje e pastaj përmend se ajo ka humbur, fjala e tij merret për bazë”.

Pretendimi i vjedhjes së sendit të depozituar

Në librin “Muhtaser El Fetaua” të ibn Tejmijes, autori thotë: “Kush pretendon se ai e ka ruajtur sendin bashkë me pasurinë e tij e se vetëm ajo është vjedhur e jo pasuria e tij, ai duhet ta dëmshpërblejë atë”. Omeri (r.a.) ka detyruar Enes ibën Malikun të dëmshpërblejë një pasuri për të cilën pretendoi se kishte humbur kur ishte me pasurinë e tij ndërsa e tija jo.”

Kush vdes dhe ka nën ruajtje një pasuri të një tjetri

Kush vdes dhe vërtetohet se ai ka pasur një send të një tjetri të depozituar dhe ai send nuk gjendet, ai konsiderohet borxh që shlyhet nga pasuria që ka lënë. Nëse gjendet ndonjë shkrim me dorën e tij ku në të pohohet për një depozitë, ajo merret për bazë, sepse shkrimi konsiderohet sikurse pohimi me gojë kur njihet se shkrimi është i tij.

Uzurpimi (El Gasbu)

Përkufizimi i tij

Në Kuran përmendet:

أَمَّا السَّفِينَةُ فَكَانَتْ لِمَسَاكِينَ يَعْمَلُونَ فِي الْبَحْرِ فَأَرَدْتُ أَنْ أَعِيبَهَا وَكَانَ وَرَاءَهُمْ مَلِكٌ يَأْخُذُ كُلَّ سَفِينَةٍ غَصْبًا

“Sa i përket anijes, ajo ishte pronë e disa të varfërve, që punonin në det. Unë desha ta dëmtoj, sepse prapa tyre gjendej një mbret i cili merrte me dhunë çdo anije të mirë”. (El-Kehf, 79).

Uzurpimi është marrja e të drejtës së dikujt tjetër dhe mbizotërimi i tij mbi të me armiqësi dhe dhunë[316].

Dispozita e tij

Ai është i ndaluar dhe vepruesi i tij mëkaton, sepse Allahu i Lartësuar thotë:

وَلَا تَأْكُلُوا أَمْوَالَكُمْ بَيْنَكُمْ بِالْبَاطِلِ

“Mos hani pasuritë e tuaja mes jush pa të drejtë”. (El-Bekare, 188).

Në hytben e lamtumirës, të transmetuar nga Buhariu dhe Muslimi, Profeti (a.s.) ka thënë: “Gjaku, pasuria dhe nderi juaj janë të shenjta, ashtu si shenjtëria e kësaj dite në këtë muaj dhe në këtë vend”.[317]
Buhariu dhe Muslimi transmetojnë nga Ebu Hurejra, se Profeti (a.s.) ka thënë: “Kur personi bën imoralitet, nuk e bën këtë kur është besimtar. Pirësi i alkoolit nuk e bën këtë kur është besimtar, vjedhësi nuk vjedh kur është besimtar dhe nuk grabit diçka kur sytë e njerëzve janë tek ai e ai të jetë besimtar”.[318]
Trasmerohet nga Saib ibën Jezid nga babai i tij se Profeti (a.s.) ka thënë: “Asnjëri prej jush të mos marrë mallin e vëllait të tij, seriozisht qoftë apo duke bërë shaka. Edhe nëse ndonjëri prej jush merr shkopin e vëllait të tij, le t’ia kthejë atë mbrapsht”.[319]

Këtë hadith e përmendin Ahmedi, Ebu Daudi dhe Tirmidhiu, i e vlerëson këtë hadith si të saktës.

Tek Darekutni përmendet se Profeti (a.s.) ka thënë: “Pasuria e muslimanit nuk lejohet të preket, përveçse me dëshirën e tij”.[320]
Në një hadith tjetër thuhet: “Kush merr pasurinë e vëllait të tij me të djathtën, Allahu i Lartësuar ia ka bërë detyrë të futet në zjarr dhe e ka privuar nga Xheneti”. Një person tha: “O i dërguar i Allahut, edhe në qoftë diçka e vogël?” Tha: “Edhe në qoftë një copë shkop”.[321]
Buhariu dhe Muslimi transmetojnë nga Aishja se Profeti (a.s.) ka thënë: “Kush uzurpon një pëllëmbë tokë, Allahu do ta mbështjellë me shtatë tokat”.[322]

Mbjellja apo ndërtimi në tokën e uzurpuar

Kush mbjell në një tokë të uzurpuar, të mbjellat i takojnë të zotit të tokës dhe uzurpuesi merr vetëm shpenzimet që ka bërë. Kjo, nëse të mbjellat nuk janë korrur. Nëse janë korrurr, të zotit të tokës nuk i përket gjë veç mëditjes së tokës. Nëse në të janë mbjellë pemë, ato duhet të shkulen. Kështu edhe nëse mbi të është ndërtuar diçka, ajo duhet të shembet.

Në hadithin e Rafi’ ibën Hudejxh përmendet se Profeti (a.s.) ka thënë: “Kush mbjell në tokën e dikujt pa lejen e tij, atij nuk i përket asgjë nga këto të mbjella, përveç shpenzimit për to”.[323] Transmetojnë Ebu Daudi, Ibn Maxheh, Tirmidhiu i cili e saktëson dhe Ahmedi i cili ka thënë: “Unë e marr për bazë këtë vendim në vend të analogjisë.

Ebu Daudi dhe Darekutni përmendin nga hadithi i Urue ibën Zubejrit se Profeti (a.s.) ka thënë: “Kush gjallëron një tokë, ajo është e tij dhe djersa e të padrejtit s’ka asnjë të drejtë”. Transmetuesi thotë: “Më ka njoftuar ai i cili më ka rrëfyer këtë hadith se dy persona u grindën dhe e ngritën çështjen tek Profeti (a.s.). Njëri prej tyre kishte mbjellë pemë hurme në tokën e tjetrit. Profeti (a.s.) gjykoi duke i dhënë të zotit të tokës tokën dhe urdhëroi të zotin e pemëve të shkulte pemët e tij prej tokës. I pashë vetë pemët teksa priheshin me sëpatë”.[324]

Ndalimi i përfitimit nga e uzurpuara

Përderisa uzurpimi është i ndaluar, atëherë edhe përfitimi prej sendit të uzurpuar është i ndaluar në çfarëdo mënyre qoftë. Ai duhet të kthehet, nëse ekziston, bashkë me shtesën e tij[325], qoftë e lidhur apo e shkëputur. Në hadithin e Semrës nga Profeti (a.s.) përmendet se ai ka thënë: “Dora dëmshpërblen atë që ka marrë derisa ta dorëzojë”.[326] Këtë hadith e përmendin Ahmedi, Ebu Daudi, Ibn Maxheh dhe Hakimi, i cili e vlerëson si të saktë këtë hadith.

Nëse e dëmton, uzurpuesi duhet të kthejë një të ngjashme me të apo vlerën e tij, qoftë dëmtimi prej tij apo nga ndonjë fatkeqësi natyrore. Malikitë deklarojnë se mallrat e tregtisë, kafshët e të tjera gjëra nga ato që nuk peshohen, dëmshpërblehen me vlerën e tyre nëse uzurpohen dhe dëmtohen.

Tek Hanefitë dhe Shafitë deklarohet se ai që e konsumon apo e dëmton, detyrohet ta dëmshpërblejë duke dhënë të njëjtën. Nuk kalohet në tjetër zgjidhje vetëm në rast të mosekzistimit të së njëjtit mall. Ata kanë rënë dakord se sendet që peshohen, nëse uzurpohen dhe dëmtohen, dëmshpërblehen me të njëjtën nëse gjendet e njëjta. Kjo bazohet në ajetin kuranor:

فَمَنْ اعْتَدَى عَلَيْكُمْ فَاعْتَدُوا عَلَيْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدَى عَلَيْكُمْ

“Ai ju që cënon, cënojeni ashtu siç ju ka cënuar” (El-Bekare, 194).

Shpenzimet e rikthimit merren nga uzurpuesi, sado të arrijnë ato. Nëse sendi i uzurpuar është i mangët, duhet të kthehet vlera e pjesës që mungon, qoftë kjo mangësi në vetë sendin apo përshkrimin e tij.

Lufta për të mbrojtur pasurinë

Njeriu e ka detyrë të mbrojë pasurinë e tij kur dikush kërkon ta uzurpojë atë. Mbrojtja bëhet me të mirë e nëse kjo nuk sjell dobi, atëherë kalohet tek mënyrat e ashpra, edhe nëse kjo gjë çon në luftim.

Profeti (a.s.) ka thënë: “Kush vritet duke mbrojtur pasurinë e tij, ai është dëshmor. Kush vritet duke mbrojtur veten e tij, ai është dëshmor; kush vritet duke mbrojtur fenë e tij, ai është dëshmor; e kush vritet duke mbrojtur familjen, ai është dëshmor”.[327] Transmetojnë Buhariu, Muslimi dhe Tirmidhiu.

Kush gjen pasurinë e tij tek tjetri

Kur personi gjen pasurinë e tij tek një tjetër, ai ka më të drejtë ndaj saj edhe në qoftë se uzurpuesi ia ka shitur këtij pasi uzurpuesi, kur ia ka shitur, nuk ka qenë pronar i saj, kështu që kontrata e shitjes nuk ka qenë e vlefshme. Në këtë rast, blerësi ka të drejtë t’i kërkojë uzurpuesit vlerën që ka paguar.

Ebu Daudi dhe Nesaiu transmetojnë nga Samra (r.a.) se Profeti (a.s.) ka thënë: “Kush gjen vetë mallin e tij tek një person, ai ka më të drejtë për të dhe ndjek shitjen e atij që e ka shitur”.[328] Pra, blerësi i kthehet shitësit për vleftën.

Hapja e derës së kafazit

Kush hap derën e kafazit në të cilin ndodhet një zog dhe e tremb, personi dëmshpërblen. Dijetarët kanë diskutuar nëse hap derën e kafazit të një zogu i cili fluturon apo zgidh litarin e devesë e ajo ikën. Ebu Hanife ka thënë: “Ai nuk dëmshpërblen në çfarëdolloj mënyre qoftë”.

Maliku dhe Ahmedi kanë thënë se ai dëmshpërblen, qoftë nëse kafsha apo shpendi i lëshuar ka ikur menjëherë pas zgidhjes apo më pas. Nga Shafiu transmetohen dy thënie: në medh’hebin e vjetër, ai nuk dëmshpërblen dhe sipas mendimit të mëvonshëm nëse zogu fluturon menjëherë pas hapjes së derës, ai duhet të dëmshpërblejë. Nëse qëndron e pastaj fluturon, ai nuk dëmshpërblen.

Fëmija i humbur (El Lakit)

Përkufizimi i tij

Ai është fëmija jomadhor, i cili gjendet në rrugë apo ka humbur rrugën e nuk i njihet prejardhja.

Dispozita e marrjes së tij

Marrja e tij është një prej detyrimeve kolektive (farz kifaje), ashtu si çdo gjë tjetër e humbur që s’ka ndonjë garant, pasi po të lihet, ai do të humbasë. Ai konsiderohet si musliman kur gjendet në shtetin islam.

Kush ka përparësi ndaj tij ?

Ai i cili e gjen ka përparësi për marrjen e tij nën kujdesje nëse është i lirë, i drejtë, besnik dhe i shëndoshë mendërisht. Ai ka detyrë ta edukojë e mësojë.

Said ibën Mensuri transmeton në sunenin e tij se Senin ibën Xhemila ka thënë: “Gjeta një fëmijë e i shkova Umer ibën Hatabit. Një njohës i imi i tha: O prijës i besimtarëve ky është njeri i mirë. Omeri tha: A kështu është ky? Tha: Po. Atëherë më tha: Merre, ai është i lirë dhe ti ke për t’u kujdesur për të”.[329]

Në një tjetër shprehje thuhet: “Ne kemi detyrë mëkimin e tij. Nëse bie në dorën e ndonjë të prishuri apo shpërdoruesi, merret prej tij dhe gjykatësi merr përsipër çështjen e edukimit të tij”.

Shpenzimi për të

Nëse me të gjendet pasuri, për të shpenzohet nga pasuria e tij. Nëse me të nuk gjendet pasuri, shpenzimet e tij merren nga pasuria e shtetit, sepse ajo është pikërisht për nevojat e muslimanëve. Nëse edhe kjo nuk mundësohet, ai që mëson për gjendjen e tij, duhet të shpenzojë për të, sepse kjo do të thotë për të shpëtim nga vdekja. Personi që paguan nuk kërkon shumën e shpenzuar nga pasuria e shtetit, vetëm nëse gjykatësi ia ka lejuar të shpenzojë për të. Nëse nuk e lejon, këto shpenzime konsiderohen vullnetare.

Trashëgimi i fëmijës së humbur

Nëse i humburi vdes dhe lë pas vetes pasuri dhe nuk ka trashëgimtarë, pasuria e tij është e shtetit. Kështu edhe pagesa e gjakut të tij i jepet pasurisë së shtetit, nëse ai vritet. Ai që e ka gjetur nuk ka të drejtë ta trashëgojë.

Pretedimi i prejardhjes së tij

Kushdo që pretendon se ai është fëmija i tij, mashkull qoftë apo femër, fëmija i jepet atij nëse prejardhja e tij nga ai është e mundur, pasi këtu shihet interesi i të humburit pa dëmtuar të tjerët. Në këtë rast trashëgimia i jepet atij që pretendon për këtë.

Nëse këtë e pretendojnë më shumë se një, prejardhja i jepet atij që sjell argument për pretendimin e tij. Nëse asnjëri nuk ka argument apo të tërë e japin atë, ai i prezantohet ekspertëve të cilët i njohin njerëzit nga shëmbëllimi. Atëherë kur një ekspert gjykon për prejardhjen e tij, gjykimi i tij merret për bazë kur ai është i përgjegjshëm, mashkull, i drejtë, i provuar në eksperiencën e tij.

Transmetohet nga Aishja (r.a.) se ajo ka thënë: “Një ditë Profeti (a.s.) hyri tek unë i gëzuar, fytyra i shndriste dhe tha: “A e di se Muxhezir El Mudlexhi[330] pak më parë pa Zejdin dhe Usamën që kishin mbuluar kokat e tyre dhe këmbët i dukeshin dhe tha: “Këmbët janë nga njëra – tjetra[331]”.[332] Transmeton Buhariu dhe Muslimi. Nëse kjo nuk do të mundësohej, atëherë ata hedhin short mes tyre e kujt i bie shorti, ai është i tiji.

Hanefitë kanë thënë: “Nuk punohet me ekspert e as me short. Nëse në një grup njerëzish, secili pretendon atë fëmijë, ai është i përbashkët mes tyre dhe ai i trashëgon ata, sikurse të jetë fëmijë i plotë, por edhe ata trashëgojnë të gjithë prej tij si të ishin një baba i vetëm”.

Malli i humbur (El Lakata)

Përkufizimi i tij

Mall i humbur konsiderohet çdo pasuri e mbrojtur që i ekspozohet humbjes e që nuk i njihet pronari. Shumë shpesh kështu quhet çdo gjë që nuk është kafshë.

Dispozita e tij

Marrja e pasurisë së humbur është e pëlqyer. Thuhet se është detyrë dhe thuhet se nëse është në një vend ku gjetësi i saj është i qetë nëse e lë, është e pëlqyeshme ta marrë e nëse është në një vend ku nuk qetësohet po ta lërë atje, atëherë ai duhet ta marrë atë. Nëse në veten e tij sheh se e lakmon, e ka të ndaluar ta marrë. Ky diskutim ka të bëjë me personin e lirë dhe madhor, edhe në mos qoftë musliman. Ndërsa jo i liri, fëmija dhe i sëmuri mendor, këta nuk janë të detyruar ta marrin pasurinë e humbur.

Baza e kësaj teme është transmetimi nga Zejd ibën Halid (r.a.), i cili ka thënë: “Një person shkoi te Profetit (a.s.) dhe e pyeti për pasurinë e humbur. Ai i tha: “Shënoje thesin e saj dhe fijen që e lidh[333]. Pastaj njofto për të një vit ndoshta të vjen i zoti i saj, ndryshe bëj ç’të duash”. Personi e pyeti: “Po ato kafshë të humbura?” Profeti (a.s.) i tha: “Ato janë të tuat, të vëllait tënd[334] ose të egërsirave”. Ai e pyeti përsëri: “Po deveja e humbur?” Profeti (a.s.) iu përgjigj: “Atë lëre, ajo ka me vete ujin dhe thundrat e saj. Ajo mund të pijë e të kullosë vetë derisa ta gjejë i zoti”.[335] Transmeton Buhariu dhe të tjerë me shprehje të ndryshme.

E humbura e vendit të shenjtë (Haremit)

Kjo dispozitë nuk ka lidhje me pasurinë e humbur të vendit të shentë. E humbuara e tij ndalohet të merret, por duhet njoftuar për të. Profeti (a.s.) ka thënë: “E humbura e saj (Mekës) nuk merret, por duhet njoftuar për të”[336] si dhe: “Nuk e merr të humburën e saj vetëm ai që e njofton atë”.[337]

Njoftimi për të

Ai që e ka gjetur duhet të bëjë të qarta shenjat e saj që e dallojnë nga të tjerat, enën dhe lidhëset. Gjithashtu gjithçka që lidhet me të si llojin, gjininë, masën, etj. Ai e ruan atë ashtu siç ruan pasurinë e tij. Këtu barazohet gjëja sado e vogël qoftë me atë të shtrenjtën. Ajo mbetet në ruajtjen e tij por ai nuk e dëmshpërblen nëse dëmtohet, përveç rastit kur e cënon. Më pas njofton për të ndër njerëz me çfarëdolloj mënyre qoftë, në tregje e të tjera vende ku mund të mendojë se mund të jetë i zoti. Nëse i zoti vjen dhe jep shenjat e saj që e dallojnë nga të tjerat, gjetësit i lejohet ta japë atë edhe nëse nuk jep ndonjë argument.

Nëse nuk vjen dikush, personi që e ka gjetur njofton për të një vit. Nëse pas një viti nuk del askush, atij i lejohet ta japë atë lëmoshë apo të përfitojë vetë nga ajo, qoftë i pasur apo i varfër dhe nuk e dëmshpërblen nëse e ka konsumuar. Buhariu dhe Tirmidhiu transmetojnë se Suejd ibën Gafla ka thënë: “Takova Eus ibën Ka’b e ai më tha se kishte gjetur një qyp me njëqind dinarë e kishte shkuar te Profeti (a.s.). Ai i kishte thënë: “Njofto për të një vit”. Ky kështu kishte bërë, por nuk kishte gjetur asnjë. Më pas kishte shkuar tre herë tek Profeti (a.s.) e ai i kishte thënë: “Ruaje derisa të vijë i zoti e nëse nuk vjen, përfito prej saj”.[338]

Profeti (a.s.) është pyetur për një pasuri të humbur që gjendet në një rrugë me njerëz dhe ka thënë: “Njofto për të një vit e nëse e gjen të zotin, dorëzoja atij, ndryshe ajo është e jotja”. Disa e pyetën: “Po ajo që gjendet në një vend të shkretë?” Ai tha: “Për të dhe për thesaret jepet një e pesta”.[339]

Ibn Kajimi ka thënë: “Fetvaja duhet dhënë sipas këtij hadithi, edhe pse ndokush mund ta kundërshtojë. Arsyeja është se nuk ka argument që e zhvlerëson vendimin e këtij hadithi”.

Përjashtimi i ushqimeve dhe sendeve pa vlerë

Për sa i përket ushqimeve dhe sendeve të pavlera, nuk detyrohet njoftimi për to, por është e lejueshme që ato të hahen. Transmetohet nga Enesi se Profeti (a.s.) kaloi afër disa frutave në rrugë dhe tha: “Nëse s’do të kisha frikë se mos janë prej sadakasë, do t’i haja”.[340] Transmetojnë Buhariu dhe Muslimi.

Gjithashtu për sendin pa vlerë të madhe, nuk njoftohet një vit por për një kohë në të cilën mendon se pas saj, i zoti nuk e kërkon më. Gjetësi ka të drejtë të përfitojë prej tij nëse nuk e di të zotin. Transmetohet nga Xhabiri (r.a.) se ka thënë: “Profeti (a.s.) na ka lejuar që, nëse gjejmë shkop, litar apo gjëra të ngjashme me to, të përfitojmë prej tyre.”[341] Këtë hadith e përmendin Ahmedi dhe Ebu Daudi.

Transmetohet se Aliu (r.a.) shkoi te Profeti (a.s.) me një dinar që e kishte gjetur në treg. Profeti (a.s.) i tha: “Njofto për të tre ditë”. Ai e bëri këtë por nuk gjeti ndonjë që ta pranojë. Më pas Profeti (a.s.) i tha: “Përdore atë”.[342] Këtë transmetim e përmend Abdurezaku nga Ebu Saidi.

Dhentë e humbura

Delet e humbura e të tjera si këto lejohet të merren, sepse ato janë të dobëta dhe mund të dëmtohen apo të hahen nga egërsirat. Gjithashtu duhet që për to të njoftohet. Nëse i zoti i tyre nuk i kërkon, personi që i ka gjetur delet e humbura, ka të drejtë t’i marrë ato dhe ia dëmshpërblen të zotit.

Malikitë kanë thënë: “Ai i zotëron ato thjesht me marrjen e tyre e nuk dëmshpërblen për to, edhe në ardhtë i zoti i tyre, sepse hadithi ka barazuar mes ujkut dhe personit që i gjen ato. Meqë ujku nuk dëmshpërblen, edhe ai që i gjen nuk dëmshpërblen.

Ky diskutim ka lidhje me rastin kur i zoti vjen pasi është ngrënë. Nëse vjen para se gjetësi ta ketë therur e ngrënë atë, ajo i kthehet atij me konsensus të dijetarëve.

Devetë, lopët, kuajt, mushkat dhe gomerët e humbur

Dijetarët kanë rënë dakord se deveja e humbur nuk merret. Buhariu dhe Muslimi transmetojnë nga Zejd ibën Halidi se Profeti (a.s.) është pyetur për devenë e humbur dhe ka thënë: “ç’ke ti me atë. Lëre se ajo ka ujin dhe thundrat e saj. Pin ujë dhe kullot derisa ta gjejë i zoti”.[343] Pra, deveja e humbur nuk ka nevojë për atë që e gjen apo ruan. Nga natyra e saj ajo duron për ujë dhe ka aftësi të hajë prej pemëve pa mundim, prej qafës së gjatë, kështu që nuk ka nevojë për atë që mund ta gjejë. Pastaj, lënia e saj në vendin ku ka humbur, ia lehtëson të zotit ta gjejë më lehtë në vend që ta kërkojë ndër tufat e deveve të njerëzve.

Kjo gjë ka vazhduar kështu deri në kohën e Othmanit (r.a.), ku ai e pa të arsyeshme që ato të merreshin e të shiteshin e kur të vinte i zoti, i jepej vlefta.

Ibn Shihab Zuhri ka thënë: “Devetë e humbura në kohën e Umer ibën Hatabit ishin të shumta. Gjendja vazhdoi kështu derisa erdhi koha e Othman ibën Afanit i cili urdhëroi që ato të njoftoheshin e më pas të shiteshin. Nëse i zoti e kërkonte, i jepej vlefta”. Transmeton Maliku në ‘El Muata’.

Imam Aliu, pas Othmanit, urdhëroi që për to të ndërtohej një stallë, ku të ruheshin e e të kujdesej për to aq sa të mos shëndosheshin e as të ngordhnin. Pastaj ai që sillte argument se ishte i zoti i ndonjërës, i jepej, ndryshe mbeste aty e nuk shitej. Këtë mendim e ka pëlqyer edhe Ibn Musejebi. Ndërsa lopët, kuajt, mushkat dhe gomerët, ato janë sikurse devetë sipas Shafiut[344] dhe Ahmedit.

Bejhakiu transmeton se Mundhir ibën Xheriri ka thënë: “Isha me babanë tim në Beuazixh[345]. Ai pa një lopë që nuk e njihte dhe tha: “E kujt është kjo lopë?” Njerëzit thanë: “Është një lopë e huaj që ka ndjekur lopët tona”. Ai urdhëroi që ajo të largohej e ajo u largua derisa nuk u pa më. Pastaj tha: “Kam dëgjuar Profetin (a.s.) që ka thënë: “Nuk e merr të humburën veç një i humbur”[346].[347]

Ebu Hanife ka thënë: “Marrja e saj lejohet”. Maliku ka thënë: “Mund ta marrë nëse ka frikë prej egërsirave, ndryshe jo”.

Shpenzimet për të humburën:

Tërë shpenzimet që bën për të humburën, gjetësi i merr nga i zoti i saj vetëm nëse shpenzimi është në këmbim të përfitimit prej saj, kur ai mund t’i ketë hipur apo ta ketë mjelë.

Shpërblimi (El Xhuala)

Përkufizimi i tij

Ajo është kontratë për një përfitim që mendohet se mund të arrihet si, p.sh. një person që zotohet për një pagesë të caktuar ndaj atij që i kthen një mall të humbur apo kafshën që i ka ikur, i ndërton atij një mur, i gërmon një pus derisa të arrijë tek uji, t’i mësojë të birit Kuranin përmendësh, të mjekojë të sëmurin derisa të shërohet apo të fitojë në një konkurs etj.

Ligjshmëria i tij

Bazë për ligjshmërinë e tij është ajeti kuranor ku Allahu i Lartësuar thotë:

قَالُوا نَفْقِدُ صُوَاعَ الْمَلِكِ وَلِمَنْ جَاءَ بِهِ حِمْلُ بَعِيرٍ وَأَنَا بِهِ زَعِيمٌ

“Thanë: Po kërkojmë gotën e mbretit. Kush e sjell atë, ka shpërblim një barrë deveje ushqim. Unë për këtë jam garantues” (Jusuf, 72).

Profeti (a.s.) e ka lejuar marrjen e shpërblimit për shërimin me nënën e Kuranit, Fatihanë, siç është përmendur në kapitullin e qirasë. Ajo është lejuar për shkak të domosdoshmërisë. Tek ajo lejohet edhe padituria që nuk lejohet në të tjera kontrata. Pra, tek ajo lejohet që puna të jetë e panjohur.

Në kontratën e shpërblimit nuk kushtëzohet prezenca e dy kontratuesve sikurse në kontratat e tjera. Kjo bazohet në ajetin kuranor:

وَلِمَنْ جَاءَ بِهِ حِمْلُ بَعِيرٍ

“Kush e sjell atë, ka shpërblim një barrë deveje ushqim.”

Shpërblimi është prej kontratave të lejuara, ku njërit prej kontratuesve i lejohet ta prishë. I shpërblyeri ka të drejtë ta prishë atë para se të fillojë punë, ashtu si ka të drejtë ta prishë edhe pas fillimit nëse pranon të rrëzojë të drejtën e tij. Ndërsa shpërblyesi nuk ka të drejtë ta prishë atë nëse i shpërblyeri ka filluar punën. Shpërblimin e kanë ndaluar disa dijetarë, mes tyre Ibn Hazim që në librin e tij “El Muhal-la” ka thënë: “Nuk lejohet dispozita e shpërblimit për ndonjë. Kush i thotë një tjetri: nëse më sjell skllavin e arratisur, do të jap një dinar apo thotë: nëse bën këtë do të jap një derhem apo të tjera shprehje të ngjashme me të dhe ai e kryen këtë, apo flet ndër njerëz e zotohet për vete se kush më sjell këtë e ai ka këtë e ia sjell, ai s’ka për detyrë asgjë. Nëse e mban premtimin, kjo gjë pëlqehet. Gjithashtu, atij që i sjell skllavin nuk i jepet gjë, qoftë nëse është njoftuar për ardhjen e skllavit apo jo, vetëm nëse e merr me mëditje për nevojën e tij për një kohë të caktuar apo t’ia sjellë atë në një vend të njohur. Në këtë rast atij i jepet për punën për të cilën e ka marrë me mëditje”. Të tjerë dijetarë e kanë konsideruar shpërblimin si detyrim dhe e detyrojnë shpërblyesin të paguajë duke e argumentuar me ajetin kuranor:

يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَوْفُوا بِالْعُقُودِ

“O ju besimtarë, respektoni kontratat” (El-Maide, 1).

Në Kuran thuhet me gojën e Jusufit (a.s.):

قَالُوا نَفْقِدُ صُوَاعَ الْمَلِكِ وَلِمَنْ جَاءَ بِهِ حِمْلُ بَعِيرٍ وَأَنَا بِهِ زَعِيمٌ

Po kërkojmë gotën e mbretit. Kush e sjell atë, ka shpërblim një barrë deveje ushqim. Unë për këtë jam garantues” (Jusuf, 72).

Si dhe me hadithin ku përmendet se sahabiu shëroi në këmbim të një tufe dele.

Garancia (El Kefala)

Garancia, nga ana gjuhësore, do të thotë përfshirje. Në Kuran përmendet:

وَكَفَّلَهَا زَكَرِيَّا

“E Zekeria e mori atë në garanci” (Ali Imran, 37).

Në legjislacion ajo është përfshirja e përgjegjësisë së garantuesit me përgjegjësinë e borxhliut në kërkesën për prezencë fizike, mall, borxh apo punë. Ky është përkufizimi i juristëve Hanefi.

Imamët e tjerë e përkufizojnë si përfshirje e dy përgjegjësive në të drejtën e kërkimit të borxhit. Kjo kontratë ka katër elemente: garantuesin, borxhliun, të garantuarin dhe objektin e garancisë.

Garantuesi është ai që merr përsipër shlyerjen e së drejtës. Ai duhet të jetë madhor dhe i shëndoshë mendërisht, të ketë të drejtën e plotë të veprimit në pasurinë e tij dhe të pranojë garancinë[348]. Kështu, as i sëmuri psiqik e as fëmija, edhe në qoftë dallues, nuk mund të jenë garantues. Garantuesi mund të quhet edhe dëmshpërblyes.

Borxhliu është ai për të cilin del garant. Tek ai nuk kushtëzohet mosha madhore apo shëndeti mendor, as prezenca apo dëshira e tij për këtë garanci. Kështu, lejohet t’i garantohet fëmijës, të sëmurit mendor apo atij që nuk është i pranishëm. Nëse garantuesi ia garanton diçka, ai nuk ka më të drejtë t’ia kërkojë atyre atë që shpenzoi, pasi ajo konsiderohet si donacion vullnetar vetëm në rastin kur garancia është për një fëmijë të lejuar në tregti dhe ajo ka qenë me urdhër të tij.

I garantuari është borxhdhënësi. Kushtëzohet që garantuesi ta njojë atë, sepse njerëzit, në kërkesën e së drejtës janë të ndryshëm, mund të jenë të ashpër ose nuk mund të jenë të tillë.

Gjithashtu edhe qëllimet ndryshojnë, kështu që garancia pa këtë njohje është mashtrim, ndërsa njohja e borxhmarrësit nuk kushtëzohet. Objekti i garancisë mund të jetë vetë personi, borxhi, malli apo puna të cilën duhej ta kishte kryer personi i detyruar. Ai ka disa kushte që do të përmenden më vonë.

Ligjshmëria e saj

Garancia është legjitime me Kuran, Sunetin e Profetit dhe konsensus. Në Kuran, Allahu i Lartësuar thotë:

قَالَ لَنْ أُرْسِلَهُ مَعَكُمْ حَتَّى تُؤْتُونِي مَوْثِقًا مِنْ اللَّهِ لَتَأْتُونَنِي بِهِ

“Ai tha: Unë kurrsesi nuk do ta dërgoj me ju, derisa të betoheni në Allahun, se do të ma ktheni” (Jusuf, 66).

Dhe:

وَلِمَنْ جَاءَ بِهِ حِمْلُ بَعِيرٍ وَأَنَا بِهِ زَعِيمٌ

Kush e sjell atë, ka shpërblim një barrë deveje ushqim. Unë për këtë jam garantues” (Jusuf, 72).

Në Sunet transmetohet nga Ebu Umamate se Profeti (a.s.) ka thënë: “Garantuesi dëmshpërblen”.[349] Transmetojnë Ebu Daudi dhe Tirmidhiu, i cili e konsideron të mirë. Edhe Ibn Hibani e vlerëson këtë hadith si të saktë.

Dijetarët kanë rënë dakord për lejimin e saj. Muslimanët kanë garantuar njëri – tjetrin në kohën e Profetit (a.s.) deri në kohën tonë pa patur asnjë kundërshtim nga ndonjë dijetar.

Zbatimi, kushtëzimi dhe sinkronizimi

Garancia lejohet e zbatuar menjëherë, e kushtëzuar dhe e sinkronizuar në kohë. E zbatuar p.sh. kur garantuesi thotë: “Unë garantoj filanin tani”.

Dijetarët kanë thënë se, nëse një person ka thënë: garantoj, dëmshpërblej apo bart për ty, tërë këto shprehje konsiderohen garanci. Kur kjo kontratë lidhet, ajo ndjek natyrën e borxhit sido të jetë ai, të ketë hyrë koha e shlyerjes, të jetë i vonuar apo të jetë i ndarë me këste, vetëm nëse koha e shlyerjes së borxhit ka hyrë dhe garanti ka kushtëzuar shtyrjen e kërkesës për një kohë të caktuar. Në këtë rast lejohet të shtyhet, sepse Ibn Maxheh transmeton nga Ibn Abasi se “Profeti (a.s.) mori përsipër dhjetë dinarë për një person të cilit ia kishte kërkuar borxhdhënësi për një muaj dhe ai ia shleu atij.”[350]

Në këtë hadith kemi argument se borxhi, nëse i ka ardhur koha e shlyerjes dhe garanti e garanton për një kohë të caktuar, kjo shtyrje lejohet dhe garantuesi nuk kërkohet ta shlyejë atë para se të vijë koha e caktuar.

E kushtëzuara, p.sh.: nëse ti i jep borxh atij, unë jam garanti yt, ashtu siç përmendet në ajetin kuranor, ku Allahu i Lartësuar thotë:

وَلِمَنْ جَاءَ بِهِ حِمْلُ بَعِيرٍ

“Kush e sjell atë, ka shpërblim një barrë deveje ushqim”.

E sinkronizuara: kur të vijë muaji i Ramazanit, unë të garantoj ty. Ky është medh’hebi i Ebu Hanifes dhe disa Hanbelive. Shafitë kanë thënë: “Kushtëzimi në garanci nuk është i vlefshëm”.

Kërkesa ndaj borxhliut dhe garantuesit njëkohësisht

Kur kontrata e garancisë lidhet, të zotit të së drejtës i lejohet ta kërkojë këtë të drejtë nga garantuesi dhe borxhliu njëherësh. Atij i lejohet gjithashtu t’ia kërkojë kujt të dojë prej atyre të dyve i bazuar në faktin se objekti i kërkimit të së drejtës është i numëruar. Ky është mendimi i shumicës së dijetarëve.

Llojet e garancisë

Garancia është dy llojesh:

E para: garanci me person E dyta: garanci me pasuri

Garancia me person

Kjo lloj garancie është premtimi i garantuesit të sjellë personin e garantuar tek kërkuesi. Ajo vlen me fjalët: “Unë të garantoj për filanin apo trupin e tij”. Ajo është e lejuar, nëse objekti i garancisë është e drejtë njerëzore. Nuk kushtëzohet njohja e masës së asaj që i detyrohet borxhliu, sepse kjo është garanci me person e jo me pasuri.

Por, nëse garancia është në njërën prej ndëshkimeve (hududeve) të Allahut, ajo nuk vlen, qoftë ky ndëshkim e drejtë e Allahut, si p.sh. ndëshkimi për pirjen e alkoolit, apo është e drejtë njerëzore, si p.sh. ndëshkimi i shpifjes.

Ky është medh’hebi i shumicës së dijetarëve i bazuar në hadithin e Amër ibën Shuajbit nga babai i tij se Profeti (a.s.) ka thënë: “Nuk ka garanci në ndëshkime”.[351] Transmeton Bejhakiu me zinxhir transmetimi të dobët dhe ka thënë: “Ky hadith është i mohuar”. Gjithashtu, ndëshkimet bazohen në rrëzimin dhe shtyrjen e tyre me dyshime, kështu që në to nuk ka vend vërtetimi dhe ai nuk mund që të zbatohet mbi tjetërkënd përveç kriminelit. Sipas dijetarëve Shafitë lejohet garancia për të sjellë personin që duhet të zbatohet ndëshkimi mbi të, si p.sh. kisasi dhe ndëshkimi i shpifjes, sepse kjo është e drejtë e detyruar. Nëse ky ndëshkim është e drejtë e Allahut, garancia nuk lejohet.

Ibn Hazmi e ka ndaluar atë dhe ka thënë: “Garancia me person nuk lejohet, as për pasuri, as për ndëshkime e as në ndonjë gjë, sepse çdo kusht që nuk është në Librin e Allahut, është i pavlefshëm. Nga ana logjike, mund të pyesim ata që pranojnë vlefshmërinë e saj: nëse borxhliu mungon, ç’do të bëni me garantuesin? A do ta detyroni ta shlyejë detyrimin e të garantuarit? Kjo do të ishtë padrejtësi dhe ngrënie e pasurisë pa të drejtë, sepse ai nuk detyrohet kurrë me këtë. Apo do ta lironit atë? Kështu e keni zhvleftësuar garancinë me person. Apo e deyroni atë ta kërkojë? Ky është detyrim i sikletshëm e që ai nuk ka mundësi ta bëjë, saqë edhe vetë Allahu nuk e ka ngarkuar me të”.

Garancinë me person e kanë lejuar disa dijetarë, duke e argumentuar se «Profeti (a.s.) ka lejuar garancinë në akuzë.»[352] Ibn Hazmi ka thënë: “Ky është transmetim i pavlefshëm, sepse është transmetimi i Ibrahim ibën Hajthem ibën Arak, ku ai dhe babai i tij janë tepër të dobët e nuk lejohet transmetimi prej tyre. Më pas, Ibn Hazmi përmend disa thënie nga Umer ibën Abdul Azizi, të cilat i refuzon të tëra duke thënë se ato nuk janë argument, pasi argumentet merren nga fjalët e Allahut dhe të dërguarit të Tij e nga asnjë vend tjetër”.

Kur ai garanton ta sjellë atë, ai detyrohet ta sjellë. Nëse nuk ka mundësi ta sjellë kur borxhliu është ende gjallë apo garantuesi nuk dëshiron ta sjellë, ai ndëshkohet e gjobitet të paguajë detyrimin që ka borxhliu, sepse Profeti (a.s.) ka thënë: “Garantuesi dëmshpërblen”.[353]

Në rast se kushtëzon vetëm sjelljen e tij personalisht por jo pasurinë dhe e deklaron këtë kusht, ai nuk detyrohet pasi në të kundërt do të detyrohej me diçka që është në kundërshtim me kushtin që ka vënë. Ky është medh’hebi i Malikive dhe dijetarëve të Medines.

Hanefitë kanë thënë: “Garantuesi burgoset derisa të sjellë borxhliun apo të njoftohet vdekja e tij. Ai nuk e paguan pasurinë vetëm nëse ia kushtëzon këtë vetes. Nëse vdes borxhliu, garantuesi nuk detyrohet të shlyejë përgjegjësinë që ka marrë, sepse ai ka garantuar me person e jo me pasuri, kështu ai nuk detyrohet për diçka që nuk e ka garantuar. Kjo është thënia e shquar nga Shafiu. Gjithashtu garantuesi lirohet nga detyrimi nëse borxhliu dorëzohet vetë. Nëse vdes personi që kërkon të drejtën (i garantuari), garantuesi nuk lirohet nga detyrimi, sepse trashëgimtarët e tij zënë vendin e tij në të drejtën e kërkesës për të sjellë borxhliun.

Garancia me pasuri

Garancia me pasuri është kur garantuesi detyrohet të shlyejë një detyrim material. Kjo është tre llojesh:

Garancia për borxh: ky është zotim për shlyerjen e një borxhi që është në përgjegjësinë e tjetrit. Në hadithin e Seleme ibën El Ekue, tregohet se “Profeti (a.s.) është tërhequr nga falja e xhenazes së një personi që kishte borxhe. Ebu Katada i tha: “O i dërguar i Allahut, kryeje faljen e xhenazes së tij, se unë dal garant për borxhin e tij”. Atëherë Profeti (a.s.) e fali xhenazen e atij personi[354].”[355]

Tek borxhi kushtëzohen:

Borxhi të ekzistojë e të vërtetohet në momentin e garancisë, si p.sh. huaja, çmimi i ndonjë malli të blerë, qiraja apo mehri. Nëse nuk vërtetohet, garancia nuk vlen pasi ajo ndaj diçkaje që nuk është e detyrueshme nuk lejohet, si p.sh. të thotë: “Bli nga filani se vleftën ta garantoj unë apo merr borxh se unë të garantoj shlyerjen e tij”. Ky është medh’hebi i Shafiut, Muhamed ibën Hasanit dhe Dhahirive. Por këtë e lejon edhe Ebu Hanife, Maliku dhe Ebu Jusufi, të cilët deklarojnë vlefshmërinë e garancisë ndaj diçkaje që ende s’ka hyrë në përgjegjësi.
b. Borxhi të jetë i njohur, kështu që nuk lejohet garantimi i diçkaje të panjohur, sepse kjo është mashtrim dhe rrezik. P.sh., nëse thotë se del garant për gjithçka që është në përgjegjësinë e filanit, e të dy nuk e dinë masën e saj, atëherë garancia nuk vlen. Ky është medh’hebi i Shafiut dhe Ibn Hazmit. Ebu Hanife, Maliku dhe Ahmedi kanë thënë: “Lejohet garantimi i të panjohurës”.
Garancia me vetë mallin apo garancia me dorëzimin e tij. Ky është premtimi për dorëzimin e një malli të caktuar të gjendur nën posedimin e një tjetri, si p.sh. rikthimin e mallit të grabitur, të grabiturit apo dorëzimi i mallit blerësit. Në të kushtëzohet që malli të jetë i dëmshpërblyeshëm nga ana e borxhliut si në rastin e të grabiturës. Nëse nuk është i dëmshpërblyeshëm, si në rastin e huazimit apo depozitimit, garancia nuk vlen.
Garantimi i mallit të shitur nga ndonjë rrezik i paparashikueshëm pas shitjes, por me shkaktar që mund të ketë ekzistuar para shitjes. Pra, ajo është garanci e së drejtës së blerësit kundrejt shitësit, nëse mallit i del pronari. P.sh., nëse del se malli është pronë e dikujt tjetër apo është i dhënë peng.

Tërheqja e garantuesit prej borxhliut

Nëse garanti shlyen borxhin që mund të ketë borxhliu kur garancia dhe shlyerja është me lejen e tij, atëherë garantuesi ka të drejtë t’i kërkojë borxhliut të marrë pasurinë e dhënë, sepse garanti ka shpenzuar pasurinë e tij në dobi të borxhliut me lejen e këtij të fundit. Për këtë çështje, krerët e katër medh’hebeve kanë rënë dakord. Por ata kanë diskutuar nëse ai i garanton një tjetri një detyrim pa urdhër të tij. Shafiu dhe Ebu Hanife kanë thënë: “Ai konsiderohet vullnetar e nuk ka të drejtë të kërkojë atë që ka dhënë”.

Mendimi më i shquar nga Maliku tregon se atij i lejohet ta kërkojë. Nga Ahmedi kemi dy transmetime dhe Ibn Hazmi ka thënë: “Garantuesi nuk kërkon atë që ka dhënë, me urdhër apo pa urdhër të borxhliut, vetëm në rast se borxhliu ka marrë borxh nga garantuesi”.

Ibn Ebi Lejla, Ibn Shubrume, Ebu Theuri dhe Ebu Sulejmani kanë të njëjtin mendim me ne.

Dispozita të garancisë:

Nëse nuk ekziston i garantuari apo nuk është i pranishëm, garantuesi dëmshpërblen dhe nuk lirohet nga garancia vetëm atëherë kur borxhi shlyhet qoftë prej tij apo prej borxhmarrësit, kur borxhdhënësi fal borxhin apo nuk kërkon të drejtën e tij nga garanti. Ai mund ta bëjë këtë gjë, sepse është e drejta e tij.
Borxhdhënësi ka të drejtë ta prishë kontratën e garancisë nga ana e tij, edhe nëse nuk dëshiron borxhliu dhe garantuesi, por këtë të drejtë nuk e kanë këta dy të fundit.

[1] Hadith Sahih. “El Mishkat” 3908, “Sahih et Targib” 1693. E ka nxjerrë Ebu Daudi 2606, Tirmidhiu 1212, Ibën Maxheh 2236.

[2] Shtesa e transmetuesit është e dobët. Burimet e mësipërme.

[3] Hadith Meudu – i trilluar. “Ed Daife” 10. E ka nxjerrë Ed Dejlemi në “Musnedul Firdeus”.

[4] Hadith munker – i refuzuar. “Ed Daife Muhtesera” 3826.

[5] Pra i lejuar dhe i begatshëm.

[6] Bazat e përfitimit janë: bujqësia, tregtia dhe industria dhe më e mira e tyre është ajo që bëhet me dorë. Thuhet që ajo është tregtia.

[7] Hadith Sahih. “Es Sahiha” 607. E ka nxjerrë Ahmedi 4/141, Taberani në “El Eusat” 1/135, El Hakim 2/10. Këta e transmetojnë nga Rafi ibën Hadixh, ndërsa nga Ibën Umeri e transmeton Taberani në “El Eusat”.

[8] Hadith me sened Hasen. Tirmidhiu 487 pa shprehjen: “ndryshe do të hajë kamatën, deshi apo nuk deshi”.

[9] Hadith Sahih. Ibën Maxheh 224 pa shprehjen “dhe muslimaneje”.

[10] Atë që feja ka kërkuar të bëhet.

[11] Atë që feja e ka kërkuar të lihet kategorikisht

[12] çështje në të cilat argumentet dhe dijetarët nuk bien në ujdi.

[13] Buhariu 52,2051, Muslimi 4070, Ebu Daudi 3329,3330, Tirmidhiu 1205, Nesai 4465, Ibën Maxheh 3984.

[14] Pasuria është çdo gjë që mund të zotërohet apo të përfitohet prej saj.

[15] Për të veçuar atë që nuk zotërohet.

[16] Duke veçuar këtu dhuratat dhe ato kontrata që nuk janë me këmbim.

[17] Duke veçuar llojet e kontratave që nuk janë të lejuara.

[18] Hadith Sahih. Nxjerrja e tij është përmendur më parë.

[19] Kontratë do të thotë lidhje dhe marrëveshje.

[20] Shtiblerja dhe të tjera marrëdhënie mes njerëzve janë çështje që ndërtohen mbi dëshirën vetjake. Kjo gjë nuk dihet saktësisht, kështu që legjislacioni vuri në vend të saj fjalët që shprehin atë që ka në vetvete njeriu dhe mbi të ka bazuar dispozitat. Ixhabi është e para shprehje që del fillimisht prej njërit nga dy palët, ndërsa pranimi ajo që del së dyti dhe s’ka dallim se kush e fillon i pari, shitësi apo blerësi.

[21] Më pas do të flitet për dispozitën e shitblerjes me detyrim.

[22] Buhariu 2236, Muslimi 4024, Ebu Daudi 3486,3487, Tirmidhiu 1297, Nesai 4267,4683, Ibën Maxheh 2167.

[23] Vazhdim i hadithit të mëparshëm.

[24] Për fëlliqësinë e alkoolit dhe hetimit të kësaj çështjeje, kthejuni vëllimit të parë të këtij libri. Duket se motivi i ndalimit të shitjes së tij është se ai i merr njeriut dhuntinë më të madhe që Allahu ia dhuroi njeriut, mendjen, pa përmendur dëmet e tjera që ai sjell. Ndërsa derri, megjithë qënien e tij të fëlliqtë, ai ka edhe mikrobe të dëmshme të cilat nuk ngordhin me zierje. Ai mbart shiritin i cili thith tërë ushqimin e nevojshëm për trupin e njeriut. Ndërsa shtija e ngordhësirës ndalohet, sepse shpesh ngordhja e saj ka qenë pasojë e sëmundjeve, kështu që ngrënia e saj mund të jetë e dëmshme për shëndetin, pa përmendur që njerëzit e urrejnë atë. Ato kafshë që ngordhin papritmas, prishen shumë shpejt, sepse gjaku ndalon së qarkulluari dhe gjaku është mjedisi më i përshtatshëm për rritjen e mikrobeve të cilat mund edhe të mos ngordhin me zierje. Për këtë është ndaluar ngrënia e gjakut të derdhur. Kështu ndalohet edhe shitja e tij, për të njëjtin shkak.

[25] Bejhakiu 6/20.

[26] Buhariu 1492,2221,5531, Muslimi 804,805, Ebu Daudi 4120,4121, Nesai 4245,4246,4247, Ibën Maxheh 3610.

[27] Ndalimit të shitjes së ngordhësirës në hadithin e Xhabirit i përgjigjet se ky ndalim ka qenë në fillim, kur ata ishin akoma afër periudhës në të cilën e hanin ngordhësirën. Por, kur Islami zuri vend në veten e tyre, iu lejua përfitimi prej saj në çdo anë përveç ngrënies.

[28] Hadith Sahih. Nesai 4668.

[29] Buhariu 952, Muslimi 2060, Ibën Maxheh 1897.

[30] Hadith Sahih. “Es Sahiha” 1609. E ka nxjerrë Ahmedi 5/353, Tirmidhiu 3690, Ibën Hibani 2186 të shkurtuar.

[31] Nuk është vërtetuar nga sahabet diçka e tillë, madje është përcjellë e kundërta e kësaj. Po kështu as nga tabiinët dhe dijetarët e selefëve nuk është vërtetuar veçse e kundërta e kësaj, madje ata thoshin se muzikën e dëgjojnë vetëm njerëzit e prishur. Shih librin “Ndalimi i veglave muzikore”, i imam Albanit.

[32] Ky është medh’hebi i malikive, Is’hak ibën Rahuijes dhe një prej dy transmetimeve të shafi’ive dhe hanbelive.

[33] Buhariu 3642, Ebu Daudi 3384, Ibën Maxheh 2402, Shafiu 1333, Bejhakiu 6/112, Ahmedi 4/375, Ibën Hazmi në “El Muhala” 8/436,437. “El Irva” 1278.

[34] Hadith Sahih. “El Irva” 5/129. E ka nxjerrë Tirmidhiu 1258.

[35] Hadith Daif. “Daif el Xhami” 6231.

[36] Kjo ka ardhur në hadith daif – të dobët. “Irvaul Galil” 1293. E ka nxjerrë Ahmedi 3/42, Ibën Maxheh 2196, Bejhakiu 5/338, Darakutni 295.

[37] Tre imamët e lejojnë shitjen e krimbit të mëndafshit dhe bletës veç nga kosherja nëse janë të mbyllura në to dhe ato i shohin të dyja palët, kjo në kundërshtim me Ebu Hanifen.

[38] Buhariu 2284, Ebu Daudi 3429, Tirmidhiu 1273,1274, Nesai 4671,4672,4673,4674, Darakutni f.308, Bejhakiu 5/339.

[39] Ndërsa shitja e leshit me kusht qethjen, Hanbelitë e lejojnë këtë në një transmetim të tyrin sepse kjo është diçka e njohur dhe mund të dorëzohet.

[40] Darakutni 3/14.

[41] Buhariu 2116.

[42] Hadith Daif. Darakutni 3/5, Bejhakiu 5/268.

[43] Ky është edhe medh’hebi i Malikive të cilin e saktëson edhe Ibn Kajimi në librin “A’lam El Mueki’inë”. Shumica e dijetarëve shprehen se kjo shitje është e pavlefshme në këtë formë, pasi rreziku dhe mosnjohja që janë të ndaluara, janë prezente. Hanefitë e lejojnë shitjen si dhe të drejtën e zgjedhjes, nëse ai i sheh.

[44] Hadith Sahih. Buhariu 2137,6852, Muslimi 3821,3824,3825, Ebu Daudi 3494, Nesai 4622.

[45] Këtë fjalë të Ibën Umerit e ka përmendur Buhariu si Mualak (pa sened), në “Kapitullin e shitblerjes”.

[46] Si p.sh. toka, shtëpitë, kopshtet dhe pemët.

[47] Hadith Sahih. Ahmedi 3/402, Bejhakiu 5/313, Nesai 4603.

[48] Buhariu, Muslimi etj. Nxjerrja e tij është përmendur më parë.

[49] Hadith Daif. “El Irva” 1326. E ka nxjerrë Ebu Daudi 3354,3355, Nesai 2/223, Tirmidhiu 1/234, Ibën Maxheh 2262, Darimi 2/259, Tahaviu 2/96, Ibën Xharudi 655, Darakutni 299, El Hakim 2/44, Bejhakiu 5/284,315, Tajalisi 1868, Ahmedi 2/83,84,139; nga Ibën Umeri.

[50] Buhariu e ka përmendur mualak (pa sened) në kapitullin e shitblerjes, Ibën Maxheh 2229.

[51] Buhariu, Muslimi etj. Nxjerrja e tij është përmendur më parë.

[52] Në Hadith Hasen. “El Irva” 1305. E ka nxjerrë Ebu Daudi 3504, Tirmidhiu 1/232, Nesai 2/225, Ibën Maxheh 2188, Darimi 2/253, Tahaviu 2/222, Darakutni 320, El Hakim 2/17, Tajalisi 2257, Ahmedi 2/174,179,205.

[53] Buhariu 2132.

[54] Ata dijetarë që mendojnë se dëshmia është e detyrueshme në çdo shitblerje, edhe në qoftë malli diçka e papërfillshme, janë: Atau dhe Nehaiu. Këtë mendim e vlerëson si të saktë edhe Ebu Xhafer Taberi.

[55] Hadith Sahih. Me këtë shprehje e ka nxjerrë Ahmedi 2/277,318, Nesai 4503, Ibën Maxheh 2171.

[56] Buhariu 1723, Muslimi 3441,3791.

[57] Hadith Daif. “Irvaul Galil” 1853. E ka nxjerrë Ebu Daudi 2088, Tirmidhiu 1110, Nesai 4682, Ibën Ebi Shejbe 7/5/1, El Hakim 2/174, Bejhakiu 7/139,141, Tajalisi 903, Ahmedi 5/8,11,12,18; me disa rrugë transmetimi.

[58] Hadith Daif. “Irvaul Galil” 1289, “El Mishkat” 2873. E ka nxjerrë Ebu Daudi 1641, Nesai 2/217, Tirmidhiu 1/229, Ibën Maxheh 2198, Ibën Ebi Shejbe 8/183, Ibën Xharudi 569, Tajalisi 1326, Ahmedi 3/100,114.

[59] Hadith Daif. “El Irva” 1853. Nxjerrja e tij është përmendur më sipër.

[60] Ai që ndërhyn mes shitësit dhe blerësit për të lehtësuar proçedurën e shitjes.

[61] E ka përmendur Buhariu Mualak (pa sened) në “Kapitullin e Qirasë”.

[62] Hadith Sahih. “El Irva” 1303. E ka nxjerrë Ebu Daudi 3593, Ibën Xharudi 637,638, Ibën Hibani 1199, Darakutni 300, El Hakim 2/49, Bejhakiu 6/79, Ibën Udej në “El Kamil” 1/276, ndërsa Buhariu e ka përmendur mualak (pa sened) në “Kapitullin e Qirasë”.

[63] Hadith Sahih. ‘El Irva” 1283. E ka nxjerrë Ibën Maxheh 2185, Muhamed ibën Ebi Shurejh el Ensari në “Njëqind hadithet” ق119/2, El Muhlis në “Dobitë e zgjedhura” 1/18/2, Bejhakiu 6/17.

[64] Hadith Sahih. Nxjerrja e tij është përmendur më parë.

[65] Pa bërë dallim mes borxheve dhe llojeve të pasurisë.

[66] El Hakim në “El Mustedrak” dhe ka thënë: “Hadith Sahih sipas kushteve të dy shejhave.” Edhe Dhehebiu e ka aprovuar fjalën e tij.

[67] Hadith Daif. “El Mishkat” 2865. E ka nxjerrë Ebu Daudi 3382.

[68] Kjo ka ardhur në hadith të transmetuar nga Buhariu 2381, Muslimi 3885, 3909, Ibën Maxheh 2266.

[69] Hadith Sahih. “El Mishkat” 2924, “Ehadithul Buju”. E ka nxjerrë Ebu Daudi 3336, Tirmidhiu 1305, Nesai 4592, Ibën Maxheh 2220.

[70] Buhariu 2076, Ibën Maxheh 2203, “Sahihu et Targib” 1742.

[71] Mashtrimi, pra të mashtruarit kur nënkuptohet mosdëshira për të kur realizohet kjo shitje. Kjo hyn në tërësinë e ngrënies së pasurisë së tjetrit pa të drejtë.

[72] Ka ardhur në hadith Sahih, të cilin e transmeton Muslimi 3787, Ebu Daudi 3376, Tirmidhiu 1230, Nesai 4530, Ibën Maxheh 2194.

[73] Siç ka ardhur në hadith të saktë i cili është përmendur më parë.

[74] Kjo lloj shitje është ndaluar në hadithe të transmetuara nga Buhariu 2144,2145,2146,2147, Muslimi 3780, etj.

[75] Buhariu 2146, 2147, Muslimi 3780.

[76] Buhariu 2187,2207, Muslimi 3885,3886,3887.

[77] Buhariu 2183,2185,2186,2187, Muslimi 3885.

[78] Buhariu 2207,2208.

[79] Sahih Meukuf – si fjalë e Ibën Abasit. Bejhakiu 5/340, Darakutni 3/14,15, Ebu Daudi në “El Merasil” 160.

[80] Njësoj si hadithi para këtij.

[81] Siç përmendet në hadithin në vijim.

[82] Buhariu 3843, Muslimi 3789, Ebu Daudi 3381.

[83] Hadith Daif – i dobët. “Daifu et Targib” 1074, “Daiful Xhami” 5421. E ka nxjerrë Bejhakiu 5/336.

[84] Ebu Hanife dhe Shafiu janë shprehur për vlefshmërinë e kësaj kontrate, pasi kushtet dhe shtyllat e saj janë realizuar, sepse qëllimi i palejuar është diçka e fshehtë dhe çështja i lihet Allahut e Ai ndëshkon.

[85] Hadith Sahih. “Irvaul Galil” 1529,2385, “El Mishkat” 2777, “Sahihu et Targib” 2356, “Sahihul Xhami” 5091. E ka nxjerrë Ebu Daudi 3674, Ahmedi 2/71, Tahaviu 4/306, Ibën Asakir 19/53/1, Bejhakiu 5/327, 6/12.

[86] Hadith Batil – i pavërtetë, i pabazë. “Ed Daife” 1269, “Gajetul Meram” 62. E ka nxjerrë Ibën Hibani në “Ed Duafa” 1/236, Taberani në “El Eusat” 5488, Es Sehmi 299.

[87] Hadith Daif. “El Irva” 1296. E ka nxjerrë El Akili në “Ed Duafa” f.401, Ibën Udej në “El kamil” ق39/1, Bejhakiu 5/327, ndërsa Buhariu e ka përmendur mualak (pa sened) në “Kapitullin e shitblerjes”, me të njëjtën temë si hadithi; nga Umran ibën Husajn.

[88] Buhariu 2087, Muslimi 4101 me shprehjen “fitimin” në vend të “begatisë”, Ebu Daudi 3335, Nesai 4473, Bejhakiu 5/265. Ai gjendet në “Es Silsiletu es Sahiha” me nr. 3363.

[89] Muslimi 4102, Nesai 4472, Ibën Maxheh 2209.

[90] Hadith Sahih. “Es Sahiha” 366,994. E ka nxjerrë Ahmedi 3/428, Tahaviu 3/12, El Hakim 2/6-7.

[91] Muttefekun alejhi. Buhariu 2356,2357,7445, Muslimi 355, Ebu Daudi 3243, Tirmidhiu 1269, Ibën Maxheh 2323, Bejhakiu 10/44,180,253,254,, Darakutni 10/129.

[92] Buhariu 6920, Bejhakiu 10/35.

[93] Nxjerrja e tij është përmendur më parë.

[94] Hadith Sahih. “El Irvau” 1295. E ka nxjerrë Tirmidhiu 1321, Darimi 1/326, Ibën Huzejme 1/141, Ibën Hibani 312, Ibën Xharudi 562, Ibën Es Sinni 151, El Hakim 2/56, Bejhakiu 2/447.

[95] Të tjerët e kanë lejuar por me kerahet (papëlqim).

[96] Hadith Sahih. “El Irva” 6/7, “Sahihu et Targib” 966. E ka nxjerrë Ebu Daudi 3477, Bejhakiu 6/150, Ahmedi 5/364.

[97] Hadith Sahih. Ebu Daudi 3478, Nesai 4662,4663, Ibën Maxheh 2476, Bejhakiu 6/15.

[98] Hadith Hasen – i mirë. “Irvaul Galil” 1594. E ka nxjerrë Tirmidhiu 3703, Nesai 3606, Darakutni 508, Bejhakiu 6/167.

[99] Buhariu 2074,2374, Muslimi 2399, Nesai 2583.

[100] Hadith Sahih. Ebu Daudi 3474, Ibën Maxheh 2207.

[101] Buhariu 2194, Muslimi 3840, Ebu Daudi 3367.

[102] Muslimi 3842, Ebu Daudi 3368, Tirmidhiu 1227, Nesai 4565.

[103] Buhariu 2198, Muslimi 3955, Bejhakiu 5/300.

[104] Nxjerrja e tij është përmendur më parë.

[105] Ato hadithe që ndalojnë të shitet rrushi derisa të nxihet kanë të bëjë me rrushin e zi.

[106] Buhariu 2189, Muslimi 3849.

[107] Sipas hanefive, pjekuria e tyre arrihet kur sigurohet që ato të mos prishen, pra në konsdideratë merret shfaqja e frutit.

[108] Kjo, nëse blen tërë frutat. Nëse blerësi blen vetëm një pjesë, atëherë çdo pemë ka dispozitën e saj.

[109] Ky është libri i legjislacionit që nxori shteti osman i bazuar në medh’hebin hanefi.

[110] Muslimi 3958, Ebu Daudi 3374, Nesai 4529, Bejhakiu 5/306, Darakutni 7/197. Ai gjendet në “El Irva” 1368.

[111] Muslimi 3952.

[112] Hadith Sahih. Nxjerrja e tij është përmendur më parë.

[113] Buhariu dhe Muslimi. Është përmendur më parë.

[114] Hadith Sahih. Është përmendur më parë.

[115] Buhariu 2967, Muslimi 4074,4075,4076, Ebu Daudi 3505, Tirmidhiu 1253, Nesai 4651.

[116] Nëse nuk është i njohur kështu nuk është i vlefshëm. Nëse kushtëzon mbartjen deri në shtëpinë e tij dhe shitësi nuk e di shtëpinë, kushti nuk vlen.

[117] Hadith Daif. “Ed Daife” 491. E ka nxjerrë Taberani në “El Eusat” 4/88.

[118] Siç do ta shohim në hadithin më poshtë.

[119] Hadith Hasen. “El Irva” 5/147. E ka nxjerrë Ebu Daudi 3504, Tirmidhiu , Nesai , Ibën Maxheh 2188, Darimi 2/253, Tahaviu 2/222, Ibën Xharudi 601, Darakutni 320, El Hakim 2/17, Tajalisi 2257, Ahmedi 2/174,179,205; me disa rrugë transmetimi nga Amër ibën Shuajb; nga babai i tij; nga gjyshi i tij, merfu.

[120] Nxjerrja e tij është përmendur më parë.

[121] Hadith Daif. Ibën Maxheh 2192, Ebu Daudi 3502.

[122] Bejhakiu 6/34, Abdurrazaku 5/392.

[123] Ether Sahih. “El Irva” 2640. E ka nxjerrë Bejhakiu 5/328. Ndërsa Imam Ahmedi nuk e ka përmendur atë në Musned, por ndoshta në ndonjë libër tjetër.

[124] E prishin kontratën.

[125] Hadith Sahih. “Es Sahiha” 798, “El Irva” 5/169. E ka nxjerrë Ebu Daudi 3511, Nesai , Ibën Xharudi 625, Darakutni 297, El Hakim 2/45, Bejhakiu 5/332, Abdurrazaku 8/272.

[126] Hadith Sahih. “El Mishkat” 2894, “Gajetul Meram” 323. Ebu Daudi 3451, Tirmidhiu 1314, Ibën Maxheh 2200, Bejhakiu 6/29.

[127] Disa dijetarë e ngushtojnë rrethin e mallrave që mund të monopolizohen. Shafiu dhe Ahmedi kanë thënë se monopolizimi nuk merret parasysh, përveçse në ushqime sepse ato janë domosdoshmëri për njerëzit. Ndër ta ka edhe nga ata që e zgjerojnë këtë rreth dhe thonë që monopolizimi është i ndaluar në çdo gjë për shkak të dëmit që sjell, ku çmimi nuk është i barabartë me vleftën e mallit të monopolizuar. Disa thonë se ai, nëse monopolizon të mbjellat e tij apo punën e dorës së tij, s’ka ndonjë të keqe.

[128] Muslimi 4098, Ebu Daudi 3447, Tirmidhiu 1267, Ibën Maxheh 2154, Bejhakiu 6/29.

[129] Hadith Munker – i refuzuar (nga llojet e hadithit të dobët). “Daifu et targib” 1100, “Gajetul Meram” 324.

[130] Hadith Daif. “Gajetul Meram” 326, “Daifu et Targib” 1103, “Daiful Xhami” 2351.

[131] Hadith Daif. “Mishkatul Mesabih” 2893, “Daifu et Targib” 1101, “Gajetul Meram” 327, Ibën Maxheh 2153.

[132] Hadith Daif. “Daifu et Targib” 1106, “Gajetul Meram” 328, Bejhakiu 6/30.

[133] Siç ka ardhur në hadith sahih të transmetuar nga Buhariu 5357,5358, Bejhakiu 7/468.

[134] Buhariu 2079,2082,2108,2110,2114, Muslimi 3836, Ebu Daudi 3459, Tirmidhiu 1246, Nesai 4469.

[135] Hadith Sahih. Nxjerrja e tij është përmendur më parë.

[136] Këtë e kundërshton Ebu Hanife dhe Maliku të cilët kanë thënë: E drejta e përzgjedhjes së kuvendit nuk është e vlefshme. Kontrata me fjalë është e mjaftueshme dhe detyruese. Kur kontrata lidhet, askush s’ka të drejtë përzgjedhjeje edhe në qoftë në kuvend. Ndarja në hadith bartet se ajo është ndarje në fjalë e jo fizikisht.

[137] Ky është medh’hebi i Ahmedit. Ebu Hanife dhe Shafiu kanë thënë se koha e përzgjedhjes është tre ditë. Maliku ka thënë: “Koha caktohet sipas nevojës”.

[138] Buhariu 2113.

[139] Buhariu 2112.

[140] Hadith Sahih. “El Irva” 1321. E ka nxjerrë Ibën Maxheh 2246, El Hakim 2/8, Bejhakiu 5/320.

[141] Hadith Hasen. Ibën Maxheh 2251. Ndërsa Buhariu e ka përmendur mualak (pa sened) në kapitullin e shitblerjes, dhe tek ai thuhet se blerësi ka qenë Pejgamberi (salallahu alejhi ue selem).

[142] Muslimi 279, Ahmedi 2/50.

[143] Hadith Hasen. “El Irva” 1315. E ka nxjerrë Ebu Daudi 3510, Tirmidhiu 1285, Nesai 4490, Ibën Maxheh 2243, Tahaviu 2/208, Ibën Xharudi 626, El Hakim 2/15, Ahmedi 6/49,161,208,237.

[144] Ahmedi 6/80,116,161, Bejhakiu 5/322, ndërsa Ebu Daudi 3509 e transmeton me shprehjen “Haraçi dëmshpërblehet”, me sened Hasen.

[145] Nxjerrja e tij është përmendur më parë.

[146] Pra të kthejë bashkë me të një grusht hurma apo diçka pjesë të ushqimit të tij në vend të qumështit nëse vlefta e tij mund të jetë më shumë se vlefta e shpenzimeve për të apo diçka që mund të bien dakord dy kontratuesit.

[147] Nxjerrja e tij është përmendur më parë.

[148] Kur shitësi apo blerësi gabon në çmim, pra nuk e di çmimin e një sendi dhe e blen atë me më shumë se ç’vlen.

[149] Me ç’duket ai që e thotë këtë, atij i jepet e drejta e përzgjedhjes, është mashtruar në të apo jo.

[150] Buhariu 2117, 2407, Muslimi 3838. Ai gjendet në “Es Sahiha” 2875.

[151] Shtesë e saktë. “Es Sahiha” 2875. E ka nxjerrë Ibën Maxheh 2355, Darakutni 3/55/220, Bejhakiu 5/273.

[152] Muslimi 3802, Nesai 4513.

[153] Buhariu 2142, 6963, Muslimi 3797, Nesai 4517, Ibën Maxheh 2173.

[154] Ashtu si kjo vlen prej aksionerit dhe ortakut.

[155] Hadith Sahih. “El Irva” 1334, “Es Sahiha” 2614, “El Mishkat” 2881. E ka nxjerrë Ibën Maxheh 2119, Ebu Daudi 3460, Ibën Hibani 1103, El Hakim 2/45, Ahmedi 2/152, Ibën Asakir 18/95/2.

[156] Dikush që mund të pretendojë për përparësi në marrjen e mallit për shkak të afërsisë me të.

[157] Buhariu 2239,2240,2241,2253, Muslimi 4094, Ebu Daudi 3463, Tirmidhiu 1311, Nesai 4630, Ibën Maxheh 2280.

[158] Hadith Sahih. “Irvaul Galil” 1292, “El Mishkat” 2867. E ka nxjerrë Ebu Daudi 3503, Nesai , Tirmidhiu , Ibën Maxheh 2187, Shafiu 1249, Ibën Xharudi 602, Darakutni 292, Bejhakiu 5/267,317,339, Ahmedi 3/401,403, Taberani në “El Kebir” 1/152/1, Ibën Hazmi 8/519; me disa rrugë transmetimi nga Hakim ibën Hizam me shprehje të përafërta.

[159] Buhariu 2244,2245.

[160] Hadith Daif. “El Irva” 1375. E ka nxjerrë Ebu Daudi 3468, Ibën Maxheh 2283, Darakutni 308, Bejhakiu 6/25.

[161] Nxjerrja e tij është përmendur më parë.

[162] Muslimi 4069, Ibën Xharudi 646, Bejhakiu 5/275, Ahmedi 3/304. Ndërsa Buhariu nuk e ka nxjerrë këtë hadith. Ai gjendet në “El Irva” 1336.

[163] Hadith Sahih Meukuf i cili në këtë rast merr gjykimin e hadithit Merfu. “Es Sahiha” 1033. E ka nxjerrë Darakutni 3/16, Taberani në “El Eusat” 1/142-143, Ahmedi 5/225.

[164] Hadith Sahih me numrin “72 gradë”. “Es Sahiha” 1871. E ka nxjerrë Taberani në “El Eusat” 1/143/1, Ibën Xharudi në “El Munteka” 647.

[165] Kamata që merret për shkak të vonesës së borxhit.

[166] Muslimi 4034 pa shprehjen “sepse kam frikë se mos hani kamatë», Ahmedi 2/109.

[167] Muslimi 4040, Nesai 4579, Ahmedi 11040. Ndërsa Buhariu nuk e ka përmendur me këtë shprehje.

[168] Muslimi 4056.

[169] Muslimi 4060.

[170] Hadith Sahih. “El Irva” 1356. E ka nxjerrë Ebu Daudi 3351, Tahaviu 2/236, Darakutni 289-290, Bejhakiu 5/293.

[171] Muslimi 4051.

[172] Ibn Kajimi deklaron se xhevahiret e lejuara duhet të zgidhen nëse shumica e peshës së tyre është flori. Po kështu veprohet edhe me bizhuteritë prej argjendi.

[173] Siç do ta shohim më poshtë.

[174] Buhariu 2177, Muslimi 4030, Tirmidhiu 1241, Nesai 4584,4585.

[175] Hadith Sahih. “Irvaul Galil” 1348. E ka nxjerrë Ebu Daudi 3349, Tahaviu 2/197, Bejhakiu 5/277.

[176] Muslimi 4039.

[177] Hadith Hasen. “El Irva” 1358. E ka nxjerrë Ebu Daudi 3357, Darauktni 318, Tahaviu 2/229, El Hakim 2/56-57, Bejhakiu 5/277.

[178] Kjo ka ardhur në Hadith Sahih. E ka nxjerrë Ahmedi 14471, Ebu Daudi 3358, Tirmidhiu 1262.

[179] Tek Hanbelitë lejohet shkëmbimi i mishit me kafshë por jo të jenë të të njëjtit lloj, si p.sh. një copë mishi deveje me një dele pasi kjo nuk është as pjesë e as i të njëjtit lloj.

[180] Hadith Hasen. “Irvaul Galil” 1351. E ka nxjerrë Maliku 2/655, Darakutni 319, El Hakim 2/35, Bejhakiu 5/296.

[181] Hadith Hasen. “Irvaul Galil” 1350. E ka nxjerrë Shafiu 1306, Bejhakiu 5/296-297.

[182] Hadith Sahih. “El Irva” 1352. E ka nxjerrë Maliku 2/624, Ebu Daudi 3359, Nesai 4545, Tirmidhiu 1225, Ibën Maxheh 2264, Shafiu 1304, Tahaviu 2/199, Ibën Xharudi 657, Darakutni 309, El Hakim 2/38, Bejhakiu 5/294, Tajalisi 214, Ahmedi 1/175.

[183] Buhariu 2205, Muslimi 3876, Nesai 4563, Ibën Maxheh 2265.

[184] Buhariu 2173,2192, Muslimi 3861, Tirmidhiu 1302, Nesai 4538.

[185] Ky është medh’hebi i Ebu Hanifes, Malikut dhe Ahmedit. Të tjerë, si p.sh. Shafiu shprehin lejimin e saj pasi shtylla e saj është realizuar dhe se qëllimi (nijeti), i cili nuk mund të njihet me siguri, nuk merret parasysh.

[186] Hadith Sahih. “Sahihul Xhami” 675.

[187] Gruaja e Ebu Is’hak El Hamedanit.

[188] Darakutni 3/52.

[189] Muslimi 6793, Ebu Daudi 4946, Ibën Maxheh 225.

[190] Hadith Hasen. “El Irva” 1389. E ka nxjerrë Ibën Maxheh 2430, Bejhakiu 5/353.

[191] Hadith Daif Xhiden – shumë i dobët. “Ed Daife muhteserah” 3637, “Daif et Targib” 535, “Daiful Xhami” 3083. E ka nxjerrë Ibën Maxheh 2431.

[192] Hadith Sahih. Nxjerrja e tij është përmendur më parë.

[193] Muslimi 4084, Maliku 2/680, Ebu Daudi 3346, Nesai 4631, Tirmidhiu 1318, Ibën Maxheh 2285, Darimi 2/254, Shafiu 1321, Tahaviu 2/229, Bejhakiu 5/353, Ahmedi 6/390.

[194] Hadith Daif. “El Irva” 1394. E ka nxjerrë Ibën El Xheuzi në “Et Tahkik” 3/26, Ibën Udej në “El Kamil”ق353/2.

[195] Hadith Daif. “Irvaul Galil” 1395. E ka nxjerrë Ibën Udej ق48/1, Ibën El Xheuzi në “Et Tahkik” 3/26/2, El Hejthemi në “El Mexhmea” 4/139.

[196] Ky rregull është i saktë nga ana e legjislacionit edhe pse nuk vërtetohet ndonjë hadith i tillë me këtë shprehje. Hadithi në të cilin përmendet ky rregull e që transmetohet nga Aliu, ka zinxhir të dobët. Hafith ibën Haxheri ka thënë: Ky hadith ka një mbështetës të dobët nga Fedalete ibën Ubejd tek Bejhakiu dhe një tjetër të mbetur tek Abdullah ibën Selam tek Buhariu.

[197] Nxjerrja e tij u përmend më sipër.

[198] Buhariu 443, Muslimi 1653, Ebu Daudi 3348, Nesai 4604.

[199] Hadith Sahih. “El Irva” 6/109. E ka nxjerrë Ibën Maxheh 2433, Bejhakiu 10/142, Ahmedi 4/136, 5/7.

[200] Ahmedi 3/325 dhe shprehja e përmendur është e tij, Muslimi 3857 me shprehje tjetër, Tirmidhiu 1712, Nesai 3156.

[201] Hadith Hasen. “Sahih et Targib” 1804. E ka nxjerrë Nesai, Taberani në “El Eusat”, El Hakim.

[202] Hadith Sahih. Nga Xhabiri e ka transmetuar Ebu Daudi 3343, Ibën Maxheh 45, Nesai 1962. Ndërsa nga transmetimi i Ebu Hurejrës ky hadith është Muttefekun alejhi te Buhariu 6731 dhe Muslimi 4133.

[203] Buhariu 2387.

[204] Pra, nëse borxhmarrësi e dërgon tek një i pasur i afërm që t’ia shlyejë borxhin, le ta pranojë këtë transferim.

[205] Buhariu 2287, Muslimi 3978, Ebu Daudi 3345, Nesai 4705.

[206] Muslimi 3976.

[207] Muslimi 7437, Ibën Maxheh 2419.

[208] Darakutni 3/46, El Hakim 2/52 i cili ka thënë se senedi i tij është i saktë dhe dy shejhat nuk e kanë nxjerrë, ndërsa Dhehebiu nuk e ka aprovuar atë.

[209] Diçka që e mban lidhur e kjo sepse borxhi, me mbajtjen peng të këtij sendi, patjetër që duhet të shlyhet, ndryshe borxhmarrësit i humbet ky send i dhënë peng, i tëri apo një pjesë e tij nga mosshlyerja e këtij borxhi.

[210] Me shprehje të ndryshme nga kjo e ka nxjerrë Tirmidhiu 1213 dhe Nesai 4628 në hadith Sahih.

[211] Buhariu 2068,2509, Muslimi 4090.

[212] Kurtubiu ka thënë: “Kur Allahu ka thënë në ajet “Send të dhënë peng”, dijetarët tanë kanë thënë: “Ky ajet, me kuptimin e përgjithshëm, tregon lejimin e dhënies peng të gjërave të përziera ndër njerëz ,ndryshe nga Ebu Hanife dhe shokët e tij”.

Ibn Mundhiri ka thënë: “Dhënia peng e gjërave të përziera është e lejuar ashtu si lejohet edhe shitja e tyre”. Hanefitë kanë thënë: “Sendi i dhënë peng duhet të jetë diçka e dallueshme. Kështu, nuk vlen dhënia peng e gjërave në përgjithësi, qofshin pasuri të patundshme, kafshë, mallra tregtie apo gjëra të tjera. Këtë gjë e kundërshtojnë tre imamët e tjerë.

[213] Ky është medh’hebi i Ahmedit dhe Is’hakut. Ata i kundërshtojnë shumica e dijetarëve që kanë thënë: “Pengmarrësi nuk përfiton asgjë me sendin dhe se hadithi është argument kundër tyre”.

[214] Pra këto veprime i kryen pengmarrësi.

[215] Buhariu 2512, Ebu Daudi 3526, Ibën Maxheh 2440.

[216] Nxjerrja e tij është njësoj si hadithi i mësipërm.

[217] Hadith Sahih. “Sahihul Xhami” 3561. E ka nxjerrë El Hakim 2/58, Bejhakiu 6/38, Darakutni 3/34,74.

[218] Hadith Mursel. “Irvaul galil” 1406. E ka nxjerr Shafiu 324, Bejhakiu 6/39, Darakutni 303. Është nxjerrë gjithashtu i lidhur nga Darakutni dhe El Hakim 2/51

[219] Mbyllja e pengut: pra pengmarrësi nuk e meriton atë, nëse i zoti i pengut nuk ka mundësi ta shlyejë.

[220] Nxjerrja e tij u përmend më sipër.

[221] Buhariu 2320,6012, Muslimi 3950, Tirmidhiu 1382, Ahmedi 3/147.

[222] Hadith Munker – i refuzuar. “Ed Daife” 2489. E ka nxjerrë Ebu Jeala 2/207, Taberani në “El Eusat” 1/491, Ebu Nuajm në “Ahbar Asbehan” 2/313, Bejhakiu 2/87.

[223] Buhariu 2329, Muslimi 3939.

[224] Buhariu e ka përmendur mualak në “Kitabul Muzarea”.

[225] Hadith Daif. “Gajetul Meram” 366. E ka nxjerrë Ebu Daudi 3390, Ibën Maxheh 366.

[226] Buhariu 2340,2632, Muslimi 3895, Nesai 3885, Ibën Maxheh 2451.

[227] Buhariu 2330,2342,2634, Muslimi 3934,3934,3946,3947, Ebu Daudi 3389, Tirmidhiu 1385, Nesai 3882, Ibën Maxheh 2456.

[228] Buhariu 2327,2332,2722, Muslimi 3928, Ebu Daudi 3392,3393, Nesai 3908,3909,3910,3911, Ibën Maxheh 2458.

[229] Buhariu 2327.

[230] Buhariu 2339, Muslimi 3926, Nesai 3933, Ibën Maxheh 2459.

[231] Muslimi 3929.

[232] Hadith Sahih. “Irvaul galil” 1550. E ka nxjerrë Timidhiu, Ibën Hibani 1139, Ahmedi 3/304,338.

[233] Bejhakiu 6/142.

[234] Hadith Sahih. “Es Sahiha” 568. E ka nxjerrë Ahmedi 3/304.

[235] Tokë e askujt. (Shënim i përkthyesit).

[236] Hadith Daif. “Irvaul Galil” 5/355. E ka nxjerrë Ahmedi 5/12,21, Ebu Daudi 3077, Ibën Xharudi 1015, Tajalisi 906.

[237] Hadith Daif. “Irvaul Galil” 1553,1555. E ka nxjerrë Ebu Daudi 3071, Bejhakiu 6/142, Taberani në “El kebir” 1/76, El Makdisi në “El Muhtara” 1/458.

[238] Hadith Sahih. U përmend më sipër.

[239] Ether Sahih nga Umeri. “Ed Daife” 553. E ka nxjerrë Ebu Jusufi në «Kitabul Haraxh» f.77.

[240] Aty ku ka pasur njerëz e banesa e janë zhdukur me kohën.

[241] Hadith Munker – i refuzuar. «Ed Daife» 553. E ka nxjerrë Ebu Jusufi në «Kitabul Haraxh» f.77. Por kjo qëndron si fjalë e Umerit si e pamë më sipër. Ndërsa fjalia «Kush gjallëron një tokë të shkretë, ajo është e tij» është vërtetuar nga Pejgamberi (salallahu alejhi ue selem).

[242] Hadith Sahih. “El Irva” 1550. E ka nxjerrë Tirmidhiu , Ibën Hibani 1139, Ahmedi 3/304,338.

[243] Nëse nga kjo ndarje nuk ka ndonjë përfitim, siç mund të bëjë ndonjë sundimtar i padrejtë kur i japin disa njerëzve për t’i kënaqur e pa të drejtë, kjo nuk lejohet.

[244] Ahmedi 4/92.

[245] Hadith Sahih. “Et tealik ala er Rauda en Nedije” 2/137. E ka nxjerrë Ebu Daudi 3058, Tirmidhiu 1381.

[246] Hadith Hasen – i mirë. “El Irva” 3/313. E ka nxjerrë Ebu Daudi 3062,3063.

[247] Ibën Zenxhevejh në “Kitabul Emval” 644.

[248] Hadith Daif, por ndarja e tokës nga Pejgamberi (salallahu alejhi ue selem) është e qëndrueshme. “El Irva” 3/312. E ka nxjerrë El Hakim 1/404, Ebu Daudi 3061.

[249] Buhariu 2329, Muslimi 3939, Ebu Daudi 3408, Tirmidhiu 1383, Ibën Maxheh 2467.

[250] Buhariu 2325.

[251] Buhariu 2730 të lidhur dhe e ka përmendur gjithashtu mualak, Maliku mursel 2/703.

[252] Buhariu 2263, pa e përmendur emrin e tij.

[253] Hadith Sahih. “El Irva” 1498. E ka nxjerrë Ibën Maxheh 2443, El Kudai në “Musned esh Shihab” ق63/2, Ibën Zenxhevejh në “Kitabul Emval” ج13/21/1.

[254] Hadith Hasen. Ebu Daudi 3391, Nesai 3642,3894, Ahmedi 4/7.

[255] Buhariu 2278,5691, Muslimi 4017,5713, Ibën Maxheh 2162.

[256] Hadith Sahih. “Es Sahiha” 260. E ka nxjerrë Tahaviu në “Sherhul Meani” 2/10, Ahmedi 3/428,444, Taberani në “El Eusat” 1/142, 2/170, Ibën Asakir 9/486.

[257] Hadith Sahih. “El Irva” 1492, “El Mishkat” 668. Ebu Daudi 531, Nesai , Tirmidhiu 209, Ibën Maxheh 714, Ahmedi 4/21,217, Tahaviu 2/270, El Hakim 1/199,201, Bejhakiu 1/429.

[258] Rukja është leximi i Kuranit një të sëmuri për t’u shëruar.

[259] Buhariu 5737.

[260] Nxjerrja e tij është përmendur më parë.

[261] Këtë gjë e kundërshtojnë Dhahiritë.

[262] Hadith Daif Xhiden – shumë i dobët. «Ed Daife» 2136. E ka nxjerrë Ed Dejlemi 1/1/164, nga transmetimi i Darakutnit, Sujuti në «El Xhami», shih «Daiful Xhami» 354.

[263] Nxjerrja e tij është përmendur më parë.

[264] Nxjerrja e tij është përmendur më parë.

[265] Hadith Sahih. Nxjerrja e tij është përmendur më parë.

[266] Ky është medh’hebi i tre imamëve dhe Maliku shton: “Ajo detyrohet ta bëjë një gjë të tillë, vetëm nëse është fisnike ku gra si ajo nuk mëkojnë”. Ahmedi ka thënë: “Vlen”.

[267] Hadith Daif Xhiden – shumë i dobët. “Irvaul Galil” 1488, “El Mishkat” 2989. E ka nxjerrë Ibën Maxheh 2444, Ed Dinuri në “El Muxhalese” 7/155-156, Ibën Asakir në “Historia e Damaskut” 17/158.

[268] Le t’i kthehet kapitullit të kontratës për mbjellje në këtë libër.

[269] Mëditja me të cilën ai barazohet me homologët e tij.

[270] Ether Daif. “Irvaul Galil” 1496. E ka nxjerrë Bejhakiu 6/122.

[271] Ky është medh’hebi i Malikut dhe Ahmedit. Ebu Hanife ka thënë: “Kjo lejohet vetëm me dëshirën e qiramarrësit apo kur ai të ketë ndonjë borxh dhe sunduesi e ka bllokuar këtë send dhe e shet atë për hir të borxhit”.

[272] Maliku 4/436, Darakutni 3/63.

[273] Nxjerrja e tij është përmendur më parë.

[274] Ether Sahih. “Irvaul Galil” 1472. E ka nxjerrë Darakutni 315, Bejhakiu 6/111.

[275] Ebu Kalabe, Nafiu, Ahmedi dhe Is’haku kanë thënë: “Punëtori, nëse nuk u përmbahet kushteve, dëmshpërblen dhe fitimi i takon vetëm të zotit të kapitalit”. Hanefitë kanë thënë: “Fitimi është i punëtorit i cili duhet ta japë atë lëmoshë, kapitali është në përgjegjësi të tij dhe ai e dëmshpërblen atë në të dyja rastet”.

[276] I pasur në këtë hadith konsiderohet ai që ka mundësi ta shlyejë borxhin, edhe në qoftë i varfër.

[277] Hadith Sahih. Nxjerrja e tij është përmendur më parë.

[278] Buhariu 2257, Ahmedi, Ebu Daudi 3514, Tirmidhiu 1370, Ibën Maxheh 2499, Bejhakiu 6/102-103.

[279] Hadith Munker – i refuzuar. “El Irva” 1533. E ka nxjerrë Bejhakiu 6/108,109, El Hatibi në “Tarih Bagdad” 13/465.

[280] Muslimi 4104, Ebu Daudi 3513, Nesai 4660,4715.

[281] Vetë Muslimi e ka nxjerrë atë 4103.

[282] Senedi i tij është xhejid – i mirë. “Ed Daife” nën hadithin nr. 416, “El Irva” 1535. E ka nxjerrë Ibën Batta në “Xhuzul Hul’i ue ibtalil hijel” f.24.

[283] U përmend më sipër.

[284] Hadith shadh dhe munker – anormal dhe në kundërshtim me të saktët. “Ed Daife” nën hadithin nr. 1909. E ka nxjerrë Tahaviu 4/126.

[285] Hadith Munker – i papranuar. “Ed Daife” 1009, “Daiful Xhami” 3435. E ka nxjerrë Tirmidhiu 1371, Tahaviu 2/268, Darakutni 519, Taberani në “El Kebir” 3/115.

[286] Hadith Sahih. U përmend më sipër.

[287] Maliku 2/713 e ka përmendur mursel, por Ibën Maxheh 2497, Tahaviu 2/266 dhe Bejhakiu 6/102 e kanë nxjerrë të lidhur dhe të ngritur te Pejgamberi (salallahu alejhi ue selem) nga transmetimi i Ebu Hurejrës me zinxhir të saktë. Bejhakiu (Allahu e mëshiroftë!) përmend se Maliku (Allahu e mëshiroftë!) ka qenë në mëdyshje për këtë transmetim, ndaj e ka përmendur herë të lidhur dhe herë mursel. Shih “Irvaul galil” 1532.

[288] Hadith Sahih. “El Irva” 1540, “El Mishkat” 2967. E ka nxjerrë Ebu Daudi 3518, Tirmidhiu , Darimi 2/273, Tahaviu 2/265, Ahmedi 3/303, Tajalisi 1677.

[289] Hanefitë mendojnë se bashkëngjitja nuk vlen veçse tek malli duke marrë për bazë kuptimin e përgjithshëm të haditheve.

[290] Njëra prej dy transmetimeve më të sakta të Ebu Hanifes është se kërkesa nuk është e detyrueshme menjëherë pas njohjes së shitjes, pasi bashkëngjitësi ndoshta ka nevojë të mendohet për këtë gjë dhe duhet që atij t’i mundësohet kjo. Kjo i jep atij të drejtën e përzgjedhjes gjatë kohës së njoftimit të tij për shitjen. Kështu, e drejta e tij për bashkëngjitje nuk humb vetëm në rast se largohet nga kuvendi apo merret me diçka tjetër në vend që të kërkojë të drejtën e tij.

[291] Ahmedi 3/382: nga Xhabiri (radiallahu anhu) ka thënë: “I Dërguari i Allahut (salallahu alejhi ue selem) ka thënë: “Ai i cili ka shoqëri mbjellje me vëllanë e tij (në fe) dhe dëshiron ta shesë atë (pjesën e tij), atëherë t’ja paraqesë atë shokut (ortakut) të tij sepse ai është më i privilegjuar në çmimin e saj.”

[292] Gjithashtu edhe dijetarët e Hixhazit.

[293] Hadith Daif. “Irvaul Galil” 1849. E ka nxjerrë Maliku 1/348.

[294] Siç ka ardhur në hadithin e transmetuar nga Buhariu 2306.

[295] Siç ka ardhur në hadithin e transmetuar nga Buhariu 2314,2315.

[296] Siç ka ardhur në hadithin e transmetuar nga Buhariu 2299.

[297] Hadith Sahih. Nxjerrja e tij është përmendur më parë.

[298] Hanbelitë kanë thënë: “Nëse thotë “Shite këtë me dhjetë e ç’është tepër është e jotja”, shitja është e vlefshme dhe atij i takon shtesa. Ky mendim është ndryshe me atë të Is’hakut e të tjerëve. Ibn Abasi nuk e shihte për të keqe këtë, sepse kjo është sikurse kontrata për tregti (Mudaraba).

[299] Kjo ka ardhur në hadith Daif të nxjerrë nga Nesai 3254, El Hakim 3/16-17, Bejhakiu 7/131, Ahmedi 6/295,313. Shih “Irvaul Galil” 6/219-220.

[300] Buhariu 2305, Muslimi 4086, Tirmidhiu 1316, Nesai 4632, Ibën Maxheh 2423.

[301] Prej rasteve të neglizhencës është edhe kur shet një mall dhe e dorëzon atë para se të marrë çmimin, ta përdorë sendin për veten e tij apo ta vendosë aty ku nuk duhet.

[302] Sipas hadithit të Profetit (a.s.) që thotë: “Largojini ndëshkimet me dyshime”, dyshim mund të konsiderohet edhe mosplotësimi i ndonjë kushti për zbatimin e tij. (Shënim i përkthyesit).

[303] Sipas Hanbelitve, nëse i autorizuari blen me një çmim më të madh se ai që i ka caktuar autorizuesi aq sa nuk mund të quhet mashtrim zakonisht, blerja vlen dhe i autorizuari dëmshpërblen për shtesën. Shitja është sikurse blerja në vlefshmërinë e saj dhe dëmshpërblimi i të autorizuarit në të është sipas mangësisë së çmimit. Ndërsa aty ku zakonisht njerëzit gabojnë apo mashtrohen, ai nuk dëmshpërblen.

[304] Nxjerrja e tij është përmendur më parë.

[305] Kjo sipas Shafiut dhe Hanbelive.

[306] Buhariu 2627,2857,2862,2968,6212, Muslimi 5962, Ebu Daudi 4988, Tirmidhiu 1685,1686.

[307] Hadith Sahih. “Es Sahiha” 423, “El Irva” 1544, “El Mishkat” 2934. E ka nxjerrë Ebu Daudi 3535, Tirmidhiu 1264, El Hakim 2/46, Darimi 2/264, Darakutni 303.

[308] Hadith Sahih. “Es Sahiha” 610,611, “El Irva” 1412, “El Mishkat” 2956. E ka nxjerrë Ebu Daudi 3565, Tirmidhiu 1265, Ibën Maxheh 2398, Tajalisi 1128, Bejhakiu 6/88, Ahmedi 5/267.

[309] Buhariu 2463, Muslimi 4106, Ebu Daudi 3634, Tirmidhiu 1353, Ibën Maxheh 2335.

[310] Ether Sahih. “El Irva” 1427. E ka nxjerrë Maliku 2/746.

[311] Maliku 2/747.

[312] Hadith Daif – i dobët. “Irvaul Galil” 1516. E ka nxjerrë Ahmedi 5/8,12,13, Ebu Daudi 3561, Tirmidhiu 1266, Ibën Maxheh 2400, El Hakim 2/47, Bejhakiu 6/90.

[313] Hadith Daif. Darakutni 3/41 dhe e ka konsideruar të dobët, Bejhakiu 6/19.

[314] Hadith Hasen. “El Irva” 1547, “Es Sahiha” 2315. E ka nxjerrë Ibën Maxheh 2401.

[315] Hadith Hasen. “El Irva” 5/386, “Sahihul Xhami” 7518. E ka nxjerrë Darakutni 306 dhe nga ai Bejhakiu 6/289, me sened të dobët, por i cili përforcohet me ndjekësit e tij.

[316] Marrja e pasurisë nga vendi ku ruhet në fshehtësi konsiderohet vjedhje. Nëse e merr me dhunë konsiderohet uzurpim. Nëse e merr duke mbizotëruar mbi të, konsiderohet zhvatje e nëse e merr nga ai që i është besuar konsiderohet mashtrim.

[317] Nxjerrja e tij është përmendur më parë.

[318] Buhariu 5578, Muslimi 200.

[319] Hadith Hasen. “Sahih et Targib” 2808. E ka nxjerrë Ahmedi, Ebu Daudi 5003, Tirmidhiu 2263.

[320] Hadith Daif nga Enesi. ‘El Irva” 5/282. E ka nxjerrë Darakutni 3/26. Por me këtë shprehje ka ardhur hadith i saktë nga një numër sahatesh të tjerë. Shih “Irvaul Galil” 1459.

[321] Hadith Sahih. Nxjerrja e tij është përmendur më parë.

[322] Buhariu 2453,3195, Muslimi 3108,4113, Ahmedi.

[323] Hadith Sahih. “El Irva” 1519. E ka nxjerrë Ebu Daudi 3403, Tirmidhiu 1366, Ibën Maxheh 2466, Ebu Ubejd në “El Emval” 706, Tahaviu 3/289, Bejhakiu 6/136, Ahmedi 3/465, 4/141.

[324] Hadith Hasen me këtë rrugë. Nxjerrja e tij është përmendur më parë. “El Irva” 1520,1551.

[325] Nëse produkti ka lindur si rrjedhojë e uzurpuesit, disa dijetarë kanë gjykuar që kjo shtesë të ndahet në mes pronarit dhe uzurpuesit, sikurse marrëveshja për tregti (Mudareba).

[326] Hadith Daif. Nxjerrja e tij është përmendur më parë.

[327] Hadith Sahih. Është përmendur më parë.

[328] Hadith Munker me këtë shprehje. “Ed Daife” 2061, “El Mishkat” 2949. E ka nxjerrë Ebu Daudi 3531, Nesai 4681, Darakutni 301, Taberani në “El Kebir” 6/207; nga Semura ibën Xhundub.

[329] Ether Sahih. “El Irva” 1573. E ka nxjerrë Maliku 2/738, Shafiu 465, Bejhakiu 6/201-202.

[330] Ai ishte ekspert në njohjen e prejardhjes së njerëzve në bazë të tipareve. (Shënim i përkthyesit).

[331] Pra ishin baba e bir, pasi Usama ishte zeshkan dhe Zejdi i bardhë e kjo e bëri të dyshonte për prejardhjen e tij.

[332] Buhariu 6770, Muslimi 3602,3603, Ebu Daudi 2268, Nesai 3493, Tirmidhiu 2129.

[333] Qëllimi është që ai ta dallojë atë nga të tjerat që të mos përzihet me pasurinë e tij, si dhe që kur të vijë i zoti t’i kërkojë, ai duhet t’i përshkruajë shenjat që e dallojnë nga të tjerat, që të mund ta dallojë a është vërtetë i zoti apo jo.

[334] Të padronit apo ndonjë tjetri që e gjen.

[335] Buhariu 91,2372,2427,6112, Muslimi 4473, Ebu Daudi 1704, Tirmidhiu 1372, Ibën Maxheh 2504.

[336] Buhariu 1834, Muslimi 3290.

[337] Lejohet që pasuria e humbur t’i jepet shtetit nëse në vendin në të cilin është gjetur sundon një qeveri e drejtë që ka vend të caktuar për ruajtjen e saj. Kjo është më e përhapur ndër njerëz, sepse kjo është mënyra më e mirë për ruajtjen e saj dhe më e lehtë për njerëzit.

[338] Buhariu 2426,2437, Muslimi 4481, Ebu Daudi 1701, Tirmidhiu 1374, Ibën Maxheh 2506.

[339] Hadith Hasen. “El Mishkat” 3036. E ka nxjerrë Ahmedi 2/180, Bejhakiu 6/190, Ebu Daudi 1710, Darakutni 4/236.

[340] Buhariu 2055,2431, Muslimi 2475,2476,2477.

[341] Hadith Daif. “Mishkat” 3040. E ka nxjerrë Ebu Daudi 1717.

[342] Abdurrazaku 10/142.

[343] U përmend më sipër.

[344] Shafiu i ka përjashtuar të vegjlit e tyre dhe ka gjykuar për marrjen e tyre.

[345] Vend i vjetër në brigjet e lumit Tigër mbi Bagdad.

[346] Pra nuk i merr devetë dhe lopët e humbura, të cilat mund të mbrohen vetë dhe mund të lëvizin vetë në kërkim të ujit dhe kullotës veç një i humbur.

[347] Hadith Sahih. Ebu Daudi 1720, Ahmedi, Bejhakiu 6/190.

[348] Sepse kjo gjë nuk i detyrohet atij pa dëshirën e tij.

[349] Hadith Sahih. “El Irva” 1412,1414. E ka nxjerrë Ebu Daudi 3565, Tirmidhiu 1265, Ibën Maxheh 2405, Tajalisi 1128, Bejhakiu 6/88, Ahmedi 5/267,293, Ibën Udej 10/1.

[350] Hadith Sahih. “El Irva” 1413. E ka nxjerrë Ebu Daudi 3328, Ibën Maxheh 2406, Bejhakiu 6/74.

[351] Hadith Daif. “El Irva” 1415. E ka nxjerrë Ibën Udej ق/242/2, Bejhakiu 6/77.

[352] Hadith Daif. Bejhakiu 6/77.

[353] Është përmendur më sipër.

[354] Shumica e dijetarëve deklarojnë vlefshmërinë e garancisë ndaj të vdekurit e ai s’ka të drejtë ta kërkojë nga pasuria e tij. Ky hadith është nga transmetimi i Buhariut dhe Ahmedit.

[355] Hadith Sahih. Është përmendur më parë.

MARRËDHËNIET EKONOMIKE