Haxhi dhe Umra – Fikhu Suneh

Nga libri “Fikhu Suneh”

Autor: Sejjid Sabik

Përkthyer nga një grup përkthyesish

Nxjerrja e Haditheve me gjykimet e shejh Albanit: Bledar Albani

Ligjshmëria e Haxhit

Allahu i Madhëruar thotë në Kuran:

إِنَّ أَوَّلَ بَيْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِي بِبَكَّةَ مُبَارَكًا وَهُدًى لِلْعَالَمِينَ. فِيهِ آيَاتٌ بَيِّنَاتٌ مَقَامُ إِبْرَاهِيمَ وَمَنْ دَخَلَهُ كَانَ آمِنًا وَلِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنْ اسْتَطَاعَ إِلَيْهِ سَبِيلاً وَمَنْ كَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِيٌّ عَنْ الْعَالَمِينَ

“Shtëpia (xhamia) e parë e ndërtuar për njerëzit është ajo që u ngrit në Bekë[1] (Mekë), e dobishme dhe udhërrëfyese për mbarë njerëzimin. Aty ka shenja të qarta: vendi i Ibrahimit dhe kush hyn në të, ai është i sigurt. Për hir të Allahut, vizita e shtëpisë (Qabes) është detyrim për atë që ka mundësi udhëtimi te ajo. E kush nuk e beson (ai nuk e viziton) dhe Allahu nuk ka nevojë (për ibadetin që bëjnë) njerëzit”. (Ali Imran, 96-97)

Përkufizimi i haxhit

Haxh do të thotë synimi i Mekës me qëllim kryerjen e tavafit (rrotullimin rreth Qabes), ecjen ndërmjet Safas dhe Merves, qëndrimin në Arafat dhe përmbushjen e të gjitha detyrimeve të haxhit, për t’iu përgjigjur Allahut duke patur për qëllim kënaqësinë e Tij.

Haxhi është një prej pesë shtyllave themelore të Islamit dhe parim i domosdoshëm i tij. Ai që e mohon këtë detyrim, gjykohet si jobesimtar dhe renegat.

Shumica e dijetarëve janë të mendimit se haxhi u urdhërua në vitin e gjashtë pas Hixhrit, sepse atëherë u shpall ajeti i mëposhtëm në lidhje me të:

وَأَتِمُّوا الْحَجَّ وَالْعُمْرَةَ لِلَّهِ

“Plotësojeni haxhin e umrën për hir të Allahut!”. (El-Bekare, 196)

Ky përfundim mbështetet mbi të kuptuarit se fjala “etimu” (plotësim) në ajetin e mësipërm lidhet në fakt me kohën kur haxhi u bë i detyrueshëm. Kjo pikëpamje mbështetet gjithashtu nga Alkama, Masruku dhe Ibrahim En-Nehai, të cilët, duke e lexuar këtë ajet në një formë tjetër të ligjshme sipas kritereve profesionale, fjalën “etimu” e zëvendësojnë me fjalën “ekijmu” (kryejeni), me të cilën i ndërron edhe kuptimi. Këtë e transmeton Tabaraniu me varg të vërtetë transmetimi. Megjithatë, Ibën El Kajimi anon nga pikëpamja se haxhi u bë i detyrueshëm në vitin e nëntë apo të dhjetë pas Hixhrit.

Vlera e haxhit

Islami u bën thirrje muslimanëve të kryejnë haxhin. Në lidhje me këtë, përmendim:

– Haxhi: Një nga veprat më të mira

Ebu Hurejra transmeton se Profeti (a.s.) u pyet njëherë: “Cila është vepra më e vlefshme?” Ai u përgjigj: “Të besosh Allahun dhe të Dërguarin e Tij”. Burri pyeti sërish: “Po pastaj?” Profeti (a.s.) iu përgjigj: “Të luftosh për hir të Allahut”. Pastaj burri pyeti përsëri: “Po pas kësaj, cila është gjëja më e mirë?” Ai u përgjigj: “Haxhi Mebrur (një Haxh i përkryer pa mëkate, i begatë dhe i pranuar nga Allahu)”.[2]

El-Haseni ka thënë: “Kjo do të thotë se një person pas kryerjes së haxhit duhet të dëshirojë dhe të priret drejt jetës në Botën e Përtejme dhe jo të jepet pas kësaj bote”.

Është transmetuar në formën merfu nëpërmjet një zinxhiri transmetimi të besueshëm se mirësia e haxhit vërehet në bujarinë në dhënien e ushqimit dhe butësia në të folur.[3]

– Haxhi: Një formë e xhihadit

El-Hasan ibën Ali tregon se një njeri shkoi te Profeti (a.s.) dhe i tha: “Unë jam frikacak dhe i dobët”. Profeti (a.s.) i tha: “Ti mund të shkosh në një xhihad që nuk ka ferra në të, që është haxhi”.[4] Transmeton Abdurrezaku dhe Tabaraniu. Të gjithë transmetuesit e këtij hadithi janë të besueshëm.

Ebu Hurejra transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Haxhi është xhihad për të moshuarit, të dobtit dhe gratë”.[5] Kjo tregohet nga Nesaiu me një varg të besueshëm transmetuesish.

Aishja transmeton se një herë ajo i ka thënë Profetit (a.s.): “O i Dërguari i Allahut! Ti e sheh xhihadin si një prej veprave më të mira. A nuk duhet që ne gratë të marrim pjesë në të në mënyrë aktive?” Profeti (a.s.) iu përgjigj: “Xhihadi më i mirë për ju është haxhi mebrur”.[6] Transmeton Buhariu dhe Muslimi.

Në një tjetër transmetim, Aishja thotë: “Njëherë e pyeta Profetin (a.s): O i Dërguari i Allahut! A nuk duhet që ne gratë të luftojmë dhe të marrim pjesë në mënyrë aktive në xhihad bashkë me ju?” Profeti (a.s.) iu përgjigj: “Për ju lufta më e mirë dhe më e bukur për hir të Allahut është haxhi mebrur.”[7] Pastaj Aishja ka deklaruar: “Pasi dëgjova këtë nga Profeti (a.s.) unë nuk e lashë kurrë pa kryer haxhin”. Transmeton Buhariu dhe Muslimi.

– Haxhi i lan mëkatet e mëparshme

Ebu Hurejra transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Ai që kryen haxhin për kënaqësinë e Allahut dhe i shmanget të gjitha fjalëve të ndyra dhe mëkateve, do të kthehet pas haxhit i çliruar nga të gjitha mëkatet ashtu siç ka qenë në ditën që e ka lindur nëna (pa gjynahe)”.[8] Transmeton Buhariu dhe Muslimi.

Amër ibën El Asi tregon: “Kur Allahu më udhëzoi në rrugën e Islamit, unë shkova te Profeti (a.s) dhe i thashë: “O i Dërguari i Allahut! Zgjate dorën që unë të betohem për besnikërinë time ndaj teje. Dhe Profeti (a.s) më zgjati dorën, por unë e tërhoqa timen. Atëherë Profeti (a.s) pyeti: “O Amër! Si është puna me ty?” Unë i thashë: “Do të doja të vija një kusht!” Profeti (a.s.) pyeti: “E cili është ai kusht?” Unë i thashë: “Dua që të gjitha mëkatet e mia të mëparshme të falen!” Profeti (a.s.) tha: “O Amër! A nuk e di ti se Islami i lan të gjitha mëkatet e mëparshme e po ashtu edhe hixhreti i lan të gjitha mëkatet. Edhe haxhi i lan të gjitha mëkatet e mëparshme!”[9] Transmeton Muslimi.

Abdullah ibën Mesudi rrëfen se Profeti (a.s.) ka thënë: “Kryeni rregullisht haxhin dhe umrën, sepse të dyja këto e largojnë varfërinë dhe mëkatet, ashtu si gjyryku i farkëtarit heq të gjitha papastërtitë nga metale si hekuri, ari dhe argjendi. Shpërblimi për haxhin mebrur s’është gjë tjetër veç xhenetit”.[10] Transmeton Nesaiu dhe Tirmidhiu. Ky i fundit e vlerëson hadithin si të vërtetë.

– Haxhilerët janë mysafirë të Allahut

Ebu Hurejra transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Haxhilerët dhe ata që kryejnë umrën janë mysafirë të Allahut; nëse i luten Atij, Ai u përgjigjet e nëse i kërkojnë falje, Ai i fal ata.”[11] Transmeton Nesaiu, Ibën Maxhe, Ibën Huzejme dhe Ibën Hibani në përmbledhjet e tyre të haditheve.

Në versionin e Ibën Huzejmes dhe Ibën Hibanit lexojmë: “Dhe mysafirët e Allahut janë tre: ai që kryen haxhin, ai që kryen umrën dhe ai që lufton për hir të Allahut”.[12] [Hadith Sahih; Sahih En Nesai 2625]

– Shpërblimi për haxhin është xheneti

Ebu Hurejra tregon se Profeti (a.s.) ka thënë: “Të gjitha mëkatet e kryera në periudhën midis një umreje dhe një tjetre shlyhen dhe fshihen dhe shpërblimi për haxhin mebrur është xheneti”.[13] Transmeton Buhariu dhe Muslimi.

Në një tjetër hadith të besueshëm, Ibën Xhurejxhi transmeton nga Xhabiri se Profeti (a.s.) ka thënë: “Kjo Shtëpi e Allahut (Qabja) është shtylla e Islamit, kështu që kushdo që drejtohet drejt saj me synimin e kryerjes së haxhit ose umrës është nën sigurinë e Allahut. Nëse ai do të vdesë (gjatë udhëtimit), do të ketë si shpërblim xhenetin dhe nëse kthehet shëndoshë në shtëpinë e tij, do të ketë shpërblim dhe fitim”.[14]

Vlera e shpenzimit në haxh

Burajde transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Shpenzimi gjatë haxhit është i ngjashëm me shpenzimin për hir të Allahut dhe çdo derhem i shpenzuar në këtë mënyrë do të shpërblehet shtatëqind herë më shumë”.[15] Transmeton Ibën Ebi Shejbe, Ahmedi, Tabaraniu dhe Bejhakiu. Vargu i këtij hadithi është hasen.

Haxhi është i detyrueshëm vetëm një herë në jetë

Dijetarët muslimanë janë të një mendimi se haxhi është i detyrueshëm vetëm një herë në jetë. Nëse dikush betohet (e bën nijet) të kryejë haxh tjetër, ai duhet ta përmbushë betimin e tij. Çfarëdo që të bëhet më tepër është me dëshirë ose jo e detyrueshme.

Ebu Hurejra transmeton se në një predikim Profeti (a.s.) ka thënë: “O njerëz! Allahu ka urdhëruar haxhin për ju, kështu që ju duhet ta kryeni atë”. Një burrë pyeti: “çdo vit, o Profet i Allahut?” Profeti (a.s.) heshti. Kur pyetja u përsërit për herë të tretë, Profeti (a.s.) tha: “Po të kisha thënë “po”, do të ishte bërë një detyrim i përvitshëm dhe kjo do të ishte përtej fuqisë suaj”. Më pas ai shtoi: “Më lini të qetë për sa kohë dhe unë ju lë të qetë (d.m.th. mos më bezdisni me pyetje rreth gjërave që unë i lë në heshtje dhe nuk i përmend). Disa popuj që kanë jetuar para jush u shkatërruan, sepse ata bënin shumë pyetje dhe nuk pajtoheshin me profetët e tyre. Kështu që, kur unë ju urdhëroj të bëni diçka, duhet të bindeni dhe ta bëni atë me gjithë fuqinë tuaj. Nëse unë jua ndaloj diçka, atëherë shmanguni prej saj”.[16] Transmeton Buhariu dhe Muslimi.

Ibën Abasi transmeton se, njëherë, Profeti (a.s.) iu drejtua njerëzve dhe u tha: “O njerëz! Haxhi është i urdhëruar për ju”. Në këtë moment, El Akra ibën Habis u ngrit dhe pyeti: “O i Dërguar i Allahut! A do e kryejmë haxhin çdo vit?” Profeti (a.s.) tha: “Po të kisha thënë “po”, do të ishte bërë një detyrim (i përvitshëm) dhe po të ishte bërë një detyrim (i përvitshëm) ju nuk do ta përballonit dot. Haxhi është i detyrueshëm vetëm një herë në jetë. Çfarëdo që të bëhet më tepër është një veprim vullnetar”.[17] Transmeton Ahmedi, Ebu Daudi, Nesaiu dhe Hakimi, të cilët e quajnë atë një hadith të vërtetë.

A mund të shtyhet kryerja e haxhit në një kohë më të përshtatshme apo duhet të kryhet menjëherë pasi dikush është në gjendje për këtë?

Shafiu, El Theuri, Euzai dhe Muhamed ibën El-Hasani janë të mendimit se haxhi mund të kryhet në çdo kohë gjatë jetës dhe nuk ka asgjë të keqe për dikë që e ka detyrë haxhin, ta shtyjë atë deri në një periudhë të vonë të jetës së tij. Fakt për këtë kemi veprimin e Profetit (a.s.). Megjithëse haxhi u urdhërua në vitin e gjashtë të Hixhrit, Profeti (a.s.) e shtyu atë deri në vitin e dhjetë të Hixhrit së bashku me gratë e tij dhe shumë prej sahabëve. Sikur të ishte themelore kryerja e tij në një kohë më të hershme, Profeti (a.s.) nuk do ta kishte shtyrë atë.

Shafiu thotë: “Prandaj, ne jemi të bindur se haxhi është i detyrueshëm për një musliman, mashkull apo femër qoftë, që nga mosha e pubertitetit deri kur të vdesë”.

Ebu Hanife, Maliku, Ahmedi, disa nga pasuesit e Shafiut dhe Ebu Jusufi janë të mendimit se haxhi duhet të kryhet menjëherë sapo një person i plotëson kushtet fizike dhe financiare për ta bërë këtë. Ky mendim bazohet në një hadith që është transmetuar nga Ibën Abasi se Profeti (a.s.) ka thënë: “Ai që ka ndërmend të kryejë haxhin, le ta bëjë sa më shpejt sepse ai mund të sëmuret, mund të humbasë mjetin e udhëtimit (fonde në dispozicion për të përballuar shpenzimet e udhëtimit) ose mund të pengohet nga ndonjë gjë tjetër e ngutshme”.[18] Transmeton Ahmedi, Bejhakiu, Tahaui dhe Ibën Maxhe.

Në një transmetim tjetër të Ahmedi dhe Bejhakiut lexojmë se Profeti (a.s) ka thënë: “Shpejtoni për të kryer haxhin, sepse ju nuk e dini se çfarë mund t’ju ndodhë!”.[19]

Bejhakiu thotë: “Njeriut mund t’i ndodhë ndonjë sëmundje apo diçka tjetër”.

Pra njeriu mund të sëmuret ose të pengohet nga ndonjë gjë tjetër e ngutshme. Dijetarët e hershëm i interpretonin këto hadithe duke thënë se ishte vepër e lavdërueshme për një person që të kryejë haxhin sa më shpejt të jetë e mundur, me kusht që të jetë në gjendje për këtë.

Kushtet paraprake për kryerjen e haxhit

Juristët pajtohen në lidhje me kushtet paraprake që duhet të plotësojë një person në mënyrë që haxhi të jetë i detyrueshëm për të. Kushtet që duhet të përmbushen për njeriun që të kryejë haxhin janë:

Duhet të jetë musliman
Duhet të jetë në moshë madhore
Duhet të jetë në gjendje të shëndoshë mendore
Duhet të jetë i lirë
Duhet të ketë fuqinë e duhur dhe fondet e nevojshme në dispozicion.

Kush nuk plotëson një nga këto kushte, nuk është i detyruar që të kryejë haxhin. Të gjitha këto kushte, d.m.th. të qenit musliman, të qenit në moshë madhore dhe në gjendje të shëndoshë mendore, të qenit i lirë dhe në zotërim të fuqisë për të kryer një detyrë janë të barazvlefshme lidhur me të gjitha format e tjera të adhurimit në Islam. Kjo bazohet në një hadith të Profetit (a.s.), ku thotë: “Tre persona nuk quhen të përgjegjshëm: një person në gjumë deri sa të zgjohet; një fëmijë deri sa të hyjë në moshën madhore dhe një person që ka çrregullime mendore derisa t’i kthehet arsyeja”.[20]

Liria është një parakusht themelor për haxhin, sepse ky adhurim kërkon kohë si dhe mundësi. Një skllav nuk i ka të dyja këto, sepse ai e harxhon të gjithë kohën e tij në shërbim të pronarit të tij dhe nga ana financiare atij i mungon mundësia për ndërmarrjen e kësaj iniciative. Në Kuran thuhet:

وَلِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنْ اسْتَطَاعَ إِلَيْهِ سَبِيلاً

“…Për hir të Allahut, vizita e shtëpisë (Qabes) është detyrim për atë që ka mundësi udhëtimi tek ajo…”. (Ali Imran, 97)

Kur një person është i aftë për të kryer haxhin?

Çfarë nënkupton kjo?

Mundësia për të kryer haxhin është një nga kushtet thelbësore. Me të nënkuptojmë plotësimin e kushteve në vijim:

1) Personi duhet të jetë i shëndetshëm dhe në formë të mirë fizike. Nëse dikush nuk është i aftë për shkak të pleqërisë ose të një sëmundjeje që është e pakurueshme ose që nuk është në gjendje të kryejë haxhin për ndonjë arsye tjetër të ngjashme, ai mundet, nëse është në gjendje nga ana financiare, të caktojë dikë tjetër të kryejë haxhin për të me shpenzimet e tij. Kjo do të trajtohet më vonë nën titullin “Haxhi për një person tjetër”.

2) Udhëtimi për në haxh duhet të jetë i sigurt, në mënyrë që jeta dhe sendet vetjake të tij të jenë të siguruara nga ndonjë rrezik i mundshëm. Nëse dikush ka frikë për jetën e vet për shkak të kusarëve ose ndonjë epidemie apo nëse dikush ka frikë se mos i vidhen sendet vetjake, atëherë ai konsiderohet si një prej atyre që nuk ka mundësi udhëtimi për në haxh.

Megjithatë, ndërmjet dijetarëve ka një ndryshim opinionesh në lidhje me taksën e hyrjes dhe taksa të tjera që duhet të paguajnë haxhilerët. A mundet që një person të përjashtohet dhe të llogaritet i pamundur (jo në gjendje) nga ana financiare për të kryer haxhin për shkak të këtyre taksave? Shafiu dhe të tjerë janë të mendimit se prania e këtyre taksave e cilëson një person të klasifikuar si i pamundur (jo në gjendje) të kryejë haxhin, edhe pse taksat që duhet të paguhen mund të jenë shumë të ulëta. Dijetarët malikij nuk pajtohen me këtë, sepse ata nuk e quajnë këtë si një arsye të mjaftueshme për një person që të gjykohet si i pamundur (jo në gjendje) për të kryer haxhin, vetëm nëse sasia e parave që merren është tepër e madhe ose kërkohet në mënyrë të përsëritur.

3) Personi duhet të zotërojë furnizimin e nevojshëm si dhe mjetet e duhura të udhëtimit. Furnizimi i nevojshëm këtu e ka kuptimin se haxhiu i ardhshëm duhet të ketë rezerva të mjaftueshme për vete dhe për familjen që lë pas. Këto rezerva përfshijnë veshje, strehim, mjete udhëtimi të mjaftueshme dhe të përshtatshme dhe mjete për ndjekjen e tregtisë apo profesionit së tij përveç mjeteve financiare për udhëtim.[21] Me mjete udhëtimi nënkuptojmë ato mjete që i mundësojnë atij të shkojë në haxh dhe të kthehet, qoftë nga toka, deti apo nga ajri. Këtu bëhet fjalë për ata që jetojnë larg nga Meka dhe nuk kanë mundësi të shkojnë atje më këmbë. Sa për ata që jetojnë në afërsi të Mekës, ky kusht nuk kërkohet, pasi ata janë afër dhe mund të shkojnë në haxh më këmbë.

Disa hadithe shpjegojnë fjalët e Kuranit: “… ata që kanë mundësi udhëtimi për tek ajo…” që të kenë furnizim me ushqime dhe mjete udhëtimi.

Enesi transmeton se kur Profeti (a.s.) u pyet njëherë rreth kuptimit të ajetit të mësipërm, ai u përgjigj: “Ai ka kuptimin e mjeteve të jetesës dhe transportit”.[22] Darakutni e konsideron këtë hadith të vërtetë.

El-Hafidhi thekson: “Më afërmendsh është se vargu i transmetuesve të këtij hadithi nuk mund të ndiqet deri tek Profeti (a.s.)”. Edhe Tirmidhiu e transmeton këtë nga Ibën Umeri, por në vargun e tij ka transmetues të dobët.

Duke folur për hadithin e mësipërm, Abdul Haku thotë: “Të gjithë vargjet e transmetuesve të këtij hadithit janë të dobët”.

Ibën El-Mundhiri ka thënë: “Ky varg nuk shkon deri te Profeti (a.s.) dhe mendimi i saktë është transmetimi mursel i Hasenit”.

Aliu (r.a.) transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Ai që zotëron furnizime dhe mjete të mjaftueshme për udhëtimin e kryerjes së haxhit dhe nuk e kryen atë, le të vdesë si një çifut ose kristian”. Sepse Allahu thotë në Kuran: “Vizita e Shtëpisë (Qabes) për hir të Allahut është detyrim për atë që ka mundësi udhëtimi tek ajo…” [23] Transmeton Tirmidhiu, por ndërmjet transmetuesve të këtij hadithi gjendet edhe Hilal ibën Abdullahu, i cili është i panjohur dhe El-Harith, të cilin Shabiu dhe të tjerë e kanë përshkruar si gënjeshtar.

Të gjitha këto hadithe janë të dobëta në besueshmëri, por megjithëkëtë dijetarët i konsiderojnë furnizimet dhe mjetet për udhëtimin e haxhit si kushte të domosdoshme për kryerjen e tij. Nëse një person nuk ka as furnizimet dhe as mjetet e nevojshme për udhëtim, atëherë ai nuk është i detyruar ta kryejë haxhin.

Ibën Tejmije thotë: “Këto hadithe janë musned [24] dhe kanë vargje të besueshme transmetuesish, disa janë mursel[25] dhe të tjerë janë maukuf[26]. Të gjithë ata provojnë se mundësia për të siguruar furnizime dhe zotërimi i mjeteve të udhëtimit është një parakusht i domosdoshëm për kryerjen e haxhit, pavarësisht nga fakti se Profeti (a.s.) e dinte se shumë njerëz (në kohën e tij) ishin në gjendje të shkonin për të kryer haxhin në këmbë.

Në mënyrë të ngjashme, fjalët e Allahut: “Vizita e Shtëpisë (Qabes) për hir të Allahut është detyrim për atë që ka mundësi udhëtimi tek ajo…” nënvizojnë faktin se mundësia dhe fuqia janë parakushtet e domosdoshme për të gjitha llojet e adhurimit. Kjo nënkupton se fuqia fizike nuk përcaktohet ose është pak më shumë se ç’mund të jetë e domosdoshme.

Në rastin e agjërimit dhe namazit, mundësia financiare është e tepërt dhe nuk është e përcaktuar qartë në Kuran, ndryshe nga haxhi, për kryerjen e të cilit ajo është një kusht i rëndësishëm. Në mënyrë të ngjashme, haxhi është një formë adhurimi që përfshin një udhëtim për të cilin duhet të disponohen sasi të hollash të mjaftueshme për të mbajtur veten dhe familjen, si dhe personi të jetë në gjendje të përballojë shpenzimet e udhëtimit sikur të jetë në xhihad.

Në këtë vështrim, ne mund t’i referohemi vargjeve kuranore të mëposhtme:

لَيْسَ عَلَى الضُّعَفَاءِ وَلاَ عَلَى الْمَرْضَى وَلاَ عَلَى الَّذِينَ لاَ يَجِدُونَ مَا يُنفِقُونَ حَرَجٌ إِذَا نَصَحُوا لِلَّهِ وَرَسُولِهِ مَا عَلَى الْمُحْسِنِينَ مِنْ سَبِيلٍ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ وَلاَ عَلَى الَّذِينَ إِذَا مَا أَتَوْكَ لِتَحْمِلَهُمْ قُلْتَ لاَ أَجِدُ مَا أَحْمِلُكُمْ عَلَيْهِ تَوَلَّوا وَأَعْيُنُهُمْ تَفِيضُ مِنْ الدَّمْعِ حَزَنًا أَلاَّ يَجِدُوا مَا يُنفِقُونَ

“Nuk është ndonjë mëkat për të dobtit e as për të sëmurët e as për ata që nuk kanë me çka të përgatiten, kur janë të sinqertë me Allahun dhe të dërguarit e Tij, pra për të mirët nuk ka rrugë qortimi. Allahu falë shumë e është Mëshirues. (Nuk ka qortim) as për ata që erdhën te ti për t’i bartur me kafshë dhe u the: “Nuk kam me çka t’ju bartë”. E ata u kthyen e nga sytë e tyre ridhnin lotë prej pikëllimit se nuk kishin me çka të përgatiteshin”. (Et-Teube, 91-92)

Në “El-Muhedheb” lexojmë: “Nëse dikush ka para për të blerë furnizime dhe për të përballuar udhëtimin për në haxh, por këto para i duhen për të paguar borxhet që ka, haxhi nuk është i detyrueshëm për të, qoftë në rastin kur shlyerja e borxhit kërkohet menjëherë, qoftë edhe nëse është e mundur shtyrja e afatit të shlyerjes së tij. Borxhet që kërkohen të shlyhen menjëherë, duhet të paguhen pa vonesë, kurse haxhi mund të kryhet edhe më vonë. Por, nëse ai i shpenzon gjithçka që ka në haxh, mund të mos jetë në gjendje të paguajë borxhet”.

Në mënyrë të ngjashme, nëse dikujt i nevojitet një banesë ose një shërbyes që ta ndihmojë, ai mund të klasifikohet si i pamundur për të kryer haxhin. Po ashtu, nëse dikush ka nevojë të marrë një grua sepse ka frikë se mos nuk do të jetë në gjendje t’i shmanget së keqes, ai duhet të martohet, për arsye se kjo është një nevojë urgjente për të. Më tej, nëse dikujt i nevojiten mallra për biznesin e tij në mënyrë që prej tyre të nxjerrë të ardhurat e nevojshme, sipas Ebu El-Abas ibën Sarih ai person mund të klasifikohet si i pamundur për kryerjen e haxhit, duke pasur parasysh nevojën e tij të veçantë.

Në “El-Mugni” thuhet: “Nëse i keni marrë borxh një njeriu të pasur, i cili nuk kërkon pagim të menjëhershëm të tij, e shtyn këtë pagesë për një fazë më të vonshme dhe është i gatshëm ta lejojë borxhmarrësin që të shkojë për të kryer haxhin, atëherë ai person mund ta kryejë haxhin. Por, në rast se borxhdhënësi nuk ka mundësi ta shtyjë pagesën e huasë, atëherë borxhliu konsiderohet si i pamundur për të kryer haxhin”.

Sipas shkollës shafite, nëse dikush i ofron dikujt tjetër një mjet udhëtimi falas për në haxh, ky i fundit nuk është i detyruar ta pranojë ofertën, sepse ajo është një favor dhe sjell shqetësimin e të qenit i detyruar ndaj një personi tjetër. Megjithatë, nëse një ofertë e tillë i bëhet një personi nga i biri i tij, atëherë ai është i detyruar ta kryejë haxhin, sepse një njeri duhet ta kryejë haxhin pa qenë i detyruar (në borxh) ndaj ndonjë personi tjetër.

Shkolla hanbelite është e mendimit se një ofertë për ndihmë financiare nga dikush tjetër nuk e detyron personin që ta kryejë haxhin e as nuk e klasifikon atë si të aftë (nga ana financiare). Kjo ofertë mund të vijë nga një i huaj apo i afërt dhe nuk është e vlefshme, edhe pse i siguron atij mjete udhëtimi dhe furnizime ose ndihmë financiare në kuptimin e vërtetë të fjalës.

4) Gjithashtu nuk duhet të ketë asnjë pengesë, e cila mund të ndalojë njerëzit të ndërmarrin udhëtimin për haxh, si frika nga tortura apo burgimi prej një sundimtari tiran.

Haxhi i fëmijës dhe skllavit

Megjithëse haxhi nuk është i detyrueshëm për këto dy grupe, ai është i vlefshëm nëse e kryejnë, por nuk do të jetë i mjaftueshëm për ta përsa i përket atij haxhi të urdhëruar në Islam.

Ibën Abasi transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “çdo fëmijë që kryen haxhin duhet ta kryejë atë përsëri kur të arrijë moshën madhore dhe çdo skllav që kryen haxhin dhe pastaj lirohet, duhet ta përsërisë atë”.[27] Transmeton Tabaraniu me një varg transmetuesish të vërtetë.

Saib ibën Jezidi ka treguar: “Babai im e kreu haxhin bashkë me Profetin (a.s.), i cili po kryente Haxhin e tij të Lamtumirës, kur unë isha vetëm shtatë vjeç”.[28] Transmeton Ahmedi, Buhariu dhe Tirmidhiu. Ky i fundit vazhdon dhe thotë: “Të gjithë dijetarët janë të mendimit se, në qoftë se një fëmijë kryen haxhin, ai duhet ta përsërisë atë kur të arrijë moshën e pjekurisë. Po ashtu, një skllav, i cili e kryen haxhin dhe pas kësaj fiton lirinë e tij, duhet ta përsërisë sërish atë, nëse është në gjendje”.

Gjithashtu, transmetohet nga Ibën Abasi se gjatë kryerjes së haxhit një grua mori me vete një djalë dhe e pyeti Profetin (a.s.): “A do të shpërblehet ky djalë për kryerjen e haxhit?” Profeti (a.s.) iu përgjigj: “Po, edhe ti do të shpërblehesh [29].”[30]

Xhabiri tregon: “Ne e kryem haxhin së bashku me Profetin (a.s.) dhe me ne ishin dhe një numër grash dhe fëmijësh. Ne e thonim telbijen në emër të fëmijëve dhe bënim gjuajtjen me guralecë në vend të tyre”.[31] Transmeton Ahmedi dhe Ibën Maxhe.

Nëse një fëmijë është i aftë, ai vetë mund ta veshë iharamin dhe të kryejë ritet e haxhit. Në të kundërt, kujdestari i tij[32] duhet ta veshë ihramin për të dhe të thotë talbijen në emër të tij, të bëjë tavafin, të vrapojë ndërmjet Safas dhe Mervas, të qëndrojë në Arafat dhe të godasë me guralecë në vend të tij.

Nga ana tjetër, nëse një fëmijë arrin moshën e pubertetit në Ditën e Arafatit ose para saj, atëherë haxhi i njihet i vlefshëm atij. E njëjta gjë vlen dhe për skllavin, i cili lirohet në Ditën e Arafatit ose përpara saj.

Maliku dhe Ibën El-Mundhiri thonë: “Për të dy këto lloj njerëzish, haxhi i tyre nuk mund t’u njihej i vlefshëm si (zëvendësim për) haxhin e detyrueshëm, sepse ata kishin për qëllim adhurimin vullnetar kur veshën ihramin; statuti vullnetar i haxhit të tyre nuk mund të shndërrohej në një adhurim të detyrueshëm”.

Haxhi i gruas

Haxhi është i detyrueshëm si për gratë ashtu edhe për burrat; ata duhet ta kryejnë atë në momentin që plotësojnë parakushtet e lartpërmendura për kryerjen e tij. Në rastin e një gruaje është thelbësore që ajo të shoqërohet nga bashkëshorti i saj ose ndonjë i afërm mahrem [33] tjetër në udhëtimin për në haxh.

Ibën Abasi transmeton se ka dëgjuar Profetin (a.s.) duke thënë: “Një burrë nuk duhet të rrijë kurrë vetëm për vetëm me një grua, nëse nuk është një mahrem me të. Gjithashtu, një grua nuk duhet të udhëtojë me njeri, përveçse me një të afërm mahrem”. Një burrë u ngrit dhe pyeti: “O i Dërguari i Allahut! Gruaja ime ka shkuar në haxh, kurse unë jam mobilizuar nëpër beteja. Çfarë duhet të bëj?’ Profeti (a.s.) iu përgjigj: “Shko dhe kryej haxhin me gruan tënde[34]!”.[35] Transmeton Buhariu dhe Muslimi. Fjalët e përmendura këtu janë të Muslimit.

Jahja ibën Abadi transmeton se një grua nga Iraku i shkruante Ibrahim Nahiut dhe i thoshte: “Unë nuk e kam kryer ende haxhin e urdhëruar; sepse, megjithëse jam e pasur, nuk kam asnjë mahrem që të më shoqërojë në këtë udhëtim”. Ai i ktheu asaj përgjigje: “Ju nuk jeni prej atyre që Allahu u ka dhënë mundësitë për të kryer (haxhin)”.

Ebu Hanife, El Hasani, El-Theuri, Ahmedi dhe Is’haku kanë një opinion të ngjashëm mbi këtë çështje.

El-Hafidhi thotë: “Opinioni i pranuar më gjerësisht ndër dijetarët e shkollës shafite në këtë këndvështrim është se një një grua mund të udhëtojë me bashkëshortin e saj ose me ndonjë nga të afërmit e saj mahrem ose me një grup grash të besuara, madje dhe me një grua të tillë (të besuar). Sipas një pikëpamjeje, transmetohet nga El-Karabisi dhe e shkruar në El-Muhadheb, një grua mund të udhëtojë vetëm për në haxh, me kusht që rruga për atje të jetë e sigurtë dhe pa rreziqe. Kjo vlen si për haxhin, ashtu edhe për umrën.

Në “Subul Es-Selam” thuhet: “Një grup dijetarësh janë të mendimit se një grua e moshuar mund të udhëtojë pa qenë e shoqëruar nga një i afërm i saj (mahrem)”.

Ky lejim për një grua që të udhëtojë pa mahrem në shoqërinë e njerëzve të besuar ose kur udhëtimi për haxh është i sigurt, mbështetet nga ajo që transmetohet nga Buhariu prej Adi ibën Hatim, i cili tregon: “Isha me Profetin (a.s.), kur një burrë erdhi dhe iu ankua atij për varfërinë në të cilën ndodhej. Një tjetër burrë ankohej për plaçkitje në rrugë. Pas kësaj, Profeti (a.s.) e kishte pyetur Adiun në e kishte parë fshatin Hire afër Kufes në Irak”. Ai i ishte përgjigjur: “Jo, por kam dëgjuar për të”. Atëherë Profeti (a.s.) i kishte thënë: “Nëse do të jetoje aq gjatë, do të shihje që një grua do të udhëtojë nga Hire[36] dhe do të kryejë tavaf rreth Qabes dhe ajo nuk do të ketë frikë asgjë, përveç frikës nga Allahu”.[37]

Ky mendim mbështetet nga fakti se Umeri (r.a.) i dha leje grave të Profetit (a.s.) që ta kryenin haxhin të shoqëruara nga Othmani dhe Abdurrahman ibën Aufi.[38]

Othmani u bënte njerëzve të ditur prezencën e tyre duke u thënë që të ruheshin që të mos i shihnin ato dhe të mos u afroheshin deveve të tyre.

Megjithatë, nëse një grua nuk mund t’i përmbahet këtij kushti dhe e kryen e vetme haxhin – pa qenë e shoqëruar nga një mahrem – haxhi i saj përsëri konsiderohet i vlefshëm.

Autori i “Subul Es-Selam” thotë se Ibën Tejmije ka thënë: “Haxhi i një gruaje e pashoqëruar nga një mahrem është i vlefshëm, ashtu si i një personi që nuk ka mundësi që ta kryejë atë”.

Shkurt, nëse e kryejnë haxhin ata njerëz për të cilët haxhi nuk është i detyrueshëm për shkak të sëmundjes, varfërisë, frikës së plaçkitjes në rrugë ose në rastin e një gruaje për shkak se nuk gjendet mahrem që ta shoqërojë, haxhi është i vlefshëm për ta. Disa prej tyre bëjnë mirësi (dhe bëjnë çmos) si ata që kryejnë haxhin duke shkuar atje në këmbë, ndërsa të tjerët janë mëkatarë, si ata që i luten të tjerëve që t’i ndihmojnë për të kryer haxhin ose një grua që e kryen haxhin pa një shoqërues mashkull mahrem. Edhe pse kanë një arsye të vlefshme, nëse ndonjëri prej tyre e kryen haxhin, ai konsiderohet i vlefshëm, sepse mëkati i tyre lidhet me mjetet e tyre (zgjedhjen e të ndaluarës) dhe jo me objektivin në vetvete.

Në “El-Mugni” thuhet: “Nëse një person, jo i detyruar të kryejë haxhin për arsye se nuk ka mundësi për të e kryen haxhin, duke iu nënshtruar vështirësive, udhëtimit në këmbë dhe pa furnizimet ushqimore të nevojshme, haxhi i tij do të jetë krejtësisht i vlefshëm dhe i pranueshëm”.

Gruaja duhet të kërkojë leje nga bashkëshorti i saj për të kryer haxhin

Pëlqehet që gruaja të kërkojë lejen nga bashkëshorti i saj për të kryer haxhin e urdhëruar. Nëse ai i jep asaj leje, ajo mund të niset për të kryer haxhin. Në rast se ai refuzon t’i japë leje, ajo përsëri mund të shkojë për të kryer haxhin, sepse bashkëshorti nuk duhet ta ndalojë gruan e tij nga kryerja e haxhit të detyrueshëm. Haxhi është një akt i detyrueshëm adhurimi. Është e palejueshme që t’i bindesh dikujt në diçka që përfshin mosbindjen ndaj Allahut. Gruaja duhet të kryejë haxhin e detyrueshëm sa më shpejt të jetë e mundur, ashtu siç duhet të falë namazet e përditshme, të cilat janë të detyrueshme në oraret e tyre të caktuara. Në çdo rast, bashkëshorti nuk asnjë të drejtë të pengojë gruan që të bëjë detyrën e saj. E njëjta gjë vlen kur një grua është betuar të kryejë haxhin (e betimit të saj), sepse ai është i detyrueshëm për të ashtu si dhe haxhi i urdhëruar. Megjithatë, në rastin e haxhit vullnetar, bashkëshorti mund ta ndalojë gruan e tij dhe gruaja duhet t’i bindet atij. Kjo mbështetet nga një hadith i transmetuar nga Darakutni, i cili transmeton nga Ibën Umeri, i cili ka thënë: “Po flisnim për një zonjë të pasur, bashkëshorti i së cilës kishte refuzuar t’i jepte asaj leje për të kryer haxhin. Lidhur me këtë, Profeti (a.s.) tha: “Ajo nuk duhet të shkojë në haxh, veçse me lejen e bashkëshortit të saj”.[39]

Ai që vdes pa kryer haxhin e detyrueshëm

Nëse një person vdes para se të kryejë haxhin e detyrueshëm ose nëse është betuar të kryejë haxhin, por vdes përpara se ta përmbushë betimin e tij, trashëgimtari i tij duhet të caktojë dikë për të kryer haxhin në emër të të vdekurit. Të gjitha shpenzimet që do të pasojnë në lidhje me këtë duhet të shlyhen nga pasuria e të vdekurit, siç duhet në të vërtetë të shlyhet çdo borxh i lënë prej këtij të fundit.

Ibën Abasi transmeton se një grua nga fisi i Xhuhejnes shkoi te Profeti (a.s.) dhe i tha: “Nëna ime ishte zotuar që të kryente haxhin, por ajo vdiq përpara se ta përmbushte zotimin e saj. A duhet ta kryej unë në emër të saj?” Profeti (a.s.) iu përgjigj: “Po, kryeje haxhin në emër të saj. A nuk do t’i shlyeje ti çdo borxh që nëna jote mund të kishte lënë pas vdekjes së saj? Shlyej atë që i detyrohesh Allahut, sepse Ai e meriton më shumë larjen e borxhit”.[40] Transmeton Buhariu.

Ky hadith nënvizon detyrimin e kryerjes së haxhit në emër të një personi të vdekur, në e ka lënë ose jo dëshirën e tij me këtë qëllim (është një lloj borxhi i të vdekurit). Të gjitha borxhet e lëna nga i vdekuri duhet të paguhen, ashtu si të gjitha detyrimet financiare si zekati apo një betim i bërë nga i vdekuri që duhet përmbushur.

Ibën Abasi, Zejd ibën Thabiti, Ebu Hurejra dhe Shafiu janë të këtij mendimi. Ata mendojnë se shpenzimet e zëvendësit që kryen haxhin për personin e vdekur duhet të paguhen nga pasuria e të vdekurit, përpara se kjo e fundit (pasuria) të ndahet midis trashëgimtarëve të tij.

Në rast se pasuria është e pamjaftueshme që të mbulojë si shpenzimet e haxhit (nga zëvendësi) dhe shlyerjen e borxheve të të vdekurit, shpenzimet e haxhit duhet të paguhen së pari, siç ka thënë Profeti (a.s.): “Allahu e meriton më shumë që t’i shlyhen borxhet”.

Imam Maliku thotë: “Një person mund ta kryejë haxhin në emër të të vdekurit, vetëm nëse ky i fundit lë amanetin e tij për këtë. Nëse i vdekuri nuk e lë një amanet të tillë, atëherë haxhi në emër të tij nuk mund të kryhet, pasi ky adhurim kërkon, më tepër se çdo gjë tjetër, mundim fizik dhe përpjekje. Në këtë kuptim, asnjë person nuk mund të zëvendësojë një person tjetër. Nëse një person, para se të vdesë, lë amanet për këtë, atëherë haxhi mund të kryhet, duke përballuar të gjitha shpenzimet e tij nga një e treta e trashëgimisë së të vdekurit”.

Haxhi në emër të të tjerëve

Nëse dikush është në gjendje ta kryejë haxhin, por më pas ai bëhet i pamundur për këtë, për shkak të ndonjë sëmundjeje apo pleqërisë, ai duhet të caktojë dikë tjetër për të kryer haxhin në emër të tij, për arsye se ai mund të mos jetë kurrë në gjendje që ta kryejë vetë atë. Nga kjo anë, një person i tillë është i ngjashëm me të vdekurin dhe lejimi për të që të zgjedhë zëvendësin e tij për haxh është i ngjashëm. Kjo mbështetet në një hadith të transmetuar nga El Fadl ibën Abasi, i cili thotë: “Një grua e Hath’amit ka thënë: “O i Dërguar i Allahut! Allahu e ka urdhëruar haxhin për robërit e Tij. Tani që unë jam rritur dhe shoh që im atë është plakur dhe nuk mund të qëndrojë hipur (për një kohë të gjatë). A duhet ta kryej unë haxhin në emër të tij?” Profeti (a.s.) i është përgjigjur: “Po”. Kjo ndodhi gjatë Haxhit të Lamtumirës.[41] Transmeton “Grupi”.

Tirmidhiu e konsideron këtë një hadith të besueshëm me një varg të besueshëm transmetuesish dhe shton: “Për këtë temë ka dhe hadithe të tjera, të cilat janë të besueshme dhe sahabët i besonin dhe vepronin në përputhje me to. Ata kanë qenë të mendimit se një person mund ta kryejë haxhin në emër të një personi të vdekur”. Gjithashtu, El Theuri, Ibën El Mubareku, Shafiu, Ahmedi dhe Is’haku kanë patur një pikëpamje të ngjashme.

Imam Maliku thotë: “Nëse i vdekuri ka lënë ndonjë amanet që dikush ta kryejë haxhin në emër të tij, atëherë ky haxh mund të kryhet”. Disa dijetarë, si Ibën Mubareku dhe Shafiu thonë se për një burrë të moshuar që nuk është në gjendje ta kryejë vetë haxhin, është e lejueshme të caktojë një zëvendës që ta kryejë haxhin në emër të tij.[42]

Hadithi i mësipërm e mbështet pikëpamjen se si për burrin ashtu dhe për gruan është krejtësisht e lejueshme që ta kryejnë haxhin në emër të një burri apo një gruaje tjetër. Për këtë nuk ka asnjë kundërshtim nga Kurani apo Suneti.

Gjendja e një personi të sëmurë, i cili shërohet

Nëse një person i sëmurë shërohet, pasi dikush tjetër e ka kryer haxhin në emër të tij, ai konsiderohet sikur e ka kryer detyrën e tij dhe nuk i kërkohet që ta përsërisë atë, sepse kjo do të nënkuptonte detyrimin e kryerjes së dy haxheve të detyrueshme (më tepër se një). Ky është mendimi i imam Ahmedit. Megjithatë, pjesa më e madhe e dijetarëve janë të mendimit se një haxh i tillë zëvendësues nuk do t’i mjaftojë një njeriu për ta çliruar nga detyrimi i tij, sepse shërimi i tij tregon se rasti i tij nuk ishte shumë i pashpresë, sepse faktori vendimtar në këtë drejtim është ndërprerja e sëmundjes dhe kthimi i shëndetit të tij.

Ibën Hazmi priret ndaj mendimit të parë. Ai thotë: “Kur Profeti (a.s.) urdhëroi që të kryhej haxhi në emër të atyre që nuk janë në gjendje të ecin apo ngasin devenë (d.m.th. të udhëtojnë për në haxh) dhe tha se kjo do të shlyente borxhet e tyre ndaj Allahut, atëherë borxhi shlyhet me të vërtetë dhe përpjekja e tyre pranohet”.

Me siguri, nëse një detyrim hiqet ose përmbushet, atëherë nuk ka asnjë justifikim për përsëritjen e tij, veçanërisht kur nuk gjendet nëpër argumente asgjë që ta mbështësë këtë. Sikur të ishte e nevojshme diçka e tillë, Profeti (a.s.) duhet ta kishte shprehur në mënyrë të qartë. Përderisa ai nuk e bëri këtë, nuk ka arsye për përsëritjen e tij.

Kushtet për kryerjen e haxhit në vend të të tjerëve

Përpara kryerjes së haxhit në vend të dikujt tjetër, personi duhet ta ketë kryer haxhin e vet. Kjo mbështetet në një hadith, në të cilin Ibën Abasi rrëfen se Profeti (a.s.) dëgjoi një burrë të thoshte: ‘O Allah! Këtu jam në përgjigje të thirrjes Tënde në vend të Shubremës”. Profeti (a.s.) e pyeti: “A e ke kryer haxhin tënd?” Ai iu përgjigj: “Jo”. Pas kësaj përgjigjeje, Profeti (a.s.) i tha: “Ti duhet të kryesh më parë haxhin për veten tënde, pastaj në vend të Shubremës”.[43] Transmeton Ebu Daudi dhe Ibën Maxhe.

Bejhakiu thotë: “Vargu i transmetuesve të këtij hadithi është i saktë dhe ky është transmetimi më i saktë në këtë kapitull”. Shumica e dijetarëve janë të mendimit se nuk është me vend për një person që të kryejë haxhin në vend të të tjerëve përpara kryerjes së haxhit për veten e tij, qoftë ose jo në gjendje për këtë.

Haxhi për të përmbushur një betim, ndërkohë që duhet të kryhet haxhi i detyrueshëm

Sipas gjykimit të Ibën Abasit dhe Ikrimës, nëse një person kryen haxhin për të përmbushur një betim, ndërkohë që nuk e ka kryer ende haxhin e urdhëruar, atëherë ky haxh duhet t’i mjaftojë dhe ta çlirojë atë nga detyrimi i të dy llojeve të haxhit. Nga ana tjetër, Atau dhe Ibën Umeri janë të mendimit se personi duhet të kryejë më parë haxhin e detyrueshëm dhe më pas të kryejë një haxh tjetër për të përmbushur betimin që ka bërë.

Nuk ka Sarureh[44] në Islam

Ibën Abasi transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Nuk ka Sarureh në Islam”.[45] Transmeton Ahmedi dhe Ebu Daudi.

Hatabi vëren: “Fjala sarureh ka dy kuptime: a) një person që nuk martohet dhe shkon një jetë beqari si murgjit kristianë; ose b) dikush që nuk e ka kryer ende haxhin”.

Me fjalë të tjera kjo do të thotë se askush prej atyre që janë në gjendje ta kryejnë haxhin nuk duhet të mbetet pa e kryer atë, sepse në Islam nuk ka shtyrje të kryerjes së haxhit të detyrueshëm.

Disa dijetarë i referohen këtij hadithi si një provë që dëshmon se personit që nuk ka kryer haxhin nuk i lejohet ta kryejë atë në vend të të tjerëve. Euzai, Shafiu, Ahmedi dhe Is’haku janë të këtij mendimi, ndërsa Maliku dhe El-Theuri thonë: “Haxhi i një personi të tillë varet nga qëllimi i tij”. Kështu mendojnë edhe hanefitë. Edhe Hasen El-Basri, Atau dhe Nehaiu kanë një mendim të ngjashëm.

Marrja borxh për të kryer haxhin

Abdullah ibën Ebu Aufa rrëfen: “Unë e pyeta Profetin (a.s.) për një burrë që nuk e kishte kryer haxhin: “A duhet të marrë borxh për të kryer haxhin apo jo?” Profeti (a.s.) u përgjigj: “Jo!” [46] Transmeton Bejhakiu.

Kryerja e haxhit me para të fituara në mënyrë të paligjshme

Dikush që e kryen haxhin me para të fituara në mënyrë të paligjshme, teknikisht mund ta përmbushë detyrimin e haxhit, por sipas pjesës më të madhe të dijetarëve ai konsiderohet mëkatar që ka vepruar në këtë mënyrë.

Imam Ahmedi nuk pajtohet me këtë dhe është i mendimit se një haxh i tillë nuk është i mjaftueshëm për ta çliruar atë nga detyrimi që ka. Kjo është më e saktë, siç thotë hadithi sahih: “Sigurisht që Allahu është i Pastër (i mirë) dhe nuk pranon asgjë tjetër që nuk është e pastër (e mirë)”.[47]

Gjithashtu, transmetohet nga Ebu Hurejra se Profeti (a.s.) ka thënë: “Një haxhi, me t’u nisur për të kryer haxhin me furnizime që janë të ligjshme, e vë këmbën në yzengji (nget kafshën e udhëtimit) dhe thërret: “O Allah! Ja ku jam në përgjigje të thirrjes Tënde”. Lajmësi i përgjigjet atij që nga qielli lart duke i thënë: “Thirrja jotë është dëgjuar: ti je një prej të lumturve, furnizimet e tua janë të ligjshme, kafsha jote e udhëtimit është e ligjshme dhe haxhi yt është i zhveshur nga mëkatet dhe i pranueshëm”. Por, nëse furnizimet janë të siguruara në mënyrë të paligjshme dhe ai vë këmbën në yzengji dhe thërret: “O Allah! Ja ku jam në përgjigje të thirrjes Tënde!”, një lajmës nga qielli i kthen atij përgjigje duke i thënë: “Thirrja jote nuk u pranua: ushqimi yt është i paligjshëm, furnizimet e tua janë të paligjshme dhe haxhi yt është me mëkate dhe pa shpërblim”.[48]

El Mundhiri thotë se ky hadith transmetohet nga Tabaraniu në “El-Eusat” dhe gjithashtu nga El-Asbahani në një hadith mursel nga Eslemi, skllavi i çliruar i Umer ibën El-Hatabit.

Si është më mirë – të shkohet në haxh në këmbë apo hipur?

El-Hafidhi shkruan në “El-Fet’h” se Ibën El Mundhiri ka thënë se mendimet ndyshojnë në lidhje me ç’është më e mirë për një haxhi, të ecë në këmbë apo të shkojë hipur gjatë kryerjes së haxhit. Pjesa më e madhe e dijetarëve janë të mendimit se të shkuarit hipur është më mirë, sepse Profeti (a.s.) ka vepruar kështu dhe sepse është më e dobishme (në përqendrim) për faljet dhe lutjet që i bëhen Allahut, përveç dobive të tjera. Ndërsa Is’hak ibën Rehavejh thotë: “Ecja në këmbë është më e pëlqyeshme sepse ka në vetvete më shumë përpjekje dhe vështirësi (për hir të Allahut)”.

Mund të thuhet se vajtja në haxh hipur ose në këmbë varet nga personi dhe kushtet e tij të veçanta.

Buhariu ka transmetuar nga Enesi se Profeti (a.s.) ka parë një burrë që e mbanin djemtë e tij nga të dy krahët, pastaj i pyeti: “Si është puna me këtë burrë?” Ata i thanë: “Ai është betuar që të ecë më këmbë gjatë haxhit”. Profeti (a.s.) tha: “Allahut nuk i nevojitet torturimi që ky njeri i bën vetes”. Pastaj ai e urdhëroi burrin që ta kryente haxhin hipur mbi një kafshë.[49]

Tregtia dhe dhënia me qira e kafshëve të udhëtimit gjatë kryerjes së haxhit

Nuk ka asnjë dëm nëse një haxhi angazhohet në tregti apo biznes gjatë kryerjes së haxhit apo umrës. Ibën Abasi ka thënë: “Në fillim kur u urdhërua kryerja e haxhit, njerëzit bëni tregti në Mina, Arafat dhe në tregun e Dhul-Mexhazit[50] gjatë kohës së haxhit, por ata kishin frikë se mos kjo ishte e ndaluar kur ishin në gjendjen e ihramit. Për këtë arsye, Allahu shpalli vargun kuranor:

لَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ أَنْ تَبْتَغُوا فَضْلاً مِنْ رَبِّكُمْ

“Nuk është mëkat për ju të kërkoni begati nga Zoti juaj (të bëni ndonjë tregti gjatë haxhit)”. (El-Bekare, 198). Kjo transmetohet nga Buhariu, Muslimi dhe Nesaiu.

Duke komentuar ajetin e mësipërm, Ibën Abasi shton: “Njerëzit i shmangeshin tregtisë kur ishin në Mina, kështu që ata ishin udhëzuar të merreshin me tregti ose punë kur zbrisnin poshtë nga Arafati”.[51] Transmeton Ebu Daudi.

Ebu Umame Et-Tejemi tregon se ai i tha Ibën Umerit: “Unë jap me qira kafshë udhëtimi gjatë kohës së haxhit dhe njerëzit më thonë se haxhi im është i pavlefshëm”. Ibën Umeri e pyeti: “A e vesh ti veshjen e haxhit, e thua telbijen, i bie rreth e qark Shtëpisë së Allahut, zbret në Arafat dhe e gjuan me gurë shejtanin?” Burri i tha: “Po!” Pastaj Ibën Umeri i tha: “Atëherë, haxhi yt është i vlefshëm”. Ibën Umeri vazhdoi: “Një person shkoi te Profeti (a.s.) dhe e pyeti për diçka të ngjashme me atë që më pyete ti mua dhe pas kësaj Profeti (a.s.) mbeti i heshtur derisa iu shpall ky varg kuranor: “Nuk është mëkat për ju të kërkoni begati nga Zoti juaj (të bëni ndonjë tregti gjatë haxhit)”. Atëherë, Profeti (a.s.) dërgoi e thirri atë burrë dhe i recitoi ajetin, duke i thënë: “Haxhi yt është i vlefshëm”.[52] Transmeton Ebu Daudi dhe Seid ibën Mensuri. Hafidh El-Mundhiri ka thënë se emri i Ebu Umames nuk njihet.

Ibën Abasi thotë se një burrë e ka pyetur: “Unë u shërbej këtyre njerëzve me pagesë për t’i ndihmuar në kryerjen e riteve të haxhit. A do të kem unë shpërblim për haxhin?” Ibën Abasi iu përgjigj: “Po!” (Pastaj recitoi):

أُوْلَئِكَ لَهُمْ نَصِيبٌ مِمَّا كَسَبُوا وَاللَّهُ سَرِيعُ الْحِسَابِ

“Të tillët e kanë shpërblimin nga ajo që e fituan dhe Allahu është i shpejtë në llogari”.(El-Bekare, 202).[53] Hadithi transmetohet nga Bejhakiu dhe Darakutni.

Haxhi i Profetit (a.s.)

Një përshkrim i hollësishëm

Muslimi tregon: “Ebu Bekër ibën Ebi Shejbe dhe Is’hak ibën Ibrahimi, të cilët transmetojnë nga Hatimi se Ebu Bekri ka thënë: “Na ka treguar Hatem ibën Ismail El Medani, që transmeton nga Xhafer ibën Muhamedi dhe ky i fundit prej babait të tij, se ai ka thënë: “Ne e vizituam Xhabir Ibën Abdullahun (ai ishte i verbër) dhe ai filloi të pyeste për njerëzit që kishin ardhur ta shihnin derisa erdhi radha ime. Unë i thashë: “Unë jam Muhamedi, i biri i Ali ibën Husejnit”. Ai vuri dorën në kokën time. Më pas hapi kopsën e sipërme dhe pastaj atë të poshtmen të veshjes sime dhe vuri dorën në gjoksin tim. Ato kohë unë isha djalë i ri dhe ai më tha: “Mirë se erdhe djali i vëllait tim! Më pyet çfarë të duash”. Unë i bëra një pyetje, por ishte koha e faljes. Ai u ngrit duke u mbështjellë me mantelin që kishte. Sa herë që përpiqej të rregullonte fundet e mantelit në supet e tij, ato rrëshqisnin sepse ajo veshje ishte e shkurtër. Megjithatë, një tjetër mantel ishte në raftin e rrobave aty afër. Ai e veshi atë dhe drejtoi faljen. Unë i thashë: “Më trego për haxhin e Profetit (a.s.)”. Ai ngriti lart nëntë gishta të duarve dhe tha: “Profeti (a.s.) qëndroi në Medine për nëntë vjet, por nuk e kreu haxhin. Pastaj, në vitin e dhjetë, ai bëri një shpallje publike, ku lajmëronte se i Dërguari i Allahut ishte gati që të kryente haxhin. Një numër i madh njerëzish erdhi në Medine dhe të gjitha ata mezi prisnin të bënin të njëjtën gjë si Profeti (a.s.) dhe të ndiqnin veprimet e tij. Ne u nisëm bashkë me të derisa arritëm në Dhul-Hulejfe, ku Esmaja, e bija e Umejsit, lindi Muhamed ibën Ebu Bekrin. Ajo dërgoi të pyeste Profetin (a.s.) se çfarë duhet të bënte. Ai i tha: “Lahu, lidhi pjesët e tua intime dhe vish ihramin”.[54]

Pastaj Profeti (a.s.) u fal në xhami dhe i hipi Kasvas[55] dhe ajo ndenji më këmbë me të në kurriz në një vend të quajtur El Bejda. Unë shihja kalorës dhe këmbësorë aq sa mund të më shihte syri përpara, pas, djathtas dhe majtas. I Dërguari i Allahut dallohej mes nesh, ndërkohë që po i zbriste shpallja e Kuranit dhe ai i njihte më së miri interpretimet e vërteta të tij. çfarë bëri ai, e bëmë dhe ne. Ai ngriti zërin duke thënë lutjen e mëposhtme:

Lebejke Allahume lebejke

Lebejke la sherijke leke lebejke

Innel hamde uan-niamete leke uel mulk

La sherijke leke

(O Allah! Unë nxitoj për te Ti. Ti nuk ke shok në sundimin Tënd. Unë nxitoj për te Ti. Gjithë lavdërimi dhe mirësia janë të Tuat dhe Sovraniteti të takon vetëm Ty. Ti nuk ke shok në sundimin Tënd). Njerëzit e shqiptuan po ashtu këtë telbije[56], e cila shqiptohet dhe sot. I Dërguari i Allahut nuk kundërshtoi askënd, por ai vazhdoi me telbijen e tij.

Xhabiri tregon: “Ne nuk kishim asnjë synim përveç haxhit, duke qenë të pavetëdijshëm përsa i përket umrës, por kur erdhëm me Profetin (a.s.) në Shtëpinë e Allahut, ai preku Gurin e Zi (El Haxher el Esued) dhe i erdhi shtatë herë përqark, duke vrapuar tre herët e para dhe duke ecur katër herët e tjera. Pastaj, duke shkuar për te vendqëndrimi i Ibrahimit, ai recitoi:

وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقَامِ إِبْرَاهِيمَ مُصَلًّى

“Pranojeni për vend faljeje vendin ku qëndroi Ibrahimi!”. (El-Bekare, 125) Ai qëndroi në vendin ku kishte qëndruar më parë Ibrahimi, i cili ishte ndërmjet tij dhe Qabes. Atje fali dy rekate duke recituar Suren El Ihlas dhe Suren El-Kafirun. Pastaj u kthye te Guri i Zi dhe e puthi atë.

Më pas ai doli nga porta për në Safa dhe, ndërsa po i afrohej asaj, recitoi:

إِنَّ الصَّفَا وَالْمَرْوَةَ مِنْ شَعَائِرِ اللَّهِ

“Safa dhe Merve[57] janë nga shenjat (për adhurimin) e Allahut…” (El-Bekare, 158). Pastaj shtoi: “Unë fillova më atë që filloi Allahu”. Ai u ngjit së pari në Safa derisa pa Qaben dhe në drejtim të saj tha duke e madhëruar Allahun:

La ilahe il-Allah uahdehu la sherijke lehu

Lehul mulku ue lahul hamdu

Ue hue ala kulishejin kadijr

La ilahe il-Allahu uahdehu

Enxheze ua’dehu ua nasera abdehu

Ue hezemel ehzaba uahdehu

(Nuk ka zot tjetër veç Allahut, Ai është i vetëm dhe nuk ka shok. Ai është Sovrani, Atij i takon lavdërimi dhe Ai është i Plotfuqishëm mbi gjithçka. Nuk ka zot tjetër përveç Allahut, i Cili e përmbushi premtimin e Tij, ndihmoi robin e Tij dhe i mposhti i Vetëm të gjitha grupacionet)[58].

Ai i tha këto fjalë tre herë duke përmendur lutje të tjera ndërmjet tyre. Pastaj, ai zbriti dhe eci drejt Mervas dhe kur këmbët e tij prekën fundin e luginës, ai vrapoi. Pastaj, kur filloi të ngjitej, filloi të ecte më këmbë derisa arriti në Merva. Atje bëri siç kishte bërë në Safa.

Kur ishte hera e fundit e ecjes në Merva, ai tha: “Po ta kisha ditur më parë se çfarë do të mësoja më pas, nuk do të kisha sjellë kafshë për kurban (flijim) dhe do ta kisha bërë veç umrën. Ai që nuk ka marrë me vete kafshë për kurban, duhet ta heqë ihramin dhe ta konsiderojë këtë umre”.

Suraka ibën Malik ibën Hathami u ngrit dhe tha: “O i Dërguar i Allahut! A vlen kjo vetëm për këtë vit apo për gjithmonë?” Pas kësaj, i Dërguari i Allahut mpleksi gishtat e njërës dorë me ato të dorës tjetër dhe tha dy herë: “Umra është përfshirë në haxh”. Më pas shtoi: “Përgjithmonë”.

Njëherë Aliu erdhi nga Jemeni me një kafshë për kurban për Profetin (a.s.) dhe pa Fatimenë (r.a.), e cila kishte hequr ihramin, ishte veshur me rroba me ngjyra dhe kishte përdorur kohl.[59] Aliu shfaqi mospëlqimin e tij për të dhe për këtë ajo i tha: “Babai më ka urdhëruar për ta bërë këtë”. Transmetuesi tregon se Aliu thoshte në Irak: “Unë shkova te i Dërguari i Allahut duke i shfaqur mërzitjen për Fatimenë për atë që kishte bërë”. Pasi e kishte dëgjuar, Profeti (a.s.) i kishte thënë: “Ajo ka thënë të vërtetën, ajo ka thënë të vërtetën”.

Pastaj Profeti e pyeti Aliun: “çfarë the ti kur veshe ihramin?” Aliu tha se kishte thënë: “O Allah! Unë po e vesh ihramin për të njëjtin qëllim siç e veshi i Dërguari Yt”. Pas kësaj, Profeti (a.s.) i tha: “Unë kam marrë me vete kurban, kështu që nuk e heq ihramin”.

Xhabiri vazhdon: “Numri i atyre që kishin sjellë kafshë për kurban nga Aliu prej Jemeni dhe i atyre të sjella nga Profeti (a.s.) ishte njëqind. Të gjithë njerëzit, përveç Profetit (a.s.) dhe ata që kishin me vete kafshë për kurban, e hoqën ihramin dhe i qethën flokët. Kur erdhi dita e Teruijes,[60] ata shkuan në Mina dhe e veshën ihramin për të kryer haxhin. I Dërguari i Allahut shkoi dhe drejtoi atje namazin e drekës, iqindisë, akshamit, jacisë dhe sabahut. Pastaj ai priti pak derisa lindi dielli dhe urdhëroi që t’i ngrihej një tendë në Nemira (vend në Arafat).

Pastaj Profeti (a.s.) u largua dhe Kurejshët nuk kishin dyshim se ai do të ndalonte në El-Mesh’ar El-Haram (vendi i shenjtë), siç bënin ata në periudhën para-islame.[61] Megjithatë, i Dërguari i Allahut vazhdoi rrugën derisa shkoi në Arafat dhe pa se ishte ngritur tenda për të në Nemira. Atje, ai zbriti dhe qëndroi aty derisa dielli kaloi meridianin dhe urdhëroi që t’i sillnin devenë. Pasatj ai shkoi në shtratin e luginës dhe iu drejtua njerëzve duke u thënë:

“Me të vërtetë gjaku dhe pasuria juaj janë po aq të shenjta e të paprekshme, sa edhe shenjtëria e kësaj dite tuajën, në këtë muaj tuajin, në këtë qytet tuajin. Dëgjoni! Çdo gjë që i përket ditëve të injorancës është nën këmbët e mia dhe i është dhënë fund njëherë e përgjithmonë. I është dhënë fund gjithashtu edhe gjakmarrjeve gjatë ditëve të injorancës. Akuza jonë e parë mbi gjakmarrjen, të cilës unë i dhashë fund, është ajo për të birin e Rabia ibën Harithit, i cili u rrit në fisin e Seadit dhe u vra nga Hudhejli. Po ashtu, i është dhënë fund dhe praktikës së dhënies së parave me fajde në periudhën para-islame. E para prej fajdeve tona që unë i jap fund është ajo e Abas ibën Abdul Mutalibit, sepse fajdeve iu është dhënë fund krejtësisht. Frikësojuni Allahut në lidhje me gratë! Me të vërtetë ju i keni marrë ato me garancinë e Allahut dhe marrëdhënia seksuale me to është bërë e ligjshme për ju nëpërmjet fjalës së Allahut. Ju gjithashtu keni të drejta mbi to në atë që ato nuk duhet të lejojnë këdo që ju nuk e pëlqeni të ulet në shtratin tuaj. Nëse ato e bëjnë këtë, ju mund t’i ndëshkoni ato, por jo rëndë. Të drejtat e tyre mbi ju janë që ju duhet t’i furnizoni ato me ushqime dhe veshje në një mënyrë të përshtatshme. Unë kam lënë mes jush Librin e Allahut dhe nëse ju i përmbaheni atij, nuk do të merrni kurrë rrugë të keqe. Ju do të pyeteni për mua (në Ditën e Ringjalljes) dhe çfarë do të thoni?”

Të pranishmit thanë: “Ne dëshmojmë se ti na e ke përcjellë mesazhin, e ke përmbushur detyrën e profetësisë dhe na ke këshilluar në mënyrën më të mirë”.

Pastaj transmetuesi thotë: “Profeti ngriti gishtin tregues drejt qiellit dhe duke e drejtuar atë te njerëzit, tha tre herë: “O Allah, bëhu dëshmitar! O Allah, bëhu dëshmitar! O Allah, bëhu dëshmitar!”

Pastaj u thirr ezani, u bë ikameti dhe Profeti (a.s.) drejtoi faljen e namazit të drekës. Pastaj u bë përsëri ikameti dhe Profeti (a.s.) drejtoi faljen e namazit të iqindisë dhe ai nuk kreu asnjë falje tjetër ndërmjet këtyre të dyjave.[62] Më tej i Dërguari i Allahut hipi në devenë e tij dhe shkoi në vendin ku do të qëndronte dhe e ktheu devenë drejt anës shkëmbore, ku zgjatej përpara tij shtegu i këmbësorëve. U kthye nga Qabja dhe qëndroi aty deri në perëndimin e diellit, kur drita e diellit u zbeh disi dhe e kuqërremta e tij u zhduk krejtësisht.

Ai e uli Usamen prapa dhe tërhoqi frerët e devesë me aq forcë, sa koka e saj preku samarin (me qëllim që ta mbante nën kontroll sa më mirë). Ai e ngrinte dorën e djathtë dhe i këshillonte njerëzit që të ishin më të përmbajtur (përsa i përket shpejtësisë) duke u thënë: “O njerëz! Me qetësi, me qetësi!”. Kur kalonte në ndonjë malore, lironte lehtazi frerët e devesë së dhe kështu vazhdoi derisa u ngjit lart. Në këtë mënyrë ai arriti në Muzdelife.

Atje drejtoi faljen e namazit të akshamit dhe të jacisë me një ezan dhe dy ikamete dhe nuk fali rekate vullnetare ndërmjet tyre. Pastaj i Dërguari i Allahut fjeti deri në agim dhe fali namazin e sabahut me një ezan dhe një ikamet, kur drita e mëngjesit zbardhi në horizont. Pastaj i hipi sërish devesë dhe kur shkoi në Mesh’ar El-Haram, u kthye nga Qabja dhe iu lut Allahut, e lavdëroi Atë, deklaroi se Ai është i Një e i Vetëm dhe vazhdoi të qëndronte derisa zbardhi krejtësisht.

Pastaj ai u largua me shpejtësi përpara se të lindte dielli dhe i ulur pas tij në deve ishte Fadl ibën Abasi, një burrë me flokë të bukur, fytyrëçelët dhe i pashëm. Ndërsa i Dërguari i Allahut ecte, aty po kalonte dhe një grup grash hipur mbi deve. Fadli filloi t’i shihte. I Dërguari i Allahut vuri dorën mbi fytyrën e Fadlit, i cili e ktheu kokën në anën tjetër dhe filloi të shihte. I Dërguari i Allahut e ktheu dorën nga ana tjetër dhe e vuri mbi fytyrën e Fadlit. Ai përsëri e ktheu kokën në anën tjetër derisa zbritën në fund të luginës së Muhasirit. Ai e lëvizi paksa devenë dhe duke ndjekur rrugën e mesit[63], e cila del nga Xhumra (shtylla) më e madhe, ai erdhi te Xhumra, e cila është afër pemës. Atje hodhi shtatë guralecë duke thënë: “Allahu Ekber”, ndërkohë që hidhte secilin prej tyre në mënyrën me të cilën hidhen guralecët (duke i mbajtur me gishtërinj) dhe këtë e bëri në kohën që ishte në shtratin e luginës”.[64]

Pastaj shkoi në vendin e kurbanit dhe preu kurban gjashtëdhjetë e tre deve me dorën e tij. Devetë që kishin mbetur ia la Aliut, i cili i bëri kurban. Pastaj ai urdhëroi që një pjesë e mishit nga çdo kafshë e bërë kurban të vendosej në një poçe. Kur u gatua, të dy (Profeti dhe Aliu) hëngrën mish dhe pinë nga lëngu i tij. I Dërguari i Allahut ngau përsëri devenë dhe shkoi në Qabe, ku kreu Tavaf Al-Ifadah (rrotullimi i dytë i detyruar rreth Qabes) dhe fali namazin e drekës në Mekë. Ai shkoi te fisi i Abdul Mutalibit, i cili ishte duke i furnizuar haxhilerët me ujë te burimi i Zemzenit dhe u tha: “Nxirrni ujë o Benu Abdul Mutalib! Sikur njerëzit të mos ndërhynin në të drejtën tuaj për t’i furnizuar me ujë, unë do të kisha nxjerrë ujë bashkë me ju”. Kështu që ata i dhanë një kovë dhe ai piu prej saj.[65]

Dijetarët muslimanë thonë se ky hadith është shumë madhështor. Ai përmban mjaft informacione të çmuara.

El Kadi Ijad ka thënë: “Shumë dijetarë kanë folur gjerësisht rreth urdhëresave ligjore në këtë hadith”.

Ebu Bekër ibën El Mundhiri ka renditur një pjesë të madhe të këtyre duke klasifikuar rreth njëqind e pesëdhjetë urdhëresa. Ai vëren se, nëse do ta kishte analizuar më me imtësi, ky numër pothuajse do të dyfishohej.

Dijetarët thonë se ky hadith tregon se për gratë që kanë lindur një fëmijë ose janë me menstruacione është sunet – dhe më tepër se kaq për të tjerat – që të lahen kur synojnë të veshin ihramin që të kryejnë haxhin ose umren. Gjithashtu, ky hadith na mëson se gratë që janë ende me menstruacione ose vazhdojnë të jenë lehona pas lindjes së fëmijës, duhet që të pastrohen si duhet, të mbulojnë pjesët e tyre intime me një copë të pambuktë dhe pastaj të veshin ihramin.

Gjithashtu, ky tregon se ihrami duhet të deklarohet pas një namzi farz apo vullnetare. Pasi të vishet ihrami duhet të shqiptohet telbija me zë të lartë dhe është me e pëlqyshme përdorimi i të njëjtave fjalë si ato të përdorura nga Profeti (a.s.). Megjithatë, nuk ka problem në shtimin e fjalëve të ngjashme siç bëri Umeri: “O Allah! Unë i përgjigjem thirrjes Tënde, sepse Ti je Ai që jep bekime dhe mirësi. Unë i përgjigjem thirrjes Tënde duke t’u frikësuar Ty dhe duke dëshiruar mirësinë Tënde”. Ky hadith tregon gjithashtu se haxhiu duhet të shkojë së pari në Mekë, ku të kryejë rrethrrotullimin e arritjes në Mekë (tavaf-el-kudum- rrethrrotullimi i parë i detyrueshëm në Mekë) dhe të prekë Gurin e Zi – nëse është e mundur – dhe të bëjë me vrap tre xhirot e para, ndërsa katër të tjerat që mbeten me ecje normale. Vrapimi bëhet rreth Qabes, përveçse ndërmjet Qoshes së Jemenit dhe Gurit të Zi.

Pas kryerjes së këtij tavafi, duhet të shkohet në Vendqëndrimin (mekamin) e Ibrahimit (a.s.) dhe të recitohet ajeti kuranor:

وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقَامِ إِبْرَاهِيمَ مُصَلًّى

“Pranojeni për vendfaljeje vendin ku qëndroi Ibrahimi!”. (El-Bekare, 125) Me këtë përfundon edhe tavafi.

Pastaj, duke qëndruar aty, në Vendqëndrimin e Ibrahimit mes vetes dhe Qabes duhet të falen dy rekate duke lexuar pas Fatihasë Suren El-Kafirun në rekatin e parë dhe Suren El-Ihlas në të dytin. Gjithashtu, ky hadith tregon se këshillohet (nëse është e mundur) prekja përsëri e Gurit të Zi përpara largimit nga Xhamia e Shenjtë, ashtu siç bëhet kur hyhet në të. Ndër dijetarët ka një mendim të përbashkët se prekja (puthja) e Gurit të Zi është sunet.

Pas kësaj duhet të bëhet sa’ji. Shkon në kodrën Safa, ngjitesh në të, kthehesh me fytyrë nga Qabja dhe i lutesh Allahut tri herë. Pastaj duhet të zbritet poshtë dhe të ecet drejt Mervas, duke vrapuar me ecje të shtuar nëpër zonën e shënuar të quajtur “bejne el milain” ndërmjet Safas dhe Mervas çdo herë që kalohet kjo zonë gjatë të shtatë xhirot – jo vetëm në tri xhirot e para si në Tavaf. Me të mbërritur në Merve, duhet të ngjitesh në të ashtu si në Safa, të lutesh dhe të kujtosh Allahun.

Plotësimi i këtyre riteve plotëson umren. Pastaj personi duhet të rruajë kokën ose të qethë flokët me qëllim që të dalë nga gjendja e ihramit. Pikërisht kjo ka qenë ajo që bënë sahabët, kur Profeti (a.s.) i urdhëroi ta ndryshonin haxhin e tyre në umra. Përsa i përket atij haxhiu, që ndërthur haxhin me umren, ai nuk duhet t’i rruajë apo qethë flokët, por duhet të qëndrojë në gjendjen e tij të ihramit.

Në ditën e tetë të Dhul-Hixhes, ata që e kishin veshur ihramin pas kryerjes së umres, duhet ta veshin përsëri ihramin për të kryer haxhin dhe pastaj të drejtohen për në Mina me ata që ndërthurin haxhin me umren. Është sunet që të falen të pesë vaktet e faljeve të përditshme në Mina dhe të kalohet nata e nëntë e Dhul-Hixhes atje.

Sunet është edhe të mos largohesh nga Mina për në Arafat deri pas lindjes së diellit dhe të mos shkelësh në Arafat derisa dielli të fillojë të ulet pas faljes së namazit të drekës dhe atij të iqindisë, namaze të cilat Profeti (a.s.) i fali në Nemira, e cila nuk është pjesë e Arafatit. Profeti (a.s.) nuk hyri në strehën e tij në Arafat derisa fali drekën dhe iqindinë. Veç kësaj, gjithashtu është sunet i Profetit (a.s.) që haxhiu të bëjë disa falje nafile ndërmjet këtyre dy faljeve.

Imami duhet të mbajë hytbe përpara faljes, e cila është një nga hytbet sunet të haxhit. Hytbja e dytë mbahet nga imami në ditën e shtatë të Dhul-Hixhes pas faljes së namazit të drekës në Qabe. E treta e këtyre hytbeve sunet mbahet në ditën e dhjetë të Dhul-Hixhes, ditën e kurbanit. Dhe e katërta e këtyre hytbeve mbahet në ditën që largohen njerëzit, pra në ditën e njëmbëdhjetë të Dhul-Hixhes.

Gjithashtu, ky hadith përmban disa rregulla mirësjelljeje dhe edukate të rëndësishme për kryerjen e haxhit dhe të umres:

Është më mirë që të shtyhet shkuarja në tendë në Arafat, derisa të falet dreka dhe iqindia.
Është mirë që të kalohet koha duke ecur hipur mbi kafshën e ngarkesës nëpër Arafat.
Është më mirë që të qëndrohet anash shkëmbinjve ose shumë afër tyre, siç bëri Profeti (a.s.).
Në Arafat duhet të kthehesh me fytyrë nga Qabja.
Duhet qëndruar në Arafat deri në perëndim të diellit.
Duhet t’i falesh Allahut, duke ngritur duart deri në gjoks dhe pas perëndimit të diellit, të largohesh me qetësi dhe pa zhurmë nga Arafati. Nëse dikush është në pozicionin e udhëheqësit, duhet t’u kërkojë të tjerëve të sillen po në këtë mënyrë.
Me të mbërriturr në Muzdelife, duhet të falet së bashku namazi i akshamit me jacinë me një ezan dhe dy ikamete.
Nuk duhet të falet asnjë namaz vullnetar ndërmjet këtyre dy faljeve. Dijetarët muslimanë pajtohen në mendim rreth bashkimit të këtyre dy namazeve. Megjithatë, ata kanë mendime të ndryshme në lidhje me arsyen për ta bërë këtë. Disa pretendojnë se është pjesë e riteve të haxhit, ndërsa disa të tjerë thonë se është lejuar për arsye se njerëzit janë në udhëtim dhe kjo është arsyeja e ligjshme për bashkim.
Kalimi i natës në Muzdelife është gjithashtu sunet. Të gjithë dijetarët e pranojnë se ky qëndrim është pjesë e riteve të haxhit. Megjithatë, ata kanë mendime të ndryshme në është i detyrueshëm apo sunet kalimi i natës atje.
Është gjithashtu sunet që të falet namazi i sabahut në Muzdelife dhe pastaj të bëhet nisja prej aty për në Mesh’ar El-Haram për të qëndruar atje dhe për t’u lutur. Qëndrimi atje është pjesë e riteve të haxhit.
Është sunet që të largohesh nga Mesh’ar El-Haram kur ka aguar mirë dhe të shkohet në shtratin e luginës së Muhasirit. Kur gjendesh në atë luginë, duhet të ecësh shpejt, sepse ky është vendi ku zemërimi i Allahut ra mbi Poseduesit e Elefantit[66].
Me të mbërritur në Xhemratu El Akaba duhet të goditet me shtatë guralecë dhe çdo herë të thuhet Allahu Ekber. Guralecët nuk duhet të jenë më të mëdhenj se një kokërr bathe.
Pas kësaj, duhet të prehet kurbani, nëse ke një të tillë, duke e therur me duart e tua. Pas therjes, duhet të rruhen flokët.
Pastaj duhet të shkohet në Mekë për të kryer Tavaf El-Ifada, i njohur gjithashtu si Tavaf Ez-Zijare ose rrethrrotullimi i vizitës.

Pastaj lejohet të bësh ato veprime të lejuara, të cilat në gjendjen e ihramit nuk lejohen, përfshirë dhe marrëdhëniet seksuale me bashkëshorten. Një person i cili ka hedhur guralecë në Xhemratu El Akaba, por që nuk ka kryer rrethrrotullimin e vizitës mund të bëjë veprimet e lejuara, përveç marrëdhënieve seksuale me bashkëshorten.

Ky është udhëzimi i Profetit (a.s.) në lidhje me haxhin. Kjo shpjegon se çfarë donte të thoshte ai, kur ka thënë: “Merrini ritet tuaja prej meje”,[67] sepse vetëm haxhi i tij është haxhi i vërtetë dhe saktë.

Kohët dhe vendet e Caktuara për Ihramin

Kohët e caktuara për haxh

Kjo lidhet me periudhën e caktuar të kohës, në mënyrë që ritet e haxhit që do të kryhen të jenë të vlefshme. Kjo është e qartë nga fjalët e Allahut:

يَسْأَلُونَكَ عَنْ الأَهِلَّةِ قُلْ هِيَ مَوَاقِيتُ لِلنَّاسِ وَالْحَجِّ …

“Të pyesin ty për hënën e re (dhe fazat e saj) thuaj: “Ato janë përcaktime të kohës për njerëzit dhe për haxh…” (El-Bekare, 189) dhe

الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَعْلُومَاتٌ

“Haxhi është në muajt e caktuar…” (El-Bekare, 197)

Dijetarët muslimanë pranojnë se muajt e haxhit janë Shevali dhe Dhul-Kade. Ata kanë mendime të ndryshme përsa i përket muajit të Dhul-Hixhes, nëse vetëm dhjetë ditët e para të tij përfshihen në muajt e haxhit apo i tërë muaji.

Ibën Umeri, Ibën Mesudi, shkolla hanefite, ajo shafite dhe Ahmedi janë të mendimit se vetëm dhjetë ditët e para përfshihen në muajt e haxhit, ndërsa Maliku e quan të tërë muajin e Dhul-Hixhes si një nga muajt e haxhit.

Ibën Hazmi mbështet mendimin e Malikut, duke thënë se fjalët: “Haxhi është në muajt e caktuar…” nuk do të thotë dy muaj dhe një pjesë e muajve të tjerë.

Në mënyrë të ngjashme, ne e dimë se ritet e haxhit si: goditja e xhemeres (shtyllës) me guralecë ndodh në ditën e 13-të të Dhul-Hixhes, ndërsa dijetarët kanë të njëjtin mendim se rrethrrotullimi i Ifadas, i cili është një nga ritet themelore të haxhit, mund të kryhet në çdo kohë gjatë muajit të Dhul-Hixhes. Nuk ka mospajtime mbi këtë pikë. Prandaj, është mjaft e saktë të thuhet se të tri muajt konsiderohen muaj të haxhit.

Pasojat e mosmarrëveshjeve janë të dukshme kryesisht në ritet e kryera pas flijimit të kafshës për kurban. Ata që e quajnë të tërë muajin e Dhul-Hixhes një muaj të haxhit, janë të mendimit se nuk ka ndëshkim për vonesë dhe nuk është nevoja për të bërë kurban. Nga ana tjetër, ata që thonë se vetëm dhjetë ditët e para përfshihen në periudhën e haxhit janë të mendimit se një person i tillë duhet të presë kurban për vonesën.

Veshja e ihramit për haxh para muajve të haxhit

Ibën Abasi, Ibën Umeri, Xhabiri dhe Shafiu janë të mendimit se veshja e rrobës së ihramit për haxh nuk është e vlefshme jashtë këtyre muajve.[68] Buhariu thotë se Ibën Umeri ka thënë: “Muajt e haxhit janë Shevali, Dhul-Kade dhe dhjetë ditët e Dhul-Hixhes”.[69]

Ndërsa Ibën Abasi ka thënë: “Është sunet që të deklarohet nijeti dhe të vishet ihrami me nijetin e kryerjes së haxhit gjatë muajve të haxhillëkut”.[70]

Ibën Xheriri transmeton se Ibën Abasi ka thënë: “Të veshësh ihramin për haxh nuk ka vlerë, veçse gjatë muajve të haxhit”.[71]

Hanefitë, Maliku dhe Ahmedi janë të mendimit se të veshësh ihramin për haxh përpara muajve të tij është e lejueshme, por jo e pëlqyeshme. Megjithatë, Sheukani parapëlqente mendimin e parë. Ai thotë: “Allahu i Madhëruar ka caktuar muaj të posaçëm për ritet e haxhit, rit prej të cilëve është edhe ihrami. Kështu që, kushdo që pretendon se është e lejueshme të vishet ihrami edhe përpara këtyre muajve, duhet të japë fakte për të mbështetur pretendimin e tij”.

Vendet e caktuara për veshjen e ihramit

Mikatet janë vende të posaçme në të cilat një pelegrin, apo dikush që ka ndër mend të vizitojë Mekën për umre ose haxh duhet të deklarojë nijetin e tij për të bërë këtë dhe të veshë ihramin (rrobën e pelegrinit). Kushdo që ka ndërmend të kryejë haxhin apo umren nuk duhet të kalojë përtej këtyre vendeve pa ihram.

Vetë Profeti (a.s.) i cilësoi këto vende,[72] si më poshtë vijon:

Për popullin e Medines mikat është Dhul-Hulejfe, një vend 450 kilometra në veri të Mekës, prej ku ata duhet të deklarojnë nijetin e tyre dhe të veshin ihramin. Për ata që vijnë nga Siria, Jordania, Palestina dhe Libani, mikat është El-Xhuhfe, një vend 187 kilometra në veriperëndim të Mekës dhe afër me Rabigun, i cili është 204 kilometra larg Mekës. Rabigu u bë mikat për njerëzit që vinin nga Siria dhe Egjipti, pasi vendbanimi i El-Xhuhfes është zhdukur krejtësisht.

Mikati për njerëzit e Nexhdit është Karn El-Menazil, një mal 94 kilometra në lindje të Mekës, me pamje nga Arafati.

Jelemlem, një kodër 54 kilometra në jug të Mekës është mikati për ata që vijnë nga Jemeni. Atje ata duhet të deklarojnë nijetin e tyre dhe të veshin ihramin.

Për njerëzit që vijnë nga Iraku, mikat është Dhat-Irk, një vend 94 kilometra në verilindje të Mekës.

Këto vende ishin caktuar nga vetë Profeti (a.s.) për të gjithë ata që kalojnë nëpër to, qoftë kur vijnë nga zonat e specifikuara apo nga të tjera.[73] Profeti (a.s.) ka thënë: “Këto vende janë për njerëzit (që vijnë nga vendet të specifikuara më lart) si edhe për të tjerët që kalojnë nëpërmjet tyre rrugës për të kryer haxhin ose umren”.[74]

Për njerëzit që ndodhen në Mekë dhe synojnë të kryejnë haxhin, siç janë banorët e Mekës, mikati i tyre do të ishte vendi në të cilin ai ndodhet në Mekë. Megjithatë, nëse ky person synon të kryejë umrien, ai duhet të shkojë në Tenim, sepse ai është mikati i tij për umren. Ai duhet të shkojë atje dhe të veshë ihramin për umren.

Ai që është banor në një zonë ndërmjet mikatit dhe Mekës mund ta veshë ihramin në shtëpinë e tij.

Ibën Hazmi ka thënë: “Një person që udhëton nga toka apo deti (për në Mekë për haxh apo umre) dhe nuk kalon nëpërmjet asnjërit perj këtyre vendeve mund ta veshë ihramin nga cilido vend që do”.

Deklarimi i ihramit përpara se të arrihet në mikat

Ibën El Mundhiri ka thënë: “Dijetarët kanë mendimin e përbashkët se një person që deklaron nijetin për të kryer haxhin ose umren dhe vesh ihramin përpara se të arrijë mikatin, hyn në gjendjen e ihramit. Po a është e padëshirueshme që të bëhet kështu? Disa thonë se kjo qëndron në bazë të thënieve të sahabëve, pasi vetë Profeti (a.s.) caktoi Dhul Hulejfen si mikat për njerëzit e Medinës që do të thotë se haxhiu duhet ta bëjnë ihramin nga këto vende të specifikuara, pa i shtuar ose hequr asgjë rregullit. Por, nëse shtimi nuk është i ndaluar, atëherë, të paktën rruga më e mirë do të ishte që të mos bëhej kjo gjë (d.m.th. të mos deklarohej ihrami përpara se të arrihej në vendin e caktuar)”.

IHRAMI

Përkufizimi

Me ihram kuptojmë qëllimin për të kryer haxhin, umren ose të bësh nijet kryerjen e të dyjave bashkarisht. Qëllimi është një element i rëndësishëm i të dyjave. Allahu i Madhëruar thotë:

وَمَا أُمِرُوا إِلاَ لِيَعْبُدُوا اللَّهَ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ حُنَفَاءَ وَيُقِيمُوا الصَّلاَةَ وَيُؤْتُوا الزَّكَاةَ وَذَلِكَ دِينُ الْقَيِّمَةِ

“Ata nuk kanë qenë të urdhëruar për tjetër gjë, veç adhurimit të Allahut në mënyrë të sinqertë, largimit prej çdo besimi të kotë, faljes së namazit dhe dhënies së zekatit, sepse ajo është feja e drejtë”. (El-Bejine, 5)

Profeti (a.s.) ka thënë: “Veprat shpërblehen sipas qëllimit dhe çdo njeri do të marrë atë që ka pasur për qëllim”.[75]

Çështja e subjektit të nijetit është trajtuar më parë në këtë libër dhe vendi i nijetit është zemra e njeriut. Kemal ibën El-Humami ka thënë: “Ne nuk jemi në dijeni të ndonjërit prej transmetuesve që të tregojë rreth riteve të kryera prej Profetit (a.s.) dhe të thotë se ai (Profeti) shpalli nijetin për të kryer haxhin ose umren duke thënë me zë të lartë: “Unë e kam bërë nijet të kryej umren ose haxhin”.

Rregullat e sjelljes gjatë gjendjes së ihramit

Ka disa rregulla të sjelljes, të cilat duhen respektuar gjatë gjendjes së ihramit.

1- Pastërtia-

Kjo realizohet nëpërmjet prerjes së thonjve, shkurtimit të mustaqeve, rruajtjes së qimeve të sqetullave dhe të vendeve të tjera, marrjen e abdesit dhe më mirë është larja e plotë. Gjithashtu burrat krehin e mjekrat dhe flokët. Ibën Umeri ka thënë: “Është sunet për haxhiun që të lahet përpara se të hyjë në gjendjen e ihramit apo përpara së të hyjë në Mekë”.[76] Transmeton Bezari, Darakutni dhe Hakimi. Ky i fundit e konsideron këtë hadith të vërtetë.

Tregohet nga Ibën Abasi se i Dërguari i Allahut ka thënë: “Një grua në gjendjen e lehonisë pas lindjes së fëmijës dhe në periudhën e saj të menstruacioneve duhet të lahet, të deklarojë ihramin dhe të kryejë të gjitha ritet, përveç rrethrrotullimit rreth Qabes, të cilin ajo mund ta kryejë pasi të jetë pastruar”.[77] Transmeton Ahmedi, Edu Daudi dhe Tirmidhiu, i cili e konsideron këtë hadith të besueshëm.

2- Heqja e të gjitha rrobave të qepura dhe veshja e rrobës së ihramit

Kjo rrobë përbëhet nga dy copa pëlhure. Njëra prej tyre mbështillet rreth pjesës së sipërme të trupit, përveç kokës dhe tjetra (izari) mbështillet rreth pjesës së poshtme të trupit. Të dyja këto copa duhet të jenë me ngjyrë të bardhë, pasi kjo ngjyrë është më e dashur tek Allahu. Ibën Abasi ka treguar: “I Dërguari i Allahut krehu flokët, hodhi pak parfum dhe veshi rrobën e tij të haxhit. Po kështu bënë edhe shokët e tij dhe u nisën së bashku nga Medina”.[78] Transmeton Buhariu.

3- Hedhja e parfumit

Parfumi mund të përdoret si në trup ashtu edhe në rrobën e haxhit, edhe nëse era vazhdon të kundërmojë edhe më pas.

Aishja (r.a.) ka thënë: “Ende më duket sikur shoh gjurmët e parfumit që shndrinin në kokën e Profetit (a.s.), në kohën që ai ishte në gjendjen e ihramit.” [79] Transmeton Buhariu dhe Muslimi.

Gjithashtu, ajo tregon: “Unë e parfumosja Profetin (a.s.) përpara se ai të vishte rrobën e haxhit, si dhe pasi i jepte fund gjendjes së ihramit, përpara se të kishte bërë Tavafin rreth Qabes”.[80] Transmeton Buhariu dhe Muslimi.

Në një hadith tjetër të transmetuar nga Ahmedi dhe Ebu Daudi, Aishja (r.a.) ka treguar: “Ne shkonim në Mekë me të Dërguarin e Allahut dhe para se të vishnim rrobën e haxhit, spërkasnim parfum myshku mbi ballë. Nëse ndonjë prej nesh djersiste, i zbriste parfumi nëpër fytyrë. Profeti (a.s.) e vinte re këtë, por nuk e ndalonte përdorimin e tij”.[81]

4-Falja e dy rekateve

Nëpërmjet këtyre dy rekateve bëhet nijeti për të hyrë në gjendjen e ihramit. Në rekatin e parë duhet të lexohet surja El-Kafirun dhe në të dytin lexohet surja El-Ihlas pas Fatihasë.

Ibën Umeri ka transmetuar se Profeti (a.s.) falte dy rekate në Dhul Hulejfe.[82]

Megjithatë, nëse falet ndonjë namaz i detyruar në atë kohë, kjo do të ishte e mjaftueshme, ashtu si një falje e detyruar mjafton dhe zëvendëson namazin e përshëndetjes së xhamisë”.

Llojet e ihramit

Ihrami është tre llojesh:

Kiran (ndërthurja e umrës me haxhin)
Temettu’ (ndërthurje haxhit me umrën me një pushim në mes)
Ifrad (vetëm haxhi)

Dijetarët kanë një mendim të përbashkët për ligjshmërinë e të trija këtyre llojeve.

Aishja (r.a.) ka treguar: “Ne u larguam nga Medina me të Dërguarin e Allahut për të kryer Haxhin e Lamtumirës. Disa prej nesh e deklaruan ihramin për të kryer umren, ndërsa të tjerë deklaruan qëllimin për të kryer haxhin bashkë me umren. Disa të tjerë deklaruan ihramin e tyre për të kryer vetëm haxhin. Profeti (a.s.) deklaroi ihramin vetëm për haxhin.

Sa për ata që kishin qëllim umren, i jepnin fund ihramit sapo mbaronin ritet e umres. Ata që synonin të ndërthurnin haxhin me umren ose ata që synonin të kryenin vetëm haxhin, nuk i jepnin fund ihramit të tyre deri Ditën e Kurbanit, ditën e dhjetë të Dhul Hixhes”.[83] Transmeton Ahmedi, Buhariu, Muslimi dhe Maliku.

Kirani – Ndërthurja e haxhit me umren

Në të pelegrini deklaron nijetin për të kryer haxhin dhe umren së bashku dhe kur bën telbijen, thotë: “O Allah! Unë i përgjigjem thirrjes Tënde për të kryer haxhin dhe umren”. Një pelegrini të tillë i kërkohet që të qëndrojë në gjendjen e ihramit derisa të ketë kryer të gjitha ritet e umrës dhe haxhit. Gjithashtu ekziston mundësia që për këtë lloj ihrami, një pelegrin mund ta deklarojë nijetin e tij për të kryer umrën dhe më vonë, përpara bërjes së Tavafit rreth Qabes, të bëjë gjithashtu dhe nijetin e tij për të kryer haxhin.

Tamattu’ – Ndërthurja e umrës dhe haxhit me një pushim në mes

Temettu’ do të thotë kryerja e umres gjatë sezonit të haxhit dhe më pas kryehet haxhi gjatë të njëjtit vit pa u kthyer në vendin e tij. Quhet temettu’ (ose kënaqësi) për shkak të faktit se një pelegrin ka dhe përparësinë e kryerjes së haxhit e njëkohësisht edhe të umres në të njëjtin udhëtim pa iu dashur që të kthehet në shtëpi, sepse ky pelegrin pas umres vazhdon veprimtaritë e tij normalisht. Ai mund të veshë rrobat e tij të zakonshme, të përdorë parfum dhe të bëjë gjëra të tjera deri në kohën kur të veshë edhe një herë ihramin për të kryer haxhin. Kushdo që ka për qëllim të bëjë temettu’ duhet që, kur t’i afrohet mikatit të bëjë së pari nijetin për umre. Kur të shqiptojë telbijen, ai duhet të thotë: Lebbejke bi-umreh! (O Allah! Unë i përgjigjem thirrjes Tënde për të kryer umren”.

Ky pelegrin duhet ta mbajë veshur rrobën e tij të haxhit derisa t’i bjerë qark Qabes, të ecë ndërmjet Safas dhe Mervës dhe pastaj të presë flokët apo t’i rruajë ato. Pas kësaj, ai mund të heqë rrobën e haxhit dhe të veshë rrobat e tij të zakonshme. Ai mund të bëjë gjithçka që është e lejueshme, por që i ndalohej gjatë gjendjes së ihramit. Në ditën e tetë të Dhul-Hixhes, ky person duhet të deklarojë qëllimin e tij për të kryer haxhin dhe të veshë ihramin që në Mekë.

Autori i “El-Fet’h” thotë: “Pjesa më e madhe e dijetarëve janë të mendimit se fjala temettu’ ka kuptimin që një pelegrin mund ta ndërthurë haxhin me umren gjatë muajve të haxhit dhe në të nëjtin udhëtim. Ai duhet ta kryejë umren para haxhit dhe kur e kryen umren duhet të jetë i pranishëm në Mekë. Në mungesë të ndonjërit prej këtyre kushteve, ai nuk mund ta kryejë haxhin temettu’.

Ifradi (Vetëm kryerja e haxhit)

Ifrad do të thotë që një pelegrin, i cili synon të kryejë haxhin, duhet të bëjë nijetin vetëm për haxh në kohën kur ndodhet në mikatin e tij. Në kohën që bën telbijen, ai duhet të thotë: Lebbejke bi-haxh! “(O Allah! Unë i përgjigjem thirrjes Tënde për të kryer haxhin).

Ai duhet ta mbajë rrobën e tij derisa të plotësohen të gjitha ritet e haxhit. Pastaj, nëse ky pelegrin dëshiron të kryejë umrën, ai mund ta bëjë këtë.

Cili nga llojet e mësipërme është më i mirë?

Dijetarët nuk janë të të njëjtit mendim përsa i përket se cili prej tyre është lloji më i mirë.

Pasuesit e shkollës shafite mendojnë se ifradi dhe temettu’ janë më të mirë se kirani, sepse në secilin prej dy llojeve të para, haxhiu ka të drejtën të kryejë ritet e plota të haxhit dhe të umres. Nga ana tjetër, ai që niset të kryejë haxhin kiran është në gjendje të kryejë vetëm haxhin. Përsa i përket se cili prej të dyve – temettu’ ose ifrad – është më i mirë, ka dy mendime. Një grup dijetarësh e konsiderojnë haxhin temettu’ si më të mirë se ifrad, ndërsa të tjerët mendojnë se ifrad është më i mirë.

Shkolla hanefite është e mendimit se kirani është më i mirë se temettu’ dhe ifradi dhe se temettu’ është më i mirë se ifradi. Shkolla malikite është e mendimit se ifradi (vetëm haxhi) është më i mirë se temettu’ dhe kirani. Nga ana tjetër, dijetarët hanbelitë janë të mendimit se temettu’ (ndërthurja e haxhit me umren me një pushim në mes), është më mirë se kirani dhe ifradi. Kjo është krahasimisht e lehtë dhe njerëzit mund ta kryejnë pa vështirësi.

Në fakt, këtë lloj haxhi e kreu vetë Profeti (a.s.) dhe urdhëroi sahabët që të bënin të njëjtën gjë.

Atau ka thënë: “Kam dëgjuar Xhabir ibën Abdullahun të thotë: “Ne (sahabët) deklaruam qëllimin tonë për të kryer vetëm haxhin. Në ditën e katërt të Dhul-Hixhes, Profeti (a.s.) na urdhëroi që t’i jepnim fund gjendjes sonë të ihramit duke thënë: “Jepini fund gjendjes së ihramit dhe shkoni te gratë tuaja!”. Megjithatë, ai nuk na detyroi të bënim kështu, por na e lejoi një gjë të tillë. Ne i thamë: “Kanë mbetur vetëm pesë ditë nga Dita e Arafatit. Do të shkojmë në Arafat ndërkohë që fara kullon nga organet tona?” Profeti (a.s.) u ngrit dhe tha: “Ju e dini se unë i trembem Allahut më shumë dhe se jam më i besueshmi dhe më i mëshirshmi prej jush. Sikur të mos kisha sjellë kafshët e kurbanit me vete, edhe unë do t’i kisha dhënë fund gjendjes së ihramit. Sikur të vija përsëri (në Mekë), nuk do t’i sillja kafshët e kurbanit me vete. Kështu që jepini fund gjendjes suaj të ihramit!”. Kështu, ne i dhamë fund ihramit, e dëgjuam dhe iu bindëm (Profetit)”.[84] Transmeton Muslimi.

Veshja e ihramit pa e specifikuar llojin e tij

Nëse një person vesh ihramin me synimin e kryerjes së çfarëdo gjëje që Allahu ka porositur për të, pa përcaktuar ndonjë prej tre llojeve të përmendura më lart për shkak të mosnjohjes, ihrami i tij konsiderohet krejtësisht i ligjshëm dhe i vlefshëm.

Dijetarët kanë thënë: “Nëse një person i tillë shqipton telbijen si të tjerët me synimin për të kryer ritet (e haxhit), por nuk thotë gjë me fjalë, as bën nijet gjë me zemër e as nuk e përcakton nëse është haxh temettu’, ifrad ose kiran ajo që synon të kryejë, haxhi i tij do të jetë sërish i vlefshëm dhe do t’i llogaritet të ketë bërë një nga tre llojet e haxhit”.

Tavafi dhe sa’ji për ata që kryejnë haxhin Kiran dhe Temettu’

Njerëzit që jetojnë brenda hijes së shenjtë të Qabes mund të kryejnë Ifradin (vetëm haxhin).

Njëherë u pyet Ibën Abasi rreth pushimit ndërmjet umres dhe haxhit dhe ai u përgjigj: “Muhaxhirët, ensarët dhe gratë e Profetit (a.s.) e deklaruan nijetin e tyre për të kryer Haxhin e Lamtumirës. Kështu që edhe ne deklaruam nijetin tonë për të bërë të njëjtën gjë. Me të arritur në Mekë, Profeti (a.s.) tha: “Deklaroni nijetin tuaj vetëm për umren, përveç atyreve që kanë paracaktuar kafshët e tyre për kurban dhe i kanë sjellë me vete”. Ne bëmë Tavafin e Qabes dhe ecëm shtatë herë ndërmjet Safas dhe Mervës. Pastaj shkuam me bashkëshortet tona dhe veshëm rrobat tona të zakonshme. Më tej, Profeti (a.s.) na tregoi: “Ata që kanë shenjuar kafshët e tyre për kurban nuk duhet ta ndërpresin gjendjen e ihramit derisa kafsha të arrijë vendin ku do të bëhet kurban”. Pastaj, ne u urdhëruam nga Profeti (a.s.) të deklaronim nijetin për haxh të tetën natë të Dhul-Hixhes. Pas kryerjes së të gjitha riteve të haxhit shkuam dhe i ramë përqark Qabes, ecëm ndërmjet Safas dhe Mervas dhe kështu ne e kryem haxhin dhe flijuam kurbanin siç thotë Allahu:

وَأَتِمُّوا الْحَجَّ وَالْعُمْرَةَ لِلَّهِ فَإِنْ أُحْصِرْتُمْ فَمَا اسْتَيْسَرَ مِنْ الْهَدْيِ وَلاَ تَحْلِقُوا رُءُوسَكُمْ حَتَّى يَبْلُغَ الْهَدْيُ مَحِلَّهُ فَمَنْ كَانَ مِنْكُمْ مَرِيضًا أَوْ بِهِ أَذًى مِنْ رَأْسِهِ فَفِدْيَةٌ مِنْ صِيَامٍ أَوْ صَدَقَةٍ أَوْ نُسُكٍ فَإِذَا أَمِنتُمْ فَمَنْ تَمَتَّعَ بِالْعُمْرَةِ إِلَى الْحَجِّ فَمَا اسْتَيْسَرَ مِنْ الْهَدْيِ فَمَنْ لَمْ يَجِدْ فَصِيَامُ ثَلاَثَةِ أَيَّامٍ فِي الْحَجِّ وَسَبْعَةٍ إِذَا رَجَعْتُمْ…

“Kryeni haxhin dhe umren për hir të Allahut! Nëse në këtë rrugë pengoheni, atëherë therni kurban, sipas mundësisë, dhe mos i rruani kokat tuaja, derisa të arrijë kurbani në vend! Cilido prej jush që është i sëmurë ose që ka ndonjë plagë në kokë (dhe si i tillë, nuk mund ta rruajë kokën), le ta zëvendësojë me agjërim, lëmoshë ose kurban. Kur të jeni të sigurtë (nga armiqtë), ai që kryen umren prej jush deri në haxh, le të therë kurban, sipas mundësisë. Ndërsa ai që nuk ka mundësi, është i detyruar të agjërojë tri ditë në haxh dhe shtatë ditë pas kthimit nga haxhi.” (El-Bekare, 196)

Bërja kurban e një deleje mjafton për këtë qëllim. Kështu që sahabët kanë ndërthurur dy adhurime në një vit: haxhin dhe umrën. Allahu e ka përmendur këtë në Librin e Tij dhe nëpërmjet praktikës së Profetit te Tij (a.s.), duke e bërë të lejueshëm për të gjithë njerëzit, me përjashtim të banorëve të Mekës.

Përkitazi me këtë, Allahu i Madhëruar thotë:

ذَلِكَ لِمَنْ لَمْ يَكُنْ أَهْلُهُ حَاضِرِي الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ

“… Ky është rregull për ata që nuk kanë familjen pranë Xhamisë së Shenjtë”. (El-Bekare, 196). Muajt e haxhit për të cilët bëhet fjalë janë Shevali, Dhul-Kade dhe Dhul-Hixhe. Pra, kushdo që ndërthur një umre dhe haxh gjatë këtyre muajve, duhet të bëjë një kurban ose të agjërojë.[85] Transmeton Buhariu.

Ky hadith vërteton se banorët e Mekës nuk mund të kryejnë as haxhin kiran dhe as atë temettu’. Ata mund të kryejnë vetëm ifradin[86] – një haxh ose një umre më vete. Ky është mendimi i Ibën Abasit dhe Ebu Hanifes duke u mbështetur në fjalët e Allahut: “…Ky është rregull për ata që nuk kanë familjen pranë Xhamisë së Shenjtë”.

Ndër dijetarët ekzistojnë mendime të ndryshme në lidhje me “ata që kanë familjen pranë xhamisë së shenjtë”. Maliku është i mendimit se ata janë banorët e Mekës. Earexhi pajtohet me këtë pikëpamje, ndërkohë që dhe Tahavi e parapëlqen atë. Ibën Abasi, Tausi dhe dhe një grup tjetër janë të mendimit se bëhet fjalë për ata njerëz që jetojnë brenda vendeve të shenjta në Harem, gjë e cila sipas El-Hafidhit është mjaft e dukshme. Shafiu mendon se kushdo që jeton rreth Mekës në një largësi jo më shumë se ajo në të cilën lejohet për të shkurtuar faljet e zakonshme, konsiderohet banor i Mekës. Ibën Xheriri pajtohet me këtë pikëpamje dhe e parapëlqen atë. Dijetarët hanefi mendojnë se të gjithë ata që jetojnë në një prej mikateve që janë përmendur më sipër, konsiderohen banorë të Mekës. Në këtë vështrim merret parasysh vendi i banimit dhe jo vendi nga ka ardhur personi.

Gjithashtu, hadithi i mësipërm tregon se ai person që kryen haxhin temettu’ duhet të bëjë fillimisht një tavaf të Qabes dhe sa’j (ecje) ndërmjet Safas dhe Merves me nijetin e umres. Kjo do t’i mjaftonte atij për rrethrrotullimin e mbërritjes (tavafi-kudumin), i cili kryhet si një përshëndetje për Xhaminë e Shenjtë me të mbërritur atje. Pas Ditës së Arafatit ky person do të bëjë një tjetër tavaf: tavaf ifida dhe do të kryejë një tjetër sa’j ndërmjet Safas dhe Mervës.

Sa për kiranin, haxhiu që ndërthur umren me haxhin dhe mbetet në gjendjen e ihramit pas umres së parë, dijetarët janë të mendimit se ai lipset të kryejë vetëm një tavaf (shtatë rrethrrotullime rreth Qabes) dhe një sa’j (shtatë xhiro nga Safa për në Merva) si për haxhin ashtu edhe për umren. Rasti i një personi të tillë është shumë i ngjashëm me atë të haxhiut që kryen ifradin (vetëm haxhin).

Xhabiri ka treguar se Profeti (a.s.) e ndërthurte haxhin me umren me një tavaf të vetëm.[87] Transmeton Tirmidhiu, i cili e quan një hadith të besueshëm.

Ibën Umeri transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Ai që ka deklaruar nijetin për të kryer haxhin dhe umren së bashku, mund të bëjë vetëm një tavaf dhe një sa’j për to”.[88] Kjo është treguar nga Tirmidhiu me vërejtjet se ky është një hadith hasen sahih garib. Gjithashtu, këtë e tregon edhe Darakutni, por ai shton: “Nuk duhet t’i jepet fund gjendjes së ihramit, derisa të përfundohen të dyja (si haxhi dhe umra)”.

Njëherë Profeti (a.s.) i tha Aishes: “Tavafi dhe sa’ji yt ndërmjet Safas dhe Merves do të të mjaftojnë si për haxhin ashtu dhe për umren”.[89] Transmeton Muslimi.

Megjithatë, Ebu Hanife është i mendimit se në një rast të tillë (d.m.th. ndërthurja e haxhit me umren) tavafi dhe sa’ji duhet të kryhen dy herë. Hadithi i parë është më i parapëlqyer në bazë të vërtetësisë së tij dhe forcës së fakteve.

Një hadith thotë se haxhiu që ndërthur haxhin dhe umren me një pushim në mes (si te temettu’) ose pa pushim (si te kiran), duhet të bëjë kurban të paktën një dele. Nëse nuk është në gjendje të bëjë kurban, ai duhet të agjërojë tre ditë gjatë haxhit dhe shtatë ditë të tjera pasi të kthehet në shtëpi.[90] Për një person të tillë, është e pëlqyeshme që t’i agjërojë të tria ditët gjatë dhjetë ditëve të Dhul-Hixhes, para Ditës së Arafatit. Megjithatë, disa dijetarë, si p.sh: Tausi dhe Muxhahidi mendojnë se një pelegrin i tillë mund të agjërojë në fillim të muajit Sheval. Nga ana tjetër, Ibën Umeri është i mendimit se ky haxhi mund të agjërojë një ditë para ditës së tetë, ditën e tetë si edhe ditën e nëntë të Dhul-Hixhes (Dita e Arafatit). Nëse ai haxhi nuk arrin të agjërojë këto tri ditë ose i ka agjëruar një pjesë të tyre përpara Bajramit, atëherë ai mund të agjërojë gjatë ditëve teshrik (d.m.th. ditët 11, 12 dhe 13 të Dhul-Hixhes). Kjo bazohet në një transmetim nga Aishja dhe Ibën Umeri, të cilët kanë thënë: “Agjërimi nuk është i lejuar në ditët 11, 12 dhe 13 të Dhul-Hixhes, përveçse për ata që janë të detyruar të agjërojnë për arsye se nuk janë në gjendje të bëjnë kurban”.[91] Transmeton Buhariu.
Nëse dikush nuk është në gjendje t’i agjërojë këto tri ditë gjatë haxhit, atëherë ai duhet t’i zëvendësojë ato më vonë.

Sa për shtatë ditët e agjërimit, sipas disa dijetarëve, personi mund t’i kryejë ato me të mbërritur në vendin e tij. Të tjerët, siç thonë Muhaxhidi dhe Atau, mund ta bëjnë këtë pasi të arrijnë në vendin e tyre. Sipas tyre, këto shtatë ditë mund të agjërohen edhe gjatë rrugës së kthimit. Këto dhjetë ditë nuk duhet domosdoshmërisht të agjërohen njëra pas tjetrës.

Sapo personi të bëjë nijetin për haxh ose umre dhe të veshë ihramin, ai duhet të bëjë telbijen.

TELBIJA

Ligjshmëria e saj

Të gjithë dijetarët e pranojnë se telbija është një praktikë e urdhëruar. Umu Seleme transmeton se ka dëgjuar të Dërguarin e Allahut të thotë: “O Familja e Muhamedit! Kushdo prej jush që kryen haxhin, duhet ta ngrejë zërin ndërkohë që shqipton telbijen[92]“[93] Transmeton Ahmedi dhe Ibën Hibani.

Megjithatë, dijetarët nuk kanë të njëjtin mendim mbi statutin e saj ligjor, kohën e caktuar dhe gjendjen e atij që e vonon atë. Shafiu dhe Ahmedi mendojnë se është e pëlqyeshme dhe është sunet i Profetit (a.s.) që telbija të shqiptohet në çastin kur vishet rroba e ihramit. Nëse një person që ka për qëllim të kryejë haxhin por nuk shqiptonte telbijen, haxhi i tij konsiderohet i vlefshëm dhe atij nuk i kërkohet të bëjë ndonjë gjë, sepse sipas tyre ai hyn në gjendjen e ihramit vetëm duke bërë nijetin për të kryer haxhin.

Dijetarët hanefi mendojnë se telbija ose ndonjë zëvendësues për të – p.sh. që përmban lavde ose lartësim të Allahut dhe sjellja e një kafshe për kurban – është një kusht i domosdoshëm për vlefshmërinë e ihramit. Nëse dikush vesh rrobën e ihramit pa shqiptuar telbijen ose lavdëruar Allahun ose pa sjellë një kafshë për kurban, ihrami i tij nuk është i vlefshëm, sepse ihrami, sipas tyre (dijetarëve hanefitë), është një ndërthurje e nijetit dhe një rit prej riteve të ihramit. Kështu, nëse dikush deklaron nijetin për ihram dhe ndonjë nga ritet, për shembull, nëse lavdëron Allahun apo deklaron: “Nuk ka zot tjetër përveç Allahut të vetëm,” ose sjell një kafshë për kurban me vete, por nuk shqipton telbijen, atëherë ihrami i tij do të jetë i vlefshëm, por atij do t’i kërkohet të bëjë kurban një kafshë për atë që nuk e ka bërë telbijen.

Sipas qëndrimit të njohur të Imam Malikit, shqiptimi i telbijes është i detyrueshëm dhe në rastet kur nuk arrihet të kryhet kjo gjë ose personi nuk e shqipton atë gjatë veshjes së rrobës së ihramit, më vonë duhet të therë një kafshë për ta shlyer. Maliku transmeton nga Nafiu se Ibën Umeri ka thënë se Profeti (a.s.) e ka bërë telbijen e tij me këto fjalë:

“Lebbejkell[94]-llahumme Lebbejke

Lebbejke la-sherijke leke Lebbejke

In-nel hamde uan-ni’mete leke uel mulk

La sherijke leke”

(Iu përgjigja thirrjes Tënde o Allah! Ti nuk ke asnjë ortak. Ja ku jam në shërbimin Tënd, o Allah! Me të vërtetë gjithë lavdërimi, mirësia dhe pushteti të përket vetëm Ty. Ti je i Vetëm dhe nuk ke shok).

Nafiu thotë se Ibën Umeri shtonte: “Iu përgjigja thirrjes Tënde, o Allah! Iu përgjigja thirrjes Tënde o Allah! Gjithçka e mirë është në duart e Tua, unë jam në shërbimin Tënd! Dëshirat dhe veprat tona janë vetëm për ty”.[95]

Megjithatë, dijetarët parapëlqejnë t’i kufizojnë fjalët e telbijes me fjalët që ka përdorur Profeti (a.s.) dhe për këtë nuk nuk ekziston një konsensus i përbashkët në lidhje me ndonjë shtesë të mundshme. Megjithatë, shumica e dijetarëve mendojnë se nuk ka asgjë të keqe në shtimin e fjalëve të tjera siç ka bërë Ibën Umeri dhe disa shokë të tjerë të Profetit (a.s.), ndërkohë që vetë Profeti (a.s.) i ka dëgjuar ata dhe nuk u ka thënë gjë.[96] Transmeton Ebu Daudi dhe Bejhakiu.

Maliku dhe Ebu Jusufi nuk e pëlqenin shtimin e fjalëve të tjera telbijes së Profetit (a.s.).

Vlera e Telbijes

Xhabiri transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Kushdo që bën nijetin për të kryer haxhin dhe thotë telbijen gjithë ditën deri në perëndimin e diellit, Allahu i Plotfuqishëm do t’i falë gjynahet dhe ai do të jetë i lirë prej tyre (mëkateve), ashtu siç ka qenë ditën që e ka lindur nëna”.[97] Transmeton Ibën Maxhe.

Ebu Hurejra transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Kush deklaron: “La ilahe il-Allah”, do të marrë lajmin e mirë për shpërblim (për të) dhe kush e lartëson Allahun (thotë Allahu Ekber), do të marrë lajmin e mirë për shpërblim (për të)”. Ata pyetën: “O Profet i Allahut! Është (lajmi i mirë) Xheneti?” Ai u përgjigj: “Po”.[98] Transmeton Tabaraniu dhe Seid ibën Mensuri.

Sehël ibën Seadi ka transmetuar se Profeti (a.s.) ka thënë: “Kur një musliman shqipton telbijen, çdo gjë: çdo gur, çdo pemë apo guralec në të djathtën dhe të majtën e tij përgjigjet me një telbije (të ngjashme), derisa krejt toka kumbon me të”.[99] Transmeton Ibën Maxhe, Bejhakiu, Tirmidhiu dhe Hakimi, të cilët e quajnë hadith të besueshëm.

Preferohet që shqiptimi i Telbijes të bëhet me zë të lartë

Zejd ibën Halid transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Xhebraili (a.s.) erdhi te unë dhe më tha: “Urdhëroi shokët e tu që ta ngrenë zërin kur thonë telbijen, sepse ajo është një nga ritet e haxhit”.[100] Transmeton Ibën Maxhe, Ahmedi, Ibën Huzejme dhe Hakimi, i cili e konsideron hadithin të vërtetë.

Ebu Bekri (r.a.) ka treguar se Profeti (a.s.) u pyet njëherë: “Cili haxh është më i miri?” Ai u përgjigj: “Ai, në të cilin ngrihet zëri kur thuhet telbija dhe bëhet kurban”.[101] Transmeton Tirmidhiu dhe Ibën Maxhe.

Ebu Hazim tregon: “Kur sahabët vishnin ihramin e ngrinin zërin përpara se të arrinin në Mekë, aq sa ngjireshin”. Duke u mbështetur në këto hadithe, shumica e dijetarëve parapëlqejnë që haxhilerët ta ngrejnë zërin kur thonë telbijen.

Maliku mendon se nuk duhet të ngrihet zëri në thënien e telbijes brenda një xhamie plot me besimtarë. Megjithatë, ajo mund të thuhet me aq zë, sa ta dëgjosh vetë ose dhe ata që janë afër, përveçse në Xhaminë e Shenjtë dhe në Xhaminë e Minas. Në këto të dyja, duhet të ngrihet zëri kur thuhet telbija. Kjo vlen vetëm për pelegrinët meshkuj.

Sa për gratë, ato mund ta ngrenë zërin kur thonë telbijen, aq sa ato vetë dhe ata që janë afër tyre të mund ta dëgjojnë. Nuk është e pëlqyeshme që ato ta ngrejnë zërin më lart se kaq. Atau ka thënë: “Burrat duhet ta ngrejnë zërin (kur thonë telbijen), por gruaja duhet ta ngrejë zërin aq sa ta dëgjojë ajo vetë e jo më shumë se aq”.

Vendet ku preferohet të thuhet Telbija

Telbija është e pëlqyeshme të thuhet në vendet dhe kohët si vijon: kur hip në kafshën e ngarkesës (ose çfarëdo mjeti të transportit), kur zbret (mbërrin në një vend), kur ngjitesh në një kodër dhe zbret në një luginë, kur takon një grup njerëzish, në fund të çdo faljeje dhe herët në mëngjes. Shafiu ka thënë: “Ne pëlqenim ta thoshim gjithë kohën”.

Kohëzgjatja e Telbijes

Haxhiu duhet ta fillojë telbijen që nga koha kur vesh ihramin dhe e vazhdon deri në hedhjen e guralecit të parë në Xhemeran (shtyllë) e Akabesë në ditën e dhjetë të Dhul-Hixhes (Ditën e Kurbanit). Pastaj duhet të ndalojë së thëni telbijen, ashtu siç bëri dhe Profeti (a.s.),[102] sipas një hadithi të transmetuar nga “Grupi”. El-Theuri, shkolla hanefite, Shafiu dhe shumica e dijetarëve kanë gjithashtu këtë pikpamje. Megjithatë, Ahmedi dhe Is’haku mendojnë se haxhiu duhet ta vazhdojë telbijen derisa të ketë goditur të tria xhemeratet (shtyllat). Pas kësaj, ai mund të pushojë së thëni atë.

Maliku mendon se haxhiu duhet të vazhdojë telbijen deri në fund të Ditës së Arafatit (ditën e nëntë të Dhul-Hixhes). Kjo vlen vetëm për ata që kryejnë haxhin.

Sa për ata që kryejnë umren, ata mund ta ndërpresin telbijen pasi të puthin Gurin e Zi dhe të fillojnë tavafin. Ibën Abasi tregon se Profeti (a.s.) e ndërpriste telbijen pasi puthte Gurin e Zi (në fillim të tavafit të tij).[103] Transmeton Tirmidhiu dhe e quan hadith të besueshëm. Praktikisht, shumica e dijetarëve ndjekin këtë hadith. Kështu thotë Tirmidhiu. [104]

Pëlqehet që të dërgohen salavate për Profetin (a.s.) dhe të bëhen lutje për të

El-Kasim ibën Muhamed ibën Ebu Bekri ka thënë: “Pëlqehet që haxhiu të dërgojë salavate për Profetin (a.s.) pasi të thotë telbijen”.

Profeti (a.s.) i kërkonte Allahut faljen e Tij, kënaqësinë e Tij dhe mbrojtje nga njerëzit pasi thoshte telbijen. Transmeton Tabaraniu dhe të tjerë.

ÇFARË I LEJOHET NJË MUHRIMI?

Muhrimit i lejohet të kryejë veprimet e mëposhtme:

1- Larja e plotë dhe ndërrimi i rrobave

Ibrahim Nehai ka thënë: “Sa herë që shokët tanë i afroheshin pusit të Mejmunes, ata pastroheshin dhe vishnin rrobat e tyre më të mira”.

Tregohet se Ibën Abasi hyri në një banjë publike në Xhuhfe për t’u pastruar, ndërkohë që ishte në gjendjen e ihramit. E pyetën: “Si vepron kështu, ndërkohë që je në gjendjen e ihramit?” Ai u përgjigj: “Allahut nuk i duhet asnjë prej nesh i papastër dhe i ndotur!”.[105]

Xhabiri ka thënë: “Një person në gjendjen e ihramit mund të pastrohet dhe të lajë rrobat e tij”.

Abdullah ibën Hunejn ka treguar: “Ibën Abasi dhe El Misver ibën Mehreme ishin në El-Ebva kur u grindën në duhet ta lajë apo jo kokën personi që është në gjendjen e ihramit. Lidhur me këtë, Ibën Abasi tha: “Atij që është në gjendjen e ihramit i lejohet ta lajë kokën”. El-Misver kishte mendim të ndryshëm duke thënë se muhrimit nuk i lejohet ta lajë kokën. Kështu, Ibën Abasi më dërgoi te Ebu Ejub El Ensari, të cilin e gjeta duke u larë ndërmjet dy shtyllave të drunjta të pusit dhe ishte mbuluar me një copë. E përshëndeta dhe ai më pyeti se kush isha. Iu përgjigja: “Unë jam Abdullah ibën Hunejn dhe më ka dërguar Ibën Abasi që të pyes se si lahej i Dërguari i Allahut kur ishte në gjendjen e ihramit. Ebu Ejub El Ensari mbajti shtrënguar copën me të cilën ishte mbështjellë dhe e uli derisa zbuloi kokën dhe pastaj i tha dikujt t’i hidhte ujë për të larë kokën. Hodhi ujë mbi kokë dhe pastaj (Ebu Ejub El-Ensari) e fërkoi me duar nga pjesa e pasme dhe përpara dhe nga përpara në pjesën e pasme. Pas kësaj, tha: “Unë kam parë Profetin (a.s) duke vepruar kështu”.[106] Transmeton “Grupi”, përveç Tirmidhiut.

Në transmetimin e tij, Buhariu shton: “Pastaj unë u ktheva dhe u tregova atyre dhe El-Misver i tha Ibën Abasit: “Unë nuk do të debatoj kurrë më me ty”.

Sheukani ka thënë: “Ky hadith tregon se muhrimit i lejohet të lahet kur është në gjendjen e ihramit, madje dhe mund ta mbulojë kokën me dorë kur e kryen këtë veprim”.

Ibën El Mundhiri ka thënë: “Është pranuar me konsensus se muhrimi mund të lahet kur është xhunub. Megjithatë, në lidhje me rastet e tjera ka mendime të ndryshme”.

Maliku ka transmetuar në “El-Muvata” nga Nafiu se Ibën Umeri nuk e lante kokën kur ishte në gjendjen e ihramit, përveçse kur ejakulonte spermë gjatë gjumit.”[107]

Tregohet se Malikut nuk i pëlqente që dikush të zhyste kokën në ujë kur ishte në gjendjen e ihramit.

Përdorimi i sapunit apo ndonjë pastruesi tjetër është i lejueshëm. Shafitë dhe hanbelitë mendojnë se mund të përdoret sapun me aromë për t’u pastruar dhe në mënyrë të ngjashme edhe gratë lejohen të lëshojnë flokët dhe t’i krehin ato, sepse Profeti (a.s.) e ka urdhëruar Aishen duke i thënë: “Lëshoji flokët dhe krihi ato!” [108] Transmeton Muslimi.

Neveviu ka thënë: “Është e lejuar të lëshohen flokët dhe të krihen gjatë gjendjes së ihramit, me kusht që asnjë fije floku të mos shkulet. Megjithatë, krehja nuk është e pëlqyer vetëm nëse ka ndonjë arsye të vlefshme për ta bërë atë. Nuk përbën problem nëse mbahen në kokë gjëra personale”.

2- Veshja e të mbathurave të shkurtra

Buhariu dhe Seid ibën Mensuri transmetojnë se Aishja (r.a.) mendonte se nuk përbën problem nëse muhrimi veshë të mbathura të shkurtëra.[109]

El Hafidhi ka thënë: “Ky është një mendim i Aishes, por shumica e dijetarëve mendojnë se veshja e mbathjeve është e ndaluar për muhrimin, sepse kjo është e ngjashme me veshjen e pantallonave, të cilat janë të ndaluara për muhrimin.”

3- Mbulimi i fytyrës

Shafiu dhe Seid ibën Mansuri transmetojnë nga El Kasimi se ky i fundit ka thënë: “Othman ibën Afani, Zejd ibën Thabiti dhe Mervan ibën El Hakemi e mbulonin fytyrën kur ishin në gjendjen e ihramit”. Ndërsa Tausi ka thënë: “Një person në gjendjen e ihramit mund ta mbulojë fytyrën nëse ka pluhur ose hi”.

Në lidhje me këtë çështje, Muxhahidi ka thënë: “Kur ishin në gjendjen e ihramit, ata mbulonin fytyrën nëse kishte stuhi rëre”.

4- Gratë lejohen të veshin këpucë

Ebu Daudi dhe Shafiu transmetojnë nga Aishja se i Dërguari i Allahut i lejonte gratë të vishnin këpucë, kur ishin në gjendjen e ihramit.[110]

5- Mbulimi i kokës gabimisht (nga harresa)

Shkolla shafite nuk sheh ndonjë problem nëse ndonjë haxhi harron dhe e mbulon kokën apo vesh ndonjë këmishë.

Atau ka thënë: “Nuk fajësohet një person i tillë, por ai duhet t’i kërkojë falje Allahut”. Hanefitë thonë se një person i tillë duhet të bëjë shlyerje (kurban). Gjithashtu, ka një mospajtim mendimesh për hedhjen e parfumit nga harresa apo pa dashje. Pasuesit e shkollës shafite mendojnë se padituria dhe harresa përbëjnë një justifikim të mjaftueshëm që mos të jetë e nevojshme shlyerja e gabimit për bërjen e diçkaje të ndaluar nëse nuk përbën dëm si gjuetia, rruajtja dhe prerja e thonjve. Ky është dhe qëndrimi më objektiv sipas tyre.

6- Hedhja e kupave, shpimi i një lunge, heqja e një dhëmbi apo prerja e një damari

Është vërtetuar se i Dërguari i Allahut hidhte kupa mbi kokën e tij kur ishte në gjendjen e ihramit.[111]

Maliku ka thënë: “Nuk fajësohet një muhrim nëse, në rast nevoje, ai shpon një lungë, lidh një plagë apo pret një damar”.

Ibën Abasi ka thënë: “Personi që është në gjendjen e ihramit mund të heqë dhëmbin apo të shpojë një lungë”.

Neveviu ka thënë: “Nëse një haxhi dëshiron të hedhë kupa pa ndonjë arsye dhe kjo gjë kërkon prerjen e flokëve, atëherë ky veprim është i ndaluar, por nëse nuk e kërkon prerjen e flokëve, shumica e dijetarëve mendojnë se është e lejueshme”.

Megjithatë, Maliku mendon se një gjë e tillë nuk është e pëlqyeshme.

El Hasani është i mendimit se, nëse dikush vepron kështu, edhe nëse kjo gjë nuk kërkon prerjen e flokëve, ai duhet të bëjë shlyerje. Por, nëse kjo gjë bëhet sepse është e domosdoshme, atëherë ajo është e lejueshme, por për këtë do t’i duhet të paguajë një dëmshpërblim për të bërë shlyerje.

Shkolla dhahirite mendon se kërkohet shlyerje vetëm në rast të prerjes së flokëve.

7- Kruajtja e kokës dhe e trupit

Aishja u pyet rreth një haxhiu që kishte nevojë të kruante trupin. Ajo tha: “Po, ai mund të kruhet aq fort sa t’i pëlqejë”.[112] Këtë e transmeton Buhariu, Muslimi dhe Maliku, i cili ka shtuar: “Nëse të dyja duart e mia të ishin të lidhura dhe vetëm këmba ime të ishte e lirë, atë do ta përdorja për t’u kruajtur”. E njëjta gjë tregohet edhe nga Ibën Abasi, Xhabiri, Seid ibën Xhubejri, Atau dhe Ibrahim Nehai.

8, 9- Shikimi në pasqyrë dhe marrja erë borzilokut

Ibën Abasi ka thënë: “Personi në gjendjen e ihramit lejohet t’i mbajë erë borzilokut, të shihet në pasqyrë dhe të kurojë veten duke u ushqyer me gjalpë dhe vajra.”[113] Transmeton Buhariu.

Umer ibën Abdulazizi shihej në pasqyrë dhe përdorte misvak për dhëmbët kur ishte në gjendjen e ihramit.

Ibën El Mundhiri ka thënë: “Të gjithë dijetarët kanë rënë dakord se muhrimi mund të ushqehet me vaj, dhjamë dhe gjalpë, por atij nuk i lehohet të parfumoset kudo nëpër trup”.

Hanefitë dhe malikitë mendojnë se nuk është e pëlqyer për një muhrim që të rrijë në një vend, në të cilin ka parfume apo aroma, qoftë nëse ka ndërmend t’u marrë erë ose jo.

Shkolla hanbelite dhe ajo shafite janë të mendimit se, nëse dikush vepron kështu me qëllim, kjo gjë i ndalohet dhe në të kundërt, kur është pa qëllim nuk përbën problem. Shafitë mendojnë se të qëndrosh pranë një parfumuesi në një vend të temjanisur është e lejueshme, sepse ndalimi i saj do t’i vështirësonte gjërat. Përdorimi i parfumit nuk është i dëshirueshëm dhe ai duhet shmangur. Nëse qëndrohet në një vend ku është e pamundur të shmanget, për shembull në Qabe në kohën kur në të përhapet parfum, në këtë rast nuk ka asgjë të keqe e as nuk është e papëlqyeshme, sepse qëndrimi në këtë vend është një mundësi për të arritur afërsinë me Allahun dhe të largohesh prej aty për diçka që është në rastin më të mirë vetëm e lejuar, nuk është e dëshirueshme. Parfumi mund të mbahet në një shishe ose të mbështillet me një copë dhe askujt nuk i kërkohet të bëjë ndonjë pendesë se ka vepruar kështu.

10, 11- Mbajtja e një brezi me xhep rreth belit për të mbajtur paratë dhe mbajtja unazës

Ibën Abasi thoshte: “Nuk ka asgjë të keqe nëse muhrimi mban një unazë, apo brez me xhep për të mbajtur paratë”.[114]

12- Lyerja e syrit me pluhur antimoni

Ibën Abasi ka thënë: “Një person në gjendjen e ihramit mund t’i lyejë sytë me pluhur antimoni nëse i djegin, me kusht që pluhuri i antimonit të mos jetë i aromatizuar”.[115]

Të gjithë dijetarët e lejojnë përdorimin e tij, por jo për zbukurim.

13- Qëndrimi nën hijen e një çadre, tende, çatie, etj.

Abdullah ibën Amir tregon: “Dola me Umerin dhe ai hidhte një copë lëkure në një pemë dhe rrinte nën hijen e saj kur ishte në gjendjen e ihramit”.[116] Transmeton Ibën Ebu Shejbe.

Umu El Husejni ka transmetuar: “Unë e kreva Haxhin e Lamtumirës me Profetin (a.s.). Pashë Usame ibën Zejdin dhe Bilalin. Njëri prej tyre po mbante kapistrën e devesë së Profetit dhe tjetri po i bënte atij hije me një copë derisa goditi me guralecë Akaben”.[117] Transmeton Ahmedi dhe Muslimi.

Atau ka thënë: “Një muhrim mund ta ruajë veten në hije nga dielli dhe të hyjë në një strehë për t’u mbrojtur nga shiu dhe era”.

Ibrahim Nehaiu transmeton: “El Esved ibën Jezid hodhi një copë mbi kokë për t’u mbrojtur nga shiu në kohën që ishte në gjendjen e ihramit”.

14- Përdorimi i kënasë

Shkolla hanbelite mendon se përdorimi i kënasë për të ngjyer ndonjë pjesë të trupit, përveç kokës, nuk është i ndaluar për një muhrim, mashkull apo femër qoftë.

Shkolla shafite mendon se muhrimi mashkull mund të përdorë këna për të ngjyer të gjitha pjesët e trupit, përveç duarve dhe këmbëve, ngjyerja e të cilave pa ndonjë arsye të vlefshme nuk është e lejueshme në gjendjen e ihramit. Gjithashtu, mbulimi i kokës me (shtresa) këna të trashë nuk është i lejueshëm. Ata thonë se nuk është e pëlqyeshme për një grua në gjendjen e ihramit të përdorë këna. Asaj i ndalohet të veprojë kështu kur është në periudhën e caktuar të pritjes pas vdekjes së bashkëshortit.

Nga ana tjetër, shkollat hanefite dhe malikite mendojnë se muhrimit, mashkull apo femër qoftë, nuk i lejohet të përdorë këna për të ngjyer ndonjë pjesë të trupit, sepse muhrimit nuk i lejohet të hedhë parfum gjatë gjendjes së ihramit.

Haule, e bija e Hakimit, transmeton prej nënës së saj se Profeti (a.s.) i tha Umu Selemes: “Mos hidh parfum kur je në gjendjen e ihramit e as mos prek këna sepse ajo është parfum”.[118] Transmeton Tabaraniu në “El-Kebir”, Bejhakiu në “El-Ma’rife” dhe Ibën Abdul –Berr në veprën e tij “Et-Temhid”.

15- Ndëshkimi i shërbyesit për ta edukuar

Esmaja – e bija e Ebu Bekrit – transmeton: “Shkuam për haxh me Profetin (a.s.) e kur arritëm në një vend të quajtur Arxh[119], Profeti (a.s.) ndaloi. Kështu bëmë dhe ne. Aishja (r.a.) u ul afër Profetit (a.s.) dhe unë pranë Ebu Bekrit. Rezervat e udhëtimit të Pejgamberit (a.s) dhe të Ebu Bekrit i kishte një shërbyes i Ebu Bekrit. Ky i fundit u ul për të pritur shërbyesin e tij. Shërbyesi po ecte në këmbë dhe nuk e kishte devenë me vete. Kur u afrua, Ebu Bekri e pyeti për devenë. Shërbyesi u përgjigj: “E humba dje.” Këtu, Ebu Bekri u zemërua dhe i tha: “Ti kishe vetëm një deve (për t’u kujdesur) dhe e humbe?!” Dhe e qëlloi atë. Profeti (a.s.) buzëqeshi dhe tha: “Shiheni këtë muhrim (Ebu Bekrin). Çfarë po bën ai?” Dhe vazhdoi të buzëqeshte dhe të përsëriste po ato fjalë”.[120] Transmeton Ahmedi, Ebu Daudi dhe Ibën Maxhe.

16- Vrasja e mizave, këpushave dhe buburrecave

Një burrë e pyeti Ataun për këpushat ose milingonat që e bezdisnin kur ishte në gjendjen e ihramit. Ai iu përgjigj: “Ti mund ta hedhësh tutje atë që nuk të përket”.

Ibën Abasi ka thënë: ‘Një muhrim mund t’i vrasë këpushët”.

Gjithashtu, muhrimi mund t’i heqë rriqërat nga deveja e tij. Ikrima transmeton se njëherë Ibën Abasi e urdhëroi të zhdukte rriqrat e devesë së tij në kohën që të dy ishin në gjendjen e ihramit. Ikrimas nuk i pëlqente që ta bënte këtë. Atëherë, Ibën Abasi e urdhëroi Ikriman të therte një deve, gjë të cilën ai e bëri më dëshirë. Pas kësaj, Ibën Abasi e pyeti: “A e di ti se sa rriqra vrave tani?”

17- Vrasja e pesë kafshëve grabitqare dhe të tjerave që janë të dëmshme

Aishja transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Pesë kafshë bëjnë përjashtim dhe mund të vriten në Rrethinat e Shenjta të Haramit: korbi, skifteri, akrepi, miu dhe qeni kafshues”.[121] Ky hadith është transmetuar nga Muslimi dhe Buhariu, i cili shton “(dhe) gjarpri”.

Ndër dijetarët pranohet se korbi i vogël, i cili ha farat, nuk përfshihet në kategorinë e kafshëve të mësipërme. Me qen kafshues kuptojmë qenin që kafshon njerëzit dhe i frikëson ata, si edhe të gjitha ato kafshë të tjera kafshuese që sulmojnë njerëzit si: luani, tigri, leopardi dhe ujku. Kështu, Allahu i Madhëruar ka thënë:

يَسْأَلُونَكَ مَاذَا أُحِلَّ لَهُمْ قُلْ أُحِلَّ لَكُمْ الطَّيِّبَاتُ وَمَا عَلَّمْتُمْ مِنْ الْجَوَارِحِ مُكَلِّبِينَ تُعَلِّمُونَهُنَّ مِمَّا عَلَّمَكُمْ اللَّهُ

“Kur të pyesin ty (Muhamed) se çka u është lejuar atyre, thuaj: “U janë lejuar të gjitha ushqimet e mira dhe ai (gjahu) i gjuetarëve (shtazëve)[122] që i mësoni ashtu si ju ka mësuar Allahu”. (El-Maide, 4)

Megjithatë, hanefitë mendojnë se fjala “qen kafshues” në këtë rast përdoret vetëm për qentë dhe ujqërit.

Ibën Tejmije është i mendimit se një muhrim mund të vrasë një krijesë të dëmshme që zakonisht i bën dëm njerëzve, si p.sh. një gjarpër, akrep, mi, korb apo dhe një qen kafshues. Gjithashtu, atij i lejohet vetëmbrojtja kundër çfarëdo gjëje të dëmshme, qofshin kafshë apo njerëz. Pra, nëse e sulmojnë, ai duhet të kundërpërgjigjet.

Profeti (a.s.) ka thënë: “Kush vritet në mbrojtje të pasurisë së tij, është dëshmor; kush vritet në mbrojtje të gjakut të tij është dëshmor; kush vritet në mbrojtje të fesë së tij, është dëshmor dhe, në mënyrë të ngjashme, kush vritet në mbrojtje të nderit të tij, është gjithashtu dëshmor”.[123]

Më tej, Ibën Tejmije ka thënë: “Nëse pleshtat dhe morrat e pickojnë muhrimin, ai duhet t’i largojë ata. Gjithashtu, ai mund t’i vrasë dhe nuk merr asnjë dënim. Megjithatë, është më e lehtë t’i largosh sesa t’i vrasësh. Në mënyrë të ngjashme, muhrimi ndalohet të vrasë cilëndo kafshë që sheh, si psh. luanin, leopardin, etj”.

Por, shumica e dijetarëve janë të mendimit se, nëse ai vret një nga këto kafshë, atij nuk i kërkohet ndonjë dëmshpërblim. Megjithatë, kërkimi i këtyre insekteve të dëmshme pa ndjerë ndonjë kafshim, për rehati apo kënaqësi gjatë gjendjes së ihramit, duhet të shmangen. Por, nëse dikush e bën këtë, atij nuk i kërkohet dëmshpërblim.

NDALESAT E IHRAMIT

Legjislacioni islam ka ndaluar disa gjëra për muhrimin, pasi ky i fundit ka veshur rrobën e ihramit:

Marrëdhënien seksuale dhe të gjitha gjestet që çojnë në të, si p.sh.: puthja, prekja ose bisedat me gruan për marrëdhëniet seksuale apo çështje të tjera që lidhen me to.
Bërja e mëkateve që sjellin shmangien nga rruga e bindjes ndaj Allahut.
Grindja, diskutimi apo zëniet me shokët, shërbyesit e të tjerët.

Baza për ndalimin e këtyre gjërave janë fjalët e Allahut:

فَلاَ رَفَثَ وَلاَ فُسُوقَ وَلاَ جِدَالَ فِي الْحَجِّ

“…nuk duhet afruar gruas, nuk duhen marrë nëpër këmbë dispozitat e sheriatit e as nuk duhet shkaktuar grindje…” (El-Bekare, 197).

Buhariu dhe Muslimi kanë transmetuar nga Ebu Hurejra se Profeti (a.s.) ka thënë: “Ai që e kryen haxhin pa bërë asnjë gjë të turpshme, pa marrë nëpër këmbë dispozitat e sheriatit e pa shkaktuar grindje, do të kthehet në shtëpi i lirë nga mëkatet si ditën që e ka lindur e ëma”.[124]

Veshja e ndonjë rrobe të qepur, si psh. këmishë, kapuç, mantel, mbathje apo vënia në kokë e ndonjë kësule apo feste, etj. Po ashtu, nuk lejohet të vishen rroba të lyera me ndonjë ngjyrues të këndshëm aromatik ose të vishen këpucë apo pantofla të qepura.

Ibën Umeri transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Një person në gjendjen e ihramit nuk lejohet të veshë një këmishë të qepur, një çallmë, kapuç, veshje të linjta, një veshje që është lyer me ndonjë aromatik erëmirë (si psh shafrani) këpucë ose pantofla të qepura, vetëm në rast se ai nuk është në gjendje të gjejë pantofla të zakonshme të paqepura, atëherë ai mund të veshë këpucë, me kusht që t’i presë ato deri te nyja e këmbës”.[125] Transmeton Buhariu dhe Muslimi.

Dijetarët kanë rënë dakord se kufizimet e mësipërme vlejnë vetëm për burrat.

Sa për një pelegrine grua, ajo mund të veshë nga të gjitha sa u përmendën më lart. Por asaj i ndalohet të përdorë rroba të parfumosura, shami për të mbuluar fytyrën dhe doreza.

Ibën Umeri ka thënë: “I Dërguari i Allahut i ndaloi gratë pelegrine që të mbanin doreza, shami për të mbuluar fytyrën dhe rroba të lyera me shafran ose var[126]”.

Përveç këtyre, ato mund të veshin gjithçka tjetër të çfarëdolloj ngjyre si: rroba mëndafshi, stoli, pantallona apo këmisha e këpucë”.[127] Transmeton Ebu Daudi, Bejhakiu dhe Hakimi me një një varg të besueshëm transmetuesish.

Buhariu transmeton se Aishja veshi një fustan, i cili ishte ngjyer me usfur[128] kur ajo ishte në gjendjen e ihramit dhe tha: “Gruaja nuk duhet të mbajë shami për të mbuluar fytyrën e as të veshë rroba të ngjyera me shafran ose materiale të tjera ngjyruese”. Xhabiri ka thënë: “Unë nuk e quaj usfurin parfum”. Aishja (r.a.) mendonte se nuk kishte asgjë të keqe për gratë pelegrine që të mbanin stoli, rroba të zeza ose të kuqe dhe këpucë. [129]

Buhariu dhe Ahmedi kanë transmetuar se Profeti (a.s.) ka thënë: “Një grua pelegrine nuk duhet as ta mbulojë fytyrën e as të mbajë doreza”.[130]

Ky është argument se gruaja në gjendjen e ihramit nuk duhet ta mbulojë fytyrën me shami dhe duart me doreza. Megjithatë, dijetarët thonë se nuk ka asgjë të keqe, nëse ajo e mbulon fytyrën me diçka tjetër. Gjithashtu, ajo mund të përdorë një çadër ose një send tjetër të ngjashëm me të si perde ndërmjet saj dhe burrave. Por, nëse ajo ka frikën e tundimit të të tjerëve, ajo duhet ta mbulojë fytyrën.

Lidhur me këtë, Aishja (r.a.) ka thënë: “Njëherë ishim me Profetin (a.s.) në gjendjen e ihramit dhe pranë nesh kaluan disa burra hipur mbi deve. Ne e mbulonim fytyrën me xhybet tona kur ata kalonin pranë nesh dhe e zbulonim përsëri”.[131] Transmeton Ebu Daudi dhe Ibën Maxhe.

Atau, Maliku, El Theuri, Shafiu, Ahmedi dhe Is’haku mendojnë se për gratë është e lejueshme që ta mbulojnë fytyrën kur janë në gjendjen e ihramit.

Haxhiu që nuk gjen rrobat dhe këpucët e duhura për ihram

Ai që nuk ka rroba dhe këpucët e duhura për haxh, mund të veshë çfarëdo gjëje që ka mundësi.

Ibën Abasi transmeton se i Dërguari i Allahut ka mbajtur një hytbe në Arafat dhe ka thënë: “Një musliman (haxhiu) që nuk gjen asnjë rrobë të përshtatshme (ihram), mund të veshë pantallona dhe nëse nuk gjen këpucë të përshtatshme, ai mund të mbajë pantofla[132].”[133] Transmeton Ahmedi, Buhariu dhe Muslimi.

Në një transmetim të Ahmedit, Amër ibën Dinar ka thënë se Ebu El-Sheatha e vuri në dijeni se Ibën Abasi ka dëgjuar Profetin (a.s.) të thotë: “Ai që nuk gjen rroba (për ihram), por që ka pantallona, mund t’i veshë ato dhe ai që nuk gjen pantofla (të përshtatshme), por ka këpucë (të paqepura), ai mund t’i veshë ato”. Pastaj Ebu El-Sheatha pyeti: “Dhe a tha gjë për prerjen e tyre?” Ibën Abasi tha: “Jo”.[134]

Prandaj, Ahmedi mendon se një muhrim, i cili nuk gjen asnjë rrobë apo pantofla të përshtatshme, ai mund të veshë pantallonat dhe këpucët e tij, siç tregohet në hadithin e Ibën Abasit, pa iu kërkuar të dëmshpërblejë për këtë.[135]

Sipas shumicës së dijetarëve, lejimi për të veshur këpucët në rast të mungesës së pantoflave të përshtatshme është i kushtëzuar në prerjen e tyre deri në nyjen e këmbës, sepse kjo i bën këpucët të ngjashme me pantoflat. Këta dijetarë e nxjerrin këtë gjykim në bazë të hadithit të mësipërm të Ibën Umerit, në të cilin thuhet: “Nëse nuk gjen pantofla, por këpucë, ai (haxhiu) duhet t’i presë ato deri në nyjen e këmbës”.[136]

Hanefitë mendojnë se ai që nuk ka asnjë rrobë të përshtatshme për haxh, duhet të shqepë pantallonat përpara se t’i përdorë ato si rrobë. Por ai që i vesh ashtu siç janë (pa i shqepur) duhet të shpaguajë për këtë.

Megjithatë, Maliku dhe Shafiu mendojnë se një person i tillë mund t’i veshë pantallonat ashtu siç janë pa i shqepur dhe nuk shpaguan për këtë, siç tregohet në hadithin e Xhabir ibën Zejdit që ka transmetuar Ibën Abasi, sipas të cilit Profeti (a.s.) ka thënë: “Ai që nuk gjen ihram, mund të veshë pantallona; nëse ai nuk gjen pantofla, mund të veshë këpucë pasi t’i presë ato deri në nyjen e këmbës”.[137] Transmeton Nesaiu me një varg të besueshëm transmetuesish.

Një person i tillë duhet t’i heqë pantallonat dhe të veshë rrobën e përshtatshme të haxhit (izarin-rrobën e poshtme) në momentin që e gjen atë. Por, nëse një person nuk gjen një veshje të sipërme të përshtatshme për haxh, ai nuk duhet të veshë këmishë, sepse ndryshe nga pantallonat, mund të bëjë edhe pa të.

Lidhja martesore për vete ose të tjerët në rolin e kujdestarit apo të ngarkuarit për këtë veprim

Një lidhje e tillë martesore është e pavlefshme, e paqenë dhe e shfuqizuar. Muslimi dhe të tjerët transmetojnë nga Othman ibën Afani, i cili ka transmetuar se Profeti (a.s.) ka thënë: “Muhrimit nuk i lejohet të bëjë lidhje martesore, as të ndihmojë të tjerët të lidhen me martesë dhe as të fejohet”.[138]

Maliku, Shafiu, Ahmedi dhe Is’haku kanë gjithashtu të njëjtin mendim. Ata mendojnë se nuk është e lejushme për një muhrim të bëjë lidhje martesore dhe e konsiderojnë të pavlefshme çdo martesë të lidhur në këtë mënyrë.

Gjithashtu, Tirmidhiu e ka transmetuar këtë hadith, por pa fjalët “…dhe as të fejohet”. Ai e quan këtë hadith hasen-sahih dhe vëren se disa shokë të Profetit (a.s.) e kanë praktikuar këtë.

Disa nga transmetimet që thonë se Profeti (a.s.) është martuar me Mejmunen ndërsa ishte muhrim[139] janë të kundërta me hadithin e transmetuar nga Muslimi se ai u martua me të kur nuk ishte më në gjendjen e ihramit.[140]

Tirmidhiu ka thënë: “Nuk ka asnjë mospërputhje mendimesh në lidhje me martesën e Profetit (a.s.) me Mejmunen, sepse ai u martua me të rrugës për në Mekë”.

Disa kanë thënë se ai u martua me të përpara se të vishte ihramin. Por lajmi i martesës së tij u bë i njohur në kohën që ai ishte në gjendjen e ihramit. Më vonë, ai e konsumoi martesën e tij me të në Seref, rrugës për në Mekë, pasi ishte çliruar nga kufizimet e ihramit.

Megjithatë, hanefitë mendojnë se muhrimi mund të lidhë martesë, sepse në gjendjen e ihramit, martesa me një grua nuk hyn te gjërat e ndaluara, por vetëm konsumimi i martesës. Lidhja me martesë është e lejueshme, por marrëdhënia seksuale është e ndaluar.

Prerja e thonjve, rruajtja, prerja e flokëve nga koka apo çfarëdo pjese e trupit me çfarëdolloj mjeti

Lidhur me këtë, Allahu i Madhëruar thotë:

وَلاَ تَحْلِقُوا رُءُوسَكُمْ حَتَّى يَبْلُغَ الْهَدْيُ مَحِلَّهُ

“ mos i rruani kokat tuaja derisa të arrijë kurbani vendin e caktuar” (El-Bekare, 196)

Ndër dijetarët pranohet se muhrimit i ndalohet të presë thonjtë pa patur një arsye të vlefshme. Megjithatë, nëse thyhet një thua, atëherë ai mund ta heqë atë pa marrë asnjë dënim.

Heqja e flokëve është e lejuar, nëse bëhen të bezdisshëm. Në një rast të tillë, haxhiu duhet të dëmshpërblejë, përveçse për largimin e flokëve nga sytë nëse ato e bezdisin.[141] Allahu i Plotfuqishëm thotë:

فَمَنْ كَانَ مِنْكُمْ مَرِيضًا أَوْ بِهِ أَذًى مِنْ رَأْسِهِ فَفِدْيَةٌ مِنْ صِيَامٍ أَوْ صَدَقَةٍ أَوْ نُسُكٍ

“…por kush është prej jush i sëmurë ose ka mundim koke (e rruhet para kohe) kompensim për të është: agjërim, sadaka ose kurban”. (El-Bekare, 196).

Hedhja e parfumit mbi trup apo rroba nga një burrë ose grua

Ibën Umeri transmeton se, njëherë, Umeri nuhati aromën e këndshme të parfumit që vinte nga Muavija, ndërsa ky i fundit ishte në gjendjen e ihramit. Umeri e urdhëroi: “Kthehu mbrapsht dhe lahu të heqësh parfumin. Unë kam dëgjuar Profetin (a.s.) të thotë: “Haxhiu duhet të jetë i pakrehur dhe i paparfumosur”.[142] Transmeton Bezari me një varg të besueshëm transmetuesish.

Profeti (a.s.) ka thënë: “Hiqe parfumin që ke hedhur duke e larë atë tre herë”.[143]

Trupi i një muhrimi të vdekur nuk duhet të parfumoset gjatë larjes dhe nuk duhet të përdoret asnjë parfum mbi qefinin e tij.[144]

Në lidhje me vdekjen e një muhrimi në gjendjen e ihramit, Profeti (a.s.) tha: “Mos ia mbuloni kokën dhe as mos e parfumosni trupin e tij, sepse në Ditën e Ringjalljes ai do të ngjallet me telbijen në buzë”.[145]

Megjithatë, nuk ka asgjë të keqe nëse ka mbetur pak parfum i përdorur nga muhrimi mbi trupin apo rrobat e tij para se të hyjë në gjendjen e ihramit.

Megjithatë, është e lejueshme marrja erë e gjërave që nuk janë të mbjella për aromën e tyre, si p.sh. mollët dhe ftonjtë. Këto pemë janë të ngjashme me të tjerat që nuk janë mbjellë për aromën e tyre dhe nuk janë nxjerrë prej tyre.

Sa për parfumin që mund të marrë haxhiu nga prekja e Qabes, nuk ka asgjë të keqe. Seid ibën Mensuri transmeton se Salih ibën Kejsan ka thënë: “Kam parë Enes ibën Malikun që ishte në gjendjen e ihramit, kur rrobat e tij u fërkuan me pak parfum nga Qabja, por ai nuk e lau atë”.

Atau ka thënë: “Një person i tillë nuk duhet ta lajë atë e as nuk ka nevojë të dëmshpërblejë për të”. Shkolla shafite mendon se, nëse dikush e bën me qëllim këtë (përdor parfum), ose parfumoset aksidentalisht (pa dashje) dhe ka mundësi ta lajë por nuk e bën këtë, ai bën një gabim për të cilin duhet të paguajë”.

Veshja e rrobave të ngjyera me lëndë të aromatizuara

Dijetarët bien dakord se është e ndaluar veshja e rrobave të haxhit që janë ngjyer me lëndë aromatike, vetëm nëse lahet dhe era e saj largohet.

Nafiu transmeton nga Ibën Umeri se Pejgamberi (a.s.) ka thënë: “Mos vishni (kur jeni në gjendjen e ihramit) rroba të ngjyera me vars apo shafran pa i larë ato”.[146] Kjo është transmetuar nga Ibën Abdul Berr dhe Tahavi.

Veshja e rrobave të aromatizuara është e papëlqyeshme për ata që kanë pozicione drejtuese (udhëheqëse) në jetë, sepse masat e gjera mund t’i imitojnë ata dhe të veshin rroba të tilla, të cilat nuk janë të lejuara.

Maliku transmeton nga Nafiu se ai ka dëgjuar Eslemin, robin e çliruar të Umer ibën Hatabit, t’i thotë Abdullah ibën Umerit: “Omer ibën Hatabi pa Talha ibën Ubejdullahun që mbante veshur një rrobë të ngjyer kur ishte në gjendjen e ihramit dhe i tha atij: “O Talha! Çfarë është kjo rrobë!” Talha iu përgjigj: “O prijës i besimtarëve! Kjo është ngjyer me një ngjyrues paksa të kuq (që nuk ka asnjë aromë)”. Umeri tha: “O njerëz! Ju jeni shembull për të tjerët. Nëse një njeri i thjeshtë do të shihte me këtë rrobë veshur, ai do të thoshte se ka parë Talha ibën Ubejdullahun të veshur me një rrobë të ngjyrosur kur ishte në gjendjen e ihramit. O njerëz! Mos vishni asnjë prej këtyre rrobave të ngjyrosura!”[147]

Megjithatë, nuk ka asgjë të keqe në përdorimin e ndonjë erëze në gatim apo pije kur eleminohet shija, ngjyra dhe aroma e saj. Nëse një muhrim konsumon prej tij (gatimit të aromatizuar), atij nuk i duhet të bëjë ndonjë dëmshpërblim. Shkolla shafite është e mendimit se ngrënia dhe pirja e një ushqimi apo pijeje të tillë e bën të domosdoshëm dëmshpërblimin, nëse aroma vazhdon të jetë e pranishme.

Hanefitë janë të mendimit se nuk ka asnjë dënim për atë person, pasi ai nuk e konsumoi atë ushqim për efekt të aromës.

Marrja me gjah

Muhrimit i lejohet të peshkojë, të hajë kafshë deti ose të tregojë vendin e një gjahu të tillë. Megjithatë, është e ndaluar për një muhrim të gjuajë kafshë toke duke i vrarë apo i therur ato. Është gjithashtu e ndaluar për një muhrim që të drejtojë vëmendjen e tij ndaj kafshës nëse ajo është e dukshme apo të tregojë vendin e saj ku ajo rri fshehur, apo ta trembë atë. Po ashtu, është e ndaluar për të që të prishë vezët e shpendëve që jetojnë në tokë. Blerja, shitja ose mjelja e këtyre kafshëve është gjithashtu e ndaluar në kohën e gjendjes së ihramit. Në Kuran thuhet:

أُحِلَّ لَكُمْ صَيْدُ الْبَحْرِ وَطَعَامُهُ مَتَاعًا لَكُمْ وَلِلسَّيَّارَةِ وَحُرِّمَ عَلَيْكُمْ صَيْدُ الْبَرِّ مَا دُمْتُمْ حُرُمًا وَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذِي إِلَيْهِ تُحْشَرُونَ

“Gjahu dhe ushqimi në det u është lejuar, si përjetim për ju dhe për udhëtarët, kurse gjahu tokësor u është ndaluar sa të jeni në ihram. Frikësohuni Allahut, se te Ai do të tuboheni!”. (El-Maide, 96)

Ngrënia e mishit të gjahut

Muhrimit i ndalohet të hajë prej ndonjë gjahu tokësor të përgatitur për të, sipas këshillës së tij apo me ndihmën e tij. Ebu Katade transmeton se i Dërguari i Allahut shkoi për haxh dhe disa sahabë shkuan bashkë me të. Profeti (a.s.) ndau një grup, përfshirë dhe Ebu Kataden dhe u tha: “Shkoni përgjatë bregut të detit derisa të takohemi përsëri!”. Ata të gjithë, përveç Ebu Katadas, ishin në gjendjen e ihramit. Rrugës ata panë një tufë me zebra. Ebu Katada i sulmoi dhe vrau një zebër femër. Ata hëngrën të gjithë nga mishi i saj, por më pas thanë: “A është e lejueshme për ne të hamë nga kjo kafshë e tokës ndërsa jemi në gjendjen e ihramit?” Pastaj ata e çuan pjesën e mbetur të mishit te Profeti (a.s.) dhe i treguan atij të tërë ngjarjen. Profeti (a.s.) u tha: “A i kërkoi ndonjëri prej jush Ebu Katades të sulmonte tufën apo t’ia tërhiqte atij vëmendjen drejt saj?” Ata thanë: “Jo!” Ai tha: “Atëherë ju mund ta hani atë mish që ka mbetur”.[148] Transmeton Buhariu dhe Muslimi.

Muhrimi mund të hajë mishin e një gjahu, që nuk është vrarë prej tij as nuk është vrarë për të e as nuk i ka tërhequr vëmedjen dikujt tjetër për të dhe në gjuetinë e të cilit ai nuk i ka ndihmuar të tjerët.

El Mutalibi transmeton nga Xhabiri se i Dërguari i Allahut, Muhamedi (a.s.) ka thënë: “Ngrënia e gjahut të tokës është e lejuar për ju kur jeni në gjendjen e ihramit, me kusht që ju vetë të mos e vrisni atë apo të jetë vrarë për ju (nga dikush tjetër)”.[149] Kjo është transmetuar nga Ahmedi dhe Tirmidhiu. Ky i fundit ka thënë: “Hadithi i Xhabirit është shpjegues, por nuk dimë që El-Mutalibi ta ketë dëgjuar atë prej Xhabirit”.

Disa nga dijetarët e ndjekin këtë parim dhe e quajnë ngrënien e gjahut tokësor të lejueshëm për muhrimin, nëse ky nuk e gjuan atë dhe gjahu nuk është gjuajtur për hir të tij. Ahmedi, Is’haku, Maliku dhe shumica e dijetarëve kanë një pikëpamje të ngjashme. Shafiu ka thënë: “Ky është hadithi më i mirë dhe më i saktë i transmetuar mbi këtë çështje”.

Ngrënia e gjahut tokësor të gjuajtur nga një muhrim ose për një muhrim është e palejueshme për të, është bërë apo jo kjo gjë me lejen e tij. Por, nëse dikush tjetër, që nuk është në gjendjen e ihramit, e ka gjuajtur atë për veten e tij dhe ia ka ofruar apo shitur një pjesë të tij një muhrimi, këtij të fundit i lejohet të hajë prej atij gjahu.

Abdurrahman ibën Othman Et-Tejemi transmeton: “Ne shkuam për haxh me Talha ibën Ubejdullahun. Në kohën që ishim në gjendjen e ihramit, Talhas i dhanë ca mish zogu. Kur ai ishte në gjumë, disa prej nesh hëngrën nga ky mish, ndërsa të tjerët u përmbajtën. Kur Talha u zgjua dhe i thanë për këtë, ai shprehu miratimin për ata që e kishin ngrënë dhe tha: “Ne e kemi ngrënë këtë lloj mishi kur ishim me të Dërguarin e Allahut”.[150] Transmeton Muslimi dhe Ahmedi.

Hadithe të tjera e ndalojnë muhrimin të hajë nga mishi i gjahut tokësor, si psh. hadithi i transmetuar nga Es-Sa’b ibën Xhethamen El-Lajthin, i cili ka treguar: “Kur Profeti (a.s.) ishte në zonën e quajtur El-Abva ose Vedan, dikush i dhuroi mishin e një zebre dhe ai nuk e pranoi, por kur pa shenja shqetësimi në fytyrën e dhuruesit, Profeti (a.s.) i tha: “Ne nuk e pranuam dhuratën (tënde) vetëm sepse jemi në gjendjen e ihramit.”[151]

Duke marrë parasysh arsyen që qëndron pas mospranimit të mishit – që është gjuajtur për hir të atyre që ishin në gjendjen e ihramit – këto hadithe mund të përputhen. Njerëzit që nuk ishin në gjendjen e ihramit patën për qëllim të gjuanin për ata që ishin në gjendjen e ihramit.

Ibën Abdul Berri ka thënë: “Argumenti i atyre që kanë këtë pikëpamje është se mbështetet nga hadithe të besueshme mbi këtë temë. Kur merret në këtë kuptim, ne nuk gjejmë asnjë kundërshti apo mospajtim në këto hadithe”.

I gjithë Suneti duhet të interpretohet në këtë mënyrë. Hadithet nuk kundërshtojnë njëra-tjetrën kur përdoren në rrethanat e duhura. Ibën El Kajimi e parapëlqen këtë mendim dhe thotë: “Të gjitha traditat e sahabëve e miratojnë këtë zgjidhje.”

Dënimi për atë që shkel ndonjë ndalesë të ihramit

Një muhrim, i cili shtrëngohet për një arsye të vlefshme të shkelë ndonjë prej kufizimeve të ihramit, si rruajta e kokës, veshja e rrobave të qepura për shkak të të ftohtit apo të nxehtit ose për tjetër arsye, me përjashtim kryerjen e marrëdhënieve seksuale me bashkëshorten[152], ai mundet të veprojë kështu, por do t’i duhet të therë një dele ose të ushqejë gjashtë nevojtarë[153] ose të agjërojë tri ditë për ta shlyer. Haxhiu është i lirë të zgjedh mes këtyre alternativave.

Shkelja e kufizimeve të ihramit, përveç marrëdhënieve seksuale, nuk e bën të pavlefshëm haxhin apo umrën. Ndërsa marrëdhëniet seksuale e bëjnë të pavlefshëm haxhin ose umren.

Abdurrahman ibën Ebu Lejla transmeton nga Kab ibën Uxhre se Profeti (a.s.) kaloi pranë tij kur ishin në Hudejbije dhe i tha: “A po të bezdisin morrat që ke në kokë?” Ai i tha: “Po”. Atëherë Profeti (a.s) i tha: “Rruaje kokën dhe ther një dele; ose agjëro tri ditë; ose jepu hurma në masën e tri sa’a gjashtë nevojtarëve”.[154] Transmeton Buhariu, Muslimi dhe Ebu Daudi.

Në një tjetër transmetim, i njëjti transmetues thotë: “Kur isha me të Dërguarin e Allahut gjatë Hudejbijes, m’u mbush koka me morra, të cilët më bezdisnin. U bëra aq keq sa kisha frikë se mos humbja shikimin. Pastaj, Allahu i Plotfuqishëm shpalli vargun kuranor:

“Po kush prej jush është i sëmurë ose ka mundim koke (e rruhet para kohe) kompensimi është: agjërim, sadaka ose kurban”. (El-Bekare, 196). Lidhur me këtë, i Dërguari i Allahut më thirri dhe më tha: “Rruaje kokën ose agjëro tri ditë ose ushqe gjashtë nevojtarë me një fark [155] hurma të thata ose ther një dele”. Kështu, unë e rruajta kokën dhe thera një dele”.

Në lidhje me dënimin, Shafiu nuk bën dallim ndërmjet muhrimit, i cili është i shtrënguar të shkelë ihramin për shkak të ndonjë nevoje pa hile dhe atij që e bën pa ndonjë shkak të vërtetë. Në secilin rast duhet të shpaguhet në mënyrë që të dëmshpërblehet shkelja. Ebu Hanife mendon se një person, i cili shkel kufizimet e ihramit pa një shkak të vërtetë duhet të bëjë kurban një dele për të kompensuar këtë gjë. Ai që nuk mund t’a përballojë këtë, nuk duhet të bëjë ndonjë dëmshpërblim nga ato që përmenden më lart.

Prerja e vetëm një pjese flokësh

Atau thotë se, nëse një person që është në gjendjen e ihramit shkul tri fije floku ose më shumë, ai duhet të therë një dele si kompensim për këtë. Kjo është transmetuar nga Seid ibën Mensuri. Gjithashtu, Shafiu transmeton nga Atau se, nëse një muhrim shkul një fije floku, ai duhet t’u japë nevojtarëve një madd[156] dhe për dy të tilla dy maddë, por nëse shkul më shumë fije floku, ai duhet të bëjë kurban një dele.

Fërkimi i trupit me vaj gjatë gjendjes së ihramit

Në El Musava thuhet se, sipas mendimit të Ebu Hanifes, nëse një muhrim lyen ndonjë pjesë të trupit me vaj të pastër ose uthull, ai duhet të therë një dele si shpagim.

Shkolla shafite është e pikëpamjes se, nëse muhrimi përdor vaj të paaromatizuar në kokë dhe mjekër, atëherë ai duhet të therë një dele, por nuk ka dënim për të nëse e përdor në ndonjë pjesë tjetër të trupit.

Veshja e rrobave të qepura apo përdorimi i parfumit gabimisht apo nga padituria

Muhrimi që vesh rroba të qepura apo përdor parfum gabimisht ose harron apo nuk ka njohuri për moslejueshmërinë e tyre nuk duhet të shlyejë asnjë dëmshpërblim.

Ja’la ibën Umeje transmeton se një burrë shkoi te Profeti (a.s.) kur ai ishte në Al-Xhi’rana. Burri kishte veshur një pelerinë dhe kokën edhe mjekrën i kishte lyer dhe parfumosur. Ai tha: “O i Dërguar i Allahut! Unë deklarova qëllimin tim për të kryer umren, por kam bërë këtë që sheh!” Profeti (a.s.) i tha: “Laje kokën dhe mjekrën, hiqe pelerinën dhe bëj në umre atë që duhet të bësh në haxh”.[157] Transmeton “Grupi”, me përjashtim të Ibën Maxhes.

Buhariu transmeton se Atau ka thënë: “Nëse një muhrim përdor parfum ose vesh rroba të qepura nga harresa apo padija, ai nuk merr asnjë dënim e as nuk i kërkohet të bëjë ndonjë dëmshpërblim”.[158]

Megjithatë, kjo është ndryshe nga rasti i vrasjes së një gjahu – pa e ditur apo nga harresa – për të cilën një muhrim duhet të therë një dele për kompensim, sepse kjo është e ngjashme me një garanci monetare. Në çështje të lidhura me sigurimin e pronës, dija dhe padija, harresa dhe qëllimi janë të gjitha njëlloj, siç është në rastet e garancive që i përkasin pronës.

Marrëdhëniet seksuale e bëjnë haxhi të pavlefshëm

Aliu, Umeri dhe Ebu Hurejra dhanë një vendim në lidhje me një burrë, i cili pati marrëdhënie seksuale me gruan e tij kur ishte në gjendjen e ihramit. Në këtë vendim, ata thanë: “Ata të dy duhet të përfundojnë haxhin, por gjithashtu duhet të bëjnë një haxh tjetër vitin në vazhdim dhe të therin (të bëjnë kurban) një kafshë”[159].[160]

Ebu Abas Et-Tabari ka thënë: “Nëse një muhrim ka bërë marrëdhënie seksuale me të shoqen përpara përfundimit të kufizimeve të ihramit, në kohën pas periudhës së parë të lirimit nga kufizimet dhe pavarësisht nëse ka qenë përpara apo pas Arafatit, kjo do t’ia bëjë të pavlefshëm haxhin e tij. Megjithatë, një person i tillë duhet të vazhdojë të kryejë pjesën e mbetur të riteve të haxhit. Ai duhet të therë një deve dhe ta përsërisë haxhin vitin tjetër”.

Nëse gruaja ka qenë në gjendjen e ihramit dhe e ka pranuar veprimin e të shoqit, ajo duhet të vazhdojë kryerjen e haxhit, por, gjithashtu, duhet ta përsërisë atë vitin tjetër dhe përveç kësaj, sipas dijetarëve, duhet të bëjë edhe një kurban.

Sipas Ataut, disa dijetarë mendojnë se burri dhe gruaja duhet të bëjnë vetëm një kurban. Në “Sherh El–Sunneh”, El-Bagavi thotë se kjo është më e njohura nga të dyja thëniet e Shafiut se një burri i kërkohet të shpaguajë për kryerjen e marrëdhieve seksuale ngjashëm me rastin kur dikush bën marrëdhënie me gruan në një ditë të Ramazanit. Një çift i tillë duhet të rrijë i ndarë[161] kur të shkojnë për të kryer haxhin tjetër (për të kompensuar të parin) që të mos përsërisin atë që bënë herën e parë.

Nëse një burrë i tillë nuk është në gjendje të therë një deve, atëherë ai duhet të therë një lopë. Nëse nuk mundet as për këtë, atëherë ai duhet të therë shtatë dele. Dhe nëse dhe për këtë nuk është në gjendje ta bëjë, atëherë ai mund të llogarisë vlerën e një deveje dhe t’u shpërndajë ushqim në atë sasi njerëzve të varfër dhe atyre në nevojë, në mënyrë që çdo personi t’i jepet një sasi e barabartë me një mudd. Nëse nuk është në gjendje të veprojë kështu, atëherë ai duhet të agjërojë një ditë për çdo mudd.

Hanefitë kanë thënë: “Nëse një muhrim ka bërë marrëdhënie seksuale me të shoqen përpara Ditës së Arafatit, atëherë haxhi i tij do të jetë i shfuqizuar dhe i paqenë dhe atij do t’i duhet të bëjë kurban një dele ose një të shtatën e një deveje femër. Por nëse e ka bërë pas Ditës së Arafatit, haxhi i tij nuk do të bëhet i pavlefshëm, por atij do t’i duhet të therë një deve”.

Në rast se një veprim i tillë është kryer nga një pelegrin karijn– që ndërthur haxhin me umrën – ai duhet ta zëvendësojë haxhin e tij me një tjetër haxh kiran dhe të bëjë një kurban për haxhin kiran dhe të vazhdojë haxhin tjetër pikërisht si haxhiu që kryen vetëm haxhin (El-mufrid).

Marrëdhënia seksuale, nëse ndodh pas ndërprerjes së parë të ihramit (pas goditjes me gurë dhe rruajtjes së kokës në Mina), nuk e bën haxhin të pavlefshëm dhe as nuk kërkon që ai të përsëritet më vonë. Ky është mendimi i shumicës së dijetarëve. Por, të tjerët mendojnë se është i detyrueshëm zëvendësimi i haxhit dhe therja e një kurbani. Ky është mendimi i Ibën Umerit, El-Hasanit dhe Ibrahimit.

Gjithashtu, ka një mospërputhje mendimesh në lidhje me kafshën që duhet të bëhet kurban: një dele apo një deve. Ibën Abasi, Ikrima dhe Atau janë të mendimit se duhet të jetë një deve. Ky është gjithashtu një nga mendimet e Shafiut. Sipas një mendimi të mëvonshëm të Shafiut, duhet të bëhet kurban një dele. Maliku pajtohet me këtë mendim.

Sipas shkollës shafite, muhrim që ejakulon në gjumë duke menduar apo parë në ëndërr një grua, nuk merr asnjë dënim. Megjithatë, këta dijetarë mendojnë se, nëse dikush puth apo prek të shoqen me dëshirë seksuale, ai duhet të bëjë kurban një dele, pavarësisht nëse eksitohet apo jo. Ibën Abasi mendon se një person i tillë dënohet dhe ai duhet të bëjë kurban një dele.

Muxhahidi ka thënë: “Një burrë shkoi te Ibën Abasi dhe i tha: “Kur isha në gjendjen e ihramit filan grua erdhi te unë e zbukuruar e tëra. Unë nuk munda të përmbahesha dhe u laga (ejakuloi spermë). (çfarë duhet të bëj?) Ibën Abasi qeshi sa u shtri në tokë dhe tha: “Ti je shumë epshor. Nuk ka asgjë të keqe. Por ti duhet të therësh një dele. Haxhi yt është i plotë”. Transmeton Seid ibën Mensuri.

Vrasja e kafshëve të egra duke qenë në gjendjen e ihramit

Allahu i Madhëruar thotë:

يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لاَ تَقْتُلُوا الصَّيْدَ وَأَنْتُمْ حُرُمٌ وَمَنْ قَتَلَهُ مِنْكُمْ مُتَعَمِّدًا فَجَزَاءٌ مِثْلُ مَا قَتَلَ مِنْ النَّعَمِ يَحْكُمُ بِهِ ذَوَا عَدْلٍ مِنْكُمْ هَدْيًا بَالِغَ الْكَعْبَةِ أَوْ كَفَّارَةٌ طَعَامُ مَسَاكِينَ أَوْ عَدْلُ ذَلِكَ صِيَامًا لِيَذُوقَ وَبَالَ أَمْرِهِ عَفَا اللَّهُ عَمَّا سَلَفَ وَمَنْ عَادَ فَيَنتَقِمُ اللَّهُ مِنْهُ وَاللَّهُ عَزِيزٌ ذُو انتِقَامٍ

“O ju që besuat! Mos e mbytni gjahun, duke qenë në ihram. E kush e mbyt atë me qëllim, atëherë dënimi është therja e një kafshe shtëpiake të ngjashme me atë (të egrën) që e ka mbytur. Për këtë çështje vendosin dy njerëz të drejtë nga mesi juaj, duke bërë ata kurban për Qabe ose (dënimi është) duke ushqyer të varfër apo duke agjëruar për ta shijuar të keqen e punës së tij. Allahu ka falur të kaluarën. E kush bën përsëri (gabimin), Allahu e dënon ashpër. Allahu mbizotëron (çështjet), hakmerret (me dënim)”. (El-Maide, 95)

Ibën Kethiri ka thënë: “Shumica mendojnë se përsa i përket dënimit, nuk ka dallim ndërmjet atij që vret me paramendim një kafshë të egër dhe atij që e bën pa dashje”.

Ndërsa Ez-Zuhri ka thënë: “Kurani ka caktuar dënim vetëm për vrasësin më qëllim të kafshës së egër, ndërsa suneti përfshin dhe ata që vrasin në harresë”.

Me fjalë të tjera, Kurani cakton një dënim për vrasësin me dashje për mëkatin e tij, siç e tregojnë fjalët e Allahut: “…për ta shijuar të keqen e punës së tij”.

Suneti i Profetit (a.s.) dhe gjykimet e sahabëve të tij tregojnë se ai që vret një kafshë të egër gabimisht, duhet të ketë njëfarë ndëshkimi. Vrasja e një kafshe të egër është një vepër dëmtuese dhe si rrjedhim, me dashje apo pa dashje, bën pak dallim, edhe pse vrasësi me paramendim është fajtor se ka bërë mëkat, kurse ai që vret gabimisht nuk ka kryer ndonjë faj.

Në “El-Mustava” thuhet: “Sipas mendimit të Ebu Hanifes, vargu: “E kush e mbyt atë me qëllim, atëherë dënimi është therja e një kafshe shtëpiake të ngjashme me atë (të egrën) që e ka mbytur”, do të thotë se ai që vret një kafshë të egër, duhet ta kompensojë duke therur diçka të ngjashme ose të barazvlefshme në çmim, gjë që duhet të vendoset nga dy njerëz të drejtë. Ajo mund të jetë kafshë shtëpiake që është sjellë në Qabe për ta bërë kurban. Përndryshe ai duhet të ushqejë nevojtarët”.

Sipas mendimit të Shafiut, do të thotë se: “Kushdo që vret një kafshë të egër kur ka veshjen e haxhit, duhet të zhdëmtojë për veprimin e tij duke bërë një kurban të ngjashëm në pamje dhe formë dhe dy njerëz të drejtë duhet të sigurohen se ajo është e barazvlefshme në vlerë me kafshën e egër të vrarë. Ai duhet ose të dëmshpërblejë ose të agjërojë për një numër të barazvlefshëm ditësh”.

Disa shembuj të mëparshëm nga Umeri dhe brezat pasues

Abdul Malik ibën Kureir transmeton nga Muhamed ibën Sirini se një burrë shkoi te Umer ibën El-Hatabi dhe i tha: “Unë me një shokun tim ndoqëm një kafshë të egër, ndërkohë që kishim veshur rrobën e haxhit. Vramë një drenushë. Cili është dënimi ynë?” Umeri i thirri një burri pranë tij: “Eja! Unë dhe ti duhet të gjykojmë së bashku”. Pastaj ai dha vendimin e tij dhe i tha burrit të bënte kurban një dhi për ta kompensuar”. Burri u largua duke thënë: “Ky është prijësi i besimtarëve, i cili s’mund të japë një gjykim në lidhje me vrasjen e një drenushe?!” Umeri e dëgjoi vërejtjen e burrit, e thirri të kthehej dhe e pyeti: “A e ke lexuar Suren El-Maide?” Burri tha: “Jo!” Umeri e pyeti më tej: “A e njeh këtë burrë që mori pjesë në gjykim me mua?” Burri i tha “Jo!” Umeri tha: “Sikur të më kishe thënë se e kishe lexuar Suren El Maide, do të kisha rrahur”. Pastaj, ai shtoi: “Allahu i Madhëruar, thotë në Librin e Tij: “E kush e mbyt atë me qëllim, atëherë dënimi është therja e një kafshe shtëpiake të ngjashme me atë (të egrën) që e ka mbytur. Për këtë çështje vendosin dy njerëz të drejtë nga mesi juaj”. Ky burrë që gjykoi bashkë me mua është Abdurrahman ibën Aufi”.[162]

Brezat e hershëm të dijetarëve muslimanë jepnin vendime që një deve të therej për një struc, një lopë për një zebër, dre ose drenushë dhe në mënyrë të ngjashme një dele për një ketër apo një pëllumb, turtull, thëllëzë mali dhe disa zogj të tjerë. Një dash do të therej për një hienë, një dhi për një drenushë, një dhi mbi katërmuajshe për një lepur, një kec për një dhelpër, dhe një dhi katërmuajshe duhet të therej pët vrasjen e një jerboje (brejtës i shkretëtirës i ngjashëm me miun).

Kur dikush nuk është në gjendje të shlyejë dëmin

Seid ibën Mensuri transmeton se Ibën Abasi ka komentuar fjalët e Allahut: “…dënimi është therja i një kafshe shtëpiake…” dhe ka thënë: “Nëse një muhrim vret një kafshë, duhet të bëhet një vlerësim dhe pastaj ai duhet të bëjë një kompensim. Nëse ai ka një kafshë të një vlere të barazvlefshme me atë të kafshës së egër, ai duhet ta therë atë dhe mishin e saj ta japë për bamirësi, por nëse nuk ka një kafshë të kësaj vlere, ai duhet të llogarisë vlerën e kafshës së egër dhe të shpërndajë ushqim në atë sasi. Në rast se nuk ka para për këtë, atëherë duhet të agjërojë një ditë për çdo gjysëm sa’a ushqim. Nëse një muhrim vret një kafshë të egër, ai duhet të therë një kafshë të ngjashme sipas gjykimit të dy burrave të drejtë. Nëse vret një drenushë ose kafshë të ngjashme me të, duhet të therë një dele në Mekë. Nëse nuk mund të blejë një dele, atëherë duhet të ushqejë gjashtë të varfër, dhe nëse nuk mund ta përballojë këtë, atëherë duhet të agjërojë tri ditë. Nëse vritet një dre i rritur ose një kafshë e ngjashme me të, duhet të theret një lopë, ndryshe duhet të ushqehen njëzet nevojtarë ose të agjërohet për njëzet ditë. Nëse një struc, zebër ose një kafshë e ngjashme me to vritet, personi duhet të bëjë kurban një deve e nëse nuk ka mundësi duhet të ushqejë 30 të varfër e nëse nuk ka mundësi, atëherë duhet të agjërojë tridhjetë ditë”. Kjo është transmetuar nga Ibën Ebi Hatimi dhe Ibën Xheriri. Gjithashtu, ata i shtuan këtyre fjalëve: “Ushqimi i dhënë nevojtarëve duhet të jetë i mfaftueshëm për të shuar urinë e tyre”.[163]

Si të ushqesh të varfërit dhe të agjërosh?

Maliku ka thënë: “Gjëja më e mirë që kam dëgjuar në lidhje me këtë çështje është se duhet të llogaritet çmimi i kafshës së egër ose ushqimi që duhet të blihet me atë shumë. Pastaj, vrasësi duhet t’i japë çdo nevojtari një mud ushqim ose përndryshe duhet të agjërojë një numër të njëjtë ditësh, një ditë për çdo mud (ushqimi). Ai duhet të llogarisë numrin e nevojtarëve që duhet të ushqejë. Ai duhet të agjërojë dhjetë ditë, nëse me atë vlerë mund të ushqeheshin dhjetë të varfër, të agjërojë njëzet ditë nëse me atë sasi do të mund të ushqeheshin njëzet njerëz e kështu me radhë, sado që të jetë numri, madje gjashtëdhjetë e lart”.

Pjesëmarrja e shumë vetave në vrasjen e një kafshe gjahu

Nëse një grup njerëzish që merr pjesë në vrasjen e një kafshe të egër me qëllim, ata duhet të paguajnë vetëm një dëmshpërblim, sepse Allahu thotë: “…dënimi është therja e një kafshe shtëpiake…”

Ibën Umeri u pyet për një grup njerëzish, që kishin vrarë së bashku një hienë në kohën kur ishin në gjendjen e ihramit dhe ai u tha: “Therni një dash!”. Ata e pyetën: “Duhet të therim një dash për secilin person të grupit?” Ai tha: “Jo! Therni vetëm një dash në emër të të gjithëve!”[164]

Vrasja e një kafshe të egër dhe prerja e pemëve brenda rrethinave të shenjta

Është e ndaluar si për muhrimin dhe për atë që nuk është muhrim të vrasë kafshë të egra në Rrethinat e Shenjta të Haramit ose t’i frikësojë apo të presë aty pemët që nuk janë të mbjella nga njerëzit, bimët e njoma, përfshirë gjembaçët, me përjashtim të bimëve të quajtura idh’hir dhe sana, të cilat mund të priten, këputen apo të shkulen.

Ibën Abasi transmeton se në ditën e çlirimit të Mekës, Profeti (a.s.) tha: “Me të vërtetë, ky është një Qytet i Shenjtë, gjembat dhe bimët e tij nuk duhet të shkulen, kafshët e egra të tij nuk duhet të frikësohen dhe askush nuk lejohet të marrë sendet e humbura, vetëm nëse e njeh zotëruesin (më qëllim që t’ia kthejë atij)”. Abasi ka thënë: “Përveç (bimës) idh’hir”, ngase ajo i nevojitet farkëtarit dhe shtëpive tona”. Profeti (a.s.) e përjashtoi këtë bimë, duke thënë: “Përveç idh’hir.”[165] Transmeton Buhariu.

Sheukani ka cituar Kurtubiun dhe ka thënë: “Juristët mendojnë se pemët që ndalohet të priten janë pemët e egra ose bimët që nuk janë mbjellë apo rritur nga njerëzit. Përsa u përket pemëve të kultivuara nga njerëzit, dijetarët kanë mendime të ndryshme. Shumica e tyre mendojnë se është e lejueshme që të priten pemët e rritura nga njerëzit”.

Shafiu ka thënë: “Prerja e çfarëdo peme ose bime është e dënueshme”. Po ashtu, Ibën Kudame ka të njëjtën pikëpamje.Gjithashtu, ka mendime të ndryshme mbi ndëshkimin për prerjen e llojit të parë të pemëve. Maliku mendon se nuk ka dënim për të, ndonëse ai që e bën këtë ka kryer një mëkat. Atau shpreh mendimin e tij dhe thotë: “Një person i tillë duhet të kërkojë falje nga Allahu”.

Ebu Hanife është i mendimit se një person i tillë duhet të aplikojë shlyerjen, duke bërë kurban një kafshë të barazvlefshme në vlerë me dëmin e shkaktuar.

Përkitazi me këtë, Shafiu ka thënë: “Për prerjen e një peme të madhe, duhet që për shlyerje të bëhet kurban një lopë dhe për një pemë më të vogël një dele”.

Megjithatë, dijetarët bëjnë një përjashtim për përdorimin e degëve të thyera, pemëve apo gjetheve të rëna. Përdorimi i tyre është i lejueshëm. Ibën Kudame thotë: “Ka mendime të njëjta mbi lejueshmërinë e përdorimit të barërave, luleve, barit dhe bimëve të njoma të rritura nga njerëzit brenda rrethinave të shenjta të Haramit”.

Autori i “El Raudah El Nadije” thotë: “Banorët e Haramit, që nuk janë në gjendjen e ihramit bëjnë mëkat, por nuk dënohen për vrasjen e një kafshe të egër ose prerjen e një peme brenda rrethinave të shenjta. Sa për ata që janë në gjendjen e ihramit, ata duhet të paguajnë dënimin e caktuar nga Allahu për vrasjen e një kafshe të egër. Por, për prerjen e një peme në Mekë ata nuk marrin dënim, sepse në këtë drejtim nuk ka prova të forta sa duhet.

Hadithi që thotë: “Nëse dikush pret një pemë të madhe, që në rrënjë, ai duhet të therë një lopë si dënim”[166], nuk është i saktë. Ato që janë treguar nga dijetarët e hershëm dhe opinionet e tyre mbi këtë çështje nuk mund të merren më vete si vendimtare”.

Autori vazhdon: “Shkurt, nuk ka lidhje ndërmjet ndalimit të vrasjes së kafshëve të egra e prerjes së pemëve dhe detyrimit të shpagimit ose dhënies së një sasie të barazvlefshme në vlerë si dëmshpërblim. Megjithatë, ndalimi është i qartë nga çfarë nuk është e lejuar. Dënimi ose vlera e barazvlefshme mund të zbatohen vetëm nëse ka argumente të qarta për ta vërtetuar atë. Por, prova e vetme që ne kemi mbi këtë çështje është në fjalët e Allahut: “لاَتَقْتُلُوا الصَّيْدَ وَأَنْتُمْ حُرُمٌ” “… mos e mbytni gjahun, duke qenë në ihram…” Në këtë varg, dënimi juaj është përmendur dhe asgjë tjetër nuk është e rëndësishme apo e detyrueshme.

Rrethinat e shenjta të Mekës (Harami i Mekës)

Rrethinat e shenjta përfshijnë zonën përreth Mekës, të shënuar me gurë një metër të lartë, në të gjitha rrugët që të çojnë apo të nxjerrin nga Meka.

Në anën veriore, Harami i Mekës shtrihet deri në Tenim, gjashtë kilometra nga Xhamia e Shenjtë dhe nga ana jugore për në Edah, dymbëdhjetë kilometra nga Meka. Nga ana lindore, gjashtëmbëdhjetë kilometra larg, shtrihet El-Xhi’rana, ndërsa në kufirin verilindor shtrihet lugina Nahleh, e cila është katërmbëdhjetë kilometra nga Meka. Në kufirin perëndimor shtrihet Shumejsi,[167] pesëmbëdhjetë kilometra larg Mekës.

Muhibudin Et-Tabari transmeton nga Zuhri e ky nga Ubejdullah ibën Abdullah ibën Utba se Profeti Ibrahim (alejhi selam) vendosi shenjues për Rrethinat e Shenjta siç iu treguan nga Xhebraili (alejhi selam). Këta shenjues nuk u prekën deri në kohën e Kusait, i cili i ripërtëriti.

Më pas, Profeti (a.s.) në vitin e çlirimit të Mekës, dërgoi Temim ibën Usejd El-Huzain t’i përtërinte. Më vonë, Umeri caktoi katër burra nga Kurejshët: Muhrama ibën Neufel, Seid ibën Jerbu’a, Huejteb ibën Abdul Uzza dhe Ez’har ibën Abdu-Auf për të përtërirë këta shenjues. Në vijim, së pari Muavija dhe më pas Abdul-Maliku i rirregulluan ato.

Rrethinat e shenjta të Medinës (Harami i Medinës)

Ashtu si në rastin e Haramit të Mekës, vrasja e kafshëve të egra dhe prerja e pemëve është e ndaluar dhe në rrethinat e sëëhenjta të Medinës. Xhabir ibën Abdullah transmeton se i Dërguari i Allahut (paqja qoftë mbi të) ka thënë: “Ibrahimi (alejhi selam) e bëri Mekën Haram (të shenjtë) dhe unë e shpall Medinën dhe çfarë shtrihet ndërmjet dy brezave malorë me gurë të zinj është Haram. As edhe një kafshë (brenda kësaj zone) nuk duhet të vritet e as edhe një edah[168] nuk duhet të pritet”.[169] Transmeton Muslimi.

Aliu (r.a.) transmeton në lidhje me Medinën, se Profeti (alejhi selam) ka thënë: “Bimët e saj nuk duhet të shkulen, kafshët e egra aty nuk duhet të frikësohen, sendet e humbura nuk duhet të merren veçse prej dikujt që bën një lajmërim për të gjetur pronarin e as nuk duhet të mbahen me vete armë për të luftuar aty. Pemët e saj nuk duhet të priten, përveçse kur (është e nevojshme të) ushqehen devetë”.[170] Transmeton Ahmedi dhe Ebu Daudi.

Buhariu dhe Muslimi transmetojnë se Profeti (a.s.) ka thënë: “Medina është Haram (e shenjtë) dhe Rrethinat e saj të Shenjta shtrihen që nga Iri[171] deri në Theur”.[172]

Një tjetër hadith i pranuar është transmetuar nga Ebu Hurejra, i cili tregon se Profeti (a.s.) e shpalli të shenjtë zonën midis dy brezave kodrinorë me gurë të zinj të Medinës dhe pastaj i zgjeroi deri në një rreze prej dymbëdhjetë milje rreth saj.[173]

Profeti (a.s.) i lejoi banorët e Medinës t’i prisnin pemët për të bërë plugje, qerre, vegla dhe pajisje të tjera të nevojshme. Gjithashtu, ai i lejoi ata të korrnin barin për të ushqyer kafshët.

Ahmedi transmeton nga Xhabir ibën Abdullahu se Profeti (a.s.) ka thënë: “Zona ndërmjet dy brezave kodrinorë me gurë të zinj të Medinës është Haram (vend i shenjtë). Asnjë pemë nuk duhet të pritet (brenda kësaj zone), përveçse për t’u përdorur si tagji për kafshët”.[174]

Në dallim nga kjo, banorët e Mekës, që kanë rezerva të mjaftueshme për ushqimin e kafshëve të tyre, nuk u lejohet të presin edhe bar për të ushqyer ato. Banorët e Medinës nuk i plotësojnë nevojat e tyre dhe prandaj janë të detyruar të përdorin drurët dhe barin.

Por vrasja e kafshëve të egra ose prerja e pemëve në vendin e shenjtë të Medinës nuk dënohet dhe as kërkohet ndonjë dëmshpërblim, megjithëse një veprim i tillë është mëkat.

Enesi transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Medina është një vend i shenjtë që nga ky e ai vend e deri në këtë e atë vend dhe (brenda kësaj zone) pemët nuk duhet të priten e as nuk duhet të kryhet ndonjë vepër (e ndaluar). Kushdo që vepron kështu, mbi të do të bjerë mallkimi i Allahut, engjëjve të Tij dhe krejt njerëzimit”.[175] Transmeton Buhariu.

Është e lejueshme të merren dhe të përdoren degët e një peme të rënë brenda këtij vendi të shenjtë. Sead ibën Ebi Vekasi transmeton se, ndërsa ishte rrugës për në shtëpinë e tij në Akik, ai pa një rob duke prerë një pemë ose duke e goditur e shkundur atë, që t’i binin gjethet. Seadi ia mori gjithçka që ai kishte mbledhur. Pronarët e robit shkuan te Seadi dhe i kërkuan t’u kthente ato që ky i kishte marrë robit të tyre. Seadi u tha: “Mos e dhëntë Allahu që të kthej diçka, të cilën i Dërguari i Allahut ma ka dhënë si dhuratë”. Dhe kështu ai nuk pranoi t’ua kthente.[176] Transmeton Muslimi.

Lidhur me këtë, Profeti (a.s.) ka thënë: “Nëse shihni ndonjë që gjuan diçka brenda kufijve të shenjtë të Medinës, ju mund t’ia merrni”.[177] Transmeton Ebu Daudi dhe Hakimi, i cili e konsideron këtë hadith të vërtetë.

A ka ndonjë vend tjetër të shenjtë veç Mekës dhe Medinës?

Ibën Tejmije ka thënë: “Nuk ka asnjë vend tjetër të shenjtë në të gjithë botën përveç këtyre të dyjave, madje as Xhamia El-Aksa në Jeruzalem dhe as ndonjë tjetër nuk është, edhe pse disa të paditur i quajnë Haram El-Makdis dhe Haram El-Khalil. Me miratim të përgjithshëm Harami i Mekës është i vetmi Haram (vend i shenjtë). Megjithatë, shumica e dijetarëve mendojnë se Medina është gjithashtu një vend i shenjtë, siç përmendet në hadithin mbi këtë temë.

Dijetarët muslimanë nuk pajtohen në lidhje me një vend të tretë të shenjtë, përveç vendit të quajtur Uxha, një luginë në Taif, dhe nuk e mbajnë atë për vend të shenjtë. Disa thonë që po[178], por shumica e dijetarëve janë të mendimit se ai nuk është haram.

Vlera e Mekës mbi Medinën

Shumica e dijetarëve mendojnë se Meka është më e vlefshme se Medina.

Abdullah ibën Adi ibën El-Hamra transmeton se ka dëgjuar Pejgamberin (a.s.) të thotë: “Për Allahun! Ti (o Mekë) je më e mira e tokave të Allahut dhe më e dashura për Të. Sikur të mos isha përzënë prej teje, unë nuk do të isha larguar kurrë”.[179] Transmeton Ahmedi, Ibën Maxhe dhe Tirmidhiu. Ky i fundit e vlerëson si të vërtetë.

Po ashtu, Ibën Abasi ka thënë: “I Dërguari i Allahut iu drejtua Mekës duke thënë: “Sa vend i bukur je! Ti je vendi më i dashur për mua! Nëse populli im nuk do të më kishte përzënë prej teje, unë kurrë nuk do të isha larguar (prej këtu) për të jetuar diku tjetër”.[180] Transmeton Tirmidhiu dhe e quan hadith të vërtetë.

Hyrja në Mekë pa ihram

Dikush mund të hyjë në Mekë pa veshur rrobën e ihramit, nëse nuk ka për qëllim të kryejë haxhin apo umrën. Ky mund të jetë një vizitor i shpeshtë i Mekës si p.sh.: një druvar, një kositës bari, një ujëbartës, një gjuetar etj. Ky mund të jetë edhe një vizitor jo i shpeshtë si p.sh.: një tregtar apo një vizitor. Pavarësisht nëse mund të hyjnë në të me ndjenjën e sigurisë apo frikës, të gjithë ata mund të hyjnë në Mekë pa ihram, nëse nuk kanë për qëllim të kryejnë haxhin apo umren. Ky është mendimi i Shafiut, i cili nga të dyja pikëpamjet e tij është më i sakti dhe i mbështetur gjithashtu edhe nga shokët e tij.

Muslimi transmeton se i Dërguari i Allahut hyri në Mekë i veshur me një çallmë të zezë dhe pa ihram.[181]

Po ashtu, tregohet se Ibën Umeri u kthye pasi kishte bërë një pjesë të rrugës dhe hyri në Mekë pa ihram.[182]

Ibën Shihabi dhe Ibën Hazmi mendojnë se hyrja në Mekë pa rrobën e ihramit është e lejueshme. Profeti (a.s.) caktoi shenjuesit (mikatet) rreth Mekës vetëm për ata që kishin për qëllim kryerjen e haxhit ose të umres. Veshja e ihramit nuk është e detyrueshme për ata që kalojnë shenjuesit, nëse nuk kanë për qëllim kryerjen e haxhit apo të umres. Allahu dhe Profeti i Tij (alejhi selam) nuk e ndaluan hyrjen në Mekë pa ihram. Të ngulësh këmbë për këtë do të thotë që të detyrosh njerëzit për diçka që nuk e detyron Sheriati.

Veprime të pëlqyeshme për ata që hyjnë në Mekë dhe Xhaminë e Shenjtë

Është e pëlqyeshme për ata që kanë për qëllim të vizitojnë Mekën të veprojnë si më poshtë:

1- Të bëjnë banjë. Transmetohet se Ibën Umeri lahej përpara se të hynte në Mekë.

2- Të kalojnë natën në Dhi Tuva, një luginë në drejtim të El-Zahirit. Profeti (a.s.) e kalonte natën atje. Nafiu tregon se Ibën Umeri bënte të njëjtën gjë.[183] Transmeton Buhariu dhe Muslimi.

3- Të hyjnë në Mekë nga kodra e sipërme e quajtur “Keda”. Profeti (a.s.) hyri në Mekë nga drejtimi i El-Mu’alasë.[184] Kushdo që është në gjendje në ndjekë rrugën e tij, duhet ta bëjë, por nuk është mëkat nëse nuk e bën një gjë të tillë.

4- Të nxitojë për te Xhamia e Shenjtë sapo t’i lërë sendet vetjake në një vend të sigurt. Në Xhaminë e Shenjtë duhet të hyhet nga porta e njohur si Porta Beni Shejbe – Babus-Selam – dhe të thotë me përulje dhe sinqeritet: “E‘udhu bilahil adhim ue bi uaxhihi el-kerim, ue sultanihil kadim minesh-shejtani rraxhim.[185] Bismil-lah, All-llahumme sal-li ala Muhammedin ue alihi ue selim. All-llahumme igfir li dhunubi ueftah li ebuabe rahmetike” [186] (Unë kërkoj strehim te Allahu i Madhëruar, kërkoj strehim te Ai, në Nderin dhe Lavdinë e Tij të Përjetshme, në Pushtetin e Pafund, prej djallit të mallkuar. O Allah! Bekoje Muhamedin dhe Familjen e Muhamedit! O Allah! M’i fal mëkatet dhe hapi dyert e mëshirës për mua!)”

5- Të ngrejë duart lart me të parë Qaben, të lutet dhe të thotë: “All-llahumme zid hadhel bejte teshrifen ue teadhimen ue tekrimen ue mehabeten, ue zid men sherrefehu ue kerramehu mimen haxhehu eu iatemerahu teshrifen ue tekrimen ue teadhimen ua birran!”[187] (O Allah! Shtoja nderin, dinjitetin dhe respektin kësaj Shtëpie dhe jepu të gjithë atyre që vijnë te ajo për haxhin ose umrën nder, dinjitet, respekt dhe ndershmëri). Dhe shtohet: “All-llahumme entes-selam, ue minkes-salam, Fehajjina rabbena bi-selam!”[188] (O Allah! Ti je Paqja, prej Teje vjen Paqja. O Allah! Jepna Paqe!)”

6- Pastaj drejtohen për te Guri i Zi dhe e puthin me qetësi. Nëse nuk është e mundur ta puthin, atëherë mund ta prekin me dorë dhe pastaj të puthin dorën dhe nëse as kjo nuk është e mundur, atëherë thjesht tregojnë me dorë drejt tij.

7- Pastaj fillojnë tavafin (rrethrrotullimin) duke filluar që nga Guri i Zi.

8- Nuk duhet të kryhet falja e përshëndetjes së Xhamisë së Shenjtë, pasi vetë tavafi i Qabes është përshëndetje për Xhaminë e Shenjtë. Megjithatë, nëse është koha për faljet e përditshme të urdhëruara, atëherë duhet të falen me xhematin.

Profeti (a.s.) ka thënë: “Kur falet një namaz farz, atëherë asnjë lloj faljeje tjetër përveç saj nuk është e vlefshme”.[189]

Në mënyrë të ngjashme, nëse dikush ka frikë se mos humbet namazin farz, atëherë ai duhet ta falë atë para çdo gjëje tjetër.

Tavafi – rrotullimi rreth Qabes

Kryerja e Tavafit

1) Haxhiu duhet ta fillojë Tavafin (rrethrrotullimin) me shpatullën e djathtë të zbuluar duke e patur Qaben në anën e majtë dhe kur të jetë afër Gurit të Zi, ta puthë atë, nëse është e mundur ose ta prekë me dorë apo të tregojë me gisht në drejtim të tij duke thënë: “Bismil-lahi ue All-llahu ekber, All-llahumme imanen bike ue tasdikan bikitabike ue uefa’en bi ahdike, Ua ittiba’en li sunnetin-nebijji sal-Allahu alejhi ue sel-lem” [190] (Në emër të Allahut. Allahu është më i Madhi. O Allah! E filloj këtë tavaf me besim te Ti, duke pohuar të vërtetën në Librin Tënd, duke përmbushur premtimin tim me Ty dhe duke ndjekur shembullin e Profetit a.s.).

2) Ecja me vrap të lehtë gjatë tri xhirove të para rreth Qabes është e preferueshme. Pelegrini duhet të ecë shpejt, të rrijë sa më afër Qabes që të jetë e mundur dhe të bëjë hapa të shkurtër. Në katër xhirot e tjera duhet të ecë me hap normal. Nëse nuk është në gjendje të vrapojë lehtë apo t’i afrohet Qabes, për shkak të numrit të madh të njerëzve atje, ai mund ta kryejë tafavin në atë mënyrë që është e mundur.

Gjithashtu, preferohet të preket Këndi (Qoshja) i Jemenit (Er-Ruknul Jemani) dhe po ashtu, nëse është e mundur, preferohet të puthet apo të preket edhe Guri i Zi në secilën nga shtatë xhirot e tavafit.

3) Gjithashtu, preferohet që të përmendet Allahu dhe t’i bëhen lutje sa më shumë që të jetë e mundur. Për këtë qëllim, haxhiu mund të zgjedhë çfarëdolloj lutjeje që dëshiron, pa u kufizuar apo përsëritur atë që thonë të tjerët që ndodhen afër tij. Nuk ka asnjë lutje të përcaktuar për këtë qëllim. Lutjet që disa i marrin si të veçanta për xhiro të ndryshme të tavafit nuk kanë asnjë vlefshmëri. Asnjë prej këtyre lutjeve nuk është transmetuar nga Profeti (a.s.). Haxhiu duhet të lutet për veten, për familjen dhe vëllezërit e tij muslimanë për çfarëdo të mire në këtë jetë e në botën tjetër.

Disa nga lutjet e transmetuara në lidhje me këtë jepen më poshtë:

a- Kur ishte përballë Gurit të Zi, Profeti (a.s.) thoshte:

“Allahumme imanen bike ue tasdikan bikitabike, ue uefa’en bi ahdike ue ittiba’an li sunneti nebijjike, bismil-lahi ue Allahu ekber”[191]

(O Allah! E filloj këtë tavaf me besim te Ti, duke pohuar të vërtetën në Librin Tënd, duke përmbushur premtimin tim me Ty dhe duke ndjekur shembullin e profetit Tënd. Në emër të Allahut! Allahu është më i Madhi!)

b- Në fillim të tavafit, haxhiu duhet të thotë:

“Subhane Allah uel hamdu lil-lahi, ue la ilahe il-Allahu ue Allahu akber, ue la haule ue la kuvete il-la bil-lah”.[192] Transmeton Ibën Maxhe.

“Lavdia i takon vetëm Zotit. I gjithë falënderimi i takon Allahut, nuk ka zot tjetër përveç Tij dhe Ai është më i Madhi. Nuk ka asnjë forcë e asnjë pushtet pa lejen e Allahut”.

[[

c- Me të mbërritur te këndi i Jemenit, duhet thënë:

“Rabbena atina fid dunja haseneten, ua fil akhireti haseneten, ua kina adhaben-nar!” [193]

(Zoti ynë! Na jep të mira në këtë botë dhe në botën tjetër dhe na shpëto nga ndëshkimi i zjarrit!) Transmeton Ebu Daudi dhe Shafiu prej Profetit (a.s.).

d- Shafiu ka thënë: “Mua më pëlqen që një pelegrin të thotë “Allahu Ekber” çdo herë që e kalon Gurin e Zi, e ndërsa shkon me vrap të lehtë duhet të lutet duke thënë:

“Allahumme ixh’alhu haxhen mebruran, ua dhenben magfuran ua sea’jen meshkuran”

(O Allah! Le të jetë ky një haxh i pranuar, me mëkate të falura dhe një përpjekje e vlerësuar mirë”. Gjatë secilës xhiro të tavafit duhet të thuhet:

“Rabbigfir uerham ua’afu amma ta‘lem, ue entel eazzul ekram, Allahumme atina fid dunja haseneten ua fil akhireti haseneten ue kina adhaben-nar!”[194]

(O Zoti im! Na fal dhe ki mëshirë për ne! Fali mëkatet tona që vetëm Ti i di, Ti je më i Nderuari dhe më Madhështori. O Allah! Jepna të mira në këtë botë dhe të mira në botën tjetër! Na mbro nga dënimi i zjarrit!)

Është transmetuar rreth Ibën Abasit se, ndërsa ai ishte duke ecur ndërmjet Këndit (Qoshes) të Jemenit dhe Gurit të Zi, thoshte:

“Allahumme kanni’ni bima razekteni, ue barik li fijhi uehluf alejje kul-le ga’ibetin bihajr!” Transmeton Seid ibën Mensuri dhe Hakimi.

(O Allah! Më bëj të ndihem i kënaqur me atë që me ke furnizuar. O Allah! Bekoje atë për mua! O Allah! Zëvendësoje çdo gjë që më mungon me diçka të mirë!).

Këndimi i Kuranit për atë që bën tavaf

Një person mund të lexojë Kuranin në kohën që kryen tavafin, sepse qëllimi i tavafit është të përkujtuarit e Allahut dhe Kurani është mënyra më e mirë për këtë. Aishja (r.a.) transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Tavafi rreth Shtëpisë së Allahut, ecja ndërmjet Safas dhe Merves dhe goditja e gurëve janë bërë për përmendjen e Allahut”.[195] Transmeton Ebu Daudi dhe Tirmidhiu, i cili e vlerëson hasen-sahih.

Vlera e Tavafit

Ibën Abasi transmeton se i Dërguari i Allahut, Muhamedi (a.s.) ka thënë: “çdo ditë Allahu zbret njëqind e njëzet pjesë të mëshirës së Tij për robërit e Tij që kryejnë haxhin. Gjashtëdhjetë prej tyre janë të përcaktuara për njerëzit që kryejnë tavafin, dyzet për ata që falen atje dhe njëzet për ata që shohin (Qaben)”.[196] Transmeton Bejhakiu me varg të besueshëm transmetuesish.

4) Kur kryen tavafin, haxhiu duhet të falë dy rekate namaz në Vendqëndrimin e Ibrahimit, duke recituar vargun kuranor:

وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقَامِ إِبْرَاهِيمَ مُصَلًّى

“Pranojeni për vendfaljeje vendin ku qëndroi Ibrahimi!” (El-Bekare, 125). Me këtë përfundon edhe tavafi.

Ky tavaf është quajtur Tavafi Kudum (Rrethrrotullimi i Mbërritjes), nëse haxhiu ka bërë nijet të kryejë vetëm haxhin (ifrad). Përndryshe, ai quhet Tavaf Tahije (Rrethrrotullimi i Përshëndetjes ose Tavafud-Duhul (Rrethrrotullimi i Hyrjes). Ky nuk është as një kusht i rëndësishëm as një detyrim. Për një pelegrin që kryen Haxhin Temettu’ (duke ndërthurur haxhin dhe umren me një pushim në mes) ose që kryen Haxhin Kiran (duke ndërthurur haxhin dhe umren pa pushim në mes), është Tavaf el Umra (Rrethrrotullimi i Umrës) dhe pasi ta këtë kryer atë, haxhiu nuk ka nevojë të kryejë Tavafu et-Tahije ose Tavaful-Kudum. Megjithatë, ky haxhi duhet ta përfundojë umren duke bërë sa’jin (shtatë xhiro ecje) ndërmjet kodrave të Safas dhe Merves.

Llojet e Tavafit

Tavafu el-Kudum (Rrethrrotullimi i Mbërritjes).
Tavafu el Ifada (Kthimi nga Rrethrrotullimi i Minas)
Tavafu el Veda (Rrethrrotullimi i Lamtumirës)
Tavafu el Tetavu (Rrethrrotullimi vullnetar)

Haxhiu duhet ta shfrytëzojë plotësisht qëndrimin në Mekë duke kryer sa më shumë që të jetë e mundur tavafe dhe namaze vullnetare në Xhaminë e Shenjtë. Një namaz në të është më i vlefshëm se njëqind mijë të tillë në çdo xhami tjetër. Në një tavaf vullnetar, haxhiu nuk mund ta mbajë shpatullën e zbuluar dhe të ecë me vrap të lehtë. Ndryshe nga xhamitë e tjera, në të cilat ata që hyjnë në to falin dy rekate namaz si përshëndetje për xhaminë, me të hyrë në Xhaminë e Shenjtë, është sunet që të kryhet një tavaf rreth Qabes si përshëndetje për Xhaminë e Shenjtë.

Parakushtet e Tavafit

1) Pastrimi prej të gjitha papastërtive të mëdha (xhunubllëkut) e të vogla (marrja e abdesit pas kryerjes së nevojave, daljes së gazrave, etj.).[197]

Ibën Abasi transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Tavafi është njësoj si namaz, por Allahu i Madhëruar e ka bërë të lejueshëm për atë (që kryen tavafin) të flasë. Kështu, kushdo që flet (kur është duke kryer tavafin) duhet të thotë vetëm gjëra të mira”.[198] Transmeton Tirmidhiu dhe Darakutni. Është transmetuar gjithashtu nga Hakimi, Ibën Huzejme dhe Ibën Sekeni si një hadith i besueshëm.

Aishja transmeton se Profeti (a.s.) njëherë hyri në shtëpinë e saj dhe e gjeti duke qarë. E pyeti: “A të kanë nisur rrjedhjet e tua të përmuajshme?” (d.m.th. ti po qan sepse je me menstruacione). Ajo iu përgjigj: “Po”. Pastaj Profeti (a.s.) i tha: “Kjo është një gjë e shkruar nga Allahu i Madhëruar për të gjitha bijat e Ademit. Ti duhet t’i kryesh të gjitha ritet e haxhit, përveç tavafit, të cilin duhet ta kryesh pasi të pastrohesh”.[199] Transmeton Muslimi.

Gjithashtu, Aishja (r.a.) ka thënë: “Gjëja e parë që bëri Profeti (a.s.) me të mbërritur në Mekë ishte marrja e abdesit dhe më pas tavafi rreth Qabes”.[200] Transmeton Buhari dhe Muslimi.

Ndër dijetarët pranohet përgjithësisht se, nëse një person vuan nga një sëmundje, e cila bën që ai të jetë në mënyrë të vazhdueshme i papastër fizikisht, si p.sh.: rrjedhja e urinës ose gjakrrjedhja e vazhdueshme si në rastin e gruas me menstruacione, haxhiu mund ta kryejë tavafin pa u dënuar për këtë dhe pa patur nevojë të bëjë ndonjë kompensim.

Maliku transmeton se një grua shkoi te Abdullah ibën Umeri për t’i marrë një fetva dhe i tha: “Shkova në Xhaminë e Shenjtë për të kryer tavafin, por kur arrita te dera e xhamisë filloi të më rridhte gjak. Kështu që u largova dhe prita derisa u pastrova, dhe pastaj u ktheva te Xhamia e Shenjtë. Por përsëri, kur arrita te dera e xhamisë, më filloi gjakrrjedhja. U largova dhe u riktheva kur isha e pastër. Por kur arrita te dera e xhamisë më filloi prapë gjakrrjedhja. (çfarë duhet të bëj?) Ibën Umeri tha: “Ajo gjakderdhje është një shpërthim prej djallit. Ti duhet të lahesh, të vendosësh disa peceta në pjesët e tua intime dhe pastaj kryej tavafin tënd”.[201]

2) Mbulimi i Auretit[202] (pjesëve intime)

Ebu Hurejra transmeton: “Gjatë haxhit[203] i Dërguari i Allahut caktoi Ebu Bekrin si udhëheqës. Ebu Bekri më dërgoi bashkë me një grup Ditën e Kurbanit për të bërë shpalljen se: “Asnjë idhujtar apo person i zhveshur nuk do të lejohet të kryejë tavaf rreth Qabes pas këtij viti”.[204] Transmeton Buhariu dhe Muslimi.

3) Haxhiu duhet t’i plotësojë të shtata xhirot rreth Qabes

Kështu, nëse dikush lë pa bërë qoftë dhe një hap të vetëm në një prej xhirove të tij, xhiroja nuk do të llogaritet. Nëse dikush ka dyshim përsa i përket numrit të xhirove që ka kryer, ai duhet të llogarisë numrin më të vogël për të qenë më i saktë dhe të plotësojë pastaj të shtata xhirot. Në rastet kur pelegrini plotëson tavafin dhe pastaj nuk e ndjen veten të sigurt për numrin e xhirove të kryera, ai nuk merr asnjë dënim dhe as nuk i kërkohet të bëjë ndonjë gjë për këtë.

4) Tavafi duhet të fillojë dhe të mbarojë te Guri i Zi.

5) Kur kryen tavafin, haxhiu duhet ta ketë Qaben në krah të majtë

Rrethrrotullimi duke patur Qaben nga e djathta është i pavlefshëm. Xhabiri ka transmetuar: “Kur i Dërguari i Allahut arriti në Mekë, shkoi te Guri i Zi, e puthi atë dhe pastaj eci nga e djathta e tij. Ai eci me vrap të lehtë tri xhirot e para dhe eci me hap në katër xhirot e mbetura”.[205] Transmeton Muslimi.

6) Tavafi duhet të kryhet jashtë Qabes dhe rretheqark saj

Kështu, nëse dikush do të ecte brenda Hixhrit[206], tavafi i tij nuk do të jetë i vlefshëm, sepse si Hixhri dhe Shadhirvani[207] janë pjesë të Qabes. Allahu na ka urdhëruar t’i vijmë përqark Qabes dhe jo brenda saj, duke thënë:

وَلْيَطَّوَّفُوا بِالْبَيْتِ الْعَتِيقِ

“…dhe le të sillen (bëjnë tavaf) rreth shtëpisë së lashtë”. (El-Haxh, 29). Megjithatë, është e pëlqyeshme që haxhiu të qëndrojë sa më afër Qabes, nëse e ka të lehtë.

7) Tavafi duhet të shoqërohet menjëherë nga sa’ji (ecja ndërmjet Safas dhe Merves). Kështu thotë Maliku dhe Ahmedi. Megjithatë, ndërmjet tyre mund të bëhet edhe një pushim i shkurtër. Gjithashtu, është e lejueshme dhe nuk përbën problem, nëse bëhet një ndërprerje më e gjatë për një arsye të vlefshme. Shkollat hanefite dhe ajo shafite mendojnë se një vazhdueshmëri (vijimësi) e tillë (e sa’jit menjëherë pas tavafit) është traditë e Profetit (a.s.). Në mënyrë të ngjashme, tavafi nuk bëhet i pavlefshëm nëse dikush e kryen atë pjesë-pjesë apo me ndërprerje të gjata në mes, madje edhe nëse kjo bëhet pa një arsye të vlefshme. Një person i tillë mund të vazhdojë xhirot e mbetura dhe të plotësojë tavafin.

Seid ibën Mensuri transmeton nga Humejd ibën Zejdi se ai ka thënë: “Kam parë Abdullah ibën Umerin të shkonte tri ose katër herë rreth Qabes dhe pastaj u ul për të pushuar, ndërkohë që shërbyesi i tij i bënte fresk. Më pas, ai rifilloi tavafin prej aty ku e kishte lënë.”[208]

Si shkolla hanefite, ashtu edhe ajo shafite mendojnë se, nëse haxhiu e prish abdesin gjatë tavafit, atëherë ai duhet të marrë sërish abdes dhe të vazhdojë tavafin për të plotësuar xhirot e mbetura, pavarësisht nga gjatësia e kohës së pushimit.

Transmetohet se njëherë Ibën Umeri dëgjoi ikametin në kohën kur ishte duke kryer tavafin. Ai e ndërpreu tavafin dhe fali namazin bashkë me xhematin. Pastaj ai e rinisi tavafin prej atje ku e kishte lënë.[209]

Është transmetuar se Atau të ketë dhënë një mendim në lidhje me një person, të cilit i duhej të ndërpriste tavafin me qëllim që të merrte pjesë në një namaz xhenazeje, duke thënë se ai person mund ta rifillojë tavafin dhe të plotësojë më vonë xhirot e mbetura.[210]

Sunetet e Tavafit

Është sunet që në tavaf të kryhen disa veprime në mënyrën që jepet më poshtë:

1) Duke u kthyer me fytyrë nga Guri i Zi në nisje të tavafit dhe duke shqiptuar ndërkohë një tekbir (Allahu Ekber), një tehlil (La ilahe il-Allah), ngritja e duarve ashtu siç ngrihen për namaz dhe nëse është e mundur prekja e tij me të dyja duart dhe puthja e tij qetësisht apo vendosja e njërës faqe mbi të. Ndryshe, haxhiu mund ta prekë atë me dorë dhe të puthë dorën e tij ose ta prekë me diçka dhe pastaj ta puthë atë dhe nëse kjo gjë nuk është e mundur, ai mundet thjesht të tregojë në drejtim të tij me një shkop, etj., siç përmendet në disa hadithe që jepen më poshtë:

Ibën Umeri ka thënë: “I Dërguari i Allahut u kthye me fytyrë nga Guri i Zi, e preku atë dhe pastaj vuri buzët mbi të dhe qau për një kohë të gjatë”. Gjithashtu, Umeri qau për një kohë të gjatë dhe Profeti (a.s.) i tha: “O Umer! Ky është vendi ku njeriu duhet të derdhë lotë”.[211] Transmeton Hakimi, i cili e konsideron me varg të besueshëm transmetuesish.

Është transmetuar nga Ibën Abasi se Umeri u përkul në drejtim të Gurit të Zi dhe tha: “Për Allah! Unë e di që ti je një gur i thjeshtë dhe nëse nuk do ta kisha parë Profetin (a.s.) duke të puthur dhe prekur, unë kurrë nuk do ta kisha bërë këtë gjë”. Pastaj ai citoi ajetin kuranor: “Ju me të vertetë keni te i Dërguari i Allahut një model të bukur (sjelljeje)”.[212] Kjo është transmetuar nga Ahmedi dhe të tjerë me fjalë paksa të ndryshme.

Nafiu ka thënë: “Kam parë Ibën Umerin duke prekur Gurin e Zi me dorë, pastaj ka puthur dorën e tij dhe ka thënë: “Qëkurse kam parë Profetin (a.s.) duke vepruar kështu, nuk e kam lënë kurrë pa e bërë këtë gjë”.[213] Transmeton Buhariu dhe Muslimi.

Suvejd ibën Gafleh ka thënë: “Kam parë Ibën Umerin duke e prekur Gurin e Zi dhe duke e puthur atë”. Më tej ai ka thënë: “Unë e di se Profeti (a.s.) ishte veçanërisht shumë i interesuar për këtë gjë”.[214] Transmeton Muslimi.

Ibën Umeri transmeton se Pejgamberi (a.s.) shkonte në Qabe, prekte Gurin e Zi dhe pastaj thoshte: “Bismil-lahi ua Allahu Ekber (Në emër të Allahut, se Ai është më i Madhi).[215] Transmeton Ahmedi.

Muslimi ka transmetuar nga Ebu Tufejli, se ky i fundit ka thënë: “Unë e kam parë Profetin (a.s.) duke bërë tavaf rreth Qabes dhe duke e prekur atë me një shkop dhe pastaj duke puthur shkopin e tij”.[216]

Buhariu, Muslimi dhe Ebu Daudi transmetojnë se Umeri iu afrua Gurit të Zi dhe e puthi atë. Pastaj ai tha: “Unë e di që ti je thjesht një gur që nuk mund të bëjë as ndonjë të keqe as ndonjë të mirë. Sikur të mos e kisha parë Profetin (a.s.) duke të puthur, unë kurrë nuk do të të kisha puthur”.[217]

El-Hatabi ka thënë: “Kjo tregon se veprimi në përputhje me Sunetin e Profetit (a.s.) është detyrues, pavarësisht në e kuptojmë apo jo arsyen apo urtësinë pas tij”.

Një informacion i tillë e kalon detyrimin mbi të gjithë ata tek të cilët arrin, madje edhe nëse nuk mund të kuptohet plotësisht domethënia e tij. Megjithatë, është e ditur se puthja e Gurit të Zi do të thotë respekt për të, pranim të detyrimit tonë ndaj tij dhe përdorimin e tij si një mjet për kërkimin e bekimeve të Allahut. Me të vërtetë Allahu ka vlerësuar disa gurë mbi të tjerët, ashtu siç ka vlerësuar disa vende, qytete, ditë, netë dhe muaj. Fryma në bazë të gjithë këtyre është nënshtrimi i plotë ndaj Allahut.

Megjithatë, në disa hadithe që thonë se “Guri i Zi është dora e djathtë e Allahut në tokë”[218] e gjejmë një shpjegim të arsyeshëm dhe justifikim bindës për këtë pohim. Me fjalë të tjera, kushdo që prek Gurin e Zi, i zotohet Allahut për besnikëri, si të thuash, duke dhënë dorën në dorën e Allahut, ashtu si disa ndjekës i premtojnë varësi mbretërve dhe sundimtarëve të tyre, duke u puthur apo shtrënguar duart atyre.

El-Muhelebi ka thënë: “Hadithi i Umerit i hedh poshtë pohimet e atyre që thonë se “Guri i Zi është dora e djathtë e Allahut në tokë, me të cilën Ai shtrëngon duart e robërve të tij”.

Mos e dhëntë Zoti që ne t’i atribuojmë ndonjë organ trupor Allahut! Urdhëresa për ta puthur Gurin e Zi ka për synim të provojë dhe të paraqesë në mënyrë të dukshme se cili bindet dhe nënshtrohet. Kjo mund të krahasohet me urdhërimin e Iblisit për t’u përkulur përpara Ademit.

Ne nuk kemi prova të qarta për të besuar se ndonjë prej gurëve të përdorur që në ndërtimin e Qabes (nga Ibrahimi dhe Ismaili) ekziston ende, me përjashtim të Gurit të Zi.

Shtyrja e njerëzve te Guri i Zi

Nuk ka asgjë të keqe në shtyrjen e njerëzve që janë rreth Gurit të Zi për aq kohë sa asgjë e keqe nuk u ndodh njerëzve të tjerë. Ibën Umeri përpiqej shumë për të kaluar përmes turmës me qëllim që të arrinte te Guri i Zi. Ai mundohej aq shumë, sa ndonjëherë (merrte goditje në fytyrë dhe) i rridhte gjak nga hundët.

Profeti (a.s.) i tha njëherë Umerit: “O Ebu Hafsa! Ti je një burrë i fuqishëm. Mos i shtyj të tjerët që janë rreth Gurit të Zi, se mund të lëndosh ndonjë që është i dobët. Nëse gjen një rast për ta arritur me qëllim që ta puthësh a prekësh, bëje! Nëse jo, thuaj “Allahu Ekber” dhe vazhdo (tavafin tënd)”. [219] Transmeton Shafiu në Sunenin e tij.

El-Idtiba’ (lënia e shpatullës së djathtë e pambuluar)

Ibën Abasi transmeton se Profeti (a.s.) dhe shokët e tij deklaruan qëllimin e tyre për të kryer umren prej El-Xhi’ranes duke veshur ihramin, por duke e lënë shpatullën e djathtë të pambuluar, duke e sjellë ihramin nga poshtë sqetullës së djathtë rreth shpatullës së majtë dhe duke e mbuluar kështu këtë të fundit.[220] Transmeton Ahmedi dhe Ebu Daudi.

Shumica e dijetarëve kanë një pikëpamje të ngjashme dhe thonë se veprimi në këtë mënyrë në reml (vrapimin e lehtë) është i dobishëm gjatë kryerjes së tavafit. Megjithatë, Maliku është i mendimit se veprimi në këtë mënyrë nuk është i miratuar, pasi as nuk njihet si praktikë dhe as nuk ka parë ndonjë të veprojë kështu. Pranohet në përgjithësi se kjo gjë është e padëshirueshme në namazin e tavafit (salatul tavaf).

Remli[221] ose ecja me hap të shpejtë

Ibën Umeri transmeton se i Dërguari i Allahut shkonte me hap të shpejtë nga Guri i Zi e sërish te ai tri herë dhe ecte me hap normal katër xhirot e mbetura.[222] Transmeton Muslimi dhe Ahmedi.

Nëse një person nuk ecën me hap të shpejtë në tri xhirot e para, atëherë atij nuk i kërkohet t’i zëvendësojë ato në katër xhirot e fundit. Remli (ecja me hap të shpejtë) dhe idtiba’ (lënia e shpatullës së djathtë e pambuluar) janë të urdhëruar për burrat vetëm kur bëjnë tavafin për umre dhe në çdo tavaf të haxhit, i cili pasohet me sa’j. Shkolla shafite mendon se haxhiu që bën idtiba’ (d.m.th. lë pa mbuluar shpatullën e djathtë) dhe bën reml (d.m.th. ecën me hap të shpejtë), kur bën Tavaf El-Kudum-in në mbërritje dhe sa’jin ndërmjet Safas dhe Merves, nuk i kërkohet të përsërisë idtiba’n dhe remlin në Tavafin El-Ifada (pas kthimit nga Arafati). Nëse ai nuk kryen sa’jin pas bërjes së tavafit dhe e shtyn atë deri pas Tavafit të Vizitës duhet të bëjë idtiba’ (të lërë shpatullën e djathtë të pambuluar) dhe reml (të ecë me hap të shpejtë) kur kryen Tavaf ez-Zijarah.

Gratë nuk janë të detyruara të ecin me hap të shpejtë apo të lënë shpatullën e djathtë zbuluar, sepse ato duhet të mbulohen si duhet. Ibën Umeri ka thënë: “Gratë nuk janë të detyruara të ecin me hap të shpejtë rreth Qabes dhe as kur bëjnë sa’jin ndërmjet Safas dhe Merves”.[223] Transmeton Bejhakiu.

Urtësia e ecjes me hap të shpejtë (Remlit)

Është transmetuar nga Ibën Abasi se, kur Profeti (a.s.) dhe shokët e tij shkuan në Mekë, ata u ligën nga ethet në Jethrib. Prej kësaj, idhujtarët thanë: “Ka ardhur te ju një popull i ligur nga ethet dhe ata i ka gjetur e keqja”.

Allahu i Plotfuqishëm e vuri në dijeni Profetin e Tij (a.s.) rreth thënieve të tyre. Kështu që ai i urdhëroi shokët e tij të ecnin me hap të shpejtë gjatë tri xhirove të para të tavafit rreth Qabes dhe të ecnin ndërmjet dy qosheve (këndeve). Kur idhujtarët panë muslimanët duke ecur më vrap të lehtë, thanë: “A janë këta njerëzit për të cilët ju thatë se janë të ligur për shkak të etheve?! Ata qenkan më të fortë se ne”. Ibën Abasi thotë: “Profeti (a.s.) nuk i urdhëroi ata të ecnin me vrap të lehtë në të shtata xhirot me qëllim që të mos stërmundoheshin”. [224] Kjo është transmetuar nga Buhariu, Muslimi dhe Ebu Daudi dhe ky tekst është i Ebu Daudit. Umeri ishte i mendimit se vrapimi i lehtë duhet të ndërpritej, përderisa nuk kishte më nevojë për të, pasi muslimanët ishin bërë të fortë dhe të fuqishëm. Megjithatë, ai vendosi ta linte në formën e tij origjinale, kështu që brezat e ardhshëm të muslimanëve të kenë të përbashkët një formë dhe të ngjashme me ato që kanë praktikuar muslimanët e hershëm.

Muhibudin Et-Tabari ka thënë: “Ndonjëherë, në fe disa udhëzime janë të urdhëruara për një arsye të veçantë dhe më vonë, edhe pse ajo arsye e veçantë nuk ekziston më, përsëri udhëzimi mbetet i vlefshëm”.

Zejd ibën Eslemi transmeton nga babai i tij se ai ka thënë se ka dëgjuar Umer ibën El-Hatabin të thotë: “Pse të vrapojmë lehtë rreth Qabes dhe në sa’j sot? Pse të mbajmë shpatullat pa i mbuluar (në tavaf)? Allahu e ka bërë Islamin të fortë dhe të fuqishëm dhe e ka dëbuar mosbesimin dhe pabesimtarët.[225] Sidoqoftë, ne kurrë nuk do e braktisim atë që kemi bërë në kohën e Profetit (a.s.)”.[226]

Prekja e Këndit (Qoshes) Jemeni

Kjo mbështetet në thënien e Ibën Umerit: “Unë kurrë nuk e pashë Profetin (a.s.) te ndonjë pjesë tjetër e Qabes, përveç dy këndeve (qosheve): Gurin e Zi dhe Këndin Jemeni”.[227]

Ai (Ibën Umeri) gjithashtu ka thënë: “Pavarësisht sa të vështira dhe të rënda të ishin rrethanat, unë nuk i kam lënë pa prekur këto dy kënde – Këndin Jemeni dhe Gurin e Zi – qëkurse pashë Profetin (a.s.) duke vepruar kështu”.[228] Transmeton Buhariu dhe Muslimi.

Haxhiu që bën tavafin duhet të prekë vetëm këto dy kënde dhe jo të tjerë, për shkak të vlerës së tyre. Këndi i Zi dallohet nga dy gjëra: 1) është i vendosur mbi themelet e ngritura nga Profeti Ibrahim (a.s.); dhe 2) në të është Guri i Zi, i cili shënon fillimin dhe mbarimin e tavafit. Këndi i Jemenit është pikërisht në të kundërt të tij dhe ashtu si Guri i Zi, ai qëndron mbi themelet e ngritura nga Ibrahimi.

Kur Ibën Omerit i treguan për thënien e Aishes se: “Një pjesë e Hixhri Ismailit i përket Qabes”, ai tha: “Unë mendoj se Aishja e ka dëgjuar këtë nga Profeti (a.s.). Mendoj se Profeti (a.s.) nuk i ka lënë kurrë pa i prekur ata kur bënte tavafin. Megjithatë, ata të dy nuk janë në themelet e Shtëpisë dhe njerëzit sillen rreth Hixhrit për këtë arsye”.[229] Transmeton Ebu Daudi.

Megjithatë, bashkësia muslimane pajtohet në lidhje me pëlqimin e prekjes së këtyre dy Këndeve të Jemenit. Person që bën tavafin e Qabes, nuk duhet t’i prekë dy Këndet e tjera. Ibën Hibani ka transmetuar në Sahihun e tij se Profeti (a.s.) ka thënë: “Guri i Zi dhe Këndi i Jemenit bëhen shkak për faljen e mëkateve”.[230]

Falja e dy rekateve namaz pas Tavafit

Është sunet të falen dy rekate namaz pas përfundimit të tavafit në Vendqëndrimin e Ibrahimit (a.s.) apo në ndonjë vend tjetër të Xhamisë së Shenjtë, pavarësisht nëse tavafi është vullnetar apo i detyrueshëm, (qoftë haxh apo umra). Xhabiri transmeton se, kur Profeti (a.s.) shkoi në Mekë, ai u soll rreth Qabes shtatë herë, pastaj shkoi te Vendqëndrimi i Ibrahimit dhe recitoi vargun kuranor:

وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقَامِ إِبْرَاهِيمَ مُصَلًّى

“Pranojeni për vendfalje vendin ku qëndroi Ibrahimi!”. (El-Bekare, 125)

Ai u fal pas tij dhe pastaj shkoi te Guri i Zi dhe e puthi atë”.[231] Transmeton Tirmidhiu, i cili e konsideron hasen-sahih.

Në këto dy rekate namaz është sunet që të lexohet surja El-Kafirun në rekatin e parë dhe surja El-Ihlas në të dytin, pas këndimit të El-Fatihasë.[232] Transmeton Muslimi dhe disa të tjerë.

Këto dy rekate mund të falen në çdo kohë të ditës apo natës, përfshirë edhe kohët e ndaluara.

Xhubejr ibën Mut’im transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “O fisi i Abdu Menafit! Mos pengoni asnjeri të kryejë tavafin rreth Qabes. Kushdo mund të falet (në Xhaminë e Shenjtë) në çdo kohë gjatë ditës apo natës”.[233] Transmeton Ahmedi, Ebu Daudi dhe Tirmidhiu, i cili e konsideron këtë hadith të vërtetë. Shafiu dhe Ahmedi kanë këtë pikëpamje.

Edhe pse është sunet që këto dy rekate namaz të falen në Xhaminë e Shenjtë pas tavafit, ato mund të falen gjithashtu edhe jashtë saj. Umu Seleme transmeton se ajo kreu një tavaf rreth Shtëpisë hipur mbi një kafshë, por ajo nuk i fali dy rekatet deri në kohën kur u largua nga Xhamia.[234] Transmeton Buhariu.

Maliku transmeton nga Umeri se ai i kishte falur këto dy rekate në Luginën Dhi-Tuva.[235]

Gjithashtu, Buhariu ka transmetuar se Umeri i ka falur këto dy rekate jashtë Xhamisë së Shenjtë.[236]

Nëse dikush fal një namaz farz pas tavafit, atëherë namazi i tij është i mjaftueshëm edhe për dy rekatet në fjalë. Shkolla shafite ka këtë pikëpamje, e cila është gjithashtu në përputhje me qëndrimin e mirënjohur të mbajtur nga Ahmedi. Ndërsa shkolla malikite dhe ajo hanefite janë të mendimit se këto dy rekate duhet të falen dhe asnjë falje tjetër nuk mund t’i zëvendësojë ato.

Kalimi përpara atyre që falen në Xhaminë e Shenjtë

Është e lejueshme që të falet namazi në Xhaminë e Shenjtë në kohën kur njerëzit, femra e meshkuj, kalojnë përpara një personi që falet. Nuk ka asgjë të keqe në të dhe kjo është një nga karakteristikat e veçanta të Xhamisë së Shenjtë.

Kethir ibën Kethir ibën El-Mutalibi ibën Vida’ah transmeton nga disa anëtarë të familjes së tij dhe nga gjyshi i tij se ky i fundit kishte thënë: “Kam parë Profetin (a.s.) të falte namazin në Xhaminë e Shenjtë në zonën ngjitur me Beni Sehm, ndërkohë që njerëzit kalonin përpara tij dhe ai nuk kishte vendosur ndonjë sutre (mbrojtje) përpara vetes”.

Ndërsa Sufjan ibën Ujejne ka thënë: “Nuk ka pasur asnjë sutre (ndarës) ndërmejt tij dhe Qabes.”[237] Transmeton Ebu Daudi, Nesaiu dhe Ibën Maxhe.

Tavafi i burrave së bashku me gratë

Ibën Xhurejxh transmeton: “Atau më tregoi se kur Ibën Hishami i ndaloi gratë të kryenin tavafin bashkë me burrat, ai e pyeti: “Si guxon t’i ndalosh ato ndërkohë që gratë e Profetit (a.s.) e kryenin tavafin bashkë me burra të tjerë? Ai shtoi: “E pyeta: Ato vepruan kështu para apo pas urdhëresës për të mbajtur shami”. Ai tha: “Ato vepruan kështu pas shpalljes së urdhëresës për të mbajtur shami”. Atëherë unë i thashë: “Si mund të përziheshin ato me burrat?” Ai tha: “Ato nuk përziheshin me burrat. Aishja e kryente tavafin duke ndenjur veç nga burrat dhe pa u përzier me ta. Një grua e pyeti: “O Nëna e Besimtarëve! A do shkojmë ta prekim Gurin e Zi dhe ta puthim atë? Aishja i tha: “Shko!” dhe nuk pranoi të bashkohej me të.

Ato shkonin natën të mbuluara dhe kryenin tavafin me burrat, por kur hynin në xhami, ato prisnin dhe hynin kur të iknin burrat.[238] Transmeton Buhariu.

Gratë mund ta prekin dhe ta puthin Gurin e Zi kur kanë mundësi dhe kur nuk ka burra përqark. Transmetohet se Aishja i ka thënë një gruaje: “Mos u shtyj me të tjerët te Guri i Zi, por nëse gjen një mundësi, preke dhe puthe atë. Nëse ka shumë njerëz, bëj një tekbir (Allahu është më i Madhi) kur je përkundrejt tij, bëj tavafin dhe mos i bëj dëm kujt”.

Kryerja e Tavafit hipur mbi një kafshë

Edhe nëse është në gjendje të ecë, personi mund ta kryejë tavafin hipur (mbi një kafshë), me kusht që të ketë një arsye të vleshme për këtë.

Ibën Abasi transmeton se gjatë Haxhit të Lamtumirës, Profeti (a.s.) e kreu tavafin hipur në devenë e tij dhe e preku Gurin e Zi me një shkop (që e mbante me vete).”[239] Transmeton Buhariu dhe Muslimi.

Xhabiri transmeton se, gjatë Haxhit të Lamtumirës, Profeti (a.s.) kreu tavafin dhe bëri sa’jin ndërmjet Safas dhe Merves kur ishte duke ngarë kafshën e tij të ngarkesës, në mënyrë që t’ua tregonte atë njerëzve, për të tërhequr vëmendjen e tyre dhe për t’iu dhënë një mundësi që t’i bënin ndonjë pyetje që kishin, pasi që njerëzit e mbuluan atë.[240]

Nuk pëqehet që një lebroz të përzihet me të tjerët në Tavaf

Maliku transmeton nga Ibën Ebu Mulijke se Umer ibën El-Hatabi pa një grua të prekur nga lebroza duke kryer tavafin me të tjerët dhe i tha: “O robëreshë e Allahut! Mos i bëj keq të tjerëve. Përse nuk rri në shtëpinë tënde?” Ajo ia dëgjoi fjalën dhe qëndroi në shtëpinë e saj.

Kur vdiq Umeri, një burrë e vizitoi atë grua dhe i tha: “Ai që të ndaloi ty të kryeje rrethrrotullimin e Qabes ka ndërruar jetë. Ti mund të shkosh tani ta kryesh tavafin”. Ajo iu përgjigj: “Unë nuk i bindem një njeriu vetëm sa është gjallë dhe pastaj të mos i bindem pasi të ndërrojë jetë”.[241]

Pëlqehet pirja nga Uji i Zemzemit

Me mbarimin e shtatë xhirove të tavafit dhe pas faljes së dy rekateve pranë Vendqëndrimit të Ibrahimit, është mirë të pihet ujë nga burimi i Zemzemit.

Buhariu dhe Muslimi pohojnë se Profeti (a.s.) piu ujë Zemzemi dhe tha: “Ky është ujë i bekuar; është ushqim për të uriturit dhe shërues për të sëmurët”.[242]

Është transmetuar se engjëlli Xhebrail e ka larë zemrën e Profetit (a.s.) me këtë ujë natën e Israsë.[243]

Ibën Hibani dhe Tabaraniu në “El-Kebir” kanë transmetuar nga Ibën Abasi se Profeti (a.s.) ka thënë: “Uji më i mirë në tokë është ai i Zemzemit. Ai është ushqim për të uriturit dhe shërues për të sëmurët”.[244] Transmeton Ibën Hibani dhe Tabaraniu. El-Mundhiri thotë se transmetuesit e këtij hadithi janë njerëz të besueshëm.

Rregullat e pirjes së ujit të Zemzemit

Ai që pi ujë Zemzemi duhet të ketë për qëllim dhe të shpresojë shërimin, bekimet dhe çfarëdo gjëje që është më e mira për të në këtë jetë dhe në botën tjetër. Lidhur me këtë, Profeti (a.s.) ka thënë: “Uji i Zemzemit shërben për çfarëdolloj qëllimi që pihet”.[245]

Suvejd ibën Seidi transmeton: “Kur i sollën ujë Zemzemi Abdullah ibën El-Mubarekut, unë pashë që ai piu pak prej tij dhe u lut duke u kthyer me fytyrë nga Qabja: “O Allah! Ibën Ebi El-Meuali, duke patur burim të besueshëm Muhamed ibën El-Munkedirin, i cili transmetonte nga Xhabiri, na tregoi se i Dërguari i Allahut ka thënë: “Uji i Zemzemit shërben për çfarëdolloj qëllimi që pihet”. Unë mendoj ta pi këtë ujë që të shpëtoj nga etja në Ditën e Gjykimit”. Pastaj ai piu pjesën e mbetur të ujit”.[246] Transmeton Ahmedi me një varg të vërtetë transmetuesish dhe Bejhakiu.

Ibën Abasi transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Uji i Zemzemit shërben për çfarëdolloj qëllimi që pihet. Nëse e pi për të kërkuar shërimin, Allahu do të të japë shërim. Nëse e pi për t’u ngopur, Allahu do të ngopë. Nëse e pi për të shuar etjen, Allahu do ta shuajë atë. Zemzemi është një burim i hapur nga engjëlli Xhebrail me anë të të cilit Allahu shuajti etjen e Ismailit”. [247] Kjo është transmetuar nga Darakutni dhe Hakimi, i cili shton: “Dhe nëse ju e pini atë duke kërkuar strehë te Allahu, Ai do t’ju sigorojë juve strehim”.

Është e dëshirueshme që uji i Zemzemit të pihet me tri ndërprerje për të marrë frymë dhe me fytyrë nga Qabja sa më shumë të jetë e mundur. Kur pihet ky ujë pëlqehet që të lavdërohet Allahu, të falënderohet Ai dhe t’i bëhet lutje, ashtu siç ka bërë Ibën Abasi.

Ebu Muleike transmeton: “Një burrë erdhi te Ibën Abasi. Ai e pyeti burrin: “Prej nga vjen?” Burri iu përgjigj: “Piva nga pusi i Zemzemit”. Ibën Abasi e pyeti: “A ke pirë ujë prej tij ashtu siç duhet?” Burri e pyeti: “O Ibën Abas, si duhet ta pij atë?” Ibën Abasi iu përgjigj: “Kur pi ujin e tij (pusit të Zemzemit) duhet të kthehesh me fytyrë në drejtim të Qabes, të përmendësh Allahun, ta pish me tri ndërprerje për të marrë frymë, të pish sa më shumë të jetë e mundur, të lavdërosh dhe të falënderosh Allahun pasi të mbarosh së piri”. Profeti (a.s.) ka thënë: “Një dallim i madh ndërmjet nesh dhe hipokritëve është se ata nuk mund të pijnë sasi të shumtë të ujit Zemzem”.[248] Transmeton Ibën Maxhe, Darakutni dhe Hakimi.

Ibën Abasi i lutej Allahut sa herë që pinte ujë Zemzemi duke thënë:

“All-llahumme inni es’eluke ilmen na’fien ue rizkan uasi’an ua shifa’an min kuli da’in” (O Allah! Më jep dije të dobishme, furnizime të bollshme dhe shërim nga çdo sëmundje!)”[249]

Zanafilla e pusit të Zemzemit

Duke shpjeguar zanafillën e Zemzemit, Ibën Abasi ka thënë: “Kur Haxhireja arriti në kodrën Merve në kërkim të ujit për foshnjen e saj Ismailin dhe për vete për të shuar etjen, ajo dëgjoi një zhurmë dhe tha me vete: “Hesht!” Ajo e dëgjoi përsëri zhurmën, pas së cilës tha: “Unë të dëgjova. Më ndihmo nëse mundesh!”. Papritmas ajo gjeti një engjëll në vendin ku është tani Zemzemi. Ai ose e gërmoi pusin me thembrën e këmbës, ose e preku tokën me flatër dhe u shfaq një burim uji. Haxhireja e rrethoi ujin me dhe. Mori pak ujë në një enë që kishte me vete, ndërkohë që ai vazhdonte të gurgullonte pa pushim”.

Ibën Abasi transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Allahu e mëshiroftë nënën e Ismailit. Sikur ta kishte lënë të paprekur ose (transmetuesi nuk është i sigurt) sikur të mos kishte pirë nga uji i tij, Zemzemi do të ishte kthyer thjesht në një burim të rrjedhshëm”.

Pastaj ka shtuar: “Kështu që ajo e piu ujin dhe i dha gji të birit. Engjëlli i tha: “Mos ki frikë se humb, sepse ky është vendi i Shtëpisë së Allahut, të cilën ky djalë dhe i ati do ta ndërtojnë. Allahu nuk do ta humbë këtë familje. Shtëpia i ngjante një kodrine, të cilën kur vinin ujërat e merrnin nga të dyja anët; nga e djathta dhe nga e majta e saj”.[250]

Vlera e lutjeve në El-Multezem[251]

Pas pirjes së ujit të Zemzemit, është e këshillueshme që të bëhen disa lutje në El-Multezem. Ibën Abasi transmeton se qëndronte ndërmjet këndit të Gurit të Zi dhe derës së Qabes dhe thoshte: “Hapësira ndërmjet Gurit të Zi dhe derës së Qabes quhet El-Multezem dhe kushdo që qëndron këtu dhe i lutet Allahut, Ai i jep atij çfarë kërkon”.[252] Transmeton Bejhakiu.

Amër ibën Shuajbi transmeton nga babai i tij dhe ky nga babai i tij, se ai kishte thënë: “Unë e kam parë Profetin (a.s.) të rrinte me fytyrë dhe kraharor përkundrejt El-Multezemit”.[253]

Disa dijetarë, përfshirë edhe Buhariun, thonë se El-Hatimi është vetë Hixhri i Ismailit. Për të mbështetur këtë pikëpamje, ata citojnë hadithin e natës së Israsë, në të cilin Profeti (a.s.) ka thënë: “Ndërsa isha në gjumë në (vendin e quajtur) “El-Hatim” ose ndoshta ka thënë “El-Hixhr…”

Pëlqehet hyrja në Qabe dhe në Hixhrin e Ismailit

Ibën Umeri transmeton se Profeti (a.s.) hyri në Qabe bashkë me Usame ibën Zejdin dhe Uthman ibën Talhan dhe mbyllën derën. Kur dolën, Bilali më tha se Profeti (a.s.) u fal brenda në Qabe ndërmjet dy shtyllave të Jemenit”.[254] Transmeton Buhariu dhe Muslimi.

Kjo i ka çuar disa dijetarë të arrijnë në përfundimin se hyrja në Qabe dhe falja e namazit brenda saj është sunet. Megjithatë, të tjerë thonë se edhe pse është sunet, nuk është pjesë e riteve të haxhit, siç pohohet nga Ibën Abasi, i cili ka thënë: “O njerëz! Hyrja në Qabe nuk është një nga ritet e haxhit”. Transmeton Hakimi me një varg të besueshëm transmetuesish.

Për haxhiun që nuk është në gjendje të hyjë në Qabe, është e këshillueshme që të hyjë në Hixhrin e Ismailit dhe të falë namazin aty, sepse ai është pjesë e Qabes.

Ahmedi transmeton nga Seid ibën Xhubejri se Aishja (r.a.) ka thënë: “O Profet i Allahut! E gjithë familja jote, përveç meje, kanë qenë brenda Qabes!” Profeti (a.s.) i tha: “Dërgo porosi për Shejben[255] që të të hapë derën.” Ajo ashtu bëri dhe Shejbe i tha: “Ne nuk mund ta hapnim kurrë derën gjatë natës as në kohët para Islamit dhe në ato të Islamit. Pastaj Profeti (a.s.) i tha Aishes: “Falu brenda Hixhrit të Ismailit. Ai është pjesë e Qabes, por njerëzit tuaj e lanë jashtë kur e rindërtuan Qaben dhe nuk e përfshinë atë në strukturën e saj”.[256]

Sa’Ji (ECJA) ndërmjet Safas dhe Merves

Sfondi historik i ligjshmërisë së tij

Ibën Abasi ka thënë: “Profeti Ibrahim (a.s.) solli Haxhiren, gruan e tij dhe të birin, Ismailin (a.s.), të cilin ajo e kishte ende në gji dhe i la ata në vendin ku është sot Qabja, nën një pemë afër Zemzemit. Meka në atë kohë ishte një vend i shkretë, nuk kishte ujë dhe askush nuk banonte aty. Ai u la atyre një trastë me hurma dhe një enë me ujë. Pastaj, Ibrahimi (a.s.) u nis të ikte, por nëna e Ismailit i tha: “O Ibrahim! Ku po shkon? Dhe në dorë të kujt po na lë në këtë luginë të shkretë?” Ajo i përsëriti këto fjalë disa herë, por ai nuk iu përgjigj. Në fund, ajo e pyeti: “Allahu të ka urdhëruar të veprosh kështu?” Ai iu përgjigj: “Po”. Pas kësaj, ajo tha me vendosmëri: “Atëherë, Ai nuk do të na lërë të vdesim”.[257] Transmeton Buhariu.

Në një tjetër transmetim, lexojmë: “Ajo e pyeti atë: “Në dorë të kujt po na lë?” Ai u përgjigj: “Të Allahut”. Pas kësaj, ajo i tha: “Unë jam e kënaqur” dhe u kthye te vendi. Ibrahimi u largua dhe kur la pas një grykë, nga ku nuk mund t’i shihte më, u kthye me fytyrë nga Qabja, ngriti duart lart dhe u lut:

رَبَّنَا إِنِّي أَسْكَنتُ مِنْ ذُرِّيَّتِي بِوَادٍ غَيْرِ ذِي زَرْعٍ عِنْدَ بَيْتِكَ الْمُحَرَّمِ رَبَّنَا لِيُقِيمُوا الصَّلاَةَ فَاجْعَلْ أَفْئِدَةً مِنْ النَّاسِ تَهْوِي إِلَيْهِمْ وَارْزُقْهُمْ مِنْ الثَّمَرَاتِ لَعَلَّهُمْ يَشْكُرُونَ

“Zoti Ynë! Unë një pjesë të familjes sime e vendosa në një luginë, ku nuk ka bimë pranë shtëpisë Tënde të Shenjtë. Zoti ynë (i vendosa aty) që të falin namazin. Bëj që zemrat e disa njerëzve të mallëngjehen për ata dhe furnizoji ata me fruta për të falënderuar me mirënjohje”. (Ibrahim, 37).

Haxhireja u ul nën një pemë me fëmijën e saj pranë vetes. Ajo piu ujë nga ena që ishte varur aty pranë dhe i dha gji foshnjes së saj. Vazhdoi kështu derisa mbaroi uji dhe në fund i shteroi edhe gjiri. Koha kalonte dhe i biri filloi të ndihej gjithnjë e më i uritur. Ajo mezi duronte teksa e shihte në atë gjendje. Pastaj shkoi dhe qëndroi në Safa – kodra që ishte më pranë saj. Hodhi vështrimin poshtë në luginë për të parë nëse mund të kishte aty përreth ndonjë njeri që t’i ndihmonte, por nuk pa asnjeri. Kështu që, zbriti nga Safa për në luginë. Ajo u përpoq shumë, kaloi përmes luginës dhe arriti në Merve. Qëndroi në Merve dhe vështroi rreth e përqark. Përsëri nuk po shihte njeri përreth. Ajo e përsëriti këtë shtatë herë. Lidhur me këtë, Ibën Abasi transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Prandaj (për të përkujtuar këtë ecje) haxhilerët ecin ndërmjet Safas dhe Merves”.[258]

Statuti ligjor

Dijetarët kanë mendime të ndryshme lidhur me statutin ligjor të sa’jit ndërmjet Safas dhe Merves. Ata ndahen në tre grupe:

A) Aishja, Ibën Umeri dhe Xhabiri mendojnë se sa’ji i Safës dhe Merves është pjesë themelore (rukn) e riteve të haxhit. Maliku, Shafiu dhe Ahmedi (sipas një transmetimi të këtij të fundit) kanë gjithashtu një mendim të ngjashëm.

Kështu, nëse një pelegrin nuk do të kryente sa’jin, haxhi i tij do të konsiderohej i pavlefshëm dhe therja e një kurbani nuk do të ishte e mjaftueshme për ta zëvendësuar atë. Këta dijetarë i kanë bazuar mendimet e tyre në argumentet që paraqiten në rastet e mëposhtme:

1- Ez-Zuhri transmeton nga Urvah se ai kishte thënë: “Unë e pyeta Aishen rreth kësaj dhe i recitova asaj vargun:

إِنَّ الصَّفَا وَالْمَرْوَةَ مِنْ شَعَائِرِ اللَّهِ فَمَنْ حَجَّ الْبَيْتَ أَوْ اعْتَمَرَ فَلاَ جُنَاحَ عَلَيْهِ أَنْ يَطَّوَّفَ بِهِمَا

“Safa e Merva janë nga shenjat (për adhurimin) e Allahut, e kush vjen në Qabe për haxh ose për umre, nuk është mëkat për të nëse i viziton ato të dyja (të ecë në ato dy vende)”. (El-Bekare, 158). Pastaj i thashë asaj: “Për Atë Zot, unë shoh (në dritën e këtij vargu) se nuk është mëkat për një person që nuk e kryen sa’jin ndërmjet Safas dhe Merves!” Aishja më tha: “Nipi im! Ky është interpretimi më i keq që i ke bërë këtij vargu. Me të nuk kuptohet ajo që thua ti. Nëse do të kuptohej ajo që thua ti, atëherë formulimi tij do të kishte qenë: “të mos i vizitojë ato të dyja”. Ky varg është shpallur në lidhje me Ensarët, të cilët adhuronin idhullin Manat në një zonë të quajtur El-Mushelel dhe kishin frikë se mos bënin mëkat po të ecnin ndërmjet Safës dhe Merves. Pasi përqafuan Islamin, ata e pyetën Profetin (a.s.) për këtë. Në këtë pikë, Allahu shpalli këtë varg kuranor. Profeti (a.s.) e ka provuar nëpërmjet praktikës së tij vërtetësinë e sa’jit ndërmjet këtyre dy kodrave dhe askush nuk ka të drejtë ta hedhë poshtë”.[259] Transmeton Buhariu.

2- Muslimi ka transmetuar se Aishja (r.a.) ka thënë: “Profeti (a.s.) dhe muslimanët kyen sa’jin ndërmjet Safas dhe Merves. Kështu u përcaktua si sunet, pa të cilin betohem se asnjë haxh nuk është i plotë”.[260]

3- Habibja, e bija e Ebu Texhrahut prej fisit Abdul Dar, tregon: “Unë me disa gra të tjera kurejshe shkuam në shtëpinë e Ebu Huseinit dhe pamë Profetin (a.s.) duke kryer sa’jin ndërmjet Safas dhe Merves. Pjesa e poshtme e veshjes së tij tundej për shkak të përpjekes së madhe që bënte, derisa mendova se do të shoh gjunjët e tij. Pashë gjunjët e tij dhe e dëgjova të thoshte: “Kryejeni sa’jin sepse Allahu e ka urdhëruar atë për ju!”[261] Transmeton Ibën Maxhe, Ahmedi dhe Shafiu.

4- Ashtu si tavafi rreth Qabes, edhe sa’ji është një kusht themelor i haxhit edhe i umres, sepse është prej riteve të tyre.

B) Ibën Abasi, Enesi, Ibën Zubejri, Ibën Sirini dhe Ahmedi (sipas një transmetimi të tij) mendojnë se sa’ji është sunet, i cili po të mos kryhet nuk përbën ndonjë dënim për personin që e lë.

1- Në mbështjetje të pikëpamjes së tyre, këta dijetarë i referohen vargut kuranor që ndodhet në suren El Bekare, ajeti 158. Aty thuhet se nuk është mëkat nëse një person nuk e kryen atë llo ecjeje. Me fjalë të tjera, ai nuk është i detyrueshëm. Që është vetëm sunet, kjo është e qartë nga fakti se Safa dhe Merve janë të përshkruar si “rite (për adhurimin) e Allahut”.

Transmetohet se në Mus’hafin e Ubej dhe Ibën Mesudit lexohet: “… nëse ata që mësyjnë Qaben për haxh dhe umre, nuk do t’i vizitojnë ato (Safan dhe Merven), nuk kanë bërë ndonjë mëkat”. Ky nuk është tekst i Kuranit, por përcjell një pjesë të rëndësishme informacioni dhe një interpretim të tekstit kuranor.

2- Për më tepër, sa’ji ndërmjet Safas dhe Merves është një rit, i cili përbëhet nga një numër i caktuar, por që nuk ka lidhje me Shtëpinë e Allahut dhe ashtu si goditja (e Xhemerave) me guralecë, nuk është një rit themelor.

C) Ebu Hanife, Thauri dhe Hasani mendojnë se sa’ji ndërmjet Safas dhe Merves është një rit i rëndësishëm (vaxhib), por nuk është kusht themelor (rukn) për haxhin dhe për umren. Prandaj, nëse një pelegrin nuk mund ta kryejë atë, ai duhet ta shpaguajë (të therë jë dele për kurban).

Autori i “El-Mugnit” parapëlqen këtë mendim dhe thotë: “Ky është i preferueshëm, sepse argumenti i atyre që e mbajnë për vaxhib (detyrim) mbështet padiskutueshmërinë e detyrimit më tepër sesa parimin se çfarëdo gjëje që nevojitet për të përmbushur një detyrimin është gjithashtu e detyrueshme. Pohimi i Aishes për këtë është i ndryshëm nga çfarë kanë transmetuar shokët e tjerë të Profetit (a.s.). Hadithi i të bijës së Ebu Texhrahut ka ndër transmetuesit e tij një person me emrin Abdullah ibën Muemel, i cili është i diskutueshëm. Këtë e thotë Ibën Mundhiri. Megjithatë, sipas tij ky veprim është i detyrueshëm.

Vargu i cituar më lart u shpall në lidhje më ata njerëz që kishin frikë se mos bënin mëkat nëse ecnin ndërmjet Safas dhe Merves, si bënin më parë në ditët e Xhahilijetit (injorancës), kur në majat e Safas dhe Merves ishin vendosur dy idhuj”.

Parakushtet për të kryer sa’jin

Që sa’ji të jetë i vlefshëm dhe i pranueshëm, duhet të plotësohen kushtet e mëposhtme:

Duhet të kryhet pas tavafit
Duhet të kryhet në shtatë xhiro
Duhet të fillojë nga Safa dhe të mbarojë në Merve.
Duhet të kryhet në El-Mas’a, shtegu ndërmjet Safas dhe Merves, sepse Profeti (a.s.) veproi kështu, dhe, për më tepër ai shprehimisht ka thënë: “Merrini (nga unë) ritet tuaja fetare!”[262] Prandaj, sa’ji që kryhet pa bërë tavafin para tij ose ai që fillon nga Merva dhe përfundon në Safa apo që kryhet në një vend tjetër nga ai i caktuari (ndërmjet Safas dhe Merves), është i pavlefshëm.[263]

Ngjitja në kodrën e Safas

Ngjitja në majë të Safas ose të Merves nuk është një kusht i domosdoshëm për sa’jin, por duhet të përshkohet distanca e plotë ndërmjet këtyre dy pikave. Në rast se ndonjë pjesë e kësaj distance lihet pa u përshkuar, sa’ji do të mbetet i mangët derisa të plotësohet.

Vijueshmëria e sa’jit ndërmjet Safas dhe Merves

Vijueshmëria në sa’ji nuk është një kusht i domosdoshëm për vlefshmërinë e tij. [264] Kështu, nëse haxhiu e ndalon sa’jin (ndërmjet Safas dhe Merves) për disa arsye, p.sh.: kur është koha e faljes dhe ai bashkohet me xhematin, në të gjitha këto raste, ai mund ta rinisë sa’jin aty ku e la, kur arsyeja që e detyroi të ndalonte të mos ekzistojë më.

Transmetohet se Ibën Umeri e bëri sa’jin ndërmjet Safas dhe Merves. Ai donte të urinonte dhe u largua (për të kryer nevojën personale) pastaj kërkoi ujë për abdes dhe u ngrit për të plotësuar sa’jin e tij,[265] pasi vijueshmëria e tij nuk është kusht.

Autori i “El–Mugnit” thotë: “Ahmedi thotë se nuk ka asnjë të keqe nëse sa’ji vonohet pas tavafit derisa haxhiu të jetë i çlodhur ose të shtyhet deri në mbrëmje. Gjithashtu, Atau dhe El Hasani nuk shohin asgjë të keqe në bërjen e tavafit herët dhe në shtyrjen e sa’jit ndërmjet Safas dhe Merves deri në mbrëmje. El-Kasimi dhe Seid ibën Xhubejri e pasuan këtë, sepse vijueshmëria e sa’jit nuk është kusht i domosdoshëm.

Seid ibën Mensuri transmeton se Seuda, gruaja e Urva ibën El Zubejrit kreu sa’jin ndërmjet Safas dhe Merves për tri ditë, për arsye se ishte trupmadhe dhe e rëndë”.

Pastrimi për sa’jin

Shumica e dijetarëve janë të mendimit se nuk është e nevojshme të jesh me abdes dhe pa menstruacione për kryerjen e sa’jit ndërmjet Safas dhe Merves, duke u mbështetur në thënien që Profeti (a.s.) i drejtoi Aishes, kur ajo ishte me menstruacione: “Ti mund të kryesh të gjitha ritet (e haxhit) si të gjithë haxhilerët e tjerë, përveç tavafit rreth Qabes, të cilin mund ta bësh pasi të jesh pastruar dhe të jenë ndalur menstruacionet”.[266] Transmeton Muslimi.

Aishja dhe Umu Seleme kanë thënë: “Një grua që kyen tavafin, fal dy rekate

namaz (pranë Vendqëndrimit të Ibrahimit) dhe pastaj sheh se i kanë filluar periodat, ajo mund të kryejë sa’jin ndërmjet Safas dhe Merves”. Transmeton Seid ibën Mensuri.

Megjithatë, është e pëlqyeshme që njeriu të jetë në gjendje të pastërtisë së plotë kur kryen rite të ndryshme të haxhit, pasi pastërtia është e këshillueshme në Islam.

Ecja hipur mbi një kafshë dhe më këmbë gjatë sa’jit

Sa’ji mund të kryhet qoftë i hipur mbi një kafshë, qoftë dhe më këmbë, por kjo e fundit është më e pëlqyeshme. Në hadithin e transmetuar nga Ibën Abasi, shohim se Profeti (a.s.) e kreu sa’jin në këmbë, por kur u shtuan njerëzit dhe ai pa se ata donin të dinin më shumë rreth fesë së tyre, ai hipte në devenë e tij kështu që ata mund ta shihnin dhe ta pyesnin për çfarë dëshironin.

Ebu Tufejli e pyeti Ibën Abasin: “Më trego për sa’jin ndërmjet Safas dhe Merves! A është me të vërtetë sunet që të kryhet hipur mbi një kafshë, sepse njerëzit tuaj pretendojnë se është i tillë?” Ibën Abasi iu përgjigj: “Ata kanë të drejtë, por dhe gabojnë”. Pastaj, shtoi duke treguar: “Njerëzit u grumbulluan pranë Profetit (a.s.) duke thënë: “Ky është (Profeti) Muhamedi, ky është (Profeti) Muhamedi”. Madje dhe vajzat e reja dolën prej shtëpive të tyre për ta parë atë. Kështu që, kur njerëzit u shtuan shumë, ai hipi mbi devenë e tij, sepse njerëzit nuk shtyheshin për t’i hapur atij rrugën. Ecja në këmbë në sa’j është më e mirë se hipja në një kafshë, edhe pse e lejuar, nuk është e pëlqyeshme.”[267] E transmeton Muslimi dhe të tjerë.

Tirmidhiu ka transmetuar se një grup dijetarësh nuk e kanë pëlqyer ecjen hipur mbi kafshë gjatë kryerjes së tavafit në Qabe dhe gjatë sa’j pa një arsye të vlefshme. Ky është mendimi i Esh-Shafi’it.

Malikitët mendojnë se një person, që kryen sa’jin ndërmjet Safas dhe Merves i hipur mbi një kafshë pa një arsye të vlefshme, duhet ta përsërisë atë, nëse ka ende kohë për të. Dhe, nëse nuk ka më kohë, atëherë ai duhet të bëjë një kurban si dënim, sepse për atë që është në gjendje të ecë, është vaxhib (e detyrueshme). Ebu Hanife ka një pikëpamje të ngjashme. Sipas këtyre dijetarëve, Profeti (a.s.) e kreu sa’jin hipur mbi devenë e tij për shkak të numrit të madh të njerëzve rreth tij dhe kjo është një arsye e justifikueshme.

Ecja me vrap të lehtë ndërmjet dy Shenjave të Gjelbra

Është e këshillueshme ecja ndërmejt Safas dhe Merves, përveçse ndërmjet dy shenjuesve ku është mirë të ecet me vrap të lehtë. Hadithi i vajzës së Ebu Texhrahut na tregon se Profeti (a.s.) vraponte me aq fuqi, saqë veshjen e tij të poshtme e kishte mbështjellë rreth trupit e ajo i tundej e tëra.

Kështu, vrapimi i lehtë ndërmjet këtyre dy shenjuesve është i pëlqyeshëm, por gjithahstu dhe ecja është e lejueshme.

Seid ibën El Xhubejri transmeton: “Unë e kam parë Umerin duke ecur ndërmjet Safas dhe Merves”. Pastaj ai shtoi: “Nëse juve dëshironi, mund të ecni, sepse unë e kam parë Profetin (a.s.) duke ecur. Pra, nëse dëshironi të vraponi lehtë, ju mund të veproni kështu, sepse unë e kam parë Profetin (a.s.) duke vrapuar, por unë jam një burrë i moshuar”.[268]

Kjo vlen vetëm për haxhiun mashkull. Sa për gruan, asaj nuk i kërkohet të ecë shpejt ndërmjet këtyre dy shenjuesve. Ajo duhet të ecë me hap normal. Shafiu ka transmetuar se një herë Aishja pa disa gra duke ecur shpejt dhe u tha: “Ju duhet të ndiqni shembullin tonë. Ju nuk jeni të detyruara të bëni vrap të lehtë (kur kryeni sa’jin)”.[269]

Lutjet që bëhen në Safa dhe në Merve

Gjatë ngjitjes në Safa dhe në Merve është mirë të bëhet lutje për të mirën dhe mirëqenien materiale dhe shpirtërore. Gjatë lutjeve haxhiu duhet të kthehet me fytyrë nga Qabja.

Dihet mirë se Profeti (a.s.) kalonte nëpërmjet portës së Safas dhe duke iu afruar asaj lexonte vargun kuranor:

إِنَّ الصَّفَا وَالْمَرْوَةَ مِنْ شَعَائِرِ اللَّهِ

“Safa dhe Merve janë nga shenjat (për adhurimin) e Allahut”. (El-Bekare, 158). Pastaj thoshte: “Unë filloj më atë që Vetë Allahu filloi”.

Ai u ngjit në Safa deri aty prej nga mund të shihte Qaben dhe qëndroi. U kthye me fytyrë nga Qabja, deklaroi tri herë njëshmërinë e Allahut, e lartësoi Atë, e lavdëroi Atë dhe pastaj tha: “Nuk ka zot tjetër të denjë për t’u adhuruar përveç Allahut. Ai nuk ka shok. Atij i përket mbretëria dhe i gjithë lavdërimi. Vetëm Ai e jep jetën dhe shkakton vdekjen e Ai ka pushtet mbi gjithçka. Nuk ka zot tjetër përveç Tij. Ai e ka përmbushur premtimin, i ka dhënë fitore robit të Tij dhe ai i Vetëm i mundi grupacionet”.

Ai u lut në këtë mënyrë tre herë dhe pastaj eci drejt Merves dhe u ngjit në të. Prej aty ai mund të shihte Qaben. Atje ai u lut ashtu si në Safa.[270]

Nafiu transmeton se ka parë Abdullah ibën Umerin duke qëndruar në Safa dhe duke u lutur me këto fjalë: “O Allah! Ti ke thënë: “Lutmuni Mua dhe Unë do t’i përgjigjem lutjes tuaj”. Me të vërtetë, Ti nuk e thyen premtimin Tënd. O Allah! Unë të lutem që ashtu siç më udhëzove në Islam, ashtu mos më zhvish mua prej tij deri në ditën që do të sjellësh vdekjen time”.[271]

Lutjet ndërmjet Safas dhe Merves

Lutjet, përmendja e Allahut dhe recitimi i Kuranit në kohën kur ecet ndërmjet Safas dhe Merves, janë të gjitha vepra të pëlqyeshme. Transmetohet se, ndërsa Profeti (a.s.) po bënte sa’jin, lutej duke thënë: “O Zoti im! Më fal, ki mëshirë për mua dhe më udhëzo në rrugën e drejtë!” [272]

Gjithashtu ai lutej: “O Zoti im! Më fal dhe ki mëshirë për mua! Ti je më i Nderuari dhe më Madhështori”.[273]

Pas kryerjes së tavaf-it dhe të sa’jit, haxhiu përfundon ritet e umres. Në mënyrë të ngjashme, një person që kryen haxhin Temettu mund t’i japë fund gjendjes së tij të ihramit duke i prerë flokët shkurt ose duke i rruajtur krejt. Megjithatë, haxhiu duhet ta ruajë gjendjen e ihramit nëse është duke kryer haxhin Kiran. Ai mund t’i japë fund gjendjes së ihramit ditën e Kurbanit (Jeum en-Nehr) pas therjes së kurbanit. Për atë që kryen haxhin kiran, sa’ji do të mjaftojë në vend të atij që haxhilerët e tjerë duhet të bëjnë pas Tavaf El-Fard kur kthehen nga Mina. Sa për ata haxhilerë që e bashkojnë haxhin me umren me një pushim në mes (d.m.th. ata që bëjnë haxh temettu’), ata duhet të kryejnë një tjetër sa’j dhe të qëndrojnë në Mekë deri në Jeum el-Teruije (ditën e tetë të Dhul-Hixhes).

Qëndrimi në Mina dhe në Arafat

Shkuarja në Mina

Është sunet të shkohet në Mina ditën e tetë të Dhul-Hixhes. Kështu, të gjithë haxhilerët që janë duke kryer haxhin kiran ose haxhin ifrad, duhet ta shkojnë atje me ihram. Ata që kryejnë haxhin temettu duhet që atë ditë të veshin ihramin (siç bënë herën e parë në mikat) dhe vazhdojnë për në Mina me të tjerët. Sipas sunetit, haxhiu që kryen haxhin tamattu duhet të veshë ihramin që nga vendi ku rri. Nëse është në Mekë, ai duhet të veshë ihramin në Mekë, përndryshe këtë ai mund ta bëjë prej cilitdo vendi tjetër. Në një hadith lexojmë: “Ai që qëndron në Mekë duhet ta veshë ihramin prej aty ku rri. Banorët e Mekës duhet ta veshin ihramin prej aty ku janë”.[274]

Pëlqehet që të bëhen lutje dhe të thuhet telbija sa më shumë të jetë e mundur në kohën kur shkohet për në Mina, të falet namazi i drekës dhe iqindisë dhe akshami me jacinë në Mina. Po ashtu, aty duhet të kalohet nata dhe nuk duhet të iket prej aty deri në agim të ditës së nëntë të Dhul-Hixhes, duke ndjekur kështu shembullin e Profetit (a.s.). Nëse dikush lë pa bërë ndonjërën prej këtyre, ai humbet një vepër sunet, por atij nuk i kërkohet të bëjë ndonjë gjë për ta kompensuar këtë.

Ibnul-Mundhiri transmeton se Aishja nuk u largua nga Meka ditën e tetë të Dhul-Hixhes, por ndenji derisa u bë mjaft vonë, pasi kishte kaluar një e treta e natës.

Largimi nga Meka përpara ditës së tetë të Dhul-Hixhes

Seid ibën Mensuri transmeton se El-Hasani u niste nga Meka për në Mina një ose dy ditë përpara ditës së Teruijes (ditën e gjashtë ose të shtatë të Dhul-Hixhes). Megjithatë, Maliku nuk e pëlqente këtë dhe nuk pëlqente që dikush të rrinte në Mekë deri në mbrëmjen e ditës së Teruijes, përveçse kur ishte e premte dhe ai ishte ende aty në kohën kur falet namazi i Xhumasë. Në një rast të tillë, ai duhet të falë namazin e Xhumasë përpara se të niset për në Mina.

Shkuarja në Arafat

Është sunet që pas agimit të ditës së nëntë të Dhul-Hixhes të nisesh për në Arafat nëpërmjet Dabit duke shqiptuar tekbirin (Allahu Ekber), tahlilin (La ilaha il-Allah) dhe telbijen (Lebejke Allahuma lebejke).

Muhamed ibën Ebu Bekër El-Thakafiu ka thënë: “Kur ishim rrugës nga Mina për në Arafat unë e pyeta Enes ibën Malikun në lidhje me telbijen: “Si e bëje ti atë kur ishe me Profetin (a.s.)?” Enesi u përgjigj: “Disa prej nesh e thonin telbijen, një pjesë thonin tekbirin, të tjerët përsërisnin La ilahe il-Allah, ndërkohë që Profeti (a.s.) nuk shprehu asnjë mospëlqim në lidhje me këto”.[275] Kjo është treguar nga Buhariu dhe të tjerë.

Pëlqehet që të ndalohet në Nemira dhe pastrohet për t’u përgatitur për qëndrimin në Arafat. Po ashtu, është e pëlqyeshme hyrja në Arafat në kohën e caktuar për qëndrimin aty, kohë e cila është pas mesditës.

Qëndrimi në Arafat

Vlera e Ditës së Arafatit

Xhabiri transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Dhjetë ditët e muajit të Dhul-Hixhes janë ditët më të mira tek Allahu”.

Një burrë pyeti Profetin (a.s.): “A janë këto ditë më të mira se sa një numër i njëjtë ditësh që kalohen duke luftuar për hir të Allahut? Profeti (a.s.) iu përgjigj: “Ato janë më të mira se një numër i njëjtë ditësh që kalohen duke luftuar në rrugë të Allahut. Nuk ka asnjë ditë më të vlefshme tek Allahu sesa Dita e Arafatit. Në këtë ditë Allahu i Plotfuqishëm zbret deri në qiellin më të ulët dhe Ai është krenar për robërit e tij në tokë dhe u thotë atyre në qiell: “Shikojini robërit e Mi. Ata kanë ardhur nga afër e nga larg, me flokë të shpupurishur dhe me fytyrat e mbuluara nga pluhuri për të kërkuar mëshirën Time, megjithëse ata nuk e kanë provuar ndëshkimin Tim. Në Ditën e Arafatit shpëtojnë nga zjarri i xhehenemit më shumë njerëz sesa në çdo ditë tjetër”.[276]

El-Mundhiri ka thënë se ky hadith është transmetuar nga Ebu Ja’la, El-Bezari, Ibën Huzejme dhe Ibën Hibani, me fjalët e të cilit është dhënë edhe ky version.

Ibën El-Mubareku transmeton nga Sufjan El-Theuri, ky prej Zubejr ibën Aliut e ai prej Enes ibën Malikut se ka thënë: “Profeti (a.s.) e kaloi ditën në Arafat derisa dielli ishte në perëndim. Pastaj ai tha: “O Bilal! Kërkoju njerëzve të qetësohen e të më dëgjojnë”. Bilali u ngrit dhe u kërkoi njerëzve që të qetësoheshin dhe të dëgjonin Profetin (a.s.). Kur njerëzit u qetësuan dhe e drejtuan vëmendjen te Profeti (a.s.), ai tha: “O njerëz! Pak më parë erdhi te unë Xhebraili (a.s.), më dërgoi selam nga Zoti im, më vuri në dijeni se Allahu i ka falur ata që kaluan ditën në Arafat, ata që ndaluan në Meshar El-Haram dhe se Ai i ka garantuar ato që vijnë pas”.

Në atë moment Umer ibën El-Hatabi u ngrit dhe pyeti: “O i Dërguari i Allahut! Kjo mirësi është vetëm për ne?” Profeti (a.s.) iu përgjigj: “Kjo është për ju dhe për të gjithë ata që do të vijnë pas jush deri në Ditën e Gjykimit”. Atëherë Umeri thirri i gëzuar: “Sa të begata dhe të mira janë dhuntitë e Allahut!”[277]

Muslimi dhe të tjerë kanë transmetuar nga Aishja se Profeti (a.s.) ka thënë: “Ditën e Arafatit Allahu çliron shumë më tepër njerëz nga zjarri i xhehenemit sesa në çdo ditë tjetër dhe në këtë ditë Ai afrohet dhe u thotë engjëjve plot krenari: “çfarë duan e kërkojnë këta njerëz?”[278]

Ebu Derdaja transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Në asnjë ditë tjetër shejtani nuk është parë aq i pavlerë, i poshtëruar dhe i zemëruar sa në Ditën e Arafatit”. Arsyeja për këtë është mëshira e Allahut që zbret (këtë ditë) dhe falja që Ai u jep njerëzve për mëkate të mëdha. Përjashtim bën vetëm dita e Betejës së Bedrit, e cila dëshmoi një mëshirë shumë më të madhe që zbriti mbi njerëzit duke i shkaktuar një pikëllim të madh shejtanit. E pyetën Profetin (a.s.): “O Profet i Allahut! Çfarë pa shejtani ditën e Betejës së Bedrit?” Profeti (a.s.) iu përgjigj: “Ai pa Xhebrailin që udhëhiqte engjëjt”.[279] Ky hadith transmetohet nga Maliku si hadith mursel dhe nga Hakimi me një varg të pandërprerë transmetuesish.

Gjykimi fetar për qëndrimin në Arafat

Shumica e dijetarëve muslimanë janë të mendimit se kalimi i ditës në Arafat është pjesa më e rëndësishme e haxhit. Ahmedi dhe autorët e Suneneve kanë transmetuar nga Abdurrahman ibën Jamuri se Profeti (a.s.) urdhëroi një lajmëtar të shpallte se: “Haxhi është (kalimi i ditës në) Arafat, kështu që kush bashkohet me haxhilerët e tjerë në natën e Muzdelifes përpara agimit, atij do t’i quhet se e ka kryer haxhin[280] “.[281]

Koha e qëndrimit në Arafat

Shumica e dijetarëve muslimanë janë të mendimit se koha e qëndrimit në Arafat fillon që në mesditën e ditës së nëntë të Dhul-Hixhes deri në agimin e ditës së dhjetë të këtij muaji. Çdo pjesë e kësaj periudhe kohe, ditë apo natë, mund të kalohet në Arafat për të përmbushur këtë kusht. Haxhiu që zgjedh të kalojë kohën gjatë ditës në Arafat, duhet të qëndrojë atje deri pas perëndimit të diellit. Por, nëse ai e kalon natën aty, nuk është i detyruar të qëndrojë për ndonjë kohëzgjatje të caktuar. Imam Shafiu mendon se është sunet zgjatja e qëndrimit në Arafat deri në muzg.

Ç’kuptojmë me qëndrimin në Arafat?

Qëndrimi në Arafat do të thotë prani fizike dhe mendore në çfarëdo pjese të Arafatit, qoftë zgjuar, në gjumë, hipur mbi një kafshë ngarkese, duke ndenjur, shtrirë apo duke ecur, pavarësisht nëse haxhiu është apo jo në gjendje pastërtie. Për shembull, një grua që është me menstruacione, gruaja lehone apo dikush që eksitohet në ëndërr. Megjithatë, dijetarët kanë mendime të ndryshme rreth gjendjes së atij që i bie të fikët apo mbetet në koma deri sa të vijë koha të largohet nga Arafati. Megjithatë, Ebu Hanife dhe Maliku mendojnë se haxhi i këtyre njerëzve është i vlefshëm.

Shafiu, Ahmedi, El-Hasani, Ebu Theuri, Is’haku dhe Ibën El-Mundhiri mendojnë se haxhi i një personi të tillë është i pavlefshëm, sepse qëndrimi në Arafat është një kusht themelor i haxhit dhe një person në koma nuk mund ta kryejë atë, ashtu si ndonjërin prej riteve të tjera themelore të haxhit.

Pas verifikimit të hadithit të mësipërm nga Ibën Jamuri, Tirmidhiu vëren dhe thotë: “Sufjan El-Theuri ka thënë se dijetarët dhe shokët e ditur të Profetit (a.s.) dhe të tjerë e kanë ndjekur këtë hadith dhe kanë qenë të mendimit se një person që nuk kalon ditën ose një pjesë të saj në Arafat deri përpara agimit të ditës së dhjetë të Dhul-Hixhes ose të mbërrijë atje pas lindjes së diellit, ai e humbet haxhin. Një person i tillë duhet ta konsiderojë këtë lloj haxhi si umre dhe duhet ta përsërisë atë vitin tjetër. Kështu mendon Ahmedi, Shafiu dhe të tjerë.

Pëlqehet ndenjja pranë shkëmbinjve gjatë qëndrimit në Arafat

Haxhiu mund ta kalojë Ditën e Arafatit në çfarëdo vendi brenda kufijve të Arafatit, përveçse në shtratin e luginës të quajtur Arefe në perëndim të Arafatit. Është pranuar në përgjithësi se kalimi i Ditës së Arafatit në atë vend nuk është i mjaftueshëm për të përmbushur kushtin e qëndrimit në Arafat.

Është i këshillueshëm kalimi i kohës pranë shkëmbinjve në Arafat ose sa më afër tyre. Profeti (a.s.) ka ndaluar në atë vend dhe ka thënë: “Unë kam ndaluar këtu, por i tërë Arafati është vendqëndrim (për Ditën e Arafatit)”.[282] Transmeton Ahmedi, Muslimi dhe Ebu Daudi nga Xhabiri.

Ngjitja në Kodrën e Mëshirës ose besimi se qëndrimi në të është më i mirë se qëndrimi në çdo vend tjetër është i gabuar. As të vepruarit në këtë mënyrë nuk përfaqëson një sunet të Profetit (a.s.).

Pastrimi për qëndrimin në Arafat

Pëlqehet pastrimi përpara qëndrimit në Arafat. Maliku transmeton se Ibën Umeri pastrohej në prag të Ditës së Arafatit.[283] Po ashtu, është transmetuar se Umeri pastrohej në Arafat në kohën kur ishte në gjendjen e ihramit.

Rregullat e sjelljes gjatë qëndrimit në Arafat dhe lutjet në të

Haxhiu duhet të jetë me abdes, të kthehet me fytyrë nga Qabja, t’i kërkojë sa më shumë falje Allahut, ta lartësojë sa më tepër Atë, të bëjë lutje për shëndetin dhe mirëqenien e tij në këtë botë dhe në botën tjetër, si dhe të përqendrohet me duart e ngritura lart në momentet që lutet.

Usame ibën Zejd transmeton: “Kisha hipur në deve pas Profetit (a.s.) në kohën që ai kishte ngritur duart lart dhe po i lutej Allahut.”[284] Transmeton Nesaiu.

Amër ibën Shuajbi transmeton nga babai i tij dhe ai nga gjyshi i tij se Profeti (a.s.) në Ditën e Arafatit lutej më së shumti me këto fjalë:

“La ilahe il-Allahu uahdehu la sherika lehu, lehul mulku ue lehul hamdu bi jedihil hajru ue hue ala kul-li shejin kadir” (Nuk ka tjetër zot të denjë për adhurim përveç Allahut. Ai nuk ka shok. Vetëm Atij i përket mbretëria dhe i gjithë lavdërimi. Në Dorën e Tij është e mira dhe Ai ka pushtet mbi çdo send).[285]

Transmetohet nga Ahmedi dhe Tirmidhiu, por teksti i këtij të dytit është: “Lutja më e mirë është ajo e Ditës së Arafatit dhe gjëja më e mirë që unë dhe profetët e tjerë para meje kemi thënë, është: “La ilahe il-Allahu uahdehu la sherika lehu, lehul mulku ue lehul hamdu bi jedihil hajr ue hue ala kul-li shejin kadir”.[286]

Husejn ibën El-Hasan El-Maruzi transmeton se ka pyetur Sufjan ibën Ujejnen: “Cila është lutja më e mirë për Ditën e Arafatit?” Ai i është përgjigjur: “La ilahe il-Allahu uahdehu la sherike lehu”.

Pastaj ky i ka thënë: “Po ky është lartësim i Allahut dhe lavdërimi i Tij nuk është lutje”. Pas kësaj, Sufjani i ka thënë: “Nuk e di ti hadithin e Malik ibën El-Harithit që e shpjegon këtë?” Husejni i ka kërkuar t’i tregonte rreth atij hadithi. Atëherë ai i ka thënë: “Mensuri transmeton nga Malik ibën El-Harithi se ai ka thënë: “Allahu i Plotfuqishëm thotë: Nëse një rob i Imi e kalon kohën duke më lartësuar dhe lëvduar në vend që të më lutet për hallet e tij, unë i jap atij më shumë sesa u jap atyre që më luten për hallet e tyre”. Pastaj, transmetuesi ka shtuar: “Kjo shpjegon thënien e Profetit (a.s.)” Më pas ka vazhduar: “A nuk e ke dëgjuar çfarë i ka thënë Umeje ibën Ebi Salt Abdullah ibën Xhadanit, kur ky i fundit i kërkoi dorën e Nailes për t’u martuar?” Husejni i është përgjigjur se nuk ka qenë në dijeni. Pastaj Sufjani ka thënë se Umeje ia recitoi këto vargje poezie Abdullah ibën Xhadanit:

Duhet ta tregoj ty hallin apo thjeshtësia jote më mjafton

sepse në natyrën tënde zë vend modestia

Me të drejtat dhe detyrimet më së miri je i lajmëruar

se vjen nga një familje fisnike dhe e respektuar

E kur dikush vetëm një herë ty të lëvdon

nuk i nevojitet ta përsërisë më, se kjo i mjafton

Pastaj, Sufjani ka shtuar: “O Husejn! Ti e sheh se sa të kënaqur janë njerëzit me lavdet dhe janë gati t’i plotësojnë kërkesat, madje pa iu kërkuar gjë. Atëherë, si është puna me Krijuesin e tyre?!”

Bejhakiu transmeton nga Aliu se Profeti (a.s.) ka thënë: “Lutja që kanë bërë më shpesh Profetët para meje dhe unë në Ditën e Arafatit është:

“La ilahe il-Allahu uahdehu la sherika lehu,

lehul mulku ue lehul hamdu

ue hue ala kul-li shejin kadir

Allahume ixh’al fi basari nuran ue fi sem’ij nuran ue fi kalbij nuran

Allahume ishrah li sadri ue jesir li emri

Allahume eudhu bike min uas-uasis sadr ue shetatil emr

ue sherri fitnetil kabr ue sherri ma jelixhu fil lejl

ue sherri ma jelixhu fin nehar ue sherri ma tehibu bihir rijah

ue sherri beua’ikid-dehr”.[287]

(Nuk ka tjetër zot të denjë për adhurim përveç Allahut. Ai nuk ka shok. Vetëm Atij i përket mbretëria dhe i gjithë lavdërimi. Në Dorën e Tij është e mira dhe Ai ka pushtet mbi çdo send. O Allah! Më jep dritë (udhëzim) në sytë e mi, veshët e mi dhe në zemrën time! O Allah! Hapma kraharorin dhe ma lehtëso punën! O Zoti im! Unë kërkoj të më ruash nga pëshpëritjet e djallit, nga rrëmuja, nga dënimi i varrit, nga e keqja që ndodh gjatë ditës dhe natës, nga e keqja që sjellin erërat dhe nga shkatërrimet!)

Gjithashtu, Tirmidhiu transmeton nga Aliu se lutja që bënte më së tepërmi Profeti (a.s.) gjatë qëndrimit në Arafat, ishte:

Allahume lekel hamdu kel-ledhi nekulu

Ue hajran fi mima nekulu

Allahume leke salati ue nusuki

Ue mehjaje ua memati

Ua ilejke meabi ue leke rabu turathi

Allahume inni eudhu bike min adhabil kabr

Ua uas-uasis sadr ue shetatil emr

Allahume inni eudhu bike min sherri ma tehibu bihir rijh!” [288]

(O Allah! Gjithë lavdërimi të përket Ty, ashtu siç e themi dhe më mirë nga sa mund ta themi. O Allah! Namazi im, adhurimi im, jeta dhe vdekja ime janë të gjitha për Ty. O Allah! Te Ty do të kthehem, Ty të përket gjithçka që kam. O Allah! Kërkoj që të më ruash nga dënimi i varrit, pëshpëritjet e djallit, rrëmuja dhe gjithçka që mund të sjellë era).

Qëndrimi në Arafat-Traditë e Ibrahimit (a.s.)

Mirba El-Ensari transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Ju duhet të mbështeteni në traditën dhe ritet (e haxhit), sepse në këtë mënyrë ju do të pasoni Ibrahimin”.[289] Transmeton Tirmidhiu dhe thotë se hadithi është i besueshëm.

Agjërimi në ditën e Arafatit

Është vërtetuar se Profeti (a.s.) nuk ka agjëruar Ditën e Arafatit. Lidhur me këtë, ai ka thënë: “Me të vërtetë, dita e Arafatit, dita e Kurbanit dhe ditët e Tashrikut (dita e dhjetë, e njëmbëdhjetë dhe e dymbëdhjetë e Dhul-Hixhes) janë ditët tona të festës. Këto janë ditët e të ngrënit dhe të pirit”.[290]

Gjithashtu, është vërtetuar se Profeti (a.s.) e ka ndaluar agjërimin për haxhilerët në Ditën e Arafatit.[291]

Kjo i ka çuar shumicën e dijetarëve në përfundimin se në fakt mosagjërimi në Ditën e Arafatit është i dëshirueshëm, në mënyrë që haxhiu të ketë fuqinë e duhur për t’iu përkushtuar me gjithë zemër adhurimit dhe lutjeve.

Disa nga hadithet që përkrahin agjërimin në Ditën e Arafatit kanë lidhje me personat që nuk ndodhen në Arafat si pelegrinë.

Bashkimi i namazit të drekës me atë të iqindisë në Arafat

Sipas një hadithi të vërtetë, Profeti (a.s.) i fali bashkë namazet e drekës me atë të iqindisë kur ishte në Arafat. Për këtë u thirr ezani, pastaj ikameti dhe fali namazin e drekës. Pastaj u bë një ikamet i dytë dhe falën namazin e iqindisë.[292]

El-Esuadi dhe Alkama kanë thënë: “Prej riteve plotësuese të haxhit është dhe bashkimi i namazit të drekës me iqindinë në Arafat duke i falur me imam”.

Ibën El-Mundhiri ka thënë: “Dijetarët kanë rënë dakord se imami duhet të bashkojë namazin e drekës me atë të iqindisë në Arafat. Kështu duhet të veprojë çdo person që falet me imam”.

Në rast se ndokush nuk e arrin imamin dhe nuk ka mundësi të falet me xhemat, ai duhet t’i bashkojë ato namaze duke u falur vetëm.

Transmetohet se Ibën Umeri banonte në Mekë, por kur shkonte në Mina ai i shkurtonte namazet.[293]

Amër ibën Dinari transmeton se Xhabir ibën Zejd i ka thënë atij: “Shkurtoji namazet në Arafat!”. Kjo është transmetuar nga Seid ibën Mensuri.

Kthimi nga Arafati

Sipas sunetit, haxhilerët duhet të largohen nga Arafati me qetësi dhe në paqe pas perëndimit të diellit. Profeti (a.s.) u largua nga Arafati shumë paqësisht dhe qetësisht, duke mbajtur frerët e devesë së tij aq shtrënguar, sa koka e saj prekte samarin dhe ndërkohë u thoshte njerëzve: “O njerëz! Ecni me qetësi, se nuk është virtyt të ngutesh apo të nxitosh”.[294] Transmeton Bukhari dhe Muslimi.

Gjithashtu, ata dy kanë transmetuar se Profeti (a.s.) e ka lënë devenë e tij të ecte me hap normal, por kur pa hapësirë të gjerë para vetes, ai e nxiti atë të shkonte më shpejt.[295] Transmeton Buhariu dhe Muslimi. Ai e bëri këtë prej mëshirës dhe kujdesit që kishte për njerëzit.

Pëlqehet që haxhilerët të shqiptojnë telbijen dhe të përmendin Allahun sa më shumë që të jetë e mundur. Profeti (a.s.) e përsëriti telbijen deri para se të godiste me gurë Xhamaratul-Akabe.

Esh’ath ibën Sulejmi transmeton nga babai i tij, i cili kishte thënë: “Unë shkova me Ibën Umerin nga Arafati në Muzdelife. Ai nuk pushoi së përmenduri Allahun dhe së deklaruari njëshmërinë e Tij derisa arritëm në Muzdelife”.[296] Transmeton Ebu Daudi.

Bashkimi i namazit të akshamit me atë të jacisë në Muzdelife

Me të mbërritur në Muzdelife, Profeti (a.s.) falte namazin e akshamit dhe dy rekate të namazit të jacisë duke i bashkuar. Ai i falte këto namaze me një ezan dhe dy ikamete pa asnjë falje tjetër vullnetare ndërmjet tyre.[297]

Në hadithin e regjistruar nga Muslimi lexojmë se Profeti (a.s.) mbërriti në Muzdelife dhe bashkoi namazin e akshamit dhe jacisë me një ezan të vetëm dhe dy ikamete. Ai nuk fali ndonjë namaz tjetër ndërmjet këtyre të dyve. Sipas miratimit të përgjithshëm të dijetarëve bashkimi i këtyre namazeve është sunet, megjithëse ka mendime të ndryshme përsa u përket atyre të cilët i falin këto dy namaze veç e veç në vaktin e vet. Shumica e dijetarëve e quajnë këtë të lejueshme, por mendojnë se ndjekja e shembullit të Profetit është shumë më tepër e pëlqyeshme.

El-Theuri dhe njerëz të tjerë të ditur janë të mendimit se haxhiu që fal namazin e akshamit në çfarëdo vendi tjetër nga Muzdelife, duhet ta falë sërish atë. Ata janë të mendimit se falja e namazeve të drekës dhe iqindisë në kohët e tyre të caktuara është e lejueshme, por një gjë e tillë është e papëlqyeshme.

Kalimi i natës në Muzdelife

Xhabiri tregon: “Kur Profeti (a.s.) mbërriti në Muzdelife, fali namazin e akshamit dhe të jacisë duke i bashkuar dhe pastaj u shtri të flinte. Ai fjeti deri në agim, pastaj u ngrit e fali namazin e sabahut dhe i hipi devesë së tij që quhej El-Kasva. Kur mbërriti në El-Mash’ar el-Haram, ai ndaloi atje derisa zbardhi gjithandej dhe u largua prej aty përpara lindjes së diellit”.[298] Nuk ka asnjë dëshmi që tregon se Profeti (a.s.) e kaloi natën në Muzdelife duke u falur dhe lutur. Ky është qëndrimi më i saktë në dritën e praktikës së Profetit (a.s.) rreth kalimit të natës në Muzdelife dhe ndalimit aty.

Ahmedi mendon se kalimi i natës në Muzdelife është i detyrueshëm për të gjithë haxhilerët, përveç barinjve dhe furnizuesve të ujit.

Të gjithë imamët e shkollave juridike islame e konsiderojnë të detyrueshëm qëndrimin dhe kalimin e njëfarë kohe në Muzdelife. Megjithatë, ata nuk e shohin si të detyrueshëm kalimin e tërë natës atje. Kalimi i njëfarë kohe atje, do të thotë të jesh i pranishëm aty fizikisht, në çfarëdo qëndrimi dhe gjendjeje: në këmbë apo ulur, në gjumë apo zgjuar, duke ecur apo hipur diku.

Shkolla hanefite është e mendimit se është e detyrueshme të jesh i pranishëm në Muzdelife përpara agimit të Jeum-el-Nahr (të dhjetën ditë të Dhul- Hixhes). Kështu, nëse dikush nuk arrin ta bëjë këtë pa një arsye të vlefshme, ai duhet të bëjë një kurban. Vetëm nëse ka një arsye të vlefshme, rast në të cilin ai nuk është i detyruar të jetë i pranishëm fizikisht, nuk ka dënim për të.

Shkolla malikite mendon se qëndrimi në Muzdelife përpara agimit dhe kalimi i njëfarë kohe atje është detyrim (vaxhib), gjatë rrugësi nga Arafati në Mina është i detyrueshme kur haxhiu nuk ka asnjë arsye për të bërë ndryshe. Për haxhiun që ka një arsye të vlefshme nuk është i detyrueshëm ndalimi dhe qëndrimi në Muzdelife.

Shkolla shafite mendon se prania fizike në Muzdelife është e detyrueshme (vaxhib) vetëm në gjysmën e dytë të natës të datës 10 të Dhul-Hixhes, pas kalimit të ditës në Arafat. Haxhiut nuk i kërkohet të kalojë tërë natën atje, madje as nuk është e rëndësishme që të sigurohet nëse vendi ku po rri është brenda kufijve të Muzdelifes.

Megjithatë, është sunet që haxhiu të falë namazin e sabahut sa më herët e pastaj të drejtohet për në Mesh’ar el-Haram derisa të agojë mirë përpara lindjes së diellit. Ai duhet ta kalojë këtë kohë duke iu lutur Allahut dhe duke e përmendur sa më shumë Atë. Lidhur me këtë, Allahu i Madhëruar thotë:

فَإِذَا أَفَضْتُمْ مِنْ عَرَفَاتٍ فَاذْكُرُوا اللَّهَ عِنْدَ الْمَشْعَرِ الْحَرَامِ وَاذْكُرُوهُ كَمَا هَدَاكُمْ وَإِنْ كُنتُمْ مِنْ قَبْلِهِ لَمِنْ الضَّالِّينَ

“…e kur të largoheni prej Arafatit, përmendeni Allahun në vendin e shenjtë (Muzdelife), përmendnie Atë, ashtu si u ka udhëzuar, pasi më parë ishit të humbur”. (El-Bekare, 198). Ndërsa në ajetin kuranor vijues, Allahu i Madhëruar thotë:

ثُمَّ أَفِيضُوا مِنْ حَيْثُ أَفَاضَ النَّاسُ وَاسْتَغْفِرُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ

“Pastaj shkoni andej nga shkojnë njerëzit dhe kërkojini falje Allahut, se Ai është Falës dhe Mëshirues i madh”. (El-Bekare, 199).

Haxhilerët largohen nga Muzdelife për në Mina përpara lindjes së diellit, por kur ata kalojnë përmes luginës së quajtur Muhasir, ata duhet të ecin me hap të shpejtë.

Vendqëndrimi në Muzdelife

Haxhiu mund të qëndrojë kudo në Muzdelife, përveçse në luginën e quajtur Muhasir (ndërmjet Muzdelifes dhe Minas).

Xhubejr ibën Mut’im transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “E gjithë sipërfaqja e Muzdelifes është vendqëndrim në të, por shmanguni luginës së quajtur Muhasir”.[299] Kjo është transmetuar nga Ahmedi me një varg të besueshëm transmetuesish. Megjithatë, kalimi i kohës në Muzdelife te një vend i quajtur Kuzah,[300] është më i preferueshëm.

Në një hadith të transmetuar nga Aliu, lexojmë se, kur Profeti (a.s.) në Muzdelife, ai qëndroi në Kuzah dhe tha: “Ky është Kuzah, vendi për të qëndruar dhe e tërë Muzdelife është vendqëndrim”.[301] Transmeton Ebu Daudi dhe Tirmidhiu, i cili e konsideron këtë hadith hasen-sahih.

Ritet e ditës së Kurbanit (dita e dhjetë e Dhul-Hixhes)

Ritet e ditës së dhjetë të Dhul-Hixhes kryhen sipas rendit të mëposhtëm: Këto rite fillojnë me gjuajtjen me gurë, ndiqen nga prerja e kurbanit, rruajtja e kokës dhe më pas kryerja e tavafit rreth Qabes. Zbatimi i këtyre riteve sipas kësaj vijimësie është sunet. Sipas disa dijetarëve, nuk ka asgjë të keqe nëse njëri prej këtyre riteve kryhet përpara ose pas një tjetri.

Ky është një qëndrim i Shafiut i mbështetur në hadithin e transmetuar nga Abdullah ibën Amr, i cili ka thënë se: “Profeti (a.s) qëndroi në Mina gjatë Haxhit të Lamtumirës, ndërsa njerëzit i bënin pyetje dhe ai përgjigjej. Një burrë e pyeti: “O Profet i Allahut! Unë nuk isha i kujdesshëm dhe e rruajta kokën përpara se të bëja kurban kafshën time”. Profeti (a.s.) i tha: “Nuk ka asgjë të keqe. Shko dhe there kurbanin tënd!”. Një tjetër e pyeti: “Po unë që e thera kurbanin përpara se të godisja me gurë?” Profeti (a.s.) i tha atij: “Nuk ka asgjë të keqe. Shko dhe gjuaj gurët!”. Transmetuesi vijon të thotë se kushdo që e pyeste Profetin (a.s.) rreth ndonjë gjëje të bërë përpara ose pas një gjëje tjetër, ai i thoshte: “Nuk ka asgjë të keqe. Shko dhe bëje (çfarëdo gjëje që ke lënë pa bërë)!” [302]

Ebu Hanife është i mendimit se, nëse dikush nuk ka respektuar radhën në kryerjen e këtyre riteve dhe se ka vonuar apo paraprirë një rit, ai duhet të bëjë një kurban, duke intepretuar se fjalët “nuk ka asgjë të keqe” të Profetit (a.s.) kanë kuptimin se një person i tillë nuk ndëshkohet për ndonjë mëkat, por ai duhet të therë një kurban tjetër si dëmshpërblim.

Lirimi i parë dhe lirimi i dytë nga ihrami

Pas gjuajtjes me gurë dhe rruajtjes së kokës ose shkurtimit të flokëve në ditën e dhjetë të Dhul-Hixhes, pelegrini lirohet nga të gjitha kufizimiet e gjendjes së ihramit. Kështu ai mund të hedhë parfum, të veshë rrobat e zakonshme, etj., përveç marrëdhënieve seksuale me gruan e tij. Kjo njihet si heqja e parë e ihramit. Pas përfundimit të Tavaf El-Ifadas, një rit themelor i haxhit, gjithçka është e lejueshme për të, përfshirë dhe afrimin seksualisht me bashkëshorten e tij. Kjo është quajtur heqja e dytë e ihramit ose heqja e fundit e ihramit.

Gjuajtja e gurëve[303]

Bejhakiu transmeton nga Salim ibën Ebi El-Xh’ad se Ibën Abasi ka cituar Profetin (a.s.) të ketë thënë: “Kur Ibrahimi (a.s.) donte të kryente ritet e haxhit, shejtani i bllokoi rrugën afër Akabes.[304] Ibrahimi e goditi me shtatë gurë, derisa shejtani u fundos në tokë. Përsëri, shejtani iu shfaq pranë Xhemresë së dytë. Ibrahimi e goditi me shtatë gurë dhe ai u fundos sërish në tokë. Edhe një herë, shejtani iu afrua kur ishte pranë Xhemresë së tretë dhe përsëri Ibrahimi e goditi me shtatë gurë dhe e fundosi edhe atë herë shejtanin në tokë”. Ibën Abasi shton: “Goditeni dhe ju shejtanin me gurë, se duke bërë kështu ndiqni rrugën e paraardhësit tuaj, Ibrahimit (a.s.)”.[305]

El-Mundhiri ka thënë: “Kjo është transmetuar nga Ibën Huzejme në Sahihun e tij dhe nga El-Hakimi dhe është i hadith i besueshëm sipas kriterit të tyre.”

Urtësia që qëndron pas gjuajtjes së gurëve

Ebu Hamid El-Gazaliu thotë në librin e tij “El-Ihja”: “Sa për goditjen me gurë, ajo është një shprehje e qëllimit të goditësit për t’iu bindur urdhërit të Allahut dhe një demonstrim i përuljes dhe adhurimit të Tij. Ajo tregon pajtim me urdhërin hyjnor pa asnjë gjurmë aty të ndonjë kënaqësie egoiste, qoftë të ndjenjave apo të mendjes”. Duke goditur me gurë, pelegrini ndjek shembullin e Ibrahimit kur shejtani- Allahu e mallkoftë!- i bllokoi rrugën në atë vend, me qëllim që t’i hidhte në zemër dyshime, ta tundonte dhe ta largonte prej Zotit të tij. Kështu, Allahu e urdhëroi Ibrahimin të përzinte shejtanin duke e goditur me gurë.

Pra, nëse ju tundon mendimi se shejtani iu shfaq Ibrahimit dhe ky e goditi me gurë, por se ju vetë nuk tundoheni nga shejtani e kështu që nuk ka nevojë të godisni me këto gurë – nëse ju vjen një mendim i tillë – atëherë ju duhet ta kuptoni se vetë ky mendim ju vjen nga shejtani, i cili ju sugjeron që t’ju bëjë të mendoni se nga kjo nuk ka përfitim (nuk ia vlen) dhe në këtë mënyrë ai e dobëson vendosmërinë tuaj dhe ju pengon që të godisni me gurë. Luftoni kundër këtyre pëshpëritjeve të shejtanit me vendosmëri e të patundur, si dhe duke e goditur me guralecë, pavarësisht nga cytjet e tij. Gjithashtu, ju duhet ta kuptoni se, megjithëse në dukje ju jeni duke goditur me gurë Xhemretë, në të vërtetë ju po ia vërvitni në fytyrë shejtanit dhe në këtë mënyrë po i thyeni atij shtyllën kurrizore. Kjo nuk është e mundur përveçse duke iu bindur urdhërave të Allahut, në nënshtrim ndaj atij dhe pa kërkuar kënaqjen e ndonjë dëshire personale.

Ligjshmëria e këtij veprimi

Shumica e dijetarëve janë të mendimit se goditja me gurë është e detyrueshme (vaxhib), por nuk është e domosdoshme (rukn). Kushdo që nuk arrin të godasë me gurë, duhet të bëjë një kuban sipas transmetimit të Ahmedit, Muslimit dhe Nesaiut prej Xhabirit, i cili tregon se ka parë Profetin (a.s.) Ditën e Kurbanit (dita e dhjetë e Dhul-Hixhes) të ngiste devenë e tij dhe po gjuante gurët. Ndërkohë, ai thoshte: “Merrini ritet tuaja prej meje, se unë nuk e di a do të jem në gjendje të kryej ndonjë haxh tjetër pas këtij apo jo”.[306]

Abdurrahman El-Tejmi ka thënë: “Profeti (a.s.) na urdhëroi gjatë Haxhit të Lamtumirës që të përdornim gurë të vegjël me madhësinë e një kokërr bathe”.[307] Kjo është transmetuar nga Tabaraniu në librin e tij “El–Kabir” me një varg të saktë transmetuesish.

Madhësia e gurëve

Gurët, siç thuhet në hadithin e mësipërm, nuk duhet të jenë më të mëdhenj se një kokërr bathe. Megjithatë, nëse dikush godet me një gur më të madh, sipas shumicës së dijetarëve, do t’i mjaftojë për të kryer ritin, por nuk është e pëlqyeshme. Ahmedi mendon se nuk do të jetë e mjaftueshme për të, derisa ta përsërisë me gurë të madhësisë së përshtatshme, sepse Profeti (a.s.) e praktikoi kështu dhe ai ndaloi përdorimin e gurëve më të mëdhenj.

Sulejman ibën Amër ibën El-Ahvas El-Ezdi transmeton prej nënës së tij se ajo ka thënë se njëherë Profeti (a.s.) ishte në shtratin e luginës dhe po thoshte: “O njerëz! Mos e vritni njëri-tjetrin! Kur të godisni me gurë, përdorni ata gurë që kanë madhësinë e një kokërr bathe”.[308] Transmeton Ebu Daudi.

Ibën Abasi transmeton se njëherë Profeti (a.s.) i kishte thënë që të mblidhte disa gurë për të. Ky kishte marrë disa gurë të vegjël sa një kokërr bathe dhe kur ia kishte dhënë atij këto gurë, Profeti (a.s.) i kishte thënë: “Përdor gurë të ngjashëm me këta dhe ki kujdes për teprimin në fenë tënde, sepse ata që kanë qenë para teje janë shkatërruar për shkak të teprimit në fenë e tyre”.[309] Transmeton Ahmedi dhe Nesaiu me një varg të besueshëm transmetuesish.

Shumica e dijetarëve e marrin këtë hadith si tregues të madhësisë së pëlqyeshme të gurëve. Pranohet përgjithësisht se duhet që goditja të bëhet vetëm me gurë dhe jo me hekur, plumb, etj.

Megjithatë, shkolla hanefite nuk pajtohet me këtë dhe mendon se është e lejueshme që të përdoret çfarëdo gjëje që del nga toka: gurë, argjil, tulla, dhe, qeramikë, etj., sepse hadithi përmend vetëm goditjen dhe nuk e specifikon çfarë duhet të përdoret. Praktika e Profetit (a.s.) dhe e shokëve të tij tregon parapëlqim dhe nuk cilëson ndonjë gjë në veçanti. Mendimi i parë është i pëlqyeshëm, sepse Profeti (a.s.) përdori gurë dhe i urdhëroi të tjerët që të godisnin me gurë sa një kokërr bathe, gjë e cila vlen për lloje të ndryshme gurësh por jo për ndonjë gjë tjetër.

Ku duhet të mblidhen gurët?

Ibën Umeri i mblidhte gurët në Muzdelife. Kështu bënte edhe Seid ibën Xhubejri. Shafiu e sheh si të pëlqyeshme këtë, por sipas Ahmedit, haxhiu mund t’i marrë gurët prej cilitdo vend që të dëshirojë.

Atau dhe Ibën El-Mundhiri kanë një pikpamje të ngjashme, sepse në hadithin e Ibën Abasit, fjalët që thotë Profeti (a.s.) janë “mblidh (disa gurë) për mua” pa e cilësuar vendin prej ku duhet të mblidheshin gurët.

Shkolla hanefite, ajo shafite dhe sipas mendimit të Ahmedit, përdorimi i gurëve që janë përdorur më parë është i lejueshëm, megjithëse e papëlqyeshme. Ndërsa Ibën Hazmi mendon se është e lejueshme dhe jo e papëlqyer. Ai thotë: “Goditja me gurë që janë përdorur më parë është e lejueshme dhe e tillë është dhe goditja me gurë hipur mbi një kafshë ngarkese”.

As në Kuran dhe as në Sunet nuk ka ndonjë argument për ndalimin e përdorimit të gurëve të përdorur më parë. Duke folur në mënyrë logjike, sikur ata gurë të mos ripërdoreshin nga haxhilerët e shumtë, aty do të ishin bërë kodra me to.

Përsa i përket goditjes me gurë gjatë kohës që nget kafshën e ngakesës, lexojmë në një hadith të Kudame ibën Abdullahut, i cili ka thënë se: “Në Ditën e Kurbanit pashë Profetin (a.s.) duke goditur me gurë Xhemrenë El-Akaba, ndërsa ishte duke ngarë devenë e tij me ngjyrë të çelët. Ai i hidhte gurët as me shumë forcë e as shumë lehtë dhe pa i shtyrë haxhilerët e tjerë”.[310]

Numri i gurëve

Numri i përgjithshëm i gurëve për t’u hedhur është shtatëdhjetë (70) ose dyzet e nëntë (49). Me shtatë prej tyre goditet Xhemreja e parë El-Akabe në ditën e dhjetë të Dhul-Hixhes; njëzet e një për ditën e njëmbëdhjetë, për të hedhur nga shtatë për secilën prej të trija xhemreve; dhe po ashtu, njëzet e një në ditën e dymbëdhjetë, duke i goditur të trija me nga shtatë gurë. Me njëzet e një gurët e fundit duhet të goditen të trija xhemretë, me nga shtatë për secilën, në ditën e trembëdhjetëtë të Dhul-Hixhes. Kështu, numri i përgjithshëm i këtyre gurëve shkon në shtatëdhjetë.

Nëse haxhiu godet xhemretë me gurë për vetëm tri ditë (ditën e dhjetë, të njëmbëdhjetë dhe të dymbëdhjetë të Dhul-Hixhes) dhe jo në ditën e trembëdhjetë, ai mund të veprojë kështu pa patur ndonjë dëm. Në një rast të tillë, numri i përgjithshëm i gurëve do të ishte dyzet e nëntë.

Sipas Ahmedit, për një haxhi goditja me pesë gurë do të ishte e mjaftueshme.

Atau është i mendimit se goditja me pesë gurë është i mjaftueshëm.

Muxhahidi ka thënë: “Nëse haxhiu godet me gjashtë gurë, ai mund të veprojë kështu pa patur dënim për këtë”.

Seid ibën Maliku transmeton dhe thotë: “Pas haxhit, u kthyem me Profetin (a.s.). Disa prej nesh thanë se kishin hedhur gjashtë dhe të tjerë thanë se kishin hedhur shtatë gurë. Megjithatë, asnjëri prej nesh nuk e pa gabimin te tjetri për veprimin në këtë mënyrë”.[311]

Ditët për goditjen me gurë

Ditët për goditjen me gurë janë ose tri ose katër: dita e dhjetë, e njëmbëdhjetë dhe e dymbëdhjetë e muajit Dhul-Hixhes, ose këto të trija dhe dita e trembëdhjetë e këtij muaji. Allahu i Madhëruar thotë në Kuran:

وَاذْكُرُوا اللَّهَ فِي أَيَّامٍ مَعْدُودَاتٍ فَمَنْ تَعَجَّلَ فِي يَوْمَيْنِ فَلاَ إِثْمَ عَلَيْهِ وَمَنْ تَأَخَّرَ فَلاَ إِثْمَ عَلَيْهِ لِمَنْ اتَّقَى

“Përmendeni Allahun në ditët e caktuara (në ditët e bajramit). Kush ngutet (të largohet prej Minas) për dy ditë, nuk bën mëkat, por edhe ai që e shtyn (edhe për një ditë) nuk bën mëkat. Këto rregulla janë për atë që dëshiron të jetë i devotshëm”. (El-Bekare, 203).

Gjuajtja e gurëve ditën e Kurbanit (dita e dhjetë e Dhul-Hixhes)

Koha më e mirë për të gjuajtur gurët është paraditja e ditës së dhjetë të Dhul-Hixhes, sepse edhe Profeti (a.s.) i gjuante gurët pikërisht në këtë ditë përpara mesditës.[312]

Ibën Abasi ka thënë se Profeti (a.s.) i lejonte të moshuarit dhe të dobtit e familjes së tij që të godisnin të parët me gurë. Pastaj ai ka thënë: “Mos e godisni me gurë Xhemrenë e parë El-Akabe përpara se të lindë dielli!” [313] Transmeton Tirmidhiu, i cili e konsideron këtë hadith të vërtetë.

Megjithatë, shtyrja e gjuajtjes me gurë deri në fund të ditës është e lejueshme.

Lidhur me këtë, Ibën Abdulberri ka thënë: “Është pranuar ndër dijetarët se, nëse një haxhi godet me gurë në ditën e dhjetë të Dhul-Hixhes përpara se të perëndojë dielli, atij do t’i quhet sikur e ka kryer në kohë, megjithëse veprimi në këtë mënyrë nuk është i pëlqyeshëm”.

Ibën Abasi transmeton se në Ditën e Kurbanit, një burrë në Mina i tregoi Profetit (a.s.) se i kishte hedhur gurët e vet pas perëndimit të diellit dhe për këtë Profeti (a.s.) i tha: “Nuk ka asgjë të keqe”.[314] Transmeton Buhariu.

A lejohet vonimi i gjuajtjes së gurëve pasi të erret?

Vonimi i gjuajtjes së gurëve deri pasi të erret është i lejueshëm nëse ka një arsye të vlefshme për të vepruar kështu, siç transmetohet nga Maliku prej Nafiut se një vajzë e Safijes, gruas së Ibën Umerit, lindi në Muzdelife. Kështu që ajo dhe Safija (nëna e saj) mbetën prapa dhe mbërritën në Mina pas perëndimit të diellit, ditën e dhjetë të Dhul-Hixhes. Ibën Umeri u kërkoi atyre të gjuanin gurët dhe nuk pa asgjë te keqe në këtë veprim.[315]

Megjithatë, nuk është e pëlqyeshme që të vonohet gjuajtja e gurëve deri pasi të erret pa një arsye të vlefshme.

Sipas shkollës hanefite, asaj shafite dhe sipas një transmetimi të Malikut, nuk ka dënim për vonimin e gjuajtjes së gurëve, duke patur parasysh hadithin e përmendur më parë të Ibën Abasit.

Ndërsa Ahmedi është i mendimit se, nëse një haxhi e vonon gjuajtjen e gurëve deri në fund të ditës së Kurbanit, atëherë ai duhet të mos gjuajë më gurët gjatë natës, por një gjë të tillë ta bëjë pasditen e ditës tjetër.

Lejimi për të dobtit dhe të tjerët që kanë arsye të vlefshme që të gjuajnë gurët pas mesnatës së Kurbanit (ditës së dhjetë të Dhul-Hixhes)

Ka një konsensus të dijetarëve se nuk lejohet gjuajtja e gurëve përpara mesnatës në ditën e dhjetë të Dhul-Hixhes (Natës së Kurbanit). Megjithatë, është e lejueshme që gratë, fëmijët, të dobtit, barinjtë dhe ata që kanë arsye të vlefshme të godasin me gurë Xhemren El-Akabe që nga mesi i natës së Bajramit.

Aishja transmeton se Profeti (a.s.) e dërgoi Umu Selemen natën e dhjetë që të hidhte gurët e saj. Ajo veproi kështu përpara agimit, pas të cilit ajo u kthye në Mekë për të bërë tavafin.[316] Transmeton Ebu Daudi dhe Bejhakiu, i cili thotë se vargu i këtij transmetimi është i vërtetë.

Ibën Abasi transmeton se Profeti (a.s.) i lejoi barinjtë që ruanin devetë të gjuanin gurët gjatë natës.[317] Ky transmetim është përcjellë nga Bezari me një varg transmetuesish që përfshin Muslim ibën Halid El-Zenxhin, i cili njihet si një transmetues i dobët.

Urva transmeton se Profeti (a.s.) shkoi te Umu Seleme ditën e Kurbanit dhe e urdhëroi që të nxitonte për në Muzdelife dhe pastaj për në Mekë pasi të hidhte gurët në Mina gjatë natës dhe të falte namazin e sabahut atje. Atë natë ishte radha e saj të rrinte me të dhe ai dëshironte që ta shoqëronte.[318] Transmeton Shafiu dhe Bejhakiu.

Atau transmeton se dikush i ka treguar atij për Esmanë, e cila goditi me gurë Xhemrenë e parë dhe ai i kishte thënë: “Ne gjuajtëm gurët gjatë natës”. Ajo tha: “Ne kështu vepronim kur ishte gjallë Profeti (a.s.)”.[319] Transmeton Ebu Daudi.

Taberiu ka thënë: “Shafiu i referohet transmetimeve të Umu Selemes dhe Esmasë dhe nxjerr përfundimin se është e lejueshme të shkohet në Mekë pas mesnatës”.

Megjithatë, Ibën Hazmi mendon se lejimi për të gjuajtur gurët natën vlen vetëm për gratë, por jo për burrat, qofshin të fortë apo të dobët. Gjithashtu, këto hadithe tregojnë se është e lejueshme për këdo që ka një arsye të vlefshme të shkojë natën dhe t’i hedhë gurët gjatë saj.

Ibën El-Mundhiri ka thënë: “Prej Sunetit është që hedhja e gurëve të bëhet pas agimit, sepse kështu ka vepruar Profeti (a.s.). Nuk është e lejueshme të hidhen gurë përpara lindjes së diellit, sepse një veprim i tillë do të ishte i kundërt me sunetin. Por, nëse dikush vepron kështu, ai nuk ka nevojë të përsërisë, sepse unë nuk kam dëgjuar asnjërin prej dijetarëve që të thotë se kjo nuk është e pranueshme.”

Gjuajtja e gurëve nga lart

El-Esvedi ka thënë: “Unë pashë Umerin të godiste me gurë Xhemrenë El-Akabe nga lart”.

Kur është pyetur Atau rreth gjuajtjes së gurëve nga lart, ai është përgjigjur: “Nuk ka asgjë të keqe për këtë”. Këto dy argumente janë transmetuar nga Seid ibën Mensuri.

Gjuajtja e gurëve gjatë tri ditëve

Koha e caktuar për gjuajtjen e gurëve gjatë tri ditëve është nga mesdita deri në perëndimin e diellit. Ibën Abasi transmeton se Profeti (a.s.) i gjuajti gurët në mesditë ose pas saj.[320] Kjo është transmetuar nga Ahmedi, Ibën Maxhe dhe Tirmidhiu, i cili e konsideron këtë hadith të besueshëm.

Bejhakiu ka transmetuar nga Nafiu se Abdullah ibën Umeri ka thënë: “Gjatë këtyre tri ditëve, ne nuk godisnim me gurë deri pasi dielli kishte kaluar meridianin”.[321]

Vonimi i gjuajtjes së gurëve deri sa të errësohej nuk ishte i pëlqyeshëm. Koha për gjuajtjen e gurëve gjatë natës ishte deri në lindjen e diellit të ditës pasardhëse.

Të gjithë imamët e shkollave juridike islame, përveç Ebu Hanifes, pajtohen në këtë pikë. Ebu Hanife mendon se gjuajtja e gurëve përpara mesditës në ditën e tretë është e lejueshme. Ai e mbështet mendimin e tij mbi një hadith të dobët të transmetuar nga Ibën Abasi, i cili ka thënë: “Në ditën e trembëdhjetë të Dhul-Hixhes është e lejueshme për haxhiun, që kur të nisë paraditja, të gjuajë gurët dhe të largohet nga Mina (për në Mekë)”.[322]

Lutjet pas goditjes me gurë gjatë ditëve të teshrikut

Pëlqehet që haxhiu të qëndrojë me fytyrë nga Kibla dhe të lavdërojë Allahun ndërsa i lutet Atij për ta faluar atë dhe muslimanët e tjerë.

Ahmedi dhe Buhariu kanë transmetuar nga Salim ibën Abdullah ibën Umeri dhe ai nga babai i tij, se kur Profeti (a.s.) gjuajti gurët në Xhemrenë e parë El-Akabe, e cila është afër xhamisë, tha: “Allahu Ekber”. Kështu, ai e goditi me shtatë gurë dhe çdo herë tha: “Allahu Ekber”. Pastaj ai u largua dhe u kthye majtas drejt shtratit të luginës. Ai qëndroi atje për një kohë mjaft të gjatë me fytyrë në drejtim të Kiblës dhe duke ngritur duart lart i lutej Allahut. Pastaj shkoi dhe goditi me shtatë gurë Xhemrenë e dytë duke thënë çdo herë: “Allahu Ekber”. Pas kësaj, shkoi në anën e majtë të shtratit të luginës, qëndroi atje me fytyrë nga Kibla dhe iu lut Allahut me duart e ngritura nga qielli. Pastaj, shkoi te Xhemraja pranë Akabes, e goditi me shtatë gurë duke shqiptuar nga një tekbir për çdo gjuajtje. Më pas, ai u largua dhe nuk qëndroi aty.”[323]

Sipas këtij hadithi, nuk qëndron pasi godet me gurë Xhemrenë el-Akabe, por qëndron pasi godet me gurë dy Xhemretë e tjera.

Në dritën e hadithit të mësipërm, dijetarët kanë sugjeruar se pas cilësdo goditje me gurë të Xhemreve që nuk ndiqet nga një tjetër goditje po atë ditë, haxhiu nuk duhet të ndalojë për t’u lutur, por nëse një goditje me gurë ndiqet nga një tjetër po atë ditë, ai duhet të qëndrojë aty për t’iu lutur Allahut.

Ibën Maxhe transmeton nga Ibën Abasi se pas goditjes me gurë te Xhemreja El-Akabe, Profeti (a.s.) largohej dhe nuk ndalonte për t’u lutur.[324]

Rendi i goditjes me gurë

Është vërtetuar se Profeti (a.s.) fillonte me Xhemrenë e parë që është afër Minas, pastaj shkonte te Xhemreja e mesit më tej dhe në fund shkonte te Xhemreja El-Akabe. Po ashtu, është provuar se ai thoshte: “Merrini ritet tuaja fetare prej meje!”[325]

Tre prej imamëve të shkollave juridike e marrin këtë hadith si pikë referimi për respektimin e rendit në goditjen me gurë të Xhemreve dhe thonë se ky është një kusht i nevojshëm dhe mbi të duhet të mbështetet haxhiu, sepse kjo është ajo çfarë bëri Profeti (a.s.). Megjithatë, shkolla hanefite mendon se kjo vijimësi është vetëm sunet.

Pëlqehet që hedhja e çdo guri të shoqërohet me tekbir e lutjet dhe guri të vendoset mes gishtit tregues dhe atij të madh

Abdullah ibën Mesudi dhe Ibën Umeri, kur godisnin me gurë, thoshin:

“Allahume ixhalhu haxhen mebruran, ue dhenben megfuran” (O Allah! Na e prano këtë haxh dhe na fal mëkatet!).[326]

Ibrahimi ka thënë se shokëve të Profetit (a.s.) u pëlqente, që në kohën kur gjuanin gurët në Xhemren El-Akabe, të luteshin: “O Allah! Na e prano këtë haxh dhe na fal mëkatet!”. Kur e pyetën nëse kjo lutje duhej bërë në kohën kur goditej me gurë edhe secila prej dy Xhemreve të tjera, ai u përgjigj pozitivisht.[327]

Atau ka thënë: “Kur ju godisni me gurë duhet të thoni një tekbir (Allahu Ekber) në çdo goditje. Tekbiri duhet të thuhet edhe pas hedhjes së gurit”. Kjo është transmetuar nga Seid ibën Mensuri.

Sipas hadithit të Xhabirit, Profeti (a.s.) thoshte tekbirin për çdo gur që hidhte.[328]

Autori i “El–Fet’h” thotë: Është pranuar në përgjithësi se nuk ka asgjë të keqe nëse dikush nuk arrin të thotë tekbirin”.

Selman ibën El-Ehvas transmeton nga nëna e tij se ajo ka thënë: “Kam parë Profetin (a.s.) hipur mbi devenë e tij në Akaba. Ai po mbante me gishtërinj një gur dhe e gjuajti atë, pastaj edhe të tjerët filluan të gjuajnë bashkë me të”.[329] Transmeton Ebu Daudi.

Gjuajtja e gurëve në vend të të tjerëve

Personat që nuk mund të gjuajnë vetë gurët, për arsye të vlefshme si sëmundje, etj., mund t’i kërkojnë dikujt tjetër që ta bëjë këtë në vend të tyre.

Xhabiri ka thënë: “Ne e kryem haxhin me Profetin (a.s.) dhe kishim gra dhe fëmijë me vete. Ne të rriturit shqiptuam telbijen dhe gjuajtëm gurët në vend të fëmijëve”.[330] Transmeton Ibën Maxhe.

Fjetja (natën) në Mina

Kalimi i tri netëve në Mina, ose dy prej tyre (nata e njëmbëdhjetë dhe e dymbëdhjetë e Dhul-Hixhes), është i detyrueshëm (vaxhib) sipas tre prej imamëve të shkollave juridike islame. Ndërsa sipas shkollës hanefite fjetja në Mina konsiderohet sunet.

Ibën Abasi ka thënë: “Pasi keni gjuajtur gurët, ju mund ta kaloni natën ku të doni”. Transmeton Ibën Ebi Shejbe.

Muxhahidi ka thënë: “Nuk ka asgjë të keqe nëse dikush e kalon pjesën e parë të natës në Mekë dhe pjesën tjetër në Mina ose pjesën e parë të natës në Mina dhe tjetrën në Mekë”.

Ndërsa Ibën Hazmi ka thënë: “Haxhiu që nuk e kalon natën në Mina bën gabim, por nuk merr ndonjë dënim për këtë”. Pranohet përgjithësisht se në rastin e atyre që kanë një arsye të vlefshme, si ujësjellësit dhe barinjtë, fjetja në Mina nuk është e nevojshme dhe nëse ata lënë pa bërë ndonjë gjë, nuk marrin ndonjë dënim për këtë.

Abasi, xhaxhai i Profetit (a.s.), i kërkoi Profetit (a.s.) që ta lejonte t’i kalonte këto netë (të menduara për t’u kaluar në Mina) në Mekë, në mënyrë që ai të merrej me punët e tij si furnizues me ujë i haxhilerëve.[331] Transmeton Buhariu dhe të tjerë.

Asim ibën Adi transmeton se Profeti (a.s.) i liroi barinjtë nga fjetja në Mina.[332] Kjo është transmetuar nga autorët e “Es-Sunen” dhe Tirmidhiu e konsideron të vërtetë.

Kur bëhet kthimi nga Mina?

Tre prej shkollave juridike islame janë të mendimit se haxhilerët duhet të kthehen nga Mina për në Mekë përpara perëndimit të diellit të ditës së dymbëdhjetë të Dhul-Hixhes, pas gjuajtjes së gurëve.

Ndërsa shkolla hanefite është e mendimit se haxhilerët mund të kthehen në Mekë përpara agimit të ditës së trembëdhjetë të Dhul-Hixhes. Largimi pas perëndimit të diellit nuk është i pëlqyeshëm për arsye se kjo gjë nuk përkon me Sunetin e Profetit (a.s.). Megjithatë, kush vepron kështu nuk merr asnjë dënim.

Kafshët për kurban

Këto kafshë sillen në Xhaminë e Shenjtë për të kërkuar afërsinë dhe kënaqësinë e Allahut, i Cili thotë në Kuran:

وَالْبُدْنَ جَعَلْنَاهَا لَكُمْ مِنْ شَعَائِرِ اللَّهِ لَكُمْ فِيهَا خَيْرٌ فَاذْكُرُوا اسْمَ اللَّهِ عَلَيْهَا صَوَافَّ فَإِذَا وَجَبَتْ جُنُوبُهَا فَكُلُوا مِنْهَا وَأَطْعِمُوا الْقَانِعَ وَالْمُعْتَرَّ كَذَلِكَ سَخَّرْنَاهَا لَكُمْ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ

“Devetë (therjen e tyre për kurban) ua kemi bërë prej dispozitave të Allahut e ju prej tyre keni dobi. Prandaj përmendeni emrin e Allahut duke qenë ato (gati për therrje) në këmbë dhe kur të shtrihen në tokë (dhe t’u dalë shpirti). Hani prej tyre dhe ushqeni nevojtarin dhe lypësin. Ne ua vëmë ato në shërbimin tuaj që ju të jeni mirënjohës”. (El-Haxh, 36).

Omeri ka thënë: “Bëni kurban, sepse Allahu e do kurbanin”. Profeti (a.s.) bëri kurban vullnetarisht njëqind deve për kënaqësi të Allahut.[333]

Kafshët më të mira për kurban

Dijetarët kanë rënë dakord se kurbani duhet të jetë prej kafshëve të mëposhtme, të cilat janë renditur sipas epërsisë që kanë në kurban: devetë, më pas lopët, pastaj delet e kështu me radhë. Deveja është më me përfitim për të varfërit për shkak të madhësisë së saj (më shumë njerëz mund të përfitojnë prej mishit të saj) dhe në mënyrë të ngjashme, një lopë është më e dobishme se një dele.

Megjithatë, ka një ndryshim mendimesh përsa i përket se çfarë është më e mira për një individ që të bëjë kurban duke ndarë një të shtatën e çmimit të tyre. Pra, të marrë pjesë në bërjen kurban të një deveje, lope apo dele. Në dukje, parapëlqimi nga kjo anë lidhet me atë që është me e dobishme dhe me përfitim për të varfërit dhe nevojtarët.

Numri minimal për të bërë kurban

Njeriu mund të zgjedhë të bëjë kurban çfarëdolloj kafshe. Profeti (a.s.) bëri kurban njëqind deve vullnetarisht. Numri minimal i kafshëve që një person është i detyruar të bëjë kurban është një dele ose një e shtata e një deveje apo lope (duke ndarë një të shtatën e çmimit të tyre). Një deve ose lopë mund të bëhet kurban në emër të shtatë personave.

Në lidhje me këtë Xhabiri ka thënë: “Ne e kryenim haxhin me Profetin (a.s.) dhe thernim një deve për shtatë veta ose një lopë për shtatë veta”.[334] Transmeton Muslimi dhe Ahmedi.

Nuk është e nevojshme që të gjithë ortakët të jenë të një mendjeje për të qenë kurbani i pranueshëm. Kështu, nëse disa e bëjnë për kënaqësi të Allahut, ndërsa të tjerët për të marrë mish, përsëri kurbani do të ishte i vlefshëm. Megjithatë, shkolla hanefite mendon se një kusht i domosdoshëm është se të gjithë ortakët duhet të kenë në mendje kënaqësinë e Allahut kur therin kurbanin.

Kur është e detyrueshme që të bëhet kurban një deve?

Bërja kurban e nje deveje është e detyrueshme për atë haxhi që kryen tavafin në gjendje papastërtie (xhunub) ose për një pelegrine femër, e cila kryen tavafin ndërsa është ende me menstruacione ose lehonë pas lindjes së fëmijës. Po ashtu, kjo është detyrë edhe për atë haxhi që kryen marrëdhënie seksuale me bashkëshorten pasi ka kaluar ditën në Arafat, por përpara rruajtjes apo prerjes së flokëve. Po ashtu, kjo gjë është e detyrueshme edhe për atë haxhi që betohet të bëjë kurban një deve. Pra, në të gjitha këto raste, ai duhet të bëjë kurban një deve dhe nëse nuk gjen dot një deve, atëherë, në vend të saj duhet të bëjë kurban shtatë dele.

Ibën Abasi transmeton se një burrë shkoi te Profeti (a.s.) dhe i tha se duhet të bënte kurban një deve, për të cilën ishte në gjendje ta përballonte si shpenzim, por nuk po gjente dot një të tillë. Për këtë, Pejgamberi (a.s.) i tha: “Bli shtatë dele dhe bëji kurban në vend të devesë.” [335] Kjo është transmetuar nga Ahmedi dhe Ibën Maxhe me një varg të sigurt transmetuesish.

Llojet e kurbanit

Kurbani mund të ndahet në dy kategori: i pëlqyeshëm (mustehab); i detyrueshëm (vaxhib).

Sa për kategorinë e kurbanit të pëlqyeshëm, një shembull është ajo çfarë kërkohet për haxhilerët që kryejnë vetëm haxhin (haxhin Ifrad) ose vetëm umren. Sa për kategorinë e kurbanit të detyrueshëm, ajo mund të ndahet në:

1,2- Atë që është i detyrueshëm për ata që kryejnë Haxhin kiran (duke ndërthurur haxhin dhe umren pa një pushim në mes), ose Haxhin Temettu’ (duke ndërthurur haxhin dhe umren me një pushim në mes).

3- Atë që është i detyrueshëm për haxhiun që lë pa kryer një rit të rëndësishëm (vaxhib) të haxhit, p.sh. goditjen me gurë, veshjen e ihramit në një mikat (një vend i caktuar për të hyrë në gjendjen e ihramit) ose bashkimin e ditës dhe natës kur qëndrohet në Arafat. Po ashtu, edhe në rastin e kalimit të natës në Muzdelife ose Mina apo largimi nga Meka pa kryer Tavafin el-Veda (rrethrrotullimin e Lamtumirës).

4- Atë që është i detyrueshëm (vaxhib) për haxhilerët që bëjnë diçka të ndaluar në gjendjen e ihramit, përveç marërdhenieve seksuale, si hedhje të parfumit apo rruajtje.

5- Atë që është i detyrueshëm (vaxhib) për kryerjen e një krimi brenda rrethinave të shenjta të Haramit, si gjuetia dhe prerja e drurëve atje. Të gjitha këto janë shpjeguar më lart në ndarjet përkatëse.

Kushtet e kurbanit

Kafsha për kurban duhet të plotësojë kushtet e mëposhtme:

1- Duhet të jetë dyvjeçare, përveç deles. Sa për delen, mund të bëhet kurban edhe një qingj gjashtëmuajsh, por duhet që të jetë i majmë dhe i shëndetshëm.

Sa për devenë, ajo duhet të jetë të paktën pesëvjeçare, lopa duhet të jetë dyvjeçare dhe dhia duhet të jetë të paktën njëvjeçare.

2- Kafsha për kurban duhet të jetë e shëndetshme dhe pa asnjë të metë fizike. Nuk duhet të jetë me një sy, nuk duhet të çalojë, nuk duhet të jetë me zgjebe apo të jetë shumë e dobët dhe e pafuqishme.

El-Hasani citon dijetarët të kenë thënë: “Nëse dikush blen një kafshë të shëndetshme për ta bërë kurban, por më vonë, përpara se ta therë kafsha sëmuret ose humb ndonjë sy apo fillon të çalojë, atëherë ai mund ta therë atë si kurban dhe kjo do t’i mjaftojë atij për të përmbushur detyrimin”. Transmeton Seid ibën Mensuri.

Përzgjedhja e kafshës për kurban

Maliku ka transmetuar nga Hisham ibën Urvah se babai i këtij të fundit u thoshte djemve të tij: “O bijtë e mi! Mos bëni kurban për hir të Allahut një kafshë të tillë që ju do ta ndjenit veten ngushtë po t’ia jepnit si dhuratë një mikut tuaj të ngushtë dhe të repsektuar. Allahu është më i Nderuari e më Bujari dhe Ai meriton më shumë se kushdo tjetër që t’i falet më e mira e asaj që keni”.[336]

Seid ibën Mensuri transmeton se, njëherë, Ibën Umeri hipi mbi një deve të hijshme, të cilën ai e pëlqente shumë dhe tha duke e admiruar: “E shkëlqyer! E shkëlqyer!”. Pastaj zbriti prej saj dhe i vuri shenjën e kurbanit për ta flijuar për kënaqësinë e Allahut.

Shenjimi i kafshës për kurban dhe vënia e një qaforeje

Ish’ar (ose shenjim) do të thotë se një deve apo lopë që do të theret është shenjuar duke i prerë në njërën anë gungat në kurriz. Kjo shërben për të shënuar se ato janë të caktuara për t’u bërë kurban, kështu që askush nuk duhet t’u bëjë atyre ndonjë dëm.

Edhe taklidi ose vënia e një qaforeje do të thotë të vendosësh një copë lëkure rreth qafës së një kafshe për kurban për ta shenjuar atë si të tillë. Profeti (a.s.) i vuri qafore deleve që ai kishte përcaktuar për kurban dhe i dërgoi ato në Mekë me Ebu Bekrin, kur kreu haxhin në vitin e nëntë.[337]

Është vërtetuar se Profeti (a.s.) i vuri qafore kafshëve të tij për kurban, i shenjoi ato dhe veshi ihramin për të kryer umren në kohën e Hudejbijes.[338] Shumica e dijetarëve, përveç Ebu Hanifes, janë të mendimit se shenjimi i kafshëve për kurban është një veprim i pëlqyeshëm.

Urtësia e Isharit dhe Taklidit

Urtësia pas këtyre dy veprimeve ka të bëjë me nderimin për urdhërat e Allahut dhe kjo është një shprehje e këtij nderimi. Veç kësaj, kjo shërben si një mjet për t’i bërë me dije njerëzit se këto kafshë janë rrugës për në Shtëpinë e Shenjtë, që të theren atje për kënaqësinë e Tij.

Hipja mbi kafshët që janë caktuar për kurban

Lejohet hipja mbi kafshët që janë caktuar për kurban. Po ashtu është dhe përfitimi prej tyre si devetë, lopët etj.

Allahu i Madhëruar thotë në Kuran:

لَكُمْ فِيهَا مَنَافِعُ إِلَى أَجَلٍ مُسَمًّى ثُمَّ مَحِلُّهَا إِلَى الْبَيْتِ الْعَتِيقِ

“Ju keni dobi nga ato (shenja-kurbanë) për një kohë të caktuar, e pastaj vendi i tyre është te Shtëpia e Lashtë”. (El-Haxh, 30).

Dahaku dhe Atau kanë thënë: “Përfitimi prej tyre këtu e ka kuptimin te përdorimi i tyre për t’i ngarë kur është e nevojshme dhe përfitimi prej qumështit dhe leshit të tyre”. Fraza “një kohë e caktuar” lidhet me periudhën që nga koha kur një haxhi e shenjon kafshën për ta bërë kurban derisa ajo të theret. Për sa u përket fjalëve: “… dhe pastaj vendi i tyre është te Shtëpia e Lashtë” lidhet me ditën e Kurbanit, pikërisht ditën e dhjetë të Dhul-Hixhes.

Ebu Hurejra transmeton se Profeti (a.s.) pa një burrë që po tërhiqte devenë e tij për në vendin e kurbanit. Profeti (a.s.) i tha: “Hipi!” Burri iu përgjigj: “Është kafshë për kurban”. Profeti (a.s.) i tha dy a tri herë: “I mjeri ti, hipi!” [339] Transmeton Buhariu, Muslimi, Ebu Daudi dhe Nesaiu.

Gjithashtu, ky është mendimi i Ahmedit, Is’hakut dhe pajtohet me një qëndrim të mirënjohur të Malikut. Ndërsa Shafiu mendon se një person mund t’i hipë një kafshe të tillë, nëse e ka të nevojshme.

Koha e prerjes së kurbanit

Dijetarët kanë mendime të ndryshme rreth kohës së prerjes së kurbanit. Sipas Shafiut, kurbani duhet bërë ditën e Nehrit (ditën e Kurbanit), të dhjetën ditë të Dhul-Hixhes dhe gjatë ditëve të Teshrikut (dita e njëmbëdhjetë, e dymbëdhjetë dhe e trembëdhjetë e Dhul-Hixhes). Imam Shafiu e bazon këtë te fjalët e Profetit (a.s.): “Të gjitha ditët e Teshrikut janë ditë për Kurban”.[340] Transmeton Ahmedi.

Nëse dikujt i kalon koha e prerjes së kurbanit, atëherë ai duhet të therë një kafshë më vonë për ta zëvendësuar. Maliku dhe Ahmedi mendojnë se, pavarësisht nëse therja e një kafshe është e detyrueshme apo akt vullnetar adhurimi, ajo duhet bërë gjatë ditëve të caktuara. Gjithashtu, shkolla hanefite ka të njëjtën pikëpamje në lidhje me pelegrinin që kryen Haxhin Temettu’ apo Haxhin Kiran. Ky haxhi duhet të therë kafshën gjatë ditëve të caktuara (teshrikut).

Përveç këtij lloji kurbani, të tjerë kurbanë mund të theren në çdo kohë gjatë vitit.

Këta lloje kurbanësh aplikohen për përmbushjen e ndonjë betimi, shlyerjen e mëkateve, kurbanin si akt vullnetar adhurimi etj.

Ebu Seleme ibën Abdurrahmani dhe En-Nahiu kanë treguar se koha për therjen e kurbanit është që nga dita e Kurbanit deri në fund të muajit Dhul-Hixhe.

Vendi i therjes së Kurbanit

Kurbani, qoftë i detyrueshëm apo vullnetar, nuk mund të bëhet përveçse në rrethinat e shenjta të Haremit. Haxhiu mund të bëjë kurban kafshën që ka caktuar për këtë qëllim kudo që të jetë brenda këtyre rrethinave.

Xhabiri transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “E gjithë Mina është vend për therjen e kurbanëve, e tërë Muzdelifa është vend për të kaluar natën dhe të gjitha rrugët e Mekës janë vendkalime dhe vende për të bërë kurbane”.[341] Transmeton Ebu Daudi dhe Ibën Maxhe.

Megjithatë, për haxhiun është më e pëlqyeshme që ta therë kurbanin e vet në Mina. Për atë që kryen umren, është e pëlqyeshme që ta therë kurbanin afër Merves, meqë ky është vendi ku haxhilerët dalin nga gjendja e ihramit, si për haxhin ashtu edhe për umren.

Maliku ka transmetuar se atij i kishin thënë se Profeti (a.s.) kishte thënë në Mina: “Ky është një vend për të therur kurban dhe e gjithë Mina është vend për therjen e kurbanit”. Duke folur rreth umres, Profeti (a.s.) ka thënë: “Kjo (Merva) dhe të gjitha rrugët e Mekës janë vende për therjen e kurbanëve”.[342]

Therja e deveve më këmbë

Pëlqehet që devetë të theren gjatë kohës që ato qëndrojnë më këmbë me këmbën e majtë të lidhur si në hadithet e mëposhtme:

1) Muslimi transmeton nga Zijad ibën Xhubejri se Ibën Umeri hasi një burrë që po therte një deve ndërsa ajo rrinte ulur. Ai i tha burrit: “Lëre të ngrihet dhe lidhja këmbët, se ky është suneti i Profetit tënd”.[343]

2) Ebu Daudi transmeton nga Xhabiri se Profeti (a.s.) dhe shokët e tij i thernin devetë për kurban me këmbët e majta të lidhura dhe duke qëndruar mbi tri këmbë.[344]

3) Hakimi transmeton nga Ibën Abasi në lidhje me vargun kuranor: “…andaj përmendeni emrin e Allahut duke qenë ato (të përgatitura për therrje) në këmbë …” (El-Haxh, 36), se ai intepretonte se ka kuptimin “duke qenë të përgatitura dhe duke qëndruar mbi tri këmbë.

Sa për lopët dhe delet, është e pëlqyeshme që ato të theren duke qenë shtrirë. Sipas disave, nuk është e pëlqyeshme që të theret më këmbë një kafshë që duhet të theret shtrirë dhe anasjellas. Të tjerët nuk pajtohen me këtë dhe mendojnë se nuk është e papëlqyeshme.

Pëlqehet që haxhiu ta therë kafshën me duart e veta nëse është e mundur, përndryshe, ai mund të caktojë dikë tjetër ta bëjë këtë në vend të tij, por duhet që të jetë i pranishëm vetë aty.

Shpërblimi i kasapit me mish kurbani

Nuk është e lejueshme që kasapi të shpërblehet me mishin e kafshës. Megjithatë, një kasapi mund t’i jepet një hise e caktuar e mishit për bamirësi. Kjo mbështetet në thënien e Aliut: “Profeti (a.s.) më urdhëroi të kujdesesha për devetë e tij që do të thereshin për kurban dhe të shpërndaja mishin, lëkurët e çdo gjë tjetër të tyren (nevojtarëve), por ai më kishte urdhëruar që të mos i jepja ndonjë hise kasapit”. Pastaj, ai tha: “Ne do t’ia japim atij nga vetja jonë (e jo nga kurbani)”.[345] Transmeton “Grupi”.

Ky hadith tregon se haxhiut i lejohet të caktojë dikë tjetër për të therur kafshën në vend të tij dhe t’ua shpërndajë mishin, lëkurën dhe pjesë të tjera të dobishme të saj njerëzve të tjerë, por atij nuk i lejohet që t’i japë si shpërblim kasapit ndonjë hise prej tij, si pagesë për punën e kryer.[346]

Megjithatë, një kasap duhet të paguhet për punën e tij siç ka thënë Profeti (a.s.): “Ne do t’i japim nga vetja jonë”.

Është transmetuar se El-Haseni ka thënë: “Nuk ka asgjë të keqe në dhënien e lëkurës së kafshës kasapit”.[347]

Ngrënia e mishit të kurbanit

Allahu i urdhëron muslimanët që të hanë kafshët e therura për kurban:

فَكُلُوا مِنْهَا وَأَطْعِمُوا الْبائس الفقير

“Hani nga ato (mishin) dhe ushqeni nevojtarin e varfër!”. (El-Haxh, 28)

Në pamje të parë, ky urdhër vlen si për kurbanin e detyrueshëm dhe për atë vullnetar. Juristët kanë mendime të ndryshme mbi këtë temë.

Ebu Hanife dhe Ahmedi janë të mendimit se haxhiu mund të hajë nga kurbani i bërë për haxhin Temettu’[348] ose haxhin Kiran[349] apo i flijuar vullnetarisht, por nuk mund të hajë ndonjë kurban tjetër.

Maliku mendon se haxhiu mund të hajë nga një kafshë e bërë kurban si dënim për prishjen e haxhit të mëparshëm, për moskryerjen e haxhit, për kurbanin e bërë nga haxhiu që kryen haxhin temettu ose çfarëdo kafshe tjetër të bërë kurban, përveç asaj të flijuar si dëmshpërblim për vrasjen e një kafshe të egër e ajo që është bërë kurban për ndonjë detyrim të haxhit që është lënë për shkak të ndonjë sëmundjeje apo atë që është bërë nijet për të varfërit dhe që është flijuar vullnetarisht, përveçse kur ekziston frika se kafsha do të dëmtohet përpara se të arrijë në vendin e kurbanit.

Shafiu mendon se personit nuk i lejohet të hajë nga një kurban i detyrueshëm, p.sh. një kurban i detyrueshëm i bërë për dënim ose një i tillë i bërë për vrasjen e një kafshe të egër ose një që flijohet për prishjen e haxhit, ose për haxhin Temettu apo haxhin Kiran.

Po ashtu, edhe atë për të cilin haxhiu është zotuar. Megjithatë, në rastin e kurbanit vullnetar, një person mund të hajë prej tij vetë si edhe t’u japë dhe të tjerëve.

Sasia e mishit që duhet të hahet nga kurbani

Një person që bën kurban mund të konsumojë pa asnjë kufizim çfarëdo sasie mishi që mund të dëshirojë. Po ashtu, ai mund të falë apo japë për bamirësi sasinë që dëshiron. Disa prej dijetarëve kanë thënë se një person mund të hajë gjysmën dhe të japë gjysmën tjetër për bamirësi, ndërsa disa të tjerë kanë thënë se mishi duhet të ndahet në tri pjesë; njërën pjesë mund ta mbajë për vete, një pjesë tjetër ta shpërndajë dhe pjesën e mbetur ta japë për bamirësi.

Rruajtja apo prerja e flokëve

Praktika e rruajtjes apo prerjes së flokëve është pohuar nga Kurani, Suneti i Profetit (a.s.) dhe konsensusi i dijetarëve. Lidhur me këtë, Allahu i Madhëruar thotë:

لَقَدْ صَدَقَ اللَّهُ رَسُولَهُ الرُّؤْيَا بِالْحَقِّ لَتَدْخُلُنَّ الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ آمِنِينَ مُحَلِّقِينَ رُءُوسَكُمْ وَمُقَصِّرِينَ لاَ تَخَافُونَ

“Allahu e vërtetoi ëndrrën e të dërguarit të Vet, se me lejen e Allahut do të hyni në Xhaminë e Shenjtë (në Qabe) të siguruar, të rruani flokët e kokave tuaja, t’i shkurtoni ato pa pasur frikë”. (El-Fet’h, 27).

Buhariu dhe Muslimi kanë transmetuar se Profeti (a.s.) ka thënë: “Allahu i mëshiroftë të gjithë ata që rruajtën kokat e tyre!” Shokët e pyetën: “O i Dërguar i Allahut! Po ata që i presin flokët shkurt?” Pas kësaj, Profeti (a.s.) tha përsëri: “Allahu i mëshiroftë të gjithë ata që rruajtën kokat e tyre!” Ata e përsëritën pytjen dhe përsëri Profeti (a.s.) tha: “Allahu i mëshiroftë të gjithë ata që rruajtën kokat e tyre!” Dhe kur ata e pyetën për herë të tretë, Profeti (a.s.) u përgjigj: “(Allahu i mëshiroftë) Dhe ata që i presin flokët shkurt!”[350].[351]

Gjithashtu, Buhariu dhe Muslimi transmetojnë se Profeti (a.s.) e rruajti kokën. Kështu bënë dhe një grup i shokëve të tij, ndërsa të tjerët vetëm i prenë flokët shkurt.[352]

Rruajtje këtu ka kuptimin e heqjes së flokëve me brisk, me ndonjë mjet tjetër të ngjashëm ose shkuljen e tyre. Megjithatë, është e mjaftueshme që të hiqen së paku tri fije floku. Prerja e flokëve shkurt ka kuptimin e prerjes së flokëve në gjatësinë e një maje gishti.[353] Megjithatë, shumica e juristëve nuk ndajnë të njëjtat pikëpamje në lidhje me këtë çështje. Shumica e dijetarëve mendojnë se rruajtja apo prerja e flokëve shkurt është e detyrueshme dhe ai që nuk e bën këtë duhet të therë një kafshë si dëmshpërblim. Shkolla shafite është e mendimit se rruajtja apo shkurtimi i flokëve është pjesë përbërëse (rukn) e haxhit.

Koha për rruajtjen apo shkurtimin e flokëve

Haxhiu mund të rruajë apo presë shkurt flokët menjëherë pasi godet me gurë Xhemrenë El-Akabe në Ditën e Nehrit – të dhjetën ditë të Dhul-Hixhes. Megjithatë, nëse haxhiu ka me vete kafshën që do të bëjë kurban, atëherë ai mund të rruajë apo presë shkurt flokët vetëm pasi të ketë therur kafshën.

Në një hadith të transmetuar nga Ma’mer ibën Abdullahu, lexojmë se Profeti (a.s.) e theri kafshën për kurban në Mina dhe tha: “Ai më urdhëroi të rruaj (kokën)”. Transmeton Ahmedi dhe Tabaraniu.

Koha që haxhiu të rruajë apo presë flokët shkurt, ndërsa kryen umren është menjëherë pas përfundimit të sa’jit – shtatë xhirot- ndërmjet Safas dhe Merves. Sa për ata që i sjellin kafshët e tyre për kurban me vete, ata mund të rruhen menjëherë pas t’i kenë therur ato.

Në kohën e rruajtjes apo prerjes shkurt të flokëve, sipas Ebu Hanifes dhe Malikut, haxhiu duhet të jetë në Haram (brenda rrethinave të shenjta të Xhamisë së Shenjtë) dhe kjo duhet të ndodhë gjatë ditëve të Kurbanit. Po ashtu, këtë mendim e mbështet edhe një transmetim i Ahmedit.

Shafiu, Muhamed ibën El-Haseni dhe një qëndrim i njohur i Ahmedit janë të pikëpamjes se rruajtja apo prerja shkurt e flokëve duhet të bëhet brenda rrethinave të shenjta të Haremit, por jo domosdoshmërisht gjatë ditëve të Nehrit. Nëse dikush e shtyn rruajtjen e kokës deri pas këtyre ditëve, ai nuk ka bërë asgjë të keqe dhe nuk merr asnjë dënim për këtë.

Rregullat e rruajtjes dhe shkurtimit të flokëve

Është e pëlqyeshme që kur rruan kokën, haxhiu së pari duhet të rruajë gjysmën e djathtë të kokës, pastaj të majtën, me fytyrë nga Kibla dhe duke thënë Allahu Ekber. Në fund pëlqehet që të falë dy rekate namaz.

Vakiu ka treguar se Ebu Hanife i ka thënë atij njëherë: “Unë e kisha gabim në lidhje me pesë ritet e haxhit dhe një kupavënës m’i mësoi këto duke më korrigjuar. Kjo ndodhi kur unë shkova te një kupavënës dhe e pyeta: “Sa do për të më rruajtur kokën?” Kupavënësi më tha: “Nga Iraku je?” Unë i thashë: “Po.” Kupavënësi më tha: “Ulu, ky është një rit i haxhit dhe asnjë kusht nuk mund të vihet për të’. Unë u ula me fytyrë paksa anash drejtimit të Kiblës. Në atë moment ai më tha: “Ktheje fytyrën drejt Kiblës”. Unë i ktheva atij anën e majtë të kokës për ta rruajtur të parën, gjë për të cilën ai më tha: “Kthe anën e djathtë të kokës që të mund ta rruaj të parën”. Unë ktheva anën e djathtë dhe po rrija në heshtje. Ai foli përsëri: “Thuaj Allahu Ekber”, gjë të cilën e bëra derisa u ngrita për t’u larguar. Ai më tha: “Ku po shkon?” Unë i thashë: “Po shkoj te çadra ime”. Ai tha: “Përpara se të largohesh fal dy rekate namaz!” Unë e pyeta: “Ku i ke mësuar të gjitha këto?” Ai u përgjigj: “Kam parë Ata’ ibën Ebi Rabahun duke vepruar kështu”. Kjo është transmetuar nga El-Muhib El-Tabari.

Pëlqehet që të kalohet brisku edhe mbi kokën e një qerosi

Shumica e dijetarëve janë të mendimit se në rastin e një qerosi, i cili ka pak ose aspak flokë, pëlqehet që të kalohet brisku mbi kokën e tij. Ibën El-Mundhiri ka thënë: “Të gjithë dijetarët që njohim e pranojnë që mbi kokën e një qerosi të kalohet një brisk”. Ndërsa Ebu Hanife është i mendimit se veprimi i lartpërmendur është i detyrueshëm.

Prerja e thonjve dhe shkurtimi i mustaqeve

Pëlqehet për haxhilerët që rruajnë ose presin flokët shkurt të presin thonjtë e të shkurtojnë mustaqet. Sa herë që Ibën Umeri rruante ose priste shkurt flokët e tij në haxh apo umre, ai i priste gjithmonë thonjtë, i shkurtonte mustaqet dhe merrte nga mjekra e tij.[354]

Ibën El-Mundhiri ka thënë: “Është vërtetuar se, kur Profeti (a.s.) i rruante ose priste shkurt flokët, ai priste edhe thonjtë”.[355]

Gruaja duhet t’i shkurtojë flokët, por ndalohet t’i rruajë ato

Ebu Daudi dhe të tjerë kanë transmetuar nga Ibën Abasi se Profeti (a.s.) ka thënë: “Gratë (pelegrine) nuk duhet t’i rruajnë (kokat e tyre), ato duhet që vetëm t’i shkurtojnë flokët”.[356] El-Hafidhi e konsideron këtë një hadith të besueshëm.

Ibën El-Mundhiri ka thënë: “Dijetarët kanë rënë dakord në lidhje më këtë çështje, sepse rruajtja e kokës së gruas është një lloj ndëshkimi për të”.

Sa duhet t’i presë flokët gruaja?

Ibën Umeri ka thënë: “Kur një grua (pelegrine) dëshiron të presë flokët, ajo mund t’i hedhë përpara vetes dhe t’i presë sa një majë gishti”.[357]

Sipas mendimit të Ataut, gruaja, kur pret flokët, duhet t’i presë ato që janë anash kokës, si në rastin kur flokët janë të gjatë ashtu dhe kur janë të shkurtër.

Kjo është transmetuar nga Seid ibën Mensuri. Të tjerë mendojnë se nuk ka kufij përsa i përket gjatësisë së flokëve që një grua duhet të presë. Shkolla shafite mendon se prerja e vetëm tri fije floku është e mjaftueshme për një pelegrine.

Tavaf El-Ifada

Ndër muslimanët ka një miratim të përgjithshëm se Tavaf El-Ifada është një nga elementet themelore të haxhit dhe nëse dikush nuk mund ta zbatojë atë, haxhi i tij është i pavlefshëm. Ky veprim bazohet në thënien e Allahut të Madhëruar: “…le të sillen (bëjnë tavaf) rreth Shtëpisë së Lashtë”. (El-Haxh, 29).

Sipas Ahmedit, haxhiu duhet të bëjë nijet të përcaktuar për kryerjen e këtij tavafi. Tre imamët e tjerë mendojnë se nijeti për të kryer haxhin mbulon dhe vlen për të gjitha ritet e tij, përfshirë edhe Tavaf El-Ifada. Shumica e dijetarëve mendojnë se Tavaf El-Ifada përbëhet nga të shtata xhirot rreth Qabes.

Megjithatë, Ebu Hanife mbron pikëpamjen se vetëm katër nga shtatë xhirot janë të rëndësishme në haxh dhe nëse këto katër xhiro lihen pa bërë, atëherë haxhi bëhet i pavlefshëm. Sipas Ebu Hanifes tri xhirot e mbetura janë të detyrueshme, por nuk janë kusht i domosdoshëm për kryerjen e haxhit. Haxhiu që nuk bën një apo të trija këto xhiro, humbet një pjesë të detyrueshme, por kjo gjë nuk e bën të pavlefshëm haxhin e tij, megjithëse ai duhet të bëjë një kurban si dëmshpërblim për këtë.

Koha kur duhet kryer Tavaf El-Ifada

Sipas Shafiut dhe Ahmedit, koha e parë për ta kryer atë fillon që nga mesnata e ditës së Kurbanit dhe përfundimi i saj është i pacaktuar. Megjithatë, haxhiut nuk i lejohet të ketë marrëdhënie seksuale me gruan e tij deri pasi të kryejë Tavaf El-Ifadan. Shtyrja e tij përtej ditëve të njëmbëdhjetë, dymbëdhjetë dhe të trembëdhjetë të Dhul-Hixhes, nuk e detyron atë të therë një kafshë, por kjo gjë nuk është e pëlqyeshme.

Koha më e mirë për të kryer këtë Tavaf është përpara mesditës së Ditës së Kurbanit në ditën e dhjetë të Dhul-Hixhes. Sipas Ebu Hanifes dhe Malikut, koha e tij fillon me agimin e ditës së Bajramit. Ndërsa përsa i përket përfundimit të tij, dijetarët kanë mendime të ndryshme. Ebu Hanife mendon se duhet të kryhet gjatë Ditëve të Nehrit, por nëse e shtyn përtej tyre, atëherë ai duhet të therë një kafshë si dëmshpërblim për të. Nga ana tjetër, Maliku mbron pikëpamjen se nuk ka asgjë të keqe në shtyrjen e këtij riti deri pas ditës së trembëdhjetë të Dhul-Hixhes, edhe pse është më mirë që të bëhet më herët (gjatë ditëve të Teshrikut).

Koha për të është deri në fund të muajit Dhul-Hixhe dhe nëse kryhet pas tij, atëherë haxhiu duhet të therë një kafshë si dëmshpërblim. Haxhi i një personi të tillë do të jetë përsëri i vlefshëm, sepse sipas Malikut i gjithë muaji i Dhul-Hixhes përfshihet në muajt e haxhit.

Gratë dhe Tavaf El-Ifada

Pëlqehet që gratë ta kryejnë Tavaf El-Ifadan herët në ditën e Kurbanit, nëse ato kanë frikë se mos u fillojnë menstruacionet. Transmetohet se Aishja i urdhëronte gratë pelegrine që ta kryenin atë në ditën e dhjetë të Dhul-Hixhes si masë paraprake ndaj menstruacioneve.

Atau ka thënë: “Nëse një grua pelegrine ka frikë se mos i afrohen menstruacionet, ajo mund ta kryejë Tavafin rreth Qabes përpara së të gjuajë gurët në Xhemren El-Akaba, madje përpara sesa të theret kafsha e saj për kurban”.

Nuk ka asgjë të keqe që një grua pelegrine të marrë ndonjë ilaç për të vonuar të përmuajshmet, në mënyrë që të ketë mundësi ta kryejë këtë Tavaf. Seid ibën Mensuri transmeton se Ibën Umeri u pyet për një grua që merrte ilaçe për të vonuar të përmuajshmet dhe ai tha se nuk shihte gjë të keqe në të dhe tha që të përdornin ujin e Arakut.

Muhibudin El-Taberi ka thënë: “Nëse gruaja mund të vonohet në këtë rast nga menstruacionet, atëherë ajo mund të vonohet edhe në përcaktimin e periudhës së idetit (koha e pritjes pas divorcit) dhe të gjitha situatave të tjera. Sipas të njëjtit parim, ilaçet mund të përdoren edhe për të përshpejtuar menstruacionet”.

Qëndrimi në luginën e El-Muhasabit[358]

Është vërtetuar se Profeti (a.s.) qëndroi në El-Muhasab gjatë rrugës nga Mina për në Mekë. Aty ai fali namazet e drekës, iqindisë, akshamit dhe jacisë. Pastaj fjeti pak. Ibën Umeri bënte gjithmonë të njëjtën gjë.[359]

Ndër dijetarët ka mendime të ndryshme përsa i përket faktit se sa e dëshirueshme është kjo. Aishja ka thënë se Profeti (a.s.) qëndroi në El-Muhasab sepse ishte më e lehtë që të vepronte kështu, por kjo gjë nuk është sunet. Si rrjedhim, haxhiu mund të veprojë ose jo kështu.[360]

Hatabi ka thënë se kjo ishte diçka e praktikuar më parë, por më vonë u braktis. Tirmidhiu ka thënë se disa dijetarëve u pëlqente të pushonin në El-Abtah, pa trajtuar si të nevojshme këtë, veç për ata që e pëlqenin.

Urtësia në pushimin në këtë vend është për të falënderuar Allahun për atë që Ai i dha Profetit (a.s.) fitoren mbi armiqtë e tij, të cilët bojkotuan Benu Hashimin dhe Benu El-Mutalibin dhe u betuan të mos martoheshin me gratë e tyre e as t’u shisnin ndonjë gjë atyre, po të mos ua dorëzonin Profetin (a.s.).

Ibën El-Kajimi ka thënë: “Profeti (a.s.) kishte ndërmend të shpallte ritet e Islamit në një vend ku dominonte mosbesimi, blasfemia dhe armiqësia ndaj Allahut dhe të Dërguarit të Tij”.

Kjo ishte praktika e zakonshme e Profetit (a.s.). Ai shfrytëzonte çdo rast për të shpallur njëshmërinë e Allahut në vende të zotëruara më parë nga simbolet e mosbesimit dhe politeizmit. Një shembull i tillë është ai që Profeti (a.s.) urdhëroi që në Taif të ndërtohej një xhami, pikërisht aty ku ishin vendosur dikur idhujt e Latit dhe Uzas.

UMRA

Në gjuhën arabe fjala umre rrjedh nga el-i’timar, që do të thotë vizitë. Këtu ka kuptimin e vizitës në Qabe, kryerjen e tavaf-it rreth saj, ecjen në këmbë ndërmjet Safas dhe Marvas shtatë herë dhe më pas rruajtjen e kokës ose prerjen e flokëve shkurt.

Ndër dijetarët ka një mendim të përbashkët se ky është një adhurim i ligjshëm.

Ibën Abasi transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Një umre në muajin e Ramazanit është e barabartë (në shpërblim) me kryerjen e një haxhi”.[361] Transmeton Ahmedi dhe Ibën Maxhe. Megjithatë, kjo nuk e largon detyrimin për të kryer haxhin e detyrueshëm.

Ebu Hurejra transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Nga njëra umre në tjetrën lahet çldo mëkat i kryer gjatë kësaj periudhe dhe shpërblimi për një haxh të pranuar nuk është gjë tjetër veçse xheneti.” [362] Transmeton Ahmedi, Buhariu dhe Muslimi.

Përsëritja e umres

Nafiu ka thënë: “Gjatë kohës së prijësit Ibën Ez-Zubejr, Abdullah ibën Umeri e kryente umren dy herë në vit”.[363]

El Kasimi ka thënë se Aishja kreu tre umre në një vit. Disa njerëz e pyetën El Kasimin nëse ndonjë nga dijetarët e kishte kritikuar Aishen për këtë. Ai u përgjigj: “Allahu qoftë i Bekuar! (Kritikojnë) Nënën e Besimtarëve?!”.[364] Shumica e dijetarëve e mbështet këtë pikëpamje. Megjithatë, Maliku mendon se përsëritja e umres më shumë se një herë në vit nuk është e pëlqyeshme.

Umra përpara dhe gjatë muajve të haxhit

Njeriu mund ta kryejë umren gjatë muajve të haxhit, edhe pa kryer haxhin. Transmetohet se Umeri e kreu umren gjatë muajit Sheval dhe u kthye në Medine pa e kryer haxhin.[365]

Mundet që, ashtu siç bënte Umeri, umra të kryhet edhe përpara haxhit.

Tausi ka thënë: “Në ditët e injorancës (paditurisë para-islame), arabët e shihnin kryerjen e umres gjatë muajve të haxhit si një nga mëkatet më të mëdha dhe thonin: “Kur muaji i Seferit mbaron, devetë kthehen me plagët e shëruara në këmbët e tyre dhe vazhdat e gjurmëve të haxhilerëve janë fshirë, atëherë kush dëshiron mund ta kryejë umren”.[366] Pas ardhjes së Islamit, njerëzit ishin të urdhëruar të kryenin umren edhe gjatë muajve të haxhit. Kështu pra, umra e lejuar gjatë muajve të haxhit deri në Ditën e Gjykimit.

Umrat e kryera nga Profeti (a.s.)

Ibën Abasi transmeton se Profeti (a.s.) kreu katër umre gjatë jetës së tij: Umren e Hudejbijes, një që e kreu për të zëvendësuar një umre të humbur, një të tretë që e kreu duke dalë nga El-Xhi’rana dhe të katërtën të ndërthurur me haxhin.[367] Transmeton Ahmedi, Ebu Daudi dhe Ibën Maxhe me një varg të besueshëm transmetuesish.

Statuti i saj ligjor

Sipas shkollës hanefite dhe malikite umra është sunet siç paraqitet në hadithin e transmetuar nga Xhabiri, i cili tregon se Profeti (a.s.) u pyet njëherë rreth umres, nëse ajo ishte e detyrueshme (vaxhib). Ai u përgjigj: “Jo, nuk është, por është më mirë që ju ta kryeni atë”.[368] Transmeton Ahmedi dhe Tirmidhiu, të cilët e konsiderojnë këtë hadith të besueshëm.

Shkolla shafite dhe Ahmedi e konsiderojnë umren të detyrueshme (farz) duke u mbështetur në ajetin kuranor:

وَأَتِمُّوا الْحَجَّ وَالْعُمْرَةَ لِلَّهِ

“E kryeni haxhin dhe umren për hir të Allahut”. (El-Bekare, 196)

Në ajetin e mësipërm umra është përmendur bashkë me haxhin, i cili është i detyrueshëm, gjë që do të thotë se po ashtu edhe umra është e detyrueshme. Kjo megjithëse mendimi që thotë se umra është sunet është më i pëlqyeshëm.

Autori i “Fet’h El-Alam” thotë: “Në këtë kapitull ka disa hadithe, mbi bazën e të cilave nuk mund të merren vendime”.

Tirmidhiu ka transmetuar se Shafiu ka thënë: “Në lidhje me umren nuk ka asnjë dëshmi. Ajo është një veprim adhurimi vullnetar”.

Koha për të kryer umren

Shumica e dijetarëve janë të mendimit se umra mund të kryehet në çdo kohë gjatë vitit. Megjithatë, Ebu Hanife është i mendimit se nuk është e pëlqyeshme që umra të kryhet në pesë ditët e mëposhtme: “Ditën e Arafatit, Ditën e Nehrit (dita e dhjetë e Dhul-Hixhes) dhe tre ditët e Teshrikut (ditët 11, 12 dhe 13 të Dhul-Hixhes). Ebu Jusufi e quan të papëlqyeshme në ditën e Arafatit dhe gjatë tri ditëve pas saj. Megjithatë, të gjithë ata janë të një mendimi mbi lejueshmërinë e kryerjes së umres gjatë muajve të haxhit.

Buhariu ka transmetuar nga Ikrime ibën Halidi se ai ka thënë: “Unë e pyeta Abdullah ibën Umerin rreth kryerjes së umres përpara haxhit dhe ai u përgjigj: “Nuk ka dëm në të vepruarit kështu, sepse vetë Profeti (a.s.) e kreu umren para haxhit”.[369]

Xhabiri transmeton se, njëherë, Aishes i filluan menstruacionet në kohën që ajo po kryente haxhin, por ajo i kreu të gjitha ritet përveç tavafit rreth Qabes. Kur periodat e saj përfunduan dhe ajo ishte pastruar, kreu tavafin dhe tha: “O i Dërguar i Allahut! Gjithsecili ka kryer haxhin dhe umren bashkë, por unë kreva vetëm haxhin”. Për këtë arsye, Profeti (a.s.) urdhëroi të vëllanë e saj, Abdurrahmanin, ta shoqëronte për në Tan’im (me qëllim që të kryente umren). Kështu, ajo kreu umren menjëherë pas haxhit në muajin e Dhul-Hixhes.”[370]

Koha më e mirë për të kryer umren është gjatë muajit të Ramazanit.

Mikati[371] për umren

Në rast se një person që ka për qëllim të kryejë umren është jashtë mikatit të caktuar për haxh, nuk i lejohet të kalojë në këto vende të caktuara pa deklaruar ihramin.

Buhariu transmeton se Zejd ibën Xhubejri shkoi te Ibën Umeri dhe e pyeti: “Prej ku duhet ta deklaroj nijetin tim për të kryer umren?” Ai iu përgjigj: “Profeti (a.s.) ka caktuar Karnin si mikat për popullin e Nexhdit (prej nga ku ata duhet të deklarojnë ihramin e tyre) dhe në mënyrë të ngjashme për popullin e Medines ka caktuar Dhul Hulejfen dhe për popullin e Sirisë ka caktuar El-Xhuhfën”.[372]

Ai që ndodhet brenda kufijve të zonës së mikatit – edhe nëse është brenda rrethinave të shenjta të vetë Haramit – duhet të shkojë në mikat dhe ta deklarojë ihramin prej atje, siç është e qartë në hadithin e mësipërm të Buhariut, i cili thotë se ishte urdhëruar nga Profeti (a.s.) që të shkonte në Tan’im dhe ta vishte ihramin për umre atje.

Tavafi i Lamtumirës

Është quajtur Tavafi i Lamtumirës sepse nëpërmjet tij haxhiu i jep lamtumirën Qabes, Shtëpisë së Allahut. Gjithashtu njihet edhe si Tavaf Es-Sadr (Tavafi përpara nisjes) për arsye se shënon nisjen për largimin e haxhilerëve nga Meka. Në të nuk bëhet vrapimi i lehtë (reml) dhe është riti i fundit që kryhet nga ai haxhi që nuk është banor i Mekës[373] përpara se të niset për në shtëpinë e tij.

Maliku ka transmetuar në “El-Muata” se Umeri ka thënë: “Riti i fundit i haxhit është tavafi rreth Qabes”.[374]

Sa për banorët e Mekës dhe gratë pelegrine që janë me menstruacione, ata nuk janë të detyruar që ta kryejnë atë dhe as nuk duhet të paguajnë ndonjë dëmshpërblim për moskryerjen e tij. Buhariu dhe Muslimi kanë transmetuar nga Ibën Abasi se ai ka thënë: “Një grua pelegrine që është me menstruacione lejohet të niset (pa kryer Tavafin e Latumirës)”.[375]

Sipas një transmetimi tjetër, ai ka thënë: “Njerëzit u urdhëruan ta bënin tavafin rreth Qabes ritin e fundit; megjithatë, gratë që ishin me menstruacione ishin të përjashtuara prej tij.[376]

Gjithashtu, transmetohet nga Buhariu dhe Muslimi se Safija, gruaja e Profetit (a.s.), ishte njëherë me periodat mujore gjatë haxhit. Kur u njoftua Profeti (a.s.) për këtë, ai tha: “A na ka bllokuar nga të ikurit (derisa të kryejë ritet e haxhit)?” Atij i treguan se ajo i kishte kryer të gjitha ritet e haxhit përveç Tavafit të Lamtumirës. Profeti (a.s.) tha: “Atëherë nuk na paska bllokuar (le të shkojmë)!”[377]

Statuti ligjor i Tavafit të Lamtumirës

Ndër dijetarët ka një pajtim mendimesh se Tavafi i Lamtumirës është i ligjshëm. Muslimi dhe Ebu Daudi transmetojnë nga Ibën Abasi se ai ka thënë: “Njerëzit (haxhilerët) largoheshin prej Mekës nga cilido drejtim (pa ndonjë rend të caktuar). Për këtë arsye Profeti (a.s.) tha: “Asnjëri prej jush të mos largohet nga Meka pa kryer Tavafin rreth Qabes, si të fundmin e riteve të haxhit”.[378]

Megjithatë, ka një mospajtim mendimesh rreth përcaktimit të tij ligjor. Maliku, Daudi dhe Ibën El Mundhiri thonë se ai është sunet dhe nëse lihet pa bërë, nuk ka dënim për të. Gjithashtu, Shafiu mbron këtë pikëpamje. Shkolla hanbelite, ajo hanefite dhe sipas një transmetimi të Shafiut Tavafi i Lamtumirës është i detyrueshëm (vaxhib) dhe ai që e lë pa kryer duhet të therë një kurban si shenjë dëmshpërblimi.

Koha për Tavafin e Lamtumirës

Ky rit duhet të kryhet pas përfundimit të të gjitha riteve të tjera dhe pikërisht para largimit nga Meka, kështu që ky është riti i fundit që kryen haxhiu, ashtu siç përmendet në hadithin e mësipërm.

Pas përfundimit të Tavafit të Lamtumirës, pelegrini duhet të largohet nga Meka, pa u marrë me ndonjë shitje apo blerje ose pa qëndruar aty më pas për shumë kohë. Ai që bën njërën nga këto, duhet ta përsërisë Tafavin para se të largohet nga Meka. Megjithatë, mund të ndalohet për pak kohë me qëllim që të blihen furnizimet e nevojshme.

Në nisje këshillohet që t’i drejtohesh Allahut me lutje, siç është transmetuar nga Ibën Abasi:

Allahumme inni abduke ua ibnu abdike ua ibnu emetike

Hamelteni ala ma sakharte li min khalkike

Ua seterteni fi biladika hatta belegteni bini’matike- ila bejtike

Ua e’anteni ala eda-i nusuki

Fe -in kunte radijte anni

Fez-did ‘anni ridan

Ua il-la fe-min-elane ferda anni

Kable an tan’a an bejtike dari

Fa hadha auanu insirafi

In edhinte li gajra mustebdilin bike ue la bi-bejtike

Ua la ragibun anke ua la an bejtike

Allahumme fes-habni el afijete fi bedeni

Ua sihate fi xhismi

Ual ismetu fi dini, ua ahsin munkelebi

Ua rzukni ta’ateke ma ebkajteni

Ua xhmea li bejne hajrej dunja uel ahireti

Inneke ala kuli shejin kadijr

“O Allah! Unë jam robi Yt, bir i robit Tënd dhe i robëreshës Tënde. Ti më bëre të aftë që të qëndroj mbi atë që Ti vure në shërbimin tim prej krijimit Tënd. Ti më mbrojte mua në këtë tokë Tënden, derisa Ti me mirësinë Tënde më solle në Shtëpinë Tënde. Ti më ndihmove të kryeja ritet e haxhit. O Allah! Nëse je i kënaqur me mua, rrite kënaqësinë që ke prej meje! Ndryshe falmë mua kënaqësinë Tënde përpara se të nisem nga Shtëpia Jote! O Allah! Tani është koha për mua të nisem, me lejen Tënde, pa ndryshuar (qëndrimin tim) drejt Teje dhe Shtëpisë Tënde, as duke ikur tutje nga Ti dhe Shtëpia Jote. O Allah! Më fal shëndet në trupin tim, pastërti në fenë time, bekoje rikthimin tim dhe më ndihmo të të bindem për sa kohë Ti më jep jetë! Më jep mua të mirat e kësaj bote dhe të botës tjetër. Ti ke pushtet mbi të gjitha gjërat”.

Shafiu ka thënë: “Më pëlqen që, kur një haxhi largohet nga Shtëpia e Zotit, të qëndrojë pranë El-Multezemit dhe pastaj të thotë lutjen e përmendur në hadithin e mësipërm”.[379]

Një përmbledhje e shkurtër mbi mënyrën e kryerjes së haxhit dhe umres

Me të mbërritur në mikat (vendi i caktuar për veshjen e ihramit), haxhiu duhet të presë mustaqet, të shkurtojë flokët, të presë thonjtë e gishtave dhe të lahet ose të marrë abdes, të hedhë pak parfum dhe pastaj të veshë ihramin. Ai duhet të falë dy rekate dhe pastaj të deklarojë qëllimin (nijetin) e tij për të kryer haxhin ose haxhin dhe umren apo vetëm umren, sipas rastit.

Veshja e ihramit dhe deklarimi i nijetit për të kryer haxhin ose umren është një pjesë thelbësore (rukën) e të dyve dhe asnjëri prej tyre nuk do të ishte i saktë pa to.

Cilësimi i llojit të haxhit, në është ifrad (vetëm haxh), temettu (haxh dhe umre të ndërthurura me një pushim në mes tyre) ose Kiran (haxh dhe umre pa pushim në mes tyre), nuk është thelbësor. Nëse dikush e bën nijet të kryejë haxhin pa e cilësuar llojin, ihrami i tij mbetet i vlefshëm dhe ai mund të kryejë cilindo nga të tre llojet e haxhit. Sapo hyn në gjendjen e ihramit, haxhiu duhet të shprehë më zë të lartë telbijen kudo që të jetë; kur ngjitet në kodër apo zbret në luginë, kur takon një grup njerëzish apo një person të vetëm, herët në mëngjes apo pas çdo faljeje të urdhëruar.

Kur është në gjendjen e ihramit personi duhet të shmangë marrëdhëniet seksuale dhe të gjitha gjërat që të çojnë aty. Ai duhet të shmangë zënkat dhe grindjet e panevojshme e as duhet që të martohet apo të lidhë të tjerë me martesë.

Muhrimi nuk duhet të veshë rroba të qepura apo këpucë që i mbulojnë këmbët e tij mbi kyçe. Ai nuk duhet ta mbulojë kokën, as të përdorë ndonjë parfum, as të presë flokët apo thonjtë, as të merret me gjuetinë e ndonjë kafshe të egër dhe as të presë pemët apo barin në rrethinat e shenjta të Haremit.

Është e dëshirueshme që hyrja e haxhiut në Mekë të jetë nga ana e sipërme e saj, nëse është e mundur, pas pastrimit me ujin e pusit Dhi Taua në Zahir. Pastaj, ai duhet të shkojë në Qabe dhe të hyjë në Xhaminë e Shenjtë nga porta e quajtur Babu Es-Selam duke bërë lutjet e hyrjes në xhami dhe duke zbatuar rregullat e tjera të hyrjes në xhami me përulje, frikë dhe duke thënë telbijen.

Kur shihet Qabja, duhet të ngrihen duart lart dhe t’i bëhet Allahut lutje për të mirat e Tij. Pastaj, duhet të shkohet drejt e te Guri i Zi për ta puthur atë qetësisht apo për ta prekur me dorë e pastaj puthet dora. Nëse kjo nuk është e mundur dhe nëse dikush nuk mund ta arrijë Gurin e Zi, ai thjesht mund të tregojë me gisht drejt tij nga një largësi. Pastaj rri afër tij (në drejtim të tij) dhe lutet me duatë që janë transmetuar në sunetin e Pejgamberi (a.s.). Pas kësaj, duhet të fillohet tavafi rreth Qabes duke u lutur me fjalët e transmetuara nga Profeti (a.s.).

Në tre xhirot e para, është e pëlqyeshme që haxhiu të zbulojë shpatullën e tij të djathtë dhe të vrapojë me ritëm të ngadaltë. Në xhirot e tjera, ai mund të ecë me hap normal. Është sunet që në çdo xhiro të preket Këndi i Jemenit dhe të puthet Guri i Zi. Pas përfundimit të tavafit, haxhiu duhet të shkojë te Vendqëndrimi i Ibrahimit në përputhje me urdhëresën e Allahut:

وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقَامِ إِبْرَاهِيمَ مُصَلًّى

“Pranojeni për vendfalje vendin ku qëndroi Ibrahimi!”. (El-Bekare, 125). Atje ai duhet të falë dy rekate të tavafit.

Pastaj ai duhet të shkojë në pusin e Zemzemit dhe të pijë nga uji i tij sa më shumë të jetë e mundur. Pas kësaj, haxhiu shkon në El-Multezem dhe qëndron aty duke iu lutur Allahut për veten e tij për çfarëdo të mire që dëshiron në këtë botë dhe në tjetrën. Pas kësaj, ai duhet (nëse është e mundur) të shkojë te Guri i Zi dhe ta puthë atë.

Pastaj duhet t’i afrohet kodrës së Safas nëpërmjet portës Es-Safa për të filluar sa’jin në përputhje me fjalët e Allahut:

“Safa dhe Merve janë nga shenjat (për adhurimin) e Allahut. Kush hyn në atë shtëpi për haxh (në Qabe për haxh) ose për umre , nuk është mëkat për të nëse i viziton të dyja (të ecë në ato dy vende)”. (El-Bekare, 158).

Ai duhet të ngjitet në Safa, të shohë drejt Qabes dhe pastaj t’i lutet Allahut duke përdorur ndonjë nga lutjet e transmetuara nga Profeti (a.s.). Pas kësaj, ai duhet të zbresë prej aty dhe të fillojë të ecë drejt kodrës së El-Merves si nisje të shtatë xhirove ndërmjet atyre dy kodrave, duke përmendur Allahun dhe duke iu lutur Atij.

Me të arritur te njëri nga dy shenjuesit e gjelbër, ai duhet të bëjë vrap të lehtë deri të shenjuesi i dytë i gjelbër. Pastaj duhet të rifillojë ecjen normale drejt Merves. Me të mbërritur në Merve, duhet të ngjitet në të, të kthehet drejt Qabes, t’i lutet Allahut e ta lartësojë Atë. Në këtë mënyrë përfundon një xhiro. Pastaj, ai duhet të bëjë gjashtë xhirot që mbeten në mënyrë të ngjashme, duke plotësuar kështu të shtata xhirot.

Sa’ji është një ritual i detyruar (vaxhib) i haxhit dhe kushdo që nuk mund ta kryejë atë ose ndonjë pjesë të tij, duhet të therë një kafshë si dëmshpërblim për këtë. Së fundi, nëse haxhiu kryen haxhin temettu’ (haxh dhe umre me një pushim ndërmjet tyre), ai duhet ose të rruajë kokën ose t’i presë flokët shkurt. Kjo do ta çlironte atë nga të gjitha kufizimet e gjendjes së ihramit dhe të gjitha gjërat që i ishin ndaluar në të bëhen të lejuara për të, përfshirë edhe marrëdhëniet seksuale me gruan e tij.

Ata që kanë për qëllim kryerjen e haxhit ifrad (vetëm haxhin) ose haxhin kiran (haxhin dhe umrën bashkë pa ndërprerje), duhet të vazhdojnë gjendjen e ihramit. Ata që kanë për qëllim kryerjen e haxhit temettu’, në ditën e tetë të Dhul-Hixhes nga banesat e tyre rihyjnë dhe njëherë në gjendjen e ihramit dhe shkojnë në Mina dhe e kalojnë natën atje, bashkë me ata që ishin në mënyrë të vazhdueshme në këtë gjendje.

Në agimin e ditës së nëntë të Dhul-Hixhes haxhilerët largohen për në Arafat dhe, nëse është e mundur, qëndrojnë pranë Xhamisë së Nemiras. Atje ata lahen (nëse kanë mundësi) dhe falin namazin e drekës dhe iqindisë bashkë në mënyrë të shkurtuar dhe të ndërthurur pa u vonuar në kohë, falje të cilën e udhëheq një imam. Nëse kjo nuk është e mundur, atëherë haxhiu duhet të falet vetëm në mënyrën më të mirë që mundet, duke ndërthurur dhe shkurtuar të dyja faljet.

Qëndrimi i haxhilerëve në Arafat fillon vetëm pasi dielli e ka kaluar zenitin. Gjatë kësaj kohe ata duhet të qëndrojnë pranë shkëmbinjve të Arafatit ose sa më afër të jetë e mundur, sepse prej aty niste qëndrimin e tij Profeti (a.s.). Qëndrimi në Arafat është riti kryesor i haxhit, por ngjitja në kodrën e Mëshirës nuk është as sunet dhe as nuk duhet të synohet. Gjatë këtij qëndrimi, haxhiu duhet të kthejë fytyrën në drejtim të Qabes, të lartësojë Allahun dhe ta kujtojë Atë, t’i lutet Atij sa më shumë të jetë e mundur deri në muzg.

Pas muzgut, haxhilerët duhet të nisen për në Muzdelife dhe kur të arrijnë atje, duhet të falin namazin e akshamit dhe jacisë duke i ndërthurur ato dhe duke i falur nga fundi i kohës së zakonshme. Pastaj ta kalojnë natën atje.

Në agim, (pas faljes së namazit të sabahut në Muzdelife), haxhilerët qëndrojnë në Mesh’ar el Haram (Monumenti i Shenjtë), e kujtojnë dhe e lartësojnë Allahun deri në kohën para lindjes së diellit. Më pas ata duhet të rikthehen në Mina pasi të mbledhin guralecët në Muzdelife.

Qëndrimi pranë Monumentit të Shenjtë është detyrim dhe kushdo që nuk mund ta bëjë këtë, duhet të bëjë një kurban për ta dëmshpërblyer.

Pas lindjes së diellit, haxhiu duhet të gjuajë shtatë guralecë në Xhemren El-Akabe (Shtyllën El-Akabe). Pastaj duhet të therë kafshën për kurban, nëse është e mundur, të rruajë kokën ose të presë flokët shkurt. Kjo do ta çlirojë atë nga kufizimet e ihramit dhe ai mund të merret me çfarëdo veprimtarie normale, përveç marrëdhënieve seksuale me gruan e tij.

Pastaj duhet të rikthehet në Mekë për të kryer Tavaf El-Ifadan, një pjesë kryesore e haxhit, i njohur gjithashtu dhe si Tavaf Ez-Zijarah. Ai duhet ta kryejë në të njëjtën mënyrë siç kreu më parë Tavaf El-Kudumin. Nëse haxhiu po kryen haxhin temettu’, ai duhet të bëjë një sa’j pas Tavafit El-Ifada. Për haxhiun që kryen haxhin kiran apo atë Ifrad, sa’ji i dytë nuk është i rëndësishëm, nëse ka kryer Tavaf El-Kudumin duke ardhur për në Mekë.

Pas këtij Tavaf el-Ifadas, haxhiu mund të kryejë të gjitha veprimet e ligjshme, përfshirë edhe marrëdhëniet seksuale me gruan e tij.

Pastaj haxhiu duhet të rikthehet në Mina dhe të qëndrojë gjithë natën atje. Ky qëndrim gjithë natën në Mina është i rëndësishëm dhe lënia e tij duhet të shpërblehet duke bërë një kurban.

Pas mesditës së ditës së njëmbëdhjetë të Dhul-Hixhes, haxhiu duhet të bëjë gjuajtjen e gurëve në të trija Xhemerat (shtyllat), duke filluar nga ajo që është më afër Minas, pastaj atë të mesit dhe të qëndrojë për pak kohë, ndërsa kujton Allahun dhe i lutet Atij. Pastaj ai duhet të shkojë te Xhemreja (shtylla) e fundit, të bëjë gjuajtjen e gurëve dhe të largohet pa ndaluar aty. Haxhiu duhet të mbarojë së gjuajturi gurët në të trija Xhemretë pa filluar perëndimi i diellit. Në ditën e dymbëdhjetë të Dhul-Hixhes, ai duhet të përsërisë ritet e ditës së mëparshme. Pas gjuajtjes së gurëve, haxhiu mund të kthehet në Mekë ose mund ta kalojë ditën e trembëdhjetë të Dhul-Hixhes në Mina duke goditur me guralecë Xhemretë. Gjuajtja e gurëve është një rit i rëndësishëm i haxhit dhe për moskryerjen e tij duhet të bëhet një kurban. Pas rikthimit në Mekë, nëse haxhiu dëshiron të kthehet në vendin e tij, ai duhet të kryejë Tavaf-el-Veda’ ose Tavafin e Lamtumirës, i cili është gjithashtu një rit i rëndësishëm i haxhit. Në rast se ai nuk është në gjendje ta kryejë atë dhe nëse nuk e ka kaluar mikatin, ai duhet të kthehet në Mekë dhe ta kryejë atë, përndryshe duhet të bëjë kurban një dele.

Shkurt, ritet e rëndësishme të haxhit dhe të umrës janë: deklarimi i ihramit nga mikati, tavafi, sa’ji, halku (rruajtja e kokës) ose kasri (prerja shkurt e flokëve). Me këto ritet e umres plotësohen.

Në rastin e haxhit, duhet të kryhen disa rite shtesë. Ritet kryesore të haxhit janë: qëndrimi në Arafat në Ditën e Arafatit, gjuajtja e gurëve, Tavaf El-Ifada, qëndrimi në Mina, bërja e një kafshe kurban, rruajtja e kokës ose prerja shkurt e flokëve. Kjo është një përmbledhje e shkurtër e të gjitha riteve të haxhit dhe të umres.

Kthimi në shtëpi pas kryerjes së haxhit

Ebu Hurejra transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Udhëtimi nuk është veçse një lloj torture, në të cilin njeriu pengohet nga ngrënia dhe pirja (si duhet). Kështu, kur ndonjë prej jush (udhëton dhe) përfundon punën e tij, ai duhet të nxitojë të kthehet te familja e tij”.[380] Transmeton Buhariu dhe Muslimi.

Aishja transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Kur ndonjëri prej jush e kryen haxhin, ai duhet të nxitojë të kthehet te familja e tij e për këtë atij do t’i shtohet shpërblimi”.[381] Transmeton Darakutni.

Muslimi ka transmetuar nga El-Ala ibën El-Hadrami se Profeti (a.s.) ka thënë: “Një haxhi që vjen nga jashtë mund të qëndrojë për tri (ditë) pas përfundimit të haxhit”.[382]

El-Ihsar (Bllokimi)

El-Ihsar (siç përdoret në Kuran) do të thotë bllokim i rrugës për në Shtëpinë e Zotit. Allahu i Madhëruar thotë:

وَأَتِمُّوا الْحَجَّ وَالْعُمْرَةَ لِلَّهِ فَإِنْ أُحْصِرْتُمْ فَمَا اسْتَيْسَرَ مِنْ الْهَدْيِ

“E kryeni haxhin dhe umren për hir të Allahut, po në qoftë se pengoheni, atëherë (therni për kurban) çka t’ju vijë më lehtë prej kurbanëve….” (El-Bekare, 196).

Ky ajet kuranor u shpall në kohën kur Profeti (a.s.) bashkë me shokët e tij ishin në Hudejbije dhe u penguan të vizitonin Xhaminë e Shenjtë.[383]

Në mënyrë të nënkuptuar, kjo do të thotë pengim nga tavafi në rastin e umres ose qëndrimin në Arafat dhe pengimi nga Tavaf-El-Ifada në rastin e haxhit.

Megjithatë, ndër dijetarët ka mendime të ndryshme mbi shkakun dhe çka përbën një gjendje pengimi apo bllokimi. Maliku dhe Shafiu mendojnë se një gjendje e tillë i referohet bllokimit nga një armik, sepse ajeti kuranor u shpall për Profetin (a.s.), i cili u bllokua për kryerjen e umres. Gjithashtu edhe Ibën Abasi ka një pikëpamje të ngjashme.

Megjithatë, shumica e dijetarëve, përfshirë hanefitë dhe Ahmedin, janë të mendimit se një person konsiderohet i bllokuar kur ai pengohet të shkojë në Shtëpinë e Zotit, për shkak të një fuqie armike [384] ose sëmundjeje, e cila mund të përkeqësohet nga lëvizja apo udhëtimi, një gjendje e frikës (dhe pasigurisë), humbjes së furnizimeve ose në rastin e gruas, kur i vdes mahremi (shoqëruesi i afërt) që e shoqëron atë ose ndonjë shkak tjetër i ngjashëm. Madje Ibën Mesudi mendon se një njeri i kafshuar nga gjarpri konsiderohet gjithashtu nga të penguarit.

Këta dijetarë e mbështesin argumentin e tyre mbi faktin se fjalët “…por në qoftë se pengoheni…” të përdorura në vargun e mësipërm kuranor rreth Profetit (a.s.) janë të përgjithshme dhe nuk janë të kufizuara në ndonjë rast të cilësuar të pengimit. Kjo është dhe pikëpamja më e fortë për këtë temë.

Personi i penguar duhet të therë një dele ose një kafshë më të madhe

Vargu i sipërpërmendur kuranor është mjaft i qartë se personi i penguar mund të therë çfarëdo kafshe që është në gjendje të ketë. Ibën Abasi transmeton se, kur Profeti (a.s.) u pengua nga kryerja e umres (nga Kurejshët), rruajti kokën, kreu marrëdhënie me bashkëshorten dhe theri kafshën e tij. Vitin tjetër ai e kreu umren për të zëvendësuar atë të vitit që humbi.[385] Transmeton Buhariu.

Shumica e dijetarëve, duke u bazuar në këtë hadith, mendojnë se personi i penguar duhet të therë një dele, një lopë ose një deve. Megjithatë, Maliku ka mendim të ndryshëm dhe thotë se therja e një kafshe nuk është e rëndësishme.

Autori i “Fat’h El’Alam” vëren: “Maliku ka të drejtë në mendimin e tij, sepse të gjithë shokët e Profetit (a.s.) që u penguan bashkë me të në Hudejbije nuk kishin kafshë për të therur me vete, pasi ata nuk ishin në gjendje të kryenin umren. Profeti (a.s.) theri kafshën e tij, të cilën e kishte sjellë me vete nga Medina në mënyrë vullnetare”. Nuk ka asnjë nënkuptim të ndonjë detyrimi në këtë ajet. Me saktë, vargu kuranor i mëposhtëm i referohet ndodhisë me Profetin (a.s.):

وَالْهَدْيَ مَعْكُوفًا أَن يَبْلُغَ مَحِلَّهُ

“…dhe (penguan) kafshët për kurban që të arrinin në vend” (El-Fet’h, 25).

Vendi për therjen e kafshëve nga njerëzit që pengohen të vizitojnë Qaben

Autori i “Fat’h El Alam” thotë: “Dijetarët kanë mendime të ndryshme në lidhje me vendin e therjes në Ditën e Hudejbijes, në është brenda apo jashtë rrethinave të shenjta të Haramit. Me sa duket, fjalët e Allahut “…dhe (penguan) kafshët për kurban që të arrinin në vend” sugjerojnë se kafshët ishin therur jashtë rrethinave të shenjta të Haramit. Rreth kësaj ka pikëpamje të ndryshme. Njëra prej tyre – ajo më kryesorja – është se një person i penguar mund të therë kafshën e tij për kurban brenda ose jashtë rrethinave të shenjta të Haramit. Një tjetër pikëpamje e shkollës hanefite është se kafsha duhet të theret brenda rrethinave të shenjta të Haramit. Një pikëpamje e tretë e Ibën Abasit dhe e një grupi dijetarësh është se, nëse një person i penguar është në gjendje të dërgojë kafshën e tij për kurban në Rrethinat e Shenjta të Haramit, duhet ta therë atë atje dhe vetëm atëherë duhet t’i japë fund ihramit të tij. Nëse kjo nuk është e mundur, atëherë ai mund ta therë atë në vendin ku është penguar (bllokuar).

Personit të penguar nuk i kërkohet të përsërisë haxhin përveç atij të detyruar

Duke komentuar vargun kuranor: “po në qoftë se pengoheni, atëherë (therni për kurban) çka t’ju vijë më lehtë prej kurbanëve….”, Ibën Abasi ka thënë: “Nëse dikush ka patur për qëllim të kryejë haxhin ose umren, por u pengua që t’i afrohej Shtëpisë së Zotit, atëherë ai duhet të therë çfarëdo kafshe që ka mundësi: një dele apo një kafshë më të madhe”.[386]

Nëse një person ka patur për qëllim të kryejë haxhin dhe është penguar, atëherë ai duhet ta zëvendësojë atë më vonë, por nëse kishte për qëllim një haxh vullnetar, atij nuk i duhet që ta zëvendësojë atë.

Maliku thotë se atij i kishin treguar se Profeti (a.s.) dhe shokët e tij shkuan në Hudejbije dhe atje therën kafshët e tyre, rruajtën kokën, i dhanë fund ihramit dhe rifilluan rrjedhën normale të jetës, pa e patur bërë së pari Tavafin e Qabes ose pa çuar kafshët për kurban atje. Sipas Buhariut nuk ka asnjë dëshmi se Profeti (a.s.) urdhëroi shokët e tij që ta zëvendësonin umrën (e humbur) ose të riktheheshin në Xhaminë e Shenjtë për ta përsëritur atë, megjithëse Hudejbija është jashtë rrethinave të shenjta të Haremit të Mekës.[387]

Shafiu mendon se një person i penguar mund të therë kurbanin e tij në vendin ku është ndaluar dhe t’i japë fund ihramit e pastaj të rifillojë jetën normale. Atij nuk i kërkohet ta zëvendësojë atë që humbi, sepse Allahu nuk e ka përmendur një gjë të tillë.

Shafiu shton: “Sepse ne e dimë nga dëshmitë e transmetuara se disa njerëz, që kanë qenë me Profetin (a.s.) në kohën e Hudejbijes nuk u rikthyen vitin tjetër për të zëvendësuar umren e humbur. Ata nuk ishin të detyruar të ktheheshin mbrapsht për ndonjë shkas, sëmundje apo punë të kësaj bote. Nëse zëvendësimi i umres do të ishte i rëndësishëm, Profeti (a.s.) me siguri, do t’i kishte urdhëruar ata që të bashkoheshin me të dhe jo të ktheheshin”.

Duke vazhduar, ai thotë: “Kjo umre u quajt umretul Kada (ose umra e kryer për të zëvendësuar umren e humbur) për shkak të gjykimit midis Profetit (a.s.) dhe Kurejshëve dhe jo se është detyrim dhe duhej të zëvendësohej më vonë nga një umre tjetër”.

Muhrimi që kushtëzon t’i japë fund gjendjes së ihramit për shkak të sëmundjes ose ndonjë arsyeje tjetër

Shumë dijetarë mendojnë se është mundur për dikë që të caktojë një kusht kur hyn në gjendjen e ihramit që të lirohet prej tij nëse sëmuret.

Muslimi transmeton nga Ibën Abasi se Profeti (a.s.) i tha Dabas: “Kryeje haxhin, por cakto një kusht që duhet të lirohesh nga ihrami kurdo që pengohesh (për shkak të sëmundjes, etj).” [388]

Në një rast të tillë, nëse një haxhi pengohet nga kryerja e haxhit ose umres për ndonjë arsye, sëmundje ose diçka tjetër, ai mund t’i japë fund gjendjes së ihramit dhe nuk i kërkohet të therë ndonjë kurban apo të agjërojë si dëmshpërblim.

Mbulimi i Qabes

Në periudhën paraislame arabët e mbulonin Qaben me një mbulesë pëlhure. Kur Islami mbizotëroi, e ruajti këtë traditë. El-Uakidi ka thënë se Ismail ibën Ibrahim Ebu Habijbe ka transmetuar prej babait të tij se në periudhën paraislame, Qabja mbulohej me velenxa të bëra me lëkurë të kuqe. Më vonë Profeti (a.s.) e mbulonte me pëlhura jemenase, ndërsa Umeri dhe Othmani e mbulonin me një pëlhurë të bardhë egjiptiane. Haxhaxhi e mbulonte me mëndafsh të qendisur me ar.

I pari që e mbuloi atë ishte një burrë nga Jemeni i quajtur Esad El Himejri.[389] Maliku transmeton se Ibën Umeri zgjidhte Kabatin (pëlhurë egjiptiane) më të mirë dhe më të shtrenjtë dhe e dërgonte për të mbular Qaben.[390]

Gjithashtu El-Vakidi ka transmetuar nga Is’hak ibën Ebu Xheafer Muhamed ibën Ali, se ky i fundit ka thënë: “Njerëzit dërgonin mbulesa pëlhure për Qaben dhe po ashtu ata dërgonin deve të ngarkuara me pëlhurë jemeni për t’i bërë kurban.

Jezid ibën Muavije e mbulonte me mëndafsh të qendisur me ar dhe kështu bëri dhe Mus’ab ibën Ez-Zubejr më pas. Ai e mbulonte Qaben ditën e Ashures.[391]

Seid ibën Mensuri ka transmetuar se Umer ibën Hatabi çdo vit e hiqte mbulesën e vjetër të Qabes, e priste në copa dhe ua shpërndante haxhilerëve, të cilët e përdornin si strehë për t’u mbrojtur nga nxehtësia e Mekës.[392]

Lyerja me erë të mirë e Qabes

Aishja (r.a.) ka thënë: “Parfumoseni Qaben, sepse kjo është pjesë e pastrimit të saj!”.[393]

Ibën Zubejri e parfumoste krejt pjesën e brendshme të Qabes. Ai digjte një paund temjan (përafërsisht 0.5 kg) çdo ditë, por të xhumanë digjte dy të tillë.

Ndalimi i veprave të këqija në Harem[394]

Allahu i Madhëruar thotë në Kuran:

وَمَنْ يُرِدْ فِيهِ بِإِلْحَادٍ بِظُلْمٍ نُذِقْهُ مِنْ عَذَابٍ أَلِيمٍ

“…kushdo që përpiqet të bëjë ndonjë të keqe a ndonjë mëkat, Ne kemi për ta dënuar me një dënim të idhët”. (El-Haxh, 25)

Ebu Daudi transmeton nga Musa ibën Badhan se ai ka thënë: “Unë shkova te Ja’la ibën Umeje, i cili ka thënë se Profeti (a.s.) ka thënë: “Monopolizimi i ushqimit në Harem (të Mekës) është mosbesim në të”.[395]

Buhariu transmeton në “Et-Tarih El-Kebir” nga Umeri se ka thënë: “Monopolizimi mbi ushqimin në Haram është një veprim përdhosës”.

Ahmedi transmeton se Ibën Umeri shkoi te Ibën Zubejri, i cili po rrinte në El-Hixhr[396] dhe i tha: “O Ibën Zubejr! Bëj kujdes nga veprat përdhosëse kur je në Haramin e Allahut! Unë dëshmoj se e kam dëgjuar të Dërguarin e Allahut të thotë: “Një njeri nga Kurejshët do të dhunojë shenjtërinë e saj”. Fjalët e një transmetimi tjetër janë: “Një njeri nga Kurejshët do të kryejë vepra përdhosëse në të. Mëkatet e tij do të jenë baraz me mëkatet e njerëzve dhe xhindëve bashkë, nëse do të vihen në peshë me to. Bëj kujdes të mos jesh ti ai njeri”.[397]

Muxhahidi ka thënë se veprat e mira shumëfishohen në Mekë e po ashtu edhe mëkatet. U pyet njëherë Ahmedi: “A regjistrohen mëkatet më shumë se një herë?” Ai u përgjigj: “Jo, përveçse në Mekë për shkak të shenjtërisë së atij qyteti”.

Pushtimi i Qabes

Buhariu dhe Muslimi transmetojnë nga Aishja se Profeti (a.s.) ka thënë:

“Një ushtri do ta sulmojë Qaben. Kur ata do të arrijnë një vend në shkretëtirë, do të ndodhë që do t’i përpijë toka deri te i fundit”.

Aishja pyeti: “O i Dërguari i Allahut! Si është puna, sepse mes tyre mund të ketë njerëz të tjerë të mirë që nuk janë me ta?”

Profeti (a.s.) tha: “Ata do të përpihen të gjithë nga toka, por ata do të ringjallen (Ditën e Gjykimit) sipas qëllimeve të tyre”.[398]

Udhëtimi në tri Xhamitë e Shenjta

Seid ibën El-Musejeb transmeton nga Ebu Hurejra se Profeti (a.s.) ka thënë: “Ju nuk duhet të ndërmerrni një udhëtim të veçantë për të vizituar ndonjë vend, përveç tri xhamive: Xhamisë së Shenjtë të Mekës, Xhamisë sime dhe Xhamisë El-Aksa (në Kuds)”.[399] Transmeton Buhariu, Muslimi dhe Ebu Daudi.

Në një tjetër transmetim, fjalët janë: “Për tre xhami mund të ndërrmeret një udhëtim: në Xhaminë e Shenjtë (Qaben), në xhaminë time dhe në Xhaminë e Kudsit”.

Ebu Dherri transmeton se e ka pyetur Profetin (a.s.): “O Profet i Allahut! Cila xhami është ndërtuar e para në tokë?” Profeti (a.s.) iu përgjigj: “Xhamia e Shenjtë e Mekës”. Ebu Dherri pyeti përsëri: “Cila është ndërtuar pas saj?” Profeti (a.s.) iu përgjigj: “Xhamia El-Aksa”. Ebu Dherri pyeti sërish: “Sa e gjatë ishte periudha ndërmjet tyre?” Profeti (a.s.) iu përgjigj: “Dyzet vjet. Prandaj, faluni kudo që t’ju zërë koha e faljes, se mirësia është në atë vend”.[400]

Udhëtimi për në këto tri xhami është i urdhëruar për shkak të vendit të tyre të veçantë në Islam.

Xhabiri transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Një falje në xhaminë time është më e mirë se 1000 falje në vende të tjera, përveç Xhamisë së Shenjtë. Një falje në Xhaminë e Shenjtë është më e mirë se njëqind mijë falje në cilëndo xhami tjetër”.[401] Transmeton Ahmedi me një varg të vërtetë transmetuesish.

Enes ibën Maliku transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Kushdo që fal dyzet vakte të njëpasnjëshme në xhaminë time pa humbur asnjë nga faljet e detyrueshme, ai do të largohet nga xhehenemi, dënimi dhe hipokrizia”.[402] Transmeton Ahmedi dhe Tabaraniu nëpërmjet një vargu të vërtetë transmetuesish.

Në hadithe të ndryshme lexojmë se një namaz në xhaminë El-Aksa është pesëqind herë më lart (në shpërblim) se namazi që falet në ndonjë xhami tjetër, përveç Xhamisë së Shenjtë dhe Xhamisë së Profetit (në Medine).

Rregullat e sjelljes kur viziton xhaminë e Profetit (a.s.) dhe varrin e tij

1) Këshillohet që Xhamisë së Profetit t’i afrohesh qetësisht dhe me vetpërmbajtje. Kush shkon aty duhet të parfumoset, të vishet bukur e pastër dhe të hyjë në xhami me këmbën e djathtë duke thënë:

E udhu bil-lahil adhim

Ue bi-uaxh’hihi el kerijm

Ue sultanihi el kadijm

Min esh-shejtanirr-raxhim

Bismilah, Allahumme sal-li ala Muhammedin

Ue alihi ue selim

Allahumme igfir li dhunubi

Ue iftah li ebuabe rahmetike

“Unë kërkoj strehim te Allahu i Madhëruar me Fytyrën e Tij Fisnike dhe Pushtetin e Tij të Përjetshëm (të më ruaj) nga djalli i mallkuar. Në emrin Tënd o Allah! Bekoje Muhamedin, familjen dhe ndjekësit e tij! O Allah! M’i fal mua mëkatet dhe hapi dyert e mëshirës Tënde për mua!”[403]

2) Gjithashtu këshillohet që të shkohet fillimisht në raudah[404] dhe atje të falen dy rekate me qetësi dhe përulje si përshëndetje për xhaminë.

3) Pas kësaj, vizitori duhet të kthehet drejt varrit të Profetit (a.s.), me fytyrë nga ai e me kurriz nga Qabja dhe i jep selam Profetit (a.s.) duke thënë:

Es-selamu alejke ja resul Allah

Es-selamu alejke ja nebij Allah

Es-selamu alejke ja khijrati khalkilah min khalkihi

Es-selamu alejke ja khajra khalkilahi

Es-selamu alejke ja habijb Allah

Es-selamu alejke ja sejjid el murselin

Es-selamu alejke ja rasule rabil alemin

Es-selamu alejke ja ka’idel gurri muhaxhelijn

Esh-hedu en la ilahe il-Allah

Ue esh-hedu enneke abduhu ue rasuluhu

Ue emijnuhu ua khijretuhu min khalkihi

Ue esh-hedu enneke kad belegte er-risalate

Ue edejte el emanate ue nasahte el ummete

Ue xhehadte fil-lahi haka xhihadihi

“Paqja qoftë mbi ty o i Dërguar i Allahut! Paqja qoftë mbi ty o Profet i Allahut! Paqja qoftë mbi ty o më i zgjedhuri ndër krijesat e Allahut! Paqja qoftë mbi ty o i dashuri i Allahut! Paqja qoftë mbi ty o Udhëheqës i të Dërguarve (të Allahut)! Paqja qoftë mbi ty i Dërguar i Zotit të gjithësisë! Paqja qoftë mbi ty o Udhëheqës i brezit të papërsëritshëm. Dëshmoj se nuk ka zot tjetër përveç Allahut dhe dëshmoj se ti je robi, i dërguari, i besuari i Tij dhe më i zgjedhuri ndër krijesave të Tij. Unë dëshmoj se ti e përhape me të vërtetë mesazhin (e Allahut), e kreve amanetin, e këshillove bashkësinë muslimane (umetin) dhe luftove për hir të Allahut ashtu siç Ai e meritonte”.[405]

4) Më pas, duke lëvizur rreth një metër djathtas, vizitori duhet të t’i japë selam (ta përshëndesë) Ebu Bekër Es-Sidikut dhe pastaj të lëvizë përsëri dhe rreth një metër tjetër në të njëjtin drejtim dhe t’i japë selam Umer ibën Hatabit.

5) Pastaj duke u drejtuar me fytyrë nga Kibla, vizitori duhet të lutet për veten, familjen, miqtë, të afërmit e tij dhe për të gjithë muslimanët e tjerë e pastaj të largohet.

6) Vizitori nuk duhet ta ngrejë zërin më shumë nga sa mund të dëgjojë vetë. Njerëzit e ngarkuar për mbajtjen e rendit duhet t’i ndalojnë të tjerët që të ngrejnë zërin me urtësi dhe mirësjellje. Është transmetuar se Umer ibën Hatabi pa dy burra që ngritën zërin në Xhaminë e Profetit (a.s.) dhe u tha: “Sikur ta dija se jeni prej këtij qyteti, do t’ju kisha ndëshkuar.”[406]

7) Duhet shmangur prekja me duar apo puthja e varrit të Profetit, sepse vetë Profeti (a.s.) i ka ndaluar të gjitha këto lloj gjërash. Ebu Daudi transmeton nga Ebu Hurejra se Profeti (a.s.) ka thënë: “Mos i ktheni shtëpitë tuaja në varre e as mos e bëni varrin tim një vend adhurimi dhe festimi. M’i dërgoni selamet tuaja, sepse ato më përcillen mua prej kudo që të jeni”.[407]

Abdullah ibën Haseni pa një njeri që vizitonte shpesh varrin e Profetit (a.s.) dhe bënte lutje e i tha: “O filan! Profeti (a.s.) ka thënë: Mos e bëj varrin tim një vend adhurimi dhe festimi, por dërgoji selamet për mua prej kudo që të jesh, sepse selamet e tua më përcillen mua”. Nga kjo anë nuk ka dallim ndërmjet teje dhe një personi nga (një vend i largët si) Andaluzia”.

Vlera e faljes në Raudah

Buhariu transmeton nga Ebu Hurejra se Profeti (a.s.) ka thënë: “Largësia ndërmjet shtëpisë sime dhe minberit tim është (raudah) një[408] nga kopshtet e xhenetit dhe minberi im është mbi hauzin (burimin) tim.”[409]

Falja në Xhaminë e Kubas

Profeti (a.s.) shkonte atje me deve ose në këmbë çdo të shtunë dhe falte dy rekate.[410]

Ai i këshillonte të tjerët që të bënin të njëjtën gjë duke u thënë: “Kushto që merr abdes në shtëpi dhe pastaj shkon e falet në Xhaminë e Kubës, ai do të ketë një shpërblim si ai i umrës”.[411] Transmeton Ahmedi, Nesaiu, Ibën Maxhe dhe El-Hakimi, i cili thotë se ka një varg të vërtetë transmetuesish.

Vlerat e Medines

Ebu Hurejra transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Me të vërtetë besimi tubohet në Medine, ashtu si një gjarpër kthehet në skutën e tij (kur është në rrezik)”.[412]

Tabaraniu ka transmetuar nga Ebu Hurejra se Profeti (a.s.) ka thënë: “Medina është kupola e Islamit, vend i besimit, i hixhretit, i hallallit dhe i haramit”.[413]

Umeri transmeton se një herë u ngritën çmimet në Medine dhe Profeti (a.s.) u thoshte njerëzve që kishin vështirësi: “Jini të durueshëm (dhe të gëzuar) dhe pritni lajme të mira! Unë i bekova masat e ushqimit tuaj, sa’an dhe muddin. Prandaj, hani së bashku në grupe! Ushqimi për një person do të mjaftojë sa për dy; i dyve sa për katër dhe ushqimi për katër persona do të jetë i mjaftueshëm për pesë apo gjashtë veta. Bashkësia është e bereqetshme. Ai që ngulmon dhe është i durueshëm në periudhat e saj (d.m.th. Medines) të mundimeve dhe vështirësive, unë do të jem ndërmjetës dhe dëshmitar për të në Ditën e Gjykimit. Ai që largohet prej saj (d.m.th. Medines) duke përbuzur çfarë ka aty (vështirësitë), Allahu do ta zëvendësojë atë me dikë më të mirë se ai. Kushdo që do t’i bëjë keq, Allahu do ta tresë (shkatërrojë), ashtu si kripa në ujë”.[414] Transmeton Bezari më një varg të besueshëm transmetuesish.

Vlera e vdekjes në Medine

Tabaraniu transmeton me një varg të besueshëm transmetuesish nga një grua jetime nga Thakifi se Profeti (a.s.) ka thënë: “Kush ka mundësi të qëndrojë deri në vdekje në Medine, duhet të bëjë kështu, sepse po të rrijë aty, unë do të jem dëshmitari dhe ndërmjetësi i tij Ditën e Gjykimit”.[415]

Umeri i lutej Allahut që të vdiste në Medine. Buhariu transmeton nga Zejd ibën Eslemi dhe ai nga babai i tij se Umeri ka thënë: “O Allah! Më bëj dëshmor në Rrugën Tënde dhe bëj që të vdes në vendin e shenjtë të Profetit Tënd!”.[416]

[1] Beka është një nga emrat që ka pasur më parë Meka e sotme.

[2] Buhariu 26, 1447, Muslimi 244, Nesai 5000.

[3] Hadith Daif. Ahmedi 3/325, 334. Ibën Haxheri e ka konsideruar të dobët në “El Fet-h” 3/446.

[4] Hadith Sahih. “El Irva” 4/152. E ka nxjerrë Darakutni 282, Bejhakiu 4/350, Abdurrazaku 5/8.

[5] Hadith Hasen. “Et Targib” 1100, “Daiful Xhami” 2638. E ka nxjerrë Nesai 2626, Bejhakiu 9/23.

[6] Buhariu 2784, Bajhakiu 9/21. Muslimi nuk e ka nxjerrë këtë hadith.

[7] Buhariu 1861, Nesai 2628, Bejhakiu 4/326, Ahmedi 6/67, 68, 71, 75, 79, 120, 166. Muslimi nuk e ka nxjerrë këtë hadith.

[8] Buhariu 1819, 1820, Muslimi 3278, 3279, Nesai 2626, Tirmidhiu 811, Ibën Maxheh 2889.

[9] Muslimi 317.

[10] Hadith Sahih. “Es Sahiha” 1200, “El Mishkat” 2524, “Sahihul Xhami” 2900. E ka nxjerrë Nesai 2630, Tirmidhiu 810, Ahmedi 1/387, Ibën Hibani 967, Taberiu 3956, Ebu Nuajm 4/110, Begaviu 2/112.

[11] Hadith Sahih. “Es Sahiha” 1820, “El Mishkat” 2536, “Et Targib” 1109. E ka nxjerrë Nesai 2625, Ibën Maxheh 2892.

[12] Hadith Hasen. “El Mishkat” 2537. Nesai 3121, Ibën Hibani 6/3.

[13] Buhariu 1773, Muslimi 3276, Nesai 2628, Ibën Maxheh 2888.

[14] Hadith Daif. “Mexhmea ez Zevaid” 3/212.

[15] Hadith Daif. “Ed Daife” 3530, “Et Targib” 706, “Daiful Xhami” 5993. E ka nxjerrë Ahmedi 5/355, Bejhakiu 4/332.

[16] Muslimi 3244, Nesai 2619, Ibën Maxheh 2885, Bejhakiu 4/326, Ahmedi 2/508, Darakutni 281.

[17] Hadith Sahih. “El Irva” 4/149-150. E ka nxjerrë Ebu Daudi 1721, Nesai 2620, Darimi 2/29, Darakutni 280, el Hakim 1/441, 470, Ahmedi 1/255, 290, 303, 352, 370, 371.

[18] Hadith Hasen. “El Irva” 990 . E ka nxjerrë Ahmedi 1/214, 323, 355, Ibën Maxheh 2883, Bejhakiu 4/340, Ebu Nuajmi 1/114.

[19] Hadith Hasen. “El Irva” 990. E ka nxjerrë Ahmedi 1/314, Bejhakiu 4/340.

[20] Hadith Sahih. Nxjerrja e tij është përmendur më parë.

[21] Personi që ka për qëllim të kryejë haxhin nuk duhet të shesë veshjet e tij, sendet vetjake apo shtëpinë- edhe sikur t’i ketë me bollëk- për të fituar para për haxh.

[22] Hadith Daif. “El Irva” 988. E ka nxjerrë Darakutni 2/216 (254), El Hakim 1/442, Tirmidhiu 2998, Ibën Maxheh 2896.

[23] Hadith Daif. “El Mishkat” 2521, “Et Targib” 753, “Daiful Xhami” 5860. E ka nxjerrë Tirmidhiu 812.

[24] Një rrëfim i cili është i gjurmueshëm në rend të pandërprerë ngjitës të transmetuesve të tij deri te burimi i tij.

[25] Një hadith i transmetuar nga një pasues (tabi’), i ri ose i vjetër, pa përmendur Sahabiun, i cili mund ta ketë dëgjuar atë drejtpërsëdrejti nga Profeti (a.s.). Shafiu e quan një hadith të tillë të dobët, ndërsa Ebu Hanife dhe Maliku e quajnë atë të besueshëm.

[26] Një hadith i transmetuar nga një sahab nëpërmjet fjalëve ose veprave në mënyrë të pandërprerë ose e kundërta.

[27] Hadith Sahih. “El Irva” 986. E ka nxjerrë Shafiu 1/290, Tahaviu 1/435, Bejhakiu 4/325, 5/156, Taberani në “El Eusat” 1/110, el Hakim 1/481.

[28] Buhariu 1858, Tirmidhiu 925, Ahmedi 11/30 –el fet-hu rabani.

[29] Djali do të shpërblehet për bindjen e tij, ndërsa e ëma do të shpërblehet për ndihmën dhe udhëzimin që i dha atij për të kryer haxhin. Ky hadith transmetohet gjithashtu edhe nga Umeri.

[30] Muslimi 3240, Ebu Daudi 1736, Nesai 2646, Ahmedi 11/29.

[31] Transmetim i dobët. E ka nxjerrë Tirmidhiu 927, Ibën Maxheh 3038, Ahmedi 11/30.

[32] Neveviu ka thënë: “Kujdestari, i cili vesh ihramin në emër të një fëmije që nuk është në gjendje të gjykojë, është kujdestari i pronave të tij, d.m.th. babai i tij, gjyshi ose kujdestari i caktuar me ligj. Në lidhje me nënën e tij, dijetarët kanë mendime të ndryshme. Disa janë të mendimit se ihrami i saj në emër të tij është i vlefshëm, vetëm nëse ajo caktohet me ligj si kujdestare e tij. Të tjerë pretendojnë se ihrami i saj është i vlefshëm, edhe nëse ajo nuk është kujdestarja.

[33] El-Hafidhi ka thënë në “El Fet’h”: “Sipas dijetarëve, kushti për të qenë mahrem i një gruaje është që për një burrë të tillë duhet të jetë e pamundur nga ana ligjore islame të martohet me këtë grua”.

[34] Ky urdhër vë në dukje diçka të dëshirueshme dhe nuk e detyron bashkëshortin ose mahremin të udhëtojë me një grua, nëse nuk ka njeri tjetër përveç tij. Askush nuk është i detyruar të heqë dorë nga interesat e tij, me qëllim që një tjetër person të mund të bëjë atë që kërkohet prej tij.

[35] Buhariu 1862, 3006, 5233, Muslimi 3259.

[36] Fshat pranë Kufes në Irak.

[37] Buhariu 3595.

[38] Buhariu 1860.

[39] Hadith Daif. “Ed Daife” 4389, “Daiful Xhami” 4919. E ka nxjerrë Bejhakiu 5/223, Darakutni 2/223.

[40] Buhariu 1852, 7315, Bejhakiu 4/335, Nesai 2/4, Darimi 2/24, Ahmedi 1/239-240, por në transmetimin e këtyre dy të fundit thuhet se pyetësi ishte vëllai i saj.

[41] Buhariu 1513, 1854, 4399, 6228, Muslimi 3238, Ebu Daudi 1809, Nesai 2633, 2634, 2639, 2640, 2641, 5405, 5408, Tirmidhiu 928, Ibën Maxheh 2909.

[42] Ky është gjithashtu mendimi i Ahmedit dhe i Hanefive.

[43] Hadith Sahih. “El Irva” 994. E ka nxjerrë Ebu Daudi 1811, Ibën Maxheh 2903, Ibën Xharudi 499, Ibën Hibani 962, Darakutni 276, Bejhakiu 4/336, Taberani në “El Kebir” 3/161.

[44] Këtë mund ta kuptojmë si shtyrje të kryerjes së haxhit të detyrueshëm.

[45] Hadith Daif. “Ed Daife” 685, “El Mishkat” 2522, “Daiful Xhami” 6296. E ka nxjerrë Ebu Daudi 1729, el Hakim 1/448, Ahmedi 1/312, Taberani në “El Kebir” 3/128.

[46] Bejhakiu 4/333 me shprehje të përafërt.

[47] Hadith Sahih. Nxjerrja e tij është përmendur më parë.

[48] Hadith Daif Xhiden – shumë i dobët. “Ed Daife” 4403, “Et Targib” 711.

[49] Buhariu 1865, 6701, Muslimi 4223, Ebu Daudi 3301, Tirmidhiu 1537, Nesai 3861, 3862.

[50] Një vend afër Arafatit.

[51] Hadith Sahih. Ebu Daudi 1731.

[52] Hadith Sahih. E ka nxjerrë Ebu Daudi 1733, Bejhakiu 4/333, 6/121.

[53] Bejhakiu 4/333.

[54] E udhëzoi të lidhë diçka në mes dhe të vendosë një copë të gjerë e ta vendosë në vete, për të ndaluar rrjedhjen e gjakut.

[55] Kështu quhej deveja e Profetit (a.s.).

[56] Kështu quhet kjo lutje e veçantë e sipërpërmendur. (Shënim i redaktorit).

[57] Emrat e dy kodrave që ndodhen pranë Qabes, që përshkohen nga haxhilerët në një nga ritet e haxhit dhe të umres. (Shënim i redaktorit).

[58] I mposhti ata pa u zhvilluar ndonjë betejë e armatosur mes njerëzve dhe jo për ndonjë mangësi në grupacionet kundërshtare. Me grupacione nënkuptohen grupet që u bashkuan kundër muslimanëve ditën e Hendekut.

[59] Një përgatitje antimoni pluhur e përdorur për të nxirë qepallat.

[60] Dita e tetë e muajit Dhul Hixhe.

[61] Në periudhën para-islame, kurejshët ndalonin në El Mesh’ar El Haram, që ishte një mal në Muzdelife, i cili quhej Ferah. Gjithashtu thuhet që El Mesh’ar El Haram konsiderohej gjithë Muzdelifeja, porse të gjithë arabët e kalonin Muzdelifen dhe qëndronin në Arafat. Kurejshët menduan se Profeti (a.s.) do të ndalonte në El Mesh’ar El Haram, siç ishte zakon dhe rregull për ta, porse Profeti (a.s.) e kaloi atë dhe arriti në Arafat, për faktin që Allahu i madhëruar e pat urdhëruar për këtë argument që të vepronte si gjithë njerëzit e tjerë (arabët), në kundërshtim të asaj që vepronin kurejshët, të cilët ndalonin në Muzdelife që ishte pjesë e vendit të shenjtë, pasi ata thoshin se janë banorë të vendit të shenjtë dhe nuk dalin prej saj.

[62] Kjo vërteton vlefshmërinë e bashkimit të namazit të drekës dhe iqindisë në këtë ditë te ky vend. Ka një pajtim të përgjithshëm mendimesh rreth kësaj çështjeje, por ekziston një mospajtim përsa i përket shkakut të këtij bashkimi.

[63] Kjo vërteton se është sunet të ndiqet një rrugë e ndryshme në kthim nga Arafati nga ajo rrugë që merret kur shkohet atje. Profeti (a.s.) shkoi në Arafat nëpërmjet rrugës së Dabit. Në mënyrë të ngjashme, ai merrte rrugë të ndryshme kur shkonte për faljet e Bajramit dhe kur kthehej.

[64] D.m.th, ai qëndronte në një vend, nga i cili e kishte në krahun e djathtë Minan, Arafatin dhe Muzdelifen dhe Mekën e kishte në krahun e majtë.

[65] Hadithin me gjatësinë e tij e ka nxjerrë Muslimi 2941, Ebu Daudi 1905, Ibën Maxheh 3074.

[66] Bëhet fjalë për Ebrehën dhe ushtarët e tij, që u nisën nga Jemeni për të shkatërruar Qaben e me vete kishin edhe një elefant. Ndodhi që Allahu i shkatërroi ata dhe e ruajti Shtëpinë e Shenjtë. Për më tepër lexo në Kuran suren “El-Fil” dhe komentin e saj. (Shënim i redaktorit”.

[67] Hadith Sahih. “El Irva” 1074., 1105, 1119. E ka nxjerrë Muslimi 3124, Ebu Nuajmi në “Mustehraxh” 21/166, Ebu Daudi 1970, Nesai 3062, Ibën Maxheh 3023, Ahmedi 3/301, 318, 332, 337, 367, 378, Bejhakiu 5/130.

[68] Kushdo që vesh ihramin përpara muajve të haxhit, mundet gjithsesi të kryejë umrën, por kjo nuk mund të jetë një zëvendësues për ihramin e tij për haxh.

[69] Ether Sahih. Buhariu e ka përmendur mualak në “Kitabul Haxh”, tema nr. 33.

[70] Thënia e Sahabit: “prej Sunetit është që ….” cilësohet njëlloj me hadithin merfuë.

[71] Ether Sahih. Buhariu e ka përmendur mualak në “Kitabul Haxh”, tema nr. 33.

[72] Siç ka ardhur në hadithin e nxjerrë nga Buhariu 1526, 1529, Muslimi 2795, Ebu Daudi 1738, Nesai 2657.

[73] Për shembull, nëse një haxhi që vjen nga zonar e Shamit dhe kalon nga Medina, atëherë vend ku duhet të veshë ihramin është Dhul-Hulejfe (mikati i banorëve të Medinës) dhe nuk duhet ta shtyjë veshjen e ihramit sa të mbërrijë në Rabig, i cili është mikati i tij fillestar. Nëse e shtyn veshjen e ihramit, ai duhet të presë kurban sipas mendimit të shumicës se dijetarëve.

[74] Buhariu 1524, 1530, 1845, Muslimi 2796, Nesai 2653, 2656.

[75] Hadith Sahih. Nxjerrja e tij është përmendur më parë.

[76] Ether Sahih. “El Irva” 1/179. E ka nxjerrë Bejhakiu 5/33, Darakutni dhe el Hakim.

[77] Hadith Sahih. E ka nxjerrë Tirmidhiu 945, Ibën Maxheh 2963.

[78] Buhariu 1545.

[79] Buhariu 1538, Muslimi 2824, Nesai 2693.

[80] Buhariu 1539, Muslimi 2818, Ebu Daudi 1745, Nesai 2684.

[81] Hadith Sahih. Ebu Daudi 1830, Bejhakiu 5/48.

[82] Muslimi 2806.

[83] Buhariu 1562, 4408, Muslimi 2909, Ebu Daudi 1779, Nesai 2715, Ibën Maxheh 2965.

[84] Buhariu 2505, Muslimi 2935, Nesai 2872.

[85] Buhariu 1572.

[86] Ndërsa sipas Malikut, Shafiut dhe Ahmedit, banorit të Mekës i lejohet që të bëjë haxh kiran ose temettu’ pa patur asnjë mospëlqim në këtë mes.

[87] Hadith Sahih. Tirmidhiu 947, Ibën Maxheh 2971, 2974.

[88] Hadith Sahih. “Sahihul Xhami” 5971. Tirmidhiu 948, Ibën Maxheh 2975, Darakutni 2/257.

[89] Hadith Sahih. “Es Sahiha” 1984. E ka nxjerrë Muslimi 2926 me shprehje të përafërt, Ebu Daudi 1897.

[90] Buhariu 1572.

[91] Buhariu 1997, 1998.

[92] Telbija është shprehja e sipërpërmendur “Lebejke Allahume Lebejk …”

[93] Hadith Sahih. “Es Sahiha” 2469, “Sahihul Xhami” 7811. E ka nxjerrë Tahaviu në “Sherhul Meani” 1/379, Ibën Hibani 987, 988, Ahmedi 6/297, 317, Ebu Jeala 4/1669-1670.

[94] Zemahsheriu thotë se kuptimi i Lebejkes është: “Vazhdimisht me bindje ndaj Teje”

[95] Buhariu 1549, Muslimi 2803, Ebu Daudi 1812, Nesai 2748, Maliku 1/331.

[96] Hadith Sahih. Ebu Daudi 1813, 1905, Bejhakiu 5/45.

[97] Hadith Daif. “Ed Daife” 5018, “Daiful Xhami” 5215, “Et targib” 717. E ka nxjerrë Ibën Maxheh 2925, Bejhakiu 5/70.

[98] Hadith Hasen. “Es Sahiha” 1621, “Et Targib” 1137, “Sahihul Xhami” 5569. E ka nxjerrë Taberani në “El Eusat” 7943.

[99] Hadith Sahih. “El Mishkat” 2550, “Et Targib” 1134, “Sahihul Xhami” 5770. E ka nxjerrë Tirmidhiu 828, Ibën Maxheh 2921, Bejhakiu 5/43, el Hakim 1/451.

[100] Hadith Sahih. “Es Sahiha” 830, “Sahihul Xhami” 67. E ka nxjerrë Ibën Maxheh 2923, Ibën Hibani 974, el Hakim 1/450, Ahmedi 5/192.

[101] Hadith Hasen. “Es Sahiha” 1500, “El Mishkat” 2527, “Et Targib” 1138. E ka nxjerrë Tirmidhiu 827, Ibën Maxheh 2924, Darimi 2/31.

[102] Buhariu 1685, Muslimi 3076, 3077, Ebu Daudi 1815, Tirmidhiu 918, Nesai 3055.

[103] Hadith Daif. “El Irva” 1099. E ka nxjerrë Ebu Daudi 1817, Tirmidhiu 919, Bejhakiu 5/105.

[104] Kur një person vesh ihramin nga një mikat, duhet ta ndërpresë telbijen kur hyn në Haram (Xhamia e Shenjtë). Dhe ata që veshin ihramin nga Xhirane dhe Tenim, duhet ta ndërpresin atë kur të arrijnë te shtëpitë e Mekës.

[105] Bejhakiu 5/63.

[106] Buhariu 1840, Muslimi 2881, Ebu Daudi 1840, Nesai 2664, Ibën Maxheh 2934, Ahmedi 5/418.

[107] Maliku 419.

[108] Buhariu 1783, Muslimi 2906, Ibën Maxheh 3000.

[109] Buhariu e ka përmendur Mualak në Kapitullin e Haxhit, tema nr. 18.

[110] Hadith Hasen. Ebu daudi 1831, Ahmedi 11/196 – el fet-hu rabani, Bejhakiu 5/52.

[111] Buhariu 1835, 1836, 5695, 5698, Muslimi 2877, 2878, Ebu Daudi 1835, Nesai 2845, 2850, Tirmidhiu 839, Ibën Maxheh 3481.

[112] Hadith Sahih. “Haxhetu en Nebij” 25. Maliku 699, Buhariu mualak, Bejhakiu 5/64.

[113] Buhariu e ka përmendur mualak, në Kapitullin e Haxhit, tema nr. 18.

[114] Ether Meudu – i trilluar. “Ed Daife” 429. E ka nxjerrë Taberani në “El Kebir” 3/99, Bejhakiu 5/69.

[115] Bejhakiu 5/63.

[116] Bejhakiu 5/70.

[117] Muslimi 3125, Ebu Daudi 1834.

[118] Hadith Daif. E ka përmendur el Hejthemi në “Mexhmea ez Zevaid” 3/221.

[119] Emërtim vendi mes Mekës dhe Medinës.

[120] Hadith Hasen. “Sahihu Ebi Daud” 1595. E ka nxjerrë Ebu Daudi 1818, Ibën Maxheh 2933, Ahmedi 11/216 – el fet-hu rabani.

[121] Buhariu 1829, Muslimi 2860, Nesai 2888.

[122] Këto kafshë gjahu përfshijnë qenin apo dhe shpendë gjuetarë me kthetra si fajkoi etj.

[123] Hadith Sahih. “El Irva” 708, “El Mishkat” 3529, “Et Targib” 1411. E ka nxjerrë Ebu Daudi 4772, Nesai 4095, Tirmidhiu 1421, Bejhakiu 8/187, Ahmedi 1/190.

[124] Nxjerrja e tij është përmendur më parë.

[125] Buhariu 5806, Muslimi 2784, Ebu Daudi 1823, Nesai 2666.

[126] Një bimë aromatike që përdorej për të ngjyer rrobat me ngjyrë të verdhë.

[127] Hadith Sahih. “El Mishkat” 2689. Ebu Daudi 1827, Bejhakiu 5/47, el Hakim 1/486.

[128] Usfur quhen lulet e shafranit, lënda ngjyruese e kuqe e të cilave përgatitet prej kaptinëzave të saj.

[129] Buhariu Mualak, “Kitabul Haxh”, tema nr. 23.

[130] Buhariu 1838, Ebu Daudi 1824, Ahmedi 2/3,4,29,32,41,77,119.

[131] Hadith Daif. “El Irva” 1024. E ka nxjerrë Ebu Daudi 1833, Bejhakiu 5/48, Ibën Maxheh 2935, Ibën Xharudi 418, Darakutni 286, 287.

[132] Kjo në rastin e një njeriu, i cili sheh se këto gjëra as nuk gjenden e as nuk ka para për t’i blerë.

[133] Buhariu 1841, 1843, 5804, Muslimi 2786, Ebu Daudi 1829,Tirmidhiu 834, Nesai 2670, Ibën Maxheh 2931.

[134] Ahmedi 1/228.

[135] Edhe Ibën El Kajimi e parapëlqen këtë pikëpamje.

[136] Buhariu 5852, Muslimi 2785, Nesai 2665, Ibën Maxheh 2932.

[137] Hadith Sahih pa shtesën “pasi t’i presë…”. “El Irva” 4/194. E ka nxjerrë Nesai 2679.

[138] Muslimi 3432, Ebu Daudi 1841, 1842, Tirmidhiu 840, Nesai 2842, 2843, 2844, 3276, Ibën Maxheh 1966.

[139] Siç ka ardhur te Buhariu 5114, Muslimi 3437, 3438, Nesai 2837, 2838, 3272, Tirmidhiu 844, Ibën Maxheh 1965; nga Ibën Abasi.

[140] Muslimi 3439, Ebu Daudi 1843, Tirmidhiu 845, Ibën Maxheh 1964.

[141] Pasuesit malikitë mendojnë se ka dënim për heqjen e qimeve nga sytë.

[142] Hadith Daif. “El Irva” 988. E ka nxjerrë Tirmidhiu 3197, Ibën Maxheh 2896.

[143] Buhariu 1789, 1847, 4329, 4985, Muslimi 2792, Ebu Daudi 1721, Nesai 2667, Tirmidhiu 836, Bejhakiu 7/50, Ahmedi 4/22.

[144] Megjithatë, Ebu Hanife mendon se është e lejueshme.

[145] Buhariu 1268, 1849, Muslimi 2883, Ebu Daudi 3238, Tirmidhiu 951, Nesai 1903, Ibën Maxheh 3084.

[146] Ahmedi 10/297, Tahaviu 2/136.

[147] Maliku 422.

[148] Buhariu 1824, Muslimi 2847, Nesai 2826.

[149] Hadith Daif. “El Mishkat” 2700, “Daiful Xhami” 3524, 4667. E ka nxjerrë Ebu Daudi 1851, Nesai 2827, Tirmidhiu 846, Bejhakiu 5/190, Ahmedi 11/241 –el fet-hu rabani.

[150] Muslimi 2852, Nesai 2816.

[151] Buhariu 1825, 2573, 2596, Muslimi 2837, Nesai 2818, 2819, Tirmidhiu 849, Ibën Maxheh 3090.

[152] Për hollësi mbi këtë shih në faqet në vazhdim.

[153] Çdo nevojtari duhet t’i jepet të paktën barazvlerësi i gjysmës së një sa’a si njësi peshe.

[154] Buhariu 1814, 1815, 1818, 4159, 4190, 4191, 5665, 5703, 6708, Muslimi 2869, 2870, 2871, 2872, 2873, Ebu Daudi 1856, 1858, 1859, 1861, Tirmidhiu 953, 2973, Nesai 2851.

[155] Një njësi peshe e përdorur përgjithësisht në Medine në kohën e Profetit (a.s.). Ajo është afërsisht e barabartë me gjashtëmbëdhjetë ratl irakienë.

[156] Një njësi peshe e thatë.

[157] Buhariu 1536, 1789, 4329, 4985, Muslimi 2790, 2792, 2793, Ebu Daudi 1819, 1820, 1821, 1822, Tirmidhiu 836, Nesai 2667, 2709.

[158] Buhariu e ka përmendur mualak në kapitullin e Haxhit.

[159] Maliku f.148, Bejhakiu 5/174.

[160] Veprimi në këtë mënyrë është i urdhëruar sipas Ahemdit dhe Malikut, por shkolla hanefite dhe ajo shafite e konsiderojnë si këshillim.

[161] Kjo është e detyrueshme sipas Ahmedit dhe Malikut dhe e pëlqyeshme sipas Hanefive dhe Shafive.

[162] Maliku f. 161, Bejhakiu 5/180.

[163] Këtë ether e ka përmendur Ibën Xheriri në Tefsirin e tij 11/31, Ibën Kethiri në Tefsirin e tij 3/241, Bejhakiu 5/186.

[164] E ka nxjerrë Darakutni në “Sunenet” e tij.

[165] Buhariu 1587, 1834, 2783, 2825, 3077, 3189, Muslimi 3289, 4806, Ebu Daudi 2480, Tirmidhiu 1590, Nesai 2874, 2875.

[166] Bejhakiu 5/196.

[167] Ky vend quhej Hudejbije më parë. Këtu Profeti (a.s.) mori Besën e Riduanit nga shokët e tij. Po ashtu, beteja e Hudejbijes mori emrin e saj.

[168] Një bimë me shumë gjemba që rritet atje.

[169] Muslimi 3304.

[170] Hadith Sahih. El Irva” 4/251. E ka nxjerrë Ebu Daudi 2035, Ahmedi 1/119.

[171] Iri është një kodër afër mikatit për Medinën dhe Theuri është një kodër pranë Uhudit në anën veriore.

[172] Buhariu 1870, 3172, 3179, 6755, 7300, Muslimi 3314, 3773, Ebu Daudi 2034, Tirmidhiu 2127.

[173] Muslimi 3320.

[174] Hadith Sahih. “Es Sahiha” 2938. E ka nxjerrë Ahmedi 3/336, 347, 393.

[175] Buhariu 1867, 7306, Muslimi 3310.

[176] Muslimi 3307.

[177] Hadith Sahih, por fjala “që gjuan” është munker – e huaj, e refuzuar. E sakta është me fjalën “që pret prej pemëve të saj”. E ka nxjerrë Ebu Daudi 2037, 2038, Ahmedi 3/391.

[178] Ky është mendimi i Shafiut, të cilin Sheukani e konsideron si më të saktë.

[179] Hadith Sahih. “El Mishkat” 2725, “Sahihul Xhami” 7089. E ka nxjerrë Tirmidhiu 3925, Ibën Maxheh 3108, Ahmedi 4/305.

[180] Hadith Sahih. “El Mishkat” 2724, “Sahihul Xhami” 5536. E ka nxjerrë Tirmidhiu 3926.

[181] Muslimi 3296, Nesai 2869, 5359.

[182] Buhariu e ka përmendur Mualak dhe Maliku me zinxhir transmetimi.

[183] Buhariu 1574, Muslimi 3033.

[184] Buhariu 1577, Muslimi 3031, 3032, Ebu Daudi 1869, Tirmidhiu 853.

[185] Hadith Sahih. “El Mishkat” 749, “Et Targib” 1606. E ka nxjerrë Ebu Daudi 466. Këtë lutje Pejgamberi a.s. e bënte kur hynte në xhami.

[186] Hadith Sahih. Nxjerrja e tij është përmendur më parë.

[187] Hadith Daif Xhiden – shumë i dobët. “Në mbrojtje të Hadithit Pejgamberik” f. 37. E ka nxjerrë Ibën Seadi 2/173 pa sened, Taberani në “El Kebir” 1/149.

[188] Transmetim hasen – i mirë, si fjalë e Umerit. “Menasikul Haxhi uel Umra” f. 19. E ka nxjerrë Bejhakiu 5/73, Ibën Ebi Shejbe 4/97.

[189] Hadith Sahih. Nxjerrja e tij është përmendur më parë.

[190] Hadith Meukuf Daif. “Ed Daife” 1049. E ka nxjerrë Taberani në “El Eusat” 488, 5617, 5971, Bejhakiu 5/79.

[191] Hadith Daif Meukuf. Shih hadithin e mësipërm.

[192] Hadith Daif. “El Mishkat” 2591, “Daiful Xhami” 5683. Ibën Maxheh 2957.

[193] Hadith Hasen me shprehjen “mes dy këndeve”. Ebu Daudi 1892, el Hakim 1/455.

[194] Hadith Daif. E ka nxjerrë Taberani në el Eusat”, nga hadithi Ibën Mesudit. Shih “Telhis el Habir” 2/269.

[195] Hadith Daif. “Daiful Xhami” 2056, “El Mishkat” 2624. E ka nxjerrë Ebu Daudi 1888, Tirmidhiu 910, Bejhakiu 5/145.

[196] Hadith Daif. “Ed Daife” 187, “Et Targib” 722, “Daiful Xhami” 1760. E ka nxjerrë Taberani në “El Eusat” 1/123 dhe në “El Kebir” 11475, Ibën Asakir 9/476.

[197] Shkolla hanefite mendon se pastrimi nga papastërtitë nuk është një kusht i domosdoshëm, por një detyrim, i cili, nëse nuk plotësohet, mund të kompensohet me një kurban. Kështu, nëse dikush kryen tavaf pa abdes, tavafi i tij do të jetë përsëri i vlefshëm, por atij do t’i duhet të bëjë kurban një dele. Nëse një person i tillë është xhunub apo një grua është me menstruacione), tavafi do të jetë përsëri i vlefshëm, por si dënim do t’i duhet të bëjë kurban një deve dhe ta përsërisë tavafin për sa kohë që do të qëndrojë në Mekë. Sa për pastrimin e rrobave dhe trupit, shkolla hanefite e konsideron vetëm si sunet.

[198] Hadith Sahih. “El Irva” 121, “El Mishkat” 2576, “Et Targib” 1141, “Sahihul Xhami” 3955. E ka nxjerrë Tirmidhiu 960, Darimi 2/44, Ibën Huzejme 2739, Ibën Hibani 998, Ibën Xharud 461, El Hakim 1/459, 2/267, Bejhakiu 5/85.

[199] Buhariu 294, 5548, 5559, Muslimi 2910, Nesai 289, 347.

[200] Buhariu 1614, 1615, Muslimi 2991.

[201] Maliku 471.

[202] Mashkulli duhet të mbulohet nga kërthiza deri te gjuri dhe femra duhet të mbulojë të tërë trupin përveç fytyrës, duarve dhe këmbëve.

[203] Përpara Haxhit të Lamtumirës.

[204] Buhariu 369, 1622, 3177, 4363, 4655, 4656, Muslimi 3274, Ebu Daudi 1946, Nesai 2957.

[205] Muslimi 2944, Tirmidhiu 856, Nesai 2939.

[206] E njohur zakonisht si Hixhr Ismail dhe ndodhet në veri të Qabes. Ajo rrethohet nga një mur gjysmërrethor. Prej kësaj, pjesë e saj është vetëm një sipërfaqe prej gjashtë kutësh (afërsisht tri metra) që zgjatet nga Qabja.

[207] Shadhirvani është një ndërtesë ngjitur me Qaben, në të cilën janë ngulur unazat që mbajnë mbulesën e Qabes.

[208] Ibën Ebi Shejbe 4/454.

[209] Buhariu e ka përmendur Mualak në kapitullin e haxhit, tema “Kur ndalon mes tavafit”, Ibën Mensuri në “Sunenet” e tij.

[210] Buhariu e ka përmendur Mualak në kapitullin e haxhit, Ibën Mensuri dhe Abdurrazaku e kanë nxjerrë me zinxhir transmetimi. Shih “El Fet-h” 3/565.

[211] Hadith Daif Xhiden – shumë i dobët. “El Irva” 1111 (4/308). E ka nxjerrë Ibën Maxheh 2945, el Hakim 1/454.

[212] Buhariu 1605, 1610, Muslimi 3056.

[213] Muslimi 3054.

[214] Muslimi 3060, Nesai 2936.

[215] Ahmedi 2/14.

[216] Muslimi 3066, Ebu Daudi 1879, Ibën Maxheh 2949.

[217] Buhariu 1597, Muslimi 3058, Ebu Daudi 1873, Tirmidhiu 860, Nesai 2937.

[218] Hadith Munker Daif. “Ed Daife” 223, “Daiful Xhami” . E ka nxjerrë Ibën Halad në “El Fevaid” 1/224, Ibën Udej 17/2, Ibën Bushran në “El Emali” 2/3, El Hatib el Bagdadi 6/328.

[219] Hadith Daif. E ka nxjerrë Seid ibën Mensuri, siç thuhet në El Fet-h 3/556, Ahmedi 12/34, Bejhakiu 5/80.

[220] Hadith Sahih. “El Irva” 1094. E ka nxjerrë Ebu Daudi 1884, Bejhakiu 5/79, Ahmedi 1/371.

[221] Reml ka kuptimin ecje e shpejtë, duke lëvizur energjikisht shpatullat dhe me hapa të vegjël, duke dhënë kështu një përshtypje force dhe energjie.

[222] Muslimi 3040, Ahmedi 12/18.

[223] Bejhakiu 5/48.

[224] Buhariu 1602, 4256, Muslimi 3048, Ebu Daudi 1886, Nesai 2945.

[225] Ky është dhe argumeti i mosaplikimit të këtyre shfaqjeve në të gjitha rrotullimet rreth Qabes.

[226] Hadith Hasen Sahih. “Sahihu Ebi Daud” 1649. E ka nxjerrë Ebu Daudi 1887, 2952.

[227] Buhariu 1609, Muslimi 3050, Ebu Daudi 1874, Nesai 2949.

[228] Buhariu 1606, Muslimi 3053, Nesai 2952.

[229] Hadith Sahih. Ebu Daudi 1875, Bejhakiu 5/89.

[230] Hadith Sahih Ligajrihi. “Et Targib” 1139.

[231] Hadith Sahih. Tirmidhiu 862, Ibën Maxheh 1374.

[232] Muslimi 2941, Ebu Daudi 1905, 1909, Ibën Maxheh 3074.

[233] Hadith Sahih. “El Irva” 841, “El Mishkat” 1045. Ebu Daudi 1894, Nesai 585, Tirmidhiu 868, Ibën Maxheh 1254, Darimi 2/70, Darakutni 162, el Hakim 1/448, Bejhakiu 2/461, Ahmedi 4/80.

[234] Buhariu 1626.

[235] Buhariu e ka përmendur Mualak (pa sened) në kapitullin e Haxhit, tema “Tavafi pas sabahut dhe ikindisë”, ndërsa Maliku e ka përmendur më sened 722.

[236] Buhariu e ka përmendur Mualak në kapitullin e Haxhit, tema “Falja e dy rekateve të Tavafit jashtë xhamisë së shenjtë”.

[237] Hadith Daif. “Ed Daife” 928. Ebu Daudi 2016, Nesai 758, 2959, Ibën Maxheh 2958, Ibën Hibani 415, Bejhakiu 2/273, Ahmedi 6/399.

[238] Buhariu 1618.

[239] Buhariu 1607, Muslimi 3062, Nesai 2954, Ibën Maxheh 2948.

[240] Muslimi 3063, 3064, Ebu Daudi 1880.

[241] Maliku 477.

[242] Muslimi 6309 pa shtesën “dhe shërues për të sëmurët”, Bejhakiu 5/147.

[243] Buhariu 1636.

[244] Hadith Hasen. “Es Sahiha” 1056, “Sahihul Xhami” 3322, “Et Targib” 1161. E ka nxjerrë Taberani në “El Kebir” 3/112, Ed Dijaa në “El Muhtara” 67/114/2.

[245] Hadith Sahih. “El Irva” 1123, “Sahihul Xhami” 5502. E ka nxjerrë Ahmedi 3/357, 372, Ibën Maxheh 3062, Bejhakiu 5/148.

[246] Hadith Sahih. Shih hadithin e mësipërm.

[247] Batil Meudu – i pavërtetë, i trilluar. “El Irva” 1126, “Et Targib” 750. E ka nxjerrë Darakutni 284, el Hakim 1/473.

[248] Hadith Daif Xhiden – shumë i dobët. “El Irva” 4/328 (1125). E ka nxjerrë Darakutni 284.

[249] Transmetim Daif. “Et Targib” 750.

[250] Të gjitha këto i transmeton Buhariu 3362, 3364.

[251] El-Multezemi është pjesë e Qabes dhe ndodhet ndërmjet derës së saj dhe Gurit të Zi.

[252] Bejhakiu 5/164.

[253] Hadith Hasen. “Sahihul Xhami” 5012. E ka nxjerrë Bejhakiu 5/164, Darakutni 2/289.

[254] Buhariu 1598, 6908, Muslimi 3222.

[255] Emri i tij ishte Ibën Othman ibën Talha; ai ishte mbajtësi i çelësave të Qabes.

[256] Hadith Sahih. “El Irva” 4/307. E ka nxjerrë Ahmedi 6/67, Bejhakiu 5/158.

[257] Buhariu 3364.

[258] Buhariu 3364.

[259] Buhariu 1634.

[260] Muslimi 3069, Ibën maxheh 2986.

[261] Hadith Sahih. “El Irva” 1072, 1088, “Sahihul Xhami” 968. E ka nxjerrë Ahmedi 6/421, Ibën Seadi 8/180, El Hakim 4/70, Taberani në “El Kebir”, Shafiu 1025, Darakutni 270, Bejhakiu 5/98.

[262] Hadith Sahih. Nxjerrja e tij është përmendur më parë.

[263] Shkolla hanefite mendon se sa’ji pas tavafit dhe nisja e tij nga Safa në Merve, nuk janë dy kushte por të detyrueshëm për vlefshmërinë e haxhit. Kështu, nëse dikush e bën sa’jin përpara tavafit dhe e fillon atë nga Merva dhe e përfundon në Safa, sa’ji i tij është i vlefshëm, por ai duhet të therë një kafshë.

[264]Megjithatë, Maliku mendon se vazhdimësia e sa’jit pa një pushim të gjatë është një kusht i domosdoshëm për të.

[265] Transmeton Seid ibën Mensuri.

[266] Buhariu 294, 5548, 5559, Muslimi 2910, Nesai 289, 347, 2740, Ibën Maxheh 2963.

[267] Muslimi 3044, Ebu Daudi 1885, Ahmedi 1/297, Bejhakiu 5/100.

[268] Hadith Sahih. “Sahihu Ebi Daud” 1662. E ka nxjerrë Ebu Daudi 1904, Tirmidhiu 864, Ibën Maxheëh 2988, Ahmedi 6105.

[269] Bejhakiu 5/84.

[270] Muslimi 2941, Ebu Daudi 1905, 1909, Ibën Maxheh 3074.

[271] Maliku 732, Bejhakiu 5/94.

[272] Hadith Daif. “Ed Daife” 3634.

[273] Sahih Meukuf nga Ibën Mesudi dhe Ibën Umeri, ndërsa Merfu nuk është i saktë. “Haxhi i Pejgamberit” 119. E ka nxjerrë Bejhakiu.

[274] Buhariu 1524, 1526 me shprehje të përafërt, Muslimi 2795, Ebu Daudi 1738, Nesai 2658.

[275] Buhariu 970, 1659, Muslimi 3085, Nesai 3000, 3001, Ibën Maxheh 3008.

[276] Hadith Daif. “Ed Daife” 679, “Et Targib” 738. E ka nxjerrë Ibën Mundih në “Et Teuhid” 147, Ebul Feraxh ethekafi në ‘El fevaid” 78/2, 92/1, Begaviu 7/159.

[277] Hadith Sahih Ligajrihi. “Et Targib” 1151.

[278] Muslimi 3275, Nesai 3003, Ibën Maxheh 3014, Bejhakiu 5/118.

[279] Hadith Daif. “El Mishkat” 2600, “Et Targib” 739. E ka nxjerrë Maliku 1/422 mursel, Begaviu 4/94.

[280] Pra, haxhi i saktë është haxhi i atij personi që qëndron në Arafat.

[281] Hadith Sahih. “El Irva” 1064, 1067, “El Mishkat” 2595. E ka nxjerrë Ebu Daudi 1949, Tirmidhiu 889, Nesai 3016, Ibën Maxheh 3015, Darimi 2/59, Tahaviu 1/408, Ahmedi 4/309, 310, etj.

[282] Muslimi 2943, Ebu Daudi 1907, 1908, 1936, Nesai 3015, 3045, Ahmedi 3/321.

[283] Maliku f. 153.

[284] Hadith me sened Sahih. E ka nxjerrë Nesai 3011, Ahmedi 20820.

[285] Hadith Daif. “Ed Daife” 4221, “Daiful Xhami” 4464.

[286] Hadith Hasen. “Es Sahiha” 1503, “El Mishkat” 2598, “Et Targib” 1536. E ka nxjerrë Tirmidhiu 3585, Taberani në “Fadlu ashri dhil hixheh” 13/2, në El Kebir 1/114, në “Es Sagir” 29/1.

[287] Hadith Daif. E ka nxjerrë Bejhakiu 5/117 dhe e ka konsideruar të dobët.

[288] Hadith Daif. “Ed Daife” 2918, “Daiful Xhami” 1214. E ka nxjerrë Tirmidhiu 3520.

[289] Hadith Sahih. “El Mishkat” 2595, “Sahihul Xhami” 4394. E ka nxjerrë Ebu Daudi 1919, Tirmidhiu 883, Nesai 3014, Ibën Maxheh 3011, Bejhakiu 5/115.

[290] Hadith Sahih. “El Irva” 4/130. E ka nxjerrë Ebu Daudi 2419, Tirmidhiu , Ibën Ebi Shejbe 2/183, Darimi 2/23, Tahaviu 1/335, Ibën Hibani 958, Ibën Huzejme 2100, el Hakim 1/434, Bejhakiu 4/298, Ahmedi 4/152.

[291] Hadith Daif. “Ed Daife” 404, “El Mishkat” 2062, “Tamamul Mineh 410. E ka nxjerrë Buhariu në “Et Tarih el Kebir” 7/425, Ebu Daudi , Ibën Maxheh , Tahaviu 4/112, el Hakim 1/434, Bejhakiu 4/284.

[292] Buhariu 1662, Ebu Daudi 1905, Nesai 604, 655, Ibën Maxheh 3074.

[293] Ether Sahih. “Es Sahiha” nën hadithin nr. 163, “El Irva” 3/19. E ka nxjerrë Ibën Hibani 2/111.

[294] Buhariu 1671 dhe teksti i përmendur është i tij, Muslimi 2941, Ebu Daudi 1905, 1909, Ibën Maxheh 3074.

[295] Buhariu 1666, 2999, 4413, Muslimi 3094, Ebu Daudi 1923, Nesai 3023, 3051, Ibën Maxheh 3017.

[296] Hadith Sahih. E ka nxjerrë Ebu Daudi 1933, Bejhakiu 1/401.

[297] Muslimi 2941, Ebu Daudi 1905, 1909, Ibën Maxheh 3074.

[298] Muslimi 2941.

[299] Hadith Sahih. “Sahihul Xhami” 4537. E ka nxjerrë Ahmedi 4/82, Bejhakiu 9/295.

[300] Ai është një vend në Muzdelife, ku qëndronin Kurejshët aty në periudhën paraislame në vend të Arafatit. Xheuheriu thotë se Kuzah është emërtim i një mali në Muzdelife, ndërsa për shumë e juristëve

[301] Hadith Hasen Sahih. E ka nxjerrë Ebu Daudi 1935, Tirmidhiu 885, Ahmedi 530, Bejhakiu 5/122.

[302] Buhariu 83, 124, 1736, 1737, 1738, 6665, Muslimi 3143, Ebu Daudi 2014, Tirmidhiu 916, Ibën Maxheh 3051.

[303] Ka për qëllim gurë të vegjël – guralecë.

[304] Xhemere (shtylla) El-Akabe është në anën e majtë të Minas; Xhemreja El-Usta (Xhemreja e Mesit) është rreth 11 677 metra larg të parës, ndërsa Xhemreja El-Sugra (Xhemreja më e Vogël) është 1 654 metra më larg se ajo e mesit.

[305] Hadith Sahih. “Et Targib” 1156. e ka nxjerrë bejhakiu 5/153, el Hakim 1/466.

[306] Muslimi 3124, Ebu Daudi 1970, Nesai 3062.

[307] Hadith Sahih. “Es Sahiha” 1437. E ka nxjerrë Ed Darimi 2/62, Ahmedi 4/61, 5/374, Bejhakiu 5/127.

[308] Hadith Hasen. “Es Sahiha” 2445. E ka nxjerrë Ebu Daudi 1966, Tajalisi 1660, Ahmedi 3/503, 6/376, 379.

[309] Hadith Sahih. “Es Sahiha” 1283. E ka nxjerrë Nesai 3057, Ibën Maxheh 3029, Ibën Huzejme 1/282, Ibën Hibani 1011, el Hakim 1/466, Bejhakiu 5/127, Ahmedi 1/215, 347.

[310] Hadith Hasen. “Et Targib” 1125, “El Mishkat” 2623. E ka nxjerrë Nesai 3061, Tirmidhiu 903, Ibën Maxheh 3035.

[311] Hadith me sened Sahih. E ka nxjerrë Nesai 3077.

[312] Muslimi 3128, Ebu Daudi 1971, Tirmidhiu 894, Nesai 3063, Ibën Maxheh 3053.

[313] Hadith Sahih. “El Irva” 4/275. E ka nxjerrë Tirmidhiu 893, Bejhakiu 5/132.

[314] Nxjerrja e tij është përmendur më parë.

[315] Ibën Ebi Shejbe 4/493.

[316] Hadith Daif. “El Irva” 1077. E ka nxjerrë Ebu Daudi 1942, Bejhakiu 5/133.

[317] Hadith Hasen me dëshmuesit. “Es Sahiha” 2477. E ka nxjerrë Bezari 1139, Bejhakiu 5/151, Maliku 816.

[318] Hadith Daif. “El Irva” 1077. E ka nxjerrë Shafiu 1075, Tahaviu 1/413, Bejhakiu 5/133.

[319] Hadith Sahih. E ka nxjerrë Ebu Daudi 1943, Bejhakiu 5/133.

[320] Hadith Sahih me dëshmuesin. Tirmidhiu 898,901, Ibën Maxheh 3054, Ahmedi 1/328.

[321] Maliku 156.

[322] E transmeton Bejhakiu 5/152 dhe e ka konsideruar të dobët.

[323] Buhariu 1751, 1752, 1753, Ahmedi 12/219 –el fet-hur rabani.

[324] Hadith Sahih me dëshmuesit për të. Ibën Maxheh 3032.

[325] Hadith Sahih. Nxjerrja e tij është përmendur më parë.

[326] Transmetime të dobëta. “Ed Daife” 1107. Bejhakiu 5/129.

[327] Transmetim Daif. Shih etherin e mësipërm.

[328] Muslimi 2941.

[329] Hadith Sahih. E ka nxjerrë Ebu Daudi 1967, pa shtesën “bashkë me të”.

[330] Hadith Daif. “Haxhi i Pejgamberit” f. 50. E ka nxjerrë Tirmidhiu 927, Ibën Maxheh 3038, Bejhakiu 5/1156.

[331] Buhariu 1745, Muslimi 3164, Ebu Daudi 1959, Ibën Maxheh 3065.

[332] Hadith Sahih. “El irva” 1080. Ebu Daudi 1975, Nesai , Tirmidhiu , Ibën maxheh 3037, Maliku 1/408, Ibën Xharudi 478, El Hakim 1/478, Bejhakiu 5/192, Ahmedi 5/450.

[333] Buhariu 1718.

[334] Muslimi 3174, Ahmedi 13/37.

[335] Hadith Daif. “El Irva” 1062. E ka nxjerrë Ibën Maxheh 3136, Ahmedi 1/311, 312.

[336] Maliku 756.

[337] Buhariu 1702, 1703, Muslimi 3188, 3190, Ebu Daudi 1755, Nesai 2785, Ibën Maxheh 3096.

[338] Buhariu 1694, 1695, Ebu Daudi 1754.

[339] Buhariu 1689, 2755, 6160, Muslimi 3195, Ebu Daudi 1760, Nesai 2798.

[340] Hadith Hasen. “Es Sahiha” 2476. E ka nxjerrë Ahmedi 4/82, Bejhakiu 9/295.

[341] Hadith Hasen Sahih. “El Mishkat” 2596, “Sahihul Xhami” 4536. E ka nxjerrë Ebu Daudi 1937, Ibën Maxheh 3012.

[342] Maliku 1/393.

[343] Buhariu 1713, Muslimi 3180, Ebu Daudi 1768.

[344] Hadith Mursel Sahih. “El Irva” 4/365. E ka nxjerrë Ebu Daudi 1767, Bejhakiu 5/237.

[345] Buhariu 1707, 1716, 1717, 1718, 2299, Muslimi 3167, Ebu Daudi 1769, Ibën Maxheh 3099, 3157.

[346] Dijetarët muslimanë, në unanimitet, janë të mendimit për moslejimin e shitjes së lëkurës së kurbanit, apo e ndonjë pjese të tij.

[347] Ibën Ebi Shejbe 4/298.

[348] Në të cilin haxhi dhe umra janë të ndërthurura me një pushim në mes.

[349] Në të cilin haxhi dhe umra janë të ndërthurura pa një pushim në mes.

[350] Thuhet se arsyeja për përsëritjen e lutjes për ata që rruajtën kokën është e qartë që të nxiten njerëzit që më mirë t’i rruajnë sesa vetëm t’i presin shkurt flokët, sepse duke i rruajtur ato tregohet sinqeriteti dhe përulja ndaj Allahut pa u merakosur për paraqitjen e jashtme.

[351] Buhariu 1727, Muslimi 3132, 3133, Ebu Daudi 1979, Ibën Maxheh 3044.

[352] Buhariu 1727, Muslimi 3131, Tirmidhiu 913.

[353] Ibën Mundhiri ka mendimin që për rastin e shkurtimit të flokëve, vlen që ato të shkurtohen sado pak, mjaft që kjo vepër të cilësohet si shkurtim flokësh.

[354] Buhariu 5892.

[355] Ahmedi 4/42.

[356] Hadith Sahih. “Es Sahiha” 605. E ka nxjerrë Ebu Daudi 1985, Darakutni f. 277, Darimi 2/64.

[357] Shih “El Mugni” 5/58.

[358] El-Muhasab ose El-Ebtah është një luginë në mes dy kodrave në Mekë; Nur dhe Huxhun.

[359] Buhariu 1768, Muslimi 3155, Ebu Daudi 2013.

[360] Buhariu 1765, Muslimi 3156, Ebu Daudi 2008.

[361] Buhariu 1782, 1863, Muslimi 3028, 3029, Nesai 2109, Ibën Maxheh 2994.

[362] Buhariu 1773, Muslimi 3276, Nesai 2628, Ibën Maxheh 2888.

[363] Bejhakiu 4/344, Ibën Ebi Shejbe 4/199.

[364] Bejhakiu 4/344.

[365] Maliku f. 143.

[366] Buhariu 1564, 3832, Muslimi 2999, Nesai 2812.

[367] Hadith Sahih. Ebu Daudi 1993, Tirmidhiu 816, Ibën Maxheh 3003.

[368] Hadith me sened Daif. Tirmidhiu 931, Ahmedi 11/58.

[369] Buhariu 1774.

[370] Buhariu 1785.

[371] Vend i caktuar për ihramin.

[372] Buhariu 1522.

[373] Pasi banori i Mekës, duke qenë se jeton në Mekë nuk ka arsye përse të kryejë Tavafin e Lamtumirës.

[374] Maliku 517, Bejhakiu 5/162.

[375] Buhariu 1755, 1760, Muslimi 3207.

[376] Buhariu 1760, Muslimi 3207.

[377] Buhariu 1757, Muslimi 3209.

[378] Muslimi 3206, Ebu Daudi 2002, Ibën Maxheh 3070.

[379] Ibën Haxheri, në “Telhisul Habir” 2/288 thotë: “Shafiu nuk e ka përmendur me sened këtë transmetim.”

[380] Buhariu 1804, 3001, 5429, Muslimi 4938, Ibën Maxheh 2882.

[381] Hadith Hasen. “Es Sahiha” 1379, “Sahihul Xhami” 732. E ka nxjerrë Darakutni 289, el Hakim 1/477, Bejhakiu 5/259.

[382] Buhariu 3933 me të njëjtin kuptim, Muslimi 3284, 3285 Tirmidhiu 949, Nesai 1453, Ibën Maxheh 1073.

[383] Tefsiri i Taberiut 4/25.

[384] Një forcë jobesimtarësh ose grupi rebelësh.

[385] Buhariu 1809.

[386] Etherin e ka përmendur Ibën Haxheri në “Fet-hul Bari” 4/5.

[387] E ka përmendur Buhariu Mualak në “Kitabul Muhsar”, tema nr. 4.

[388] Muslimi 2899. Atë e ka nxjerrë gjithashtu Buhariu 5089, Muslimi 2894, 2895, Nesai 2767; nga Aisha (radiallahu anha).

[389] Këto ethere i ka përmendur Ibën Haxheri në “Fet-hul Bari” 3/536.

[390] Maliku në Muata 506. Ibën Haxheri e ka quajtur të saktë, në “El fet-h” 3/536.

[391] El Azraki në librin “Ahbaru Mekete” 1/318.

[392] El Azraki në librin “Ahbaru Mekete” 1/327.

[393] El Azraki në librin “Ahbaru Mekete” 1/323.

[394] Zonë e caktuar në Mekë, ku hyjnë në fuqi ndalesa të caktuara.

[395] Hadith Daif. “El Mishkat” 2723, “Daiful Xhami” 184. E ka nxjerrë Ebu Daudi 2020.

[396] Sipërfaqe e ngushtë në formë gjysmëharkore ngjitur me Qaben i quajtur gjithashtu Hixhri i Ismailit.

[397] Hadith Sahih. “Es Sahiha” 2462. E ka nxjerrë Ahmedi 2/196, 219.

[398] Buhariu 2118, Muslimi 7173.

[399] Buhariu 1189, Muslimi 3370, Ebu Daudi 2033, Nesai 699.

[400] Buhariu 3366, 3425, Muslimi 1161, Nesai 689, Ibën Maxheh 753.

[401] Hadith Sahih. “El Irva” 1129, “Sahihul Xhami” 3838. E ka nxjerrë Ahmedi 3/343, 397, Ibën Maxheh 1406.

[402] Hadith Munker – i huaj, i refuzuar. “Ed Daife” 364. E ka nxjerrë Ahmedi 3/155, Taberani në “El Eusat” 2/32 – 5576.

[403] Janë përmendur më parë.

[404] Sipas një hadithi raudah (fjalë për fjalë do të thotë kopësht) është hapësira në Xhaminë e Profetit ndërmjet varrit dhe minberit. Siç thuhet në hadithin më poshtë, Profeti (a.s.) ndërroi jetë në shtëpinë e tij dhe aty u varros.

[405] Ky selam i gjatë është i pabazë. Atë e ka përmendur Gazaliu. E ligjëruar është vetëm dhënia e selamit shkurt si zakonisht, si për Pejgamberin edhe për Ebu Bekrin dhe Umerin. “Haxhi i Pejgamberit” 1/138-140.

[406] Buhariu 470, Bejhakiu 2/448.

[407] Hadith Sahih. “Es Sahiha” 1910, 2418, “El Mishkat” 926, “Sahihul Xhami” 7226. E ka nxjerrë Ebu Daudi 2042

[408] Thuhet se kjo fjalë e Profetit (a.s.) duhet marrë në kuptimin që ajo çka ndodh dhe praktikohet aty në fushat e adhurimit dhe dijes i ngjan një kopshti prej kopshteve të Xhenetit. Është njëlloj si fjala tjetër e Profetit (a.s.) që thotë: “Nëse kaloni pranë kopshteve të Xhenetit, kënaquni në to!” I thanë: “E cilat janë kopshtet e Xhenetit, o i Dërguari i Allahut?” Tha: “Rrethet e njerëzve që kujtojnë Allahun me përmendjen e Tij (Dhikër)”.

[409] Buhariu 1195, Muslimi 3356.

[410] Buhariu 1193, Muslimi 3376, Ebu Daudi 2040, Nesai 698.

[411] Hadith Sahih. “Et Targib” 1181, “Sahihul Xhami” 6154. E ka nxjerrë Nesai 699, Ibën Maxheh 1412, Ahmedi 3/487, El Hakim 3/12.

[412] Buhariu 1876, Muslimi 372, Ibën Maxheh 3111.

[413] Hadith Daif. “Ed Daife” 761, “Daiful Xhami” . E ka nxjerrë Taberani në “El Eusat” 1/124, Ibën Hibani në “Eth Thikat” 2/112 dhe në “Ed Duafa” 3/151.

[414] Hadith Munker – i huaj, i refuzuar. “Et Targib” 765.

[415] Hadith Sahih. “Es Sahiha” 2928. E ka nxjerrë Taberani në “El Kebir” 24/331, Ibën Hibani 1032, Bejhakiu në “Shuabul Iman” 2/1/83.

[416] Buhariu 1890.

Haxhi dhe Umra – Fikhu Suneh