Kultivimi i Zemrës

Kultivimi i Zemrës

Nga libri: Ndihma e nevojtarit kundër kurtheve të djallit – Igathetu el Lehefan Fi Mesajidi es Shejtan

Autor: Shemsudin Ebu Abdullah Muhamed ibën Kajim el Xheuzije (691-751 H. / 1292-1350)

Përktheu: Bledar Albani

Kultivimi në kuptimin gjuhësor është zvillimi dhe rritja e trupit të diçkaje dhe plotësimi e pjekja e saj. Ndaj thuhet: “u kultivua diçka”, kur ajo rritet e zhvillohet. Allahu i Madhëruar thotë: “Merr sadaka (lëmoshë e zekat) nga pasuritë e tyre me qëllim që t’i pastrosh dhe t’i kultivosh ata me të.” [Et Teube: 103]. Kështu, ka bashkuar mes të dyja atyre: pastrimit dhe kultivimit, për shkak se ato janë të pandara nga njëra-tjetra.

Kjo sepse ndotësia e shkaktuar në zemër nga gjynahet dhe kundravajtjet janë njësoj si përzierjet e prishura e të këqija në trup dhe si bari i keq në fushën e të mbjellave, apo si përzierjet dhe ndotësitë e arit, argjendit, tunxhit dhe hekurit. Ashtu sikur trupi kur spastrohet nga përzierjet e këqia dhe fiton forcën e tij natyrale e qetësohet, pastaj kryen funksionin e tij pa ndonjë problem apo pengesë, dhe kështu trupi është kultivuar, po kështu edhe zemra kur spastrohet nga gjynahet me pendim, në këtë rast ajo është zbrazur nga përzierjet e këqia, ka fituar fuqinë e saj, vullnetin për të mirën dhe është qetësuar e ka shpëtuar nga tërheqësit e prishur e të ndytë. Ajo është kultivuar, zhvilluar, fuqizuar dhe forcuar. Është ulur mbi karrigen e sundimit të saj dhe vendimet e saj zbatohen mbi nënshtetasit e saj të cilët e dëgjojnë dhe i binden asaj. Pra nuk ka rrugë për kultivimin e zemrës veçse pas pastrimit të saj, siç thotë Allahu i Madhëruar:

﴿قُل لِّلْمُؤْمِنِينَ يَغُضُّوا مِنْ أَبْصَارِهِمْ وَيَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذَلِكَ أَزْكَى لَهُمْ إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ بِمَا يَصْنَعُونَ﴾ [النور : 30[

“Thuaji besimtarëve që të ulin prej shikimeve të tyre (nga të vështruarit e gjërave të ndaluara) dhe t’i ruajnë vendet e turpit. Kjo është më e pastër për ta (për kultivimin e tyre). Vërtet që Allahu është më i Mirënjohur për çfarë veprojnë ata.” [En Nur: 30]. Këtu, Allahu i Madhëruar e ka përmendur kultivimin pas uljes së shikimit dhe ruajtjes së vendeve të turpshme.

Për këtë shkak, ulja e shikimit nga të vështruarit në gjërat e ndaluara rezulton detyrimisht në tre dobi me rrezik të madh dhe vend të lartë:

Dobia e parë: Ëmbëlsia e besimit dhe shijimi i tij, gjë e cila është më e ëmbël, më e mirë dhe më e shijshme nga ajo prej të cilës ke larguar syrin dhe e ke ulur vështrimin për Hir të Allahut të Madhëruar. Por kushdo që lë diçka për Hir të Allahut, Allahu ia zëvendëson atë me më të mirë se ajo.

Trupi është i lidhur me dashurinë për të vështruar gjërat e bukura, ndërsa syri është korrier i zemrës. Kështu, zemra dërgon korrierin (zbuluesin) e saj për të parë se ç’gjendet atje tej dhe nëse ai e njofton atë për gjetjen e diçkaje të bukur e të mirë, atëherë ajo lëviz me dëshirë e mallëngjim për të dhe shpeshherë lodhet dhe e lodh korrierin dhe të dërguarin e saj, siç thuhet:

Kur ti e dërgon shikimin për zemrën tënde zbulues

Pas asaj dite do të të lodhin vështrimet e shumta

Por ti ke parë diçka të cilën të gjithën nuk mund ta zotërosh

Madje as nga një pjesë e së cilës nuk mund të durosh!

Në qoftë se korrieri pushon së zbuluari e së kulloturi, atëherë zemra qetësohet dhe lehtësohet nga çmimi i kërkesës dhe dëshirës. Ndaj, kushdo që i lëshon shikimet e tij të çastit, pendesa e tij do të jetë e vazhdueshme. Sepse shikimi lind dashurinë; fillon një lidhje me të cilën zemra lidhet me atë që ka parë syri, pastaj kjo lidhje forcohet për t’u bërë passion i cili pushton zemrën tërësisht, pastaj forcohet edhe më shumë për t’u bërë dashuri e zjarrtë e cila i ngjitet zemrës ashtu si i ngjitet i dashuruari dhe nuk i ndahet asaj me të cilën ka rënë në dashuri. Më pas forcohet kjo lidhje edhe më shumë për të kaluar në një dashuri të tepruar, dhe forcëhet edhe më shumë për t’u bërë marrëzore, duke kaluar në një gradë ku zemra mbështillet dhe ajo (dashuria) futet brenda saj si në këllëf. Pastaj forcohet edhe më shumë për të kaluar në skllavërim dhe adhurim të asaj që dashuron. Ndaj ai bëhet skllav i dashurisë, nëse e adhuron atë, ndërsa skllavi i Allahut është robi i Allahut.

Kështu që zemra bëhet skllav i asaj e cila nuk e meriton që të jesh skllav i asaj dhe e gjitha kjo është rezultat i krimit të bërë nga shikimi. Në këtë rast zemra bie në skllavëri dhe bëhet skllave pasi ka qenë mbretëreshë dhe e burgosur pasi ka qenë e lirë. Ajo fillon të ankohet për syrin dhe të shfaqë pakënaqësi për të, ndërsa syri i thotë: “Unë jam korrieri dhe i dërguari yt. Ti je ajo që më dërgove.”

Por sigurisht që me këtë sprovohen zemrat e zbrazura nga dashuria për Allahun dhe nga sinqeriteti për Të. Zemra duhet patjetër që të lidhet me diçka apo dikë të dashur të saj, dhe në qoftë se i dashuri i saj nuk është vetëm Allahu, i Adhuruari i saj dhe Hyjnia i saj, atëherë ajo patjetër që do të bëhet kllave e diçkaje tjetër dhe adhuruese e saj.

Allahu i Madhëruar, për Jusufin e sinqertë (alejhis selam), ka thënë:

﴿كَذَلِكَ لِنَصْرِفَ عَنْهُ السُّوءَ وَالْفَحْشَاء إِنَّهُ مِنْ عِبَادِنَا الْمُخْلَصِينَ﴾ [يوسف : 24[

“Kështu që, me qëllim që Ne të largonim prej tij të keqen dhe veprën e ligë (të marrëdhënieve të paligjshme me të). Me të vërtetë që ai ishte një prej robëve Tanë të zgjedhur e të udhëzuar.” [Jusuf: 24].

Përderisa gruaja e ministrit ishte idhujtare, ajo ra në të dhe tentoi t’i vërsulej megjithëse e kishte një burrë, por përderisa Jusufi (alejhis selam) ishte i sinqertë me Allahun e Madhëruar, ai shpëtoi nga kjo gjë megjithëse ishte një djalë i ri, i pamartuar, i huaj dhe i sunduar.

Dobia e dytë: Në uljen e shikimit (nga gjërat e ndaluara) gjendet drita e zemrës dhe saktësia e mprehtësisë.

Ebu Shuxha el Kermani thotë: “Kushdo që e kultivon aparencën e tij me ndjekjen e sunetit dhe të fshehtën e tij me vazhdimësinë e mbikqyrjes së Allahut, që e ndalon veten e tij nga epshet, e ul shikimin e tij nga të vështruarit e gjërave të ndaluara dhe nuk ha veçse hallallin, mprehtësia dhe vizioni (përfytyrimi) i tij nuk gabon kurrë.”

Allahu i Madhëruar, pas përmendjes së historisë së popullit të Lutit dhe çfarë ndodhi me të, tha:

﴿إِنَّ فِي ذَلِكَ لآيَاتٍ لِّلْمُتَوَسِّمِينَ﴾ [الحجر: 75[

“Sigurisht që këtu ka argumente (prova) për ata që shohin, që kuptojnë e që nxjerin mësime.”

Këta janë ata të mprehtët, të cilët janë larguar dhe kanë shpëtuar nga shikimi i ndaluar dhe nga vepra e ulët.

Ndërsa pas urdhërimit të besimtarëve me uljen e shikimit dhe ruajtjes së vendeve të turpit, Allahu i Madhëruar thotë: ﴿اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ﴾ “Allahu është Drita e qiejve dhe e tokës.” [En Nur: 34].

E fshehta e këtij lajmi është: se shpërblimi është sipas llojit të punës; kushdo që e ul shikimin nga të vështruarit në atë që Allahu ia ka ndaluar atij, Allahu ia zëvendëson atij me atë që është nga lloji i tij, por shumë më të mirë se ai. Ashtu si njeriu e mban dritën e shikimit të tij nga vështrimi në gjërat e ndaluara, po kështu Allahu ia lëshon atij dritën e mendjehollësisë dhe të zemrës së tij, kështu që ai sheh me shikimin e tij atë që nuk mund ta shohë ai i cili e ka lëshuar shikimin e tij dhe nuk e ka ruajtur atë nga ndalesat e Allahut të Lartësuar. Kjo është një gjë të cilën njeriu e ndjen nga vetja e tij, pasi që zemra është si pasqyrë, ndërsa epshi është si ndryshku në të. Nëse pasqyra pastrohet nga ndryshku, atëherë trupat në të shfaqen ashtu si janë në realitet, e në të kundërt, në të nuk shfaqen pasqyrimet e sendeve, dhe në këtë rast, dija dhe fjala e atij njeriu të atillë është prej të kotës dhe hamendësisë.

Dobia e tretë: Fuqia e zemrës, vendosmëria dhe trimëria e saj. Me fuqinë e zemrës, Allahu i jep njeriut pushtetin e triumfit ashtu si i ka dhënë pushtetin dhe fuqinë argumentuese me dritën e saj (zemrës), duke iu bashkuar kështu dy pushtete dhe në këtë rast, djalli largohet dhe ia mbath larg nga ai, siç thuhet në një thënie të të parëve: “Ai i cili e kundërshton epshin e tij, djalli ka frikë edhe nga hija e tij.”

Për këtë shkak, ndjekësin e epsheve e gjen të përçmuar, të poshtëruar, të nënshtruar dhe të turpëruar, gjëra të cilat Allahu i ka caktuar për atë që e kundërshton Atë. Allahu i Madhëruar i ka dhënë krenari atij i cili i bindet Atij dhe i ka dhënë përçmim atij i cili e kundërshton urdhërin e Tij. Allahu i Madhëruar thotë:

﴿وَلِلَّهِ الْعِزَّةُ وَلِرَسُولِهِ وَلِلْمُؤْمِنِينَ﴾

“E gjithë krenaria, fuqia dhe lavdia është vetëm për Allahun, për të Dërguarin e Tij dhe për besimtarët.” [El Munafikun: 8].

Allahu i Madhëruar thotë:

﴿وَلاَ تَهِنُوا وَلاَ تَحْزَنُوا وَأَنتُمُ الأَعْلَوْنَ إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ﴾ [آل عمران : 139[

“As mos u ligështoni, as mos u dëshpëroni dhe do të jeni fitimtarë, në qoftë se me të vërtetë jeni besimtarë.” [Al Imran: 139].

Dhe thotë: ﴿مَن كَانَ يُرِيدُ الْعِزَّةَ فَلِلَّهِ الْعِزَّةُ جَمِيعاً﴾

“Kushdo që kërkon lavdi e fuqi, atëherë (ta dijë) se e gjithë lavdia, krenaria e fuqia i takon vetëm Allahut…” [Fatir: 10]. D.m.th: kushdo që e kërkon lavdinë, ta kërkojë atë me bindje ndaj Allahut; me fjalë të bukur dhe punë të mirë.

Një prej selefëve ka thënë: “Njerëzit e kërkojnë lavdinë e krenarinë para dyerve të mbretërve, por nuk e gjejnë atë veçse në bindjen ndaj Allahut.”

Ndërsa El Hasen el Basri ka thënë: “Edhe në qoftë se atyre u hingëllinë kuajt dhe iu kërcasin mushkat, por përçmimi i gjynaheve të tyre është në zemrat e tyre, sepse Allahu i Madhëruar ka vendosur që të poshtërohen ata që e kundërshtojnë Urdhërin e Tij.”

Dhe kjo, sepse ai i cili i bindet Allahut, atë Allahu e miqëson dhe atë që miqëson Allahu, Ai nuk e poshtëron kurrë atë, ashtu si thuhet edhe në duanë e kunutit: “Nuk mund të poshtërohet ai, të cilin Ti e ke miqësuar dhe nuk mund të ketë krenari e lavdi ai, të cilin Ti e ke armiqësuar.”[1]

Qëllimi ynë është: se kultivimi i zemrës qëndron në të pastruarit e saj së pari, ashtu si edhe kultivimi i trupit qëndron në të pastruarit e tij nga përzierjet e ndyta e të prishura. Allahu i Madhëruar thotë:

﴿وَلَوْلاَ فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَرَحْمَتُهُ مَا زَكَا مِنكُم مِّنْ أَحَدٍ أَبَداً وَلَكِنَّ اللَّهَ يُزَكِّي مَن يَشَاءُ وَاللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ﴾ [النور: 21[

“Dhe pot ë mos kishte qenë Mirësia e Allahut mbi ju, asnjë prej jush nuk do të kishte qenë kurrë ndonjëherë i pastër prej gjynaheve. Por Allahu pastron (udhëzon, kultivon) atë që Ai do dhe Allahu është Gjithëdëgjues, i Gjithëditur.” [En Nur: 21].

Këtë gjë Allahu e ka përmendur pas përmendjes së ndalimit të prostitucionit, shpifjes dhe martesës së imorales, gjë e cila tregon se kultivimi bëhet duke iu larguar gjynaheve.

Për këtë argumenton gjithashtu edhe Fjala e Allahut të Madhëruar për ata që shkojnë të vizitojnë ndokë në shtëpinë e tij, ku thotë: “E nëse ju thuhet juve kthehuni, atëherë kthehuni. Kjo është më e pastër për ju.” [En Nur: 28].

Kur ata urdhërohen për t’u kthyer që të mos shohin ndonjë gjë, që i zoti i shtëpisë nuk dëshiron ta shohin atë, kthimi i tyre është më i pastër për ta, ashtu si edhe ulja e shikimit dhe mbyllja e syve është më e paqshme për njeriun.

Allahu i Madhëruar thotë: “Padyshim se ka fituar ai i cili e ka kultivuar (pastruar) veten, dhe kujton në lavdërim Emrin e Zotit të tij dhe plotëson faljen e namazit.” [El Aala: 14-15].

Ndërsa për Musën (alejhis selam), kur ai dialogoi me Faraonin, Allahu thotë: “Dhe thuaj atij: “A do ta pastrosh veten?” [En Naziat: 18].

Allahu i Madhëruar gjithashtu thotë: “Mjerë për idhujtarët! Ata të cilët nuk e japin zekatin.” [Fusilet: 6-7].

Shumica e dijetarëve të tefsirit prej selefëve dhe pas tyre, për zekatin e përmendur në këtë ajet, kanë thënë: “Ai është Teuhidi; dëshmia se nuk ka të adhuruar tjetër (me të drejtë) përveç Allahut dhe besimi me të cilin pastrohet dhe kultivohet zemra. Ai zekat përfshin refuzimin e çdo hyjnizimi tjetër, nga zemra, përveç të së vërtetës, gjë e cila është pastrimi i zemrës dhe aprovimi i Hyjnizimit vetëm për Allahun e Lartësuar. Kjo është origjina e çdo kultivimi dhe zhvillimi, sepse të kultivuarit, edhe pse origjina e tij është zhvillimi, rritja, shtimi dhe bereqeti, por ai arrihet me heqjen e të keqes. Për këtë shkak kultivimi i përfshin të dyja këto së bashku; pasi që origjina me të cilën kultivohen zemrat dhe shpirtrat është Teuhidi – Njësimi i Allahut, ndërsa kultivimi është të pastruarit e diçkaje në subjektin e saj ose në bindje dhe njoftim të saj, siç thuhet: “E konsiderova të drejtë atë”, apo “e konsiderova të prishur”, në rast se ti e bën këtë gjë në publik, apo në bindjen tënde të brendshme.

Prej këtu, Fjala e Allahut: “Kështu që mos ia përcaktoni vetes suaj pastërtinë.” [En Nexhm: 32], kjo Fjalë ka kuptim të ndryshëm nga Fjala: “Vërtet që do të ngadhënjejë ai i cili e pastron vetveten.” [Esh Shems: 9], pasi që kuptimi i ajetit të parë është: “mos pretendoni se vetja juaj është e pastër dhe të thoni: “ne jemi të pastër, të mirë e të devotshëm”. Për këtë shkak, menjëherë pas kësaj fjale, Allahu i Madhëruar thotë: “Ai (Allahu) e njeh mjaft mirë atë i cili i frikësohet Atij dhe i plotëson detyrimet ndaj Tij.” [En Nexhm: 32].

A e dini se emri i “Zejnebes” ishte “Berrah – e bindur”, dhe kur i Dërguari i Allahut e mësoi këtë, tha: “A po pastron veten e saj?!” –Pastaj, ai (Paqja dhe Bekimi i Allahut qofshin mbi të!) ia vuri asaj emrin “Zejneb”[2] dhe tha: “Allahu është Ai i Cili e di se kush është i bindur e vepërmirë nga ju.”[3]

Po kështu edhe Fjala e Allahut të Lartësuar: “A nuk i sheh ata të cilët lakmojnë pastërtinë për vetet e tyre?!” [En Nisa: 49]. D.m.th: besojnë se janë të pastër dhe e publikojnë këtë gjë, ashtu si pastron verifikuesi dëshmitarin dhe thotë për veten e tij ashtu si thotë ai për të.

Por pas kësaj, Allahu i Madhëruar thotë: “Por është Allahu i Cili pastron kë do Ai.” [En Nisa: 49]. D.m.th: Allahu është Ai i Cili e bën atë (njeriun) të pastër. Dhe po këtë kuptim ka ajeti i sipërpërmendur: “Padyshim se ka fituar ai i cili e ka kultivuar (pastruar) veten.” [El Aala: 14].

Dijetarët kanë rënë në kundërshtim në lidhje me vepruesin, se cili është ai, në Fjalën e Allahut: “Vërtet që do të ngadhënjejë ai i cili e pastron vetveten.” [Esh Shems: 9], pra cili është vepruesi i pastrimit të vetes së njeriut?

Disa thonë: Veprimi kthehet tek Allahu; d.m.th: do të ngadhënjejë ajo qënie të cilën e ka pastruar Allahu i Madhëruar dhe do të dështojë ajo qënie të cilën Ai e ka prishur atë.

Ndërsa disa të tjerë thonë: Veprimi i kthehet vetë atij që ngadhënjen; d.m.th: do të ngadhënjejë ai i cili e pastron veten e tij (nga shirku, gjynahet, etj).

Përveç të argumentuarit e të dyja palëve me argumente nga gjuha dhe përdorimet e saj, ata argumentohen edhe me argumente të tjera, prej të cilave po përmendim:

Ata të cilët kanë zgjedhur fjalën e parë thonë: Për saktësinë e fjalës sonë argumenton hadithi i transmetuar në librat e suneneve; nga Ibën Ebi Mulejke; nga Aisha (Allahu qoftë i kënaqur me të!), se ajo ka thënë: Një natë e gjeta të Dërguarin e Allahut (Paqja dhe Bekimi i Allahut qofshin mbi të!) të thoshte: “O Zoti im! Jepi vetes sime devotshmërinë e saj dhe pastroje atë, sepse Ti je më i Miri që e pastron atë. Ti je Ndihmuesi i saj dhe i Dashuri i saj.”[4]

Kjo dua është si shpjegim për këtë ajet dhe se Allahu i Madhëruar është Ai i Cili i pastron shpirtrat dhe ato bëhen të pastërta. Allahu është Ai që i pastron ato, ndërsa robi është ai që pastrohet dhe mbi të cilin bie veprimi.

Këta gjithashtu thonë: Kjo është edhe zgjedhja e përkthyesit të Kuranit, Ibën Abasit (Allahu qoftë i kënaqur me të!), i cili ka thënë: “Do të ngadhënjejë ai, të cilit Allahu ia ka pastruar shpirtin.”

Si dhe argumentime të tjera të ngjashme me këto, për të përforcuar zgjedhjen e tyre.

Ndërsa ata të cilët kanë zgjedhur fjalën e dytë thonë: Kuptimi i drejtpërdrejtë i ajetit dhe struktura e saktë e fjalisë së tij tregon se veprimi i kthehet atij i cili e pastron veten e tij, d.m.th: njeriut. Kjo është ajo që kuptohet nga ajeti në pamje të parë, madje nuk mund të kuptohet nga ai veçse kjo. Përdorimet gjuhësore argumentojnë pikërisht për këtë.

Përveç kësaj, Allahu i Madhëruar e ka adresuar qëllimisht ngadhënjimin tek vetë njeriu i atij shpirti, në qoftë se ai e pastron veten e tij dhe gjuha argumenton për këtë.

Kjo është edhe fjala e shumicës së dijetarëve të tefsirit, madje edhe e vetë shokëve (pasuesëve apo nxënësve) të Ibën Abasit (Allahu qoftë i kënaqur me të!).

Katade ka thënë: Fjala e Allahut: “Vërtet që do të ngadhënjejë ai i cili e pastron vetveten.” d.m.th: Kushdo që vepron mirë, ai e pastron veten e tij me bindjen ndaj Allahut të Madhëruar.”

Ai (Katade) gjithashtu ka thënë: “Do të ngadhënjejë ai i cili e ka pastruar e kultivuar veten e tij me punë të mira.”

Ndërsa El Hasen el Basri ka thënë: “Do të ngadhënjejë ai i cili e pastron veten e tij duke e rregulluar atë dhe duke e angazhuar me bindje ndaj Allahut. Dhe është i dështuar ai i cili e shkatërron veten e tij dhe e angazhon atë me mëkate dhe kundërshtim të Urdhërit të Allahut të Lartësuar.”

Ibën Kutejbe ka thënë: “Me këtë ajet është për qëllim ai i cili e pastron veten e tij, d.m.th: e kultivon dhe e ngre atë me bindje, vepra të mira, sadaka (lëmoshë) dhe bamirësi. Ndërsa Fjala e Allahut: “Dhe është i dështuar ai i cili e prish vetveten.” d.m.th: e mangëson dhe e poshtëron atë me lënien e punës së mirë dhe kryerjen e gjynaheve. Dhe kështu është gjendja e të prishurit, gjithnjë i poshtëruar, me personalitet të turbullt dhe me kokë të ulur.

Këto dy mendime janë të njohura në lidhje me komentimin e këtij ajeti. Por ekziston edhe një fjalë e tretë, se kuptimi i tij është: “Ka dështuar ai i cili e ka shkelur dhe prishur veten e tij me të mirët, por që nuk është prej tyre.” Këtë e ka thënë El Vahidi, i cili vazhdon të thotë: “Domethënia e kësaj është se ai e ka fshehur veten e tij në mesin e vepërmirëve, për t’u dukur në sy të njerëzve sikur është prej tyre, por në të vërtetë ai është pushtuar nga diçka tjetër të ndryshme nga ajo e të mirëve.”

Por kjo, edhe pse në vetvete është e saktë, por që të jetë kjo për qëllim me ajetin, këtu ka vështrim. Ajo mund të përfshihet në domethënien përgjithësuese të ajetit, pasi që ai i cili e shkel dhe e prish veten e tij me mëkate, ai e shkel atë edhe kur i bashkohet vepërmirëve në mesin e tyre.

Allahu i Madhëruar e di më mirë!

[1] Hadith i saktë. E ka transmetuar Tirmidhiu (464), Ebu Daudi (1425), Nesai (1745), Ibën Maxheh (1178) dhe Ahmedi (1/199); nga transmetimi i Hasen ibën Ali (Allahu qoftë i kënaqur me ta!). Shejh Albani e ka konsideruar të saktë.

[2] E transmeton Buhariu (6192), Muslimi (2141), etj.

[3] E transmeton Muslimi (2142), Ebu Daudi (4953); nga Zejnebe (Allahu qoftë i kënaqur me të!).

[4] E transmeton Muslimi (2722), Ahmedi (4/371), Nesai (5458).