Kapitulli i Namazit

 

---

Shkëputur nga libri “Fikhu Suneh”
Autor: Sejjid Sabik
Përkthyer nga një grup përkthyesish
Nxjerrja e Haditheve: Bledar Albani, me gjykimet e shejh Muhamed Nasirudin Albani

---

Namazi

Namazi është një lloj adhurimi i cili përbëhet nga fjalë dhe veprime të veçanta. Ai fillon me lartësimin e emrit të Allahut, tekbirin fillestar (thënien “Allahu Ekber”) dhe përfundon me selam. Meqë namazi është thelbi i Islamit, ne do ta diskutojmë atë hollësisht.

Për ta thënë në një mënyrë më të thjeshtë, namazi duhet të ekzistojë, sepse pa të Islami nuk mund të mbahet.

Profeti (a.s.) ka thënë: “Koka e të gjithë çështjes është Islami, shtylla e tij është mamazi dhe maja e tij është xhihadi[1] në rrugën e Allahut”.[2] Namazi ishte veprimi i parë i adhurimit që u bë detyrim nga Allahu. Detyrimi për kryerjen e tij iu shpall direkt Profetit (a.s.) gjatë ngritjes së tij në qiell.[3]

Enesi (r.a.) ka thënë: “Namazet iu bënë detyrim Profetit (a.s.) gjatë ngritjes së tij në qiell. Në fillim ata ishin 50, por numri i tyre u ul disa herë, derisa mbetën pesë. Pastaj iu tha: “O Muhamed, urdhëri nuk ka ndryshuar. Këto pesë namaze janë të barazvlefshme me 50 të tillë”.[4] Transmeton Ahmedi, Nesaiu dhe Tirmidhiu, i cili thotë se ky hadith është i vërtetë.

Namazi është vepra e parë, për të cilën do të llogaritet njeriu. Abdullah ibën Karti ka transmetuar se i Dërguari i Allahut ka thënë: “Vepra e parë për të cilën do të llogaritet njeriu Ditën e Gjykimit do të jetë namazi. Nëse llogaria e kësaj vepre del mirë, atëherë edhe pjesa tjetër do të jetë mirë. Dhe nëse është e keqe, atëherë edhe pjesa tjetër e veprave të tij do të jetë e keqe”.[5] Transmeton Tabaraniu.

Po ashtu, namazi është porosia e fundit për të cilën e këshilloi Profeti (a.s.) umetin e tij përpara se të vdiste, duke thënë: “Të keni kujdes namazin, namazin dhe ato që keni në zotërim (robërit)”.[6]

Namazi do të jetë gjëja e fundit që do të humbasë nga feja. Kur ajo të humbasë, atëherë edhe Islami do të pësojë një gjë të tillë. I Dërguari i Allahut ka thënë: “Hallkat e Islamit do të shpërbëhen një nga një. Sa herë që shpërbëhet një hallkë, njerëzit hidhen pas tjetrës. E para që do të shpërbëhet do të jetë qeverisja, ndërsa e fundit do të jetë namazi”.[7] Transmeton Ibën Hibani nga hadithi i Ebu Umames.

Në shumë vargje kuranore, Allahu e bashkangjit namazin me përkujtimin e Allahut:

إِنَّ الصَّلاَةَ تَنْهَى عَنْ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْكَرِ وَلَذِكْرُ اللَّهِ أَكْبَرُ

“Me të vërtetë namazi largon nga të shëmtuarat dhe të irituarat, e përmendja e Allahut është më e madhja (e adhurimeve)”. (El Ankebutë: 45)

قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَكَّى(وَذَكَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّى

“Ka shpëtuar ai që është pastruar e që e përkujton madhërinë e Zotit të vet dhe falet”. (El E’ala, 14-15)

Shpeshherë, Allahu e përmend namazin së bashku me zekatin:

وَأَقِيمُوا الصَّلاَةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ

“Kryeje faljen dhe jepe zekatin”. (El Bekare, 110)

Dhe ndonjëherë, me durimin:

وَاسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلاَةِ

“Kërko ndihmë me durim dhe me namaz”, (El-Bekare, 45) dhe me haxhin:

فَصَلِّ لِرَبِّكَ وَانْحَرْ)إِنَّ شَانِئَكَ هُوَ الأَبْتَرُ

“… prandaj falu dhe bëj kurban për hir të Zotit tënd” (El Keuther, 2)

قُلْ إِنَّ صَلاَتِي وَنُسُكِي وَمَحْيَاي وَمَمَاتِي لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ(لاَ شَرِيكَ لَهُ وَبِذَلِكَ أُمِرْتُ وَأَنَا أَوَّلُ الْمُسْلِمِينَ

“Thuaj: Me të vërtetë namazi, kurbani, jeta dhe vdekja ime janë vetëm për Allahun, Zotin e Botërave. Ai nuk ka shok. Për këtë gjë jam urdhëruar dhe unë jam i pari prej atyre që i nënshtrohen Zotit”. (El En’am, 162-163)

Herë të tjera, Allahu i fillon veprat e përkushtimit me namazin dhe i mbaron me të, sikurse në ajetin në lidhje me miraxhin (ngritjen në qiell):

قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ(الَّذِينَ هُمْ فِي صَلاَتِهِمْ خَاشِعُونَ

“Kanë shpëtuar besimtarët që janë të përulur në namazet e tyre” (El Mu’minun: 1-2) dhe ajetet:

وَالَّذِينَ هُمْ عَلَى صَلَوَاتِهِمْ يُحَافِظُونَ)أُوْلَئِكَ هُمْ الْوَارِثُونَ

“dhe ata që i kushtojnë kujdes namazit të tyre. Këta janë trashëgimtarët që do të hyjnë në Firdeus dhe në të do të qëndrojnë përgjithmonë”. (El Muminun, 9-11)

Rëndësia e namazit është aq e madhe, saqë njeriu është i urdhëruar ta zbatojë atë: qoftë kur është në udhëtim apo jo; kur është i sigurt dhe kur nuk është i sigurt:

حَافِظُوا عَلَى الصَّلَوَاتِ وَالصَّلاَةِ الْوُسْطَى وَقُومُوا لِلَّهِ قَانِتِينَ(فَإِنْ خِفْتُمْ فَرِجَالاً أَوْ رُكْبَانًا فَإِذَا أَمِنتُمْ فَاذْكُرُوا اللَّهَ كَمَا عَلَّمَكُمْ مَا لَمْ تَكُونُوا تَعْلَمُونَ

“Vazhdoni rregullisht namazet tuaja edhe atë namazin e mesëm dhe ndaj Allahut të jeni respektues. E nëse keni frikë (nga armiku), atëherë faluni në këmbë apo mbi kuaj. Kur të jeni të sigurtë, përkujtojeni Allahun, pasi Ai ju ka mësuar atë që nuk e dinit”. (El Bekare: 238-239)

Allahu i Madhëruar e shpjegon mënyrën e faljes në momente udhëtimi, lufte apo sigurie:

 

وَإِذَا كُنتَ فِيهِمْ فَأَقَمْتَ لَهُمْ الصَّلاَةَ فَلْتَقُمْ طَائِفَةٌ مِنْهُمْ مَعَكَ وَلْيَأْخُذُوا أَسْلِحَتَهُمْ فَإِذَا سَجَدُوا فَلْيَكُونُوا مِنْ وَرَائِكُمْ وَلْتَأْتِ طَائِفَةٌ أُخْرَى لَمْ يُصَلُّوا فَلْيُصَلُّوا مَعَكَ وَلْيَأْخُذُوا حِذْرَهُمْ وَأَسْلِحَتَهُمْ وَدَّ الَّذِينَ كَفَرُوا لَوْ تَغْفُلُونَ عَنْ أَسْلِحَتِكُمْ وَأَمْتِعَتِكُمْ فَيَمِيلُونَ عَلَيْكُمْ مَيْلَةً وَاحِدَةً وَلا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ إِنْ كَانَ بِكُمْ أَذًى مِنْ مَطَرٍ أَوْ كُنتُمْ مَرْضَى أَنْ تَضَعُوا أَسْلِحَتَكُمْ وَخُذُوا حِذْرَكُمْ إِنَّ اللَّهَ أَعَدَّ لِلْكَافِرِينَ عَذَابًا مُهِينًا فَإِذَا قَضَيْتُمْ الصَّلاةَ فَاذْكُرُوا اللَّهَ قِيَامًا وَقُعُودًا وَعَلَى جُنُوبِكُمْ فَإِذَا اطْمَأْنَنتُمْ فَأَقِيمُوا الصَّلاةَ إِنَّ الصَّلاةَ كَانَتْ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ كِتَابًا مَوْقُوتًا

“Dhe kur je midis tyre dhe i drejton në namaz, lëre një pjesë të tyre të mbajnë armët e një grup le të vijë të falet me ty (grupi tjetër në rojë). E kur të bien në sexhde (të kryejnë një rekat), këta le të qëndrojnë mbrapa jush (në rojë), e le të vijë grupi tjetër që nuk është falur e të falet me ty dhe le t’i bartin armët dhe të jenë në gjendje gatishmërie. Ata që nuk besojnë e dëshirojnë moskujdesin tuaj ndaj armëve e mjeteve, në mënyrë që ata të sulmojnë kundër jush. Nuk është mëkat për ju që të mos i mbartni armët tuaja, nëse ju pengon shiu apo nëse jeni të sëmurë. Por, merrni masa! Allahu ka përgatitur dënim nënçmues për jobesimtarët. Kur ta keni kryer faljen, përkujtojeni Allahun, në këmbë, të ulur dhe të mbështetur. Dhe kur të jeni të sigurtë, kryejeni namazin në mënyrën e duhur, sepse namazi në kohët e caktuara është detyrim për besimtarët”. (En-Nisa, 102-103)

Gjithashtu, Allahu i paralajmëron në mënyrë të ashpër ata që lënë namazet apo janë të shkujdesur ndaj tyre. Allahu thotë në Kuran:

 

فَخَلَفَ مِنْ بَعْدِهِمْ خَلْفٌ أَضَاعُوا الصَّلاَةَ وَاتَّبَعُوا الشَّهَوَاتِ فَسَوْفَ يَلْقَوْنَ غَيًّا

“E pas tyre erdhën pasardhës që e lanë namazin dhe rendën pas epsheve. Por, ata do të ndeshen me mashtrimin”. (Merjem, 59)

 

فَوَيْلٌ لِلْمُصَلِّينَ(الَّذِينَ هُمْ عَنْ صَلاَتِهِمْ سَاهُونَ

“Mjerë ata që falen dhe janë të pakujdesshëm ndaj namazit të tyre!”. (El Maun, 4-5)

Namazi është një nga veprat më të rëndësishme në Islam

Namazi është nga veprat më të rëndësishme në Islam dhe për rrjedhojë ai kërkon një përkushtim të veçantë.

Ibrahimi i kërkoi Zotit që t’i jepte pasardhës që do ta kryenin faljen:

رَبِّ اجْعَلْنِي مُقِيمَ الصَّلاَةِ وَمِنْ ذُرِّيَّتِي رَبَّنَا وَتَقَبَّلْ دُعَاءِ

“O Zot! Më bëj mua dhe disa prej pasardhësve të mi që të jemi të qëndrueshëm në namaz. O Zot, pranoje lutjen time!”. (Ibrahim, 40)

 

Gjykimi për lënien e namazit

Mosfalja dhe mohimi i faktit se namazi është detyrim, konsiderohet si mosbesim dhe e nxjerr njeriun jashtë fesë islame. Në lidhje me këtë çështje, bien dakord të gjithë dijetarët.

Ndërsa ai që nuk e fal, por e beson dhe është i bindur se namazi është detyrim fetar dhe mosfalja ka të bëjë me arsye përtacie apo angazhohet me diçka tjetër që në legjislacionin islam nuk llogaritet si arsye, hadithet janë të qarta në gjykimin me mosbesim dhe detyrimin e vrasjes së tij sipas një mendimi.

Ata e bazojnë mendimin e tyre në hadithe të ndryshme, disa prej të cilëve janë:

Xhabiri transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Midis njeriut dhe mosbesimit është namazi”.[8] Transmeton Ahmedi, Muslimi, Ebu Daudi, Tirmidhiu dhe Ibën Maxhe.

Burejde tregon se Profeti (a.s.) ka thënë: “Besa mes nesh dhe atyre është namazi. Kushdo që e braktis atë ka bërë kufër (mosbesim)”.[9] Transmeton Ahmedi, Ebu Daudi, Tirmidhiu, Nesaiu dhe Ibën Maxhe.

Abdullah ibën Amër ibën El Asi ka treguar se një ditë, Profeti (a.s.) përmendi namazin dhe tha: “Ai që kujdeset për namazin e tij, do ta ketë këtë namaz dritë, dëshmi dhe shpëtimtar për të në Ditën e Gjykimit. Dhe ai që nuk kujdeset për të, ai nuk do të ketë as dritë, as dëshmi dhe as shpëtimtar për të. Në Ditën e Gjykimit, ai do të jetë me Karunin, Faraonin, Hamanin dhe Ubej ibën Halefin”.[10] Transmeton Ahmedi, Tabaraniu dhe Ibën Hibani. Zinxhirët e transmetimit të këtij hadithi janë të vërtetë.

Fakti që personi që nuk falet do të jetë me udhëheqësit e jobesimtarëve në botën tjetër tregon qartë se ai është vetë jobesimtar.

Ibën El Kajimi thotë: “Personi që nuk falet është i zënë me pasurinë, mbretërinë, pozitën apo biznesin. Nëse dikush rri larg namazit nga pasuria, ai do të jetë me Karunin. Atë që e mban larg pushteti nga namazi, ai do të jetë me Faraonin. Personin që e mban pozita larg namazit të tij do të jetë me Hamanin dhe personi që rri larg namazit për shkak të biznesit të tij do të jetë me Ubej Ibën Halefin”.

Abdullah ibën Shekik El Akili thotë: “Shokët e Profetit (a.s.) nuk e konsideronin braktisjen e ndonjë vepre si mosbesim, me përjashtim të namazit”.[11] Transmeton Tirmidhiu dhe Hakimi, i cili ka thënë se ky hadith është në pajtim me kushtet e vendosura nga Buhariu dhe Muslimi.

Muhamed ibën Nasr El Mirvazi tregon se ka dëgjuar Is’hakun të thotë: “Është e vërtetë se Profeti (a.s.) ka thënë: “Njeriu që nuk falet është jobesimtar”. Gjithashtu, është mendim i dijetarëve që nga koha e Muhamedit (a.s.) se personi që nuk falet qëllimisht, pa ndonjë arsye derisa mbaron koha e namazit, është jobesimtar.

Ibën Hazmi tregon: “Është thënë nga Umeri, Abdurrahman ibën Aufi, Muadh ibën Xhebeli, Ebu Hurejra dhe sahabët e tjerë se kushdo që nuk e fal edhe një namaz të detyruar derisa koha e tij ka mbaruar, bëhet femohues dhe heretik. Ndërmjet tyre, nuk ekziston ndonjë ndryshim opinioni në lidhje me këtë çështje”.

Kjo është përmendur nga El Mundhiri në “Et-Tergib ue Et-Terhib”. Pastaj, ai komenton: “Një grup prej sahabëve dhe ata të cilët erdhën pas tyre besuan se vendimi i qëllimshëm për t’u larguar nga namazi derisa koha e tij të ketë mbaruar, e bën një njeri jobesimtar. Ndër sahabët që e kishin këtë mendim kanë qenë: Umer ibën El Hatabi, Abdullah ibën Mesudi, Abdullah ibën Abasi, Muadh ibën Xhebeli, Xhabir ibën Abdullahu dhe Ebu Derdaja. Midis personave që nuk ishin sahabë, por që patën të njëjtin mendim me ta, kanë qenë Ibën Hanbeli, Is’hak ibën Rahaui, Abdullah ibën El Mubarek, Nehaiu, Hakim ibën Utejbe, Ebu Ejub Sehtiani, Ebu Daud Tajalisi, Ebu Bekër ibën Ebu Shejbe, Zuhejr ibën Harbi dhe të tjerë.

Disa hadithe e bëjnë të qartë se personi në fjalë duhet të vritet:

Ibën Abasi ka treguar se Profeti (a.s.) ka thënë: “Detyrat e Islamit dhe parimet e fesë, me të cilat është ngritur janë tre. Ai që e lë njërën prej tyre kthehet në jobesimtar dhe gjaku i tij bëhet i ligjshëm. Këto parime janë: Dëshmia se nuk ka zot tjetër përveç Allahut, namazet e detyruara dhe agjërimi i Ramazanit”.[12] Transmeton Ebu Ja’la me zinxhir hasen.

Në një transmetim tjetër thuhet: “Nëse dikush e lë njërën prej tyre, ai nuk beson në Zotin Atij nuk do t’i pranohet asnjë vepër e detyruar (farz) apo vullnetare (nafile) dhe gjaku e pasuria e tij bëhen të ligjshme”.[13]

Ibën Umeri ka treguar se i Dërguari i Allahut ka thënë: “Jam urdhëruar t’i luftoj njerëzit, derisa ata të dëshmojnë se nuk ka zot tjetër përveç Allahut dhe që Muhamedi është i Dërguari i Tij si dhe derisa ata ta falin namazin e ta japin zekatin. Nëse ata e bëjnë një gjë të tillë, gjaku dhe pasuria e tyre janë të mbrojtura nga unë, ndërsa llogaria e tyre do të jetë me Allahun”.[14] Transmeton Buhariu dhe Muslimi.

Umu Seleme transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Do të vijnë tek ju udhëheqës që do të bëjnë gjëra të mira dhe të këqija. Kushdo që i urren këto të fundit (veprat e këqija), do të jetë i pafajshëm në lidhje me to. Kushdo që i mohon ato, do të jetë i siguruar, por jo ai që i pranon dhe i ndjek ato. Ata që ishin rreth tij e pyetën: “A duhet t’i luftojmë ata?” Ai u përgjigj: “Jo, në qoftë se ata falen”.[15] Transmeton Muslimi.

Kështu, Profeti (a.s.) e ka ndaluar luftimin e një udhëheqësi të padrejtë që është i kujdesshëm ndaj namazeve të tij.

Ebu Seidi transmeton se ndërkohë që ishte në Jemen, Aliu (r.a.) i dërgoi Profetit (a.s.) pak ar, të cilin ai e ndau midis katër vetave. Një burrë i tha: “O i Dërguar i Allahut! Ki frikë Zotin!”. Profeti (a.s.) i tha: “I mjeri ti! Nga të gjithë njerëzit e tokës, a nuk jam unë më i merituari që t’i frikësohem Allahut!?” Pastaj burri u largua. Halid ibën El Ualid i tha: “O i Dërguar i Allahut, a t’ia pres qafën?” Profeti (a.s.) i tha: “Jo! Ndoshta ai është prej njerëzve që falen”. Halidi i tha: “E sa njerëz thonë me gojë atë çka nuk është në zemrën e tyre!? Profeti (a.s.) i tha: “Nuk jam urdhëruar të shoh në zemrat e njerëzve dhe as të hap barkun e tyre”.[16] Transmeton Buhariu dhe Muslimi.

Gjithashtu, në këtë hadith, falja e namazit paraqitet si arsye për të mos e vrarë një njeri. Kështu, kuptohet se moskryerja e këtij lloji të adhurimit, është shkak për vrasjen e personit që e bën një gjë të tillë.

Edhe pse hadithet e mësipërme vendosin qartazi se personi që nuk e fal namazin

bëhet jobesimtar dhe duhet të vritet. Shumë prej dijetarëve të parë dhe atyre të mëvonshëm (prej tyre Ebu Hanife, Maliku dhe Shafiu), thonë se njerëz të tillë nuk janë pabesimtarë, por bëhen mëkatarë të cilëve duhet t’u kërkohet që të pendohen. Nëse ky njeri nuk pendohet, atëherë ai duhet të vritet. Kështu mendon Maliku, Shafiu e të tjerë. Ebu Hanife thekson se një person i tillë nuk duhet të vritet por t’i jepet një dënim dhe të burgoset, derisa ai të falet. Thuhet se hadithet që i quajnë njerëzit e tillë si jobesimtarë, u referohen atyre që e mohojnë namazin, edhe pse disa interpretime bien në kontradiktë me tekstet e tjera me domethënie më të përgjithësuar. Për shembull, Allahu thotë:

إِنَّ اللَّهَ لاَ يَغْفِرُ أَنْ يُشْرَكَ بِهِ وَيَغْفِرُ مَا دُونَ ذَلِكَ لِمَنْ يَشَاءُ

“Me të vërtetë Allahu nuk e fal atë që i bën shok Atij. Nga të tjerat, Ai fal atë që do”. (En-Nisa, 116)

Ekziston gjithashtu edhe një hadith i transmetuar nga Ebu Hurejra dhe i regjistruar nga Ahmedi dhe Muslimi, në të cilin Profeti (a.s.) thotë: “Çdo profet e ka një lutje të veçantë e cila merr përgjigje. Secili nga profetët u ngut për ta bërë lutjen e tij, por unë e fsheha timen (e ruajta) dhe do ta përdor atë për umetin tim në Ditën e Gjykimit. Ajo do t’i plotësohet çdo njeriu (me dëshirën e Allahut), i cili vdes pa shoqëruar ndokënd me Allahun”.[17]

Gjithashtu, Buhariu ka regjistruar nga Ebu Hurejra se Profeti (a.s.) ka thënë: “Personi që do të jetë më i lumturi për shkak të ndërmjetësimit tim është ai që thotë sinqerisht nga zemra e tij: Nuk ka zot tjetër përveç Allahut”.[18]

Es-Sebki në “Tabakatu-Shafi’ije” ka përmendur se Shafiu dhe Ahmedi kanë pasur një debat lidhur me personin që lë namazin. Shafiu ka thënë: “O Ahmed, ti thua se ai që lë namazin është jobesimtar?” Ahmedi ka thënë: “Po!” Shafiu i ka thënë: “E nëse është jobesimtar, si e pranon Islamin?” Ahmedi ka thënë: “Duhet të thotë La i lahe il-Allah Muhamed rasulullah”. Shafiu ka thënë: “Ai e thotë këtë gjë dhe nuk e lë”. Imam Ahmedi ka thënë: “Ai e pranon Islamin duke u falur”. Imam Shafiu ka thënë: “Namazi i jobesimtarit nuk është i saktë dhe nuk llogaritet si musliman, edhe nëse e fal namazin”. Pas kësaj imam Ahmedi – Zoti e mëshiroftë – ka heshtur.

Sheukani thotë: “E vërteta në lidhje me këtë çështje është se njeriu që lë namazin bëhet jobesimtar, i cili duhet të vritet për mosbesimin e tij. Hadithi vërteton se ligji islam e konsideron personin që nuk falet si jobesimtar. Gjithashtu ky ligj e përcakton kryerjen e namazit si dallim midis besimtarit dhe jobesimtarit. Ne nuk duhet të shqetësohemi nga argumentet e paraqitura nga të tjerët që kanë mendim të kundërt. Njerëzve që i paraqesin këto argumenta mund t’u kthejmë përgjigjen: “Nuk është i pamundur fakti se disa lloj jobesimtarësh mund të falen (nga Allahu), apo të kenë të drejtën për t’u ndërmjetësuar. Sidoqoftë, ata kryejnë disa mëkate të cilat ligji islam i sheh si mosbesim, prandaj nuk duhet të mbështetemi në interpretime në të cilat ata kanë rënë”.

 

Për kë është detyrim namazi ?

Namazi është detyrim për çdo musliman të rritur dhe që gëzon shëndet të plotë mendor. Aishja (r.a.) transmeton se i Dërguari i Allahut ka thënë: “Lapsi është ngritur për tre[19] persona (d.m.th. nuk ka detyrim për tre grupe personash): personi që fle derisa të zgjohet; fëmija derisa të arrijë moshë e pubertetit dhe personi që nuk është i shëndoshë mendërisht, derisa ai të shërohet”.[20] Ky hadith është regjistruar nga Ahmedi, Ebu Daudi, Tirmidhiu, Nesaiu, Ibën Maxhe dhe Hakimi, i cili e cilëson atë si hadith sahih, sipas kriterit të Buhariut dhe Muslimit. Tirmidhiu e klasifikon këtë hadith si të besueshëm.

 

Namazi fëmijës

Edhe pse nuk është detyrim që fëmija të falet, është detyrë që kujdestari i tij ta urdhërojë ta kryejë namazin kur ai mbush moshën shatëvjeçare dhe duhet ta rrahë atë, nëse nuk falet pasi arrin moshën dhjetëvjeçare. I mituri duhet ta praktikojë faljen që të jetë diçka e zakonshme pas moshës së pubertetit.

Amër ibën Shuajbi transmeton nga babai i tij e ky nga gjyshi i tij se Profeti (a.s.) ka thënë: “Urdhërojini fëmijët tuaj që të falen kur ata të kenë arritur moshën shtatëvjeçare. Rrihini ata (nëse nuk falen) kur të kenë arritur moshën dhjetëvjeçare dhe vendosini që të flenë veç e veç”.[21] Hadithi transmetohet nga Ahmedi, Ebu Daudi dhe Hakimi. Ky i fundit e cilëson këtë hadith sahih, duke iu referuar kriterit të Muslimit.

Numri i namazeve të detyruara

Numri i namazeve të urdhëruara nga Allahu është pesë. Ibën Mehireiz ka treguar se Mehdexhi, nga fisi Kinane, e kishte dëgjuar Ebu Muhamedin (një burrë në Shamsi) që të thoshte se namazi i vitrit është detyrim. Ai tregon se shkoi tek Ubade ibën Samiti dhe e njoftoi në lidhje me atë çfarë kishte dëgjuar nga Ebu Muhamedi. Ubade e korrigjoi atë, duke i thënë: “Ebu Muhamedi e ka gabim. Unë e kam dëgjuar të Dërguarin e Allahut duke thënë:

“Allahu ka urdhëruar pesë namaze për njerëzit. Kushdo që i kryen dhe nuk lë ndonjë prej tyre, do të ketë një marrëveshje me Allahun, që Ai do ta lërë këtë njeri të hyjë në xhenet. Ai njeri i cili nuk i kryen namazet, nuk do të ketë marrëveshje me Allahun. Nëse Allahu do, Ai mund ta dënojë atë dhe nëse do, mund ta falë atë”.[22] Transmeton Ahmedi, Ebu Daudi, Nesaiu dhe Ibën Maxhe. Në transmetim e këtij të fundit thuhet: “Ndërsa ai i cili vjen me to (i ka kryer) duke qenë se ka lënë mangut në të drejtën e tyre, duke i neglizhuar ato…”.

Talha ibën Ubejdullah tregon se një beduin me flokë të pakrehura shkoi tek Pejgamberi (a.s.) dhe i tha: “O i Dërguar i Allahut! Më trego për atë që Allahu e ka bërë detyrim për mua, përsa i përket namazit!”. Profeti (a.s.) i tha: “Pesë namaze, përveç nëse do të kryesh ndonjë tjetër në mënyrë vullnetare”. Ai i kërkoi Profetit (a.s.) që t’i tregonte në lidhje me agjërimin dhe Profeti (a.s.) i tha: “Agjërimi i Ramazanit, përveç nëse do të agjërosh në mënyrë vullnetare”.

Pastaj ai e pyeti Profetin (a.s.) në lidhje me lëmoshën dhe i Dërguari i Allahut i tregoi për ligjet islame. Atëherë beduini tha: “Pasha Atë që të ka nderuar ty, nuk do t’u shtoj asgjë vullnetare dhe nuk do të lë asgjë pa kryer në ato që më ka urdhëruar Allahu”. Pastaj i Dërguari i Allahut tha: “Ka shpëtuar nëse thotë të vërtetën”. Apo “Do të hyjë në xhenet, nëse thotë të vërtetën”.[23]

 

Kohët e namazit

Çdo namaz ka kohën e përcaktuar brenda së cilës ai duhet të kryhet.

Allahu i Madhëruar thotë:

إِنَّ الصَّلاَةَ كَانَتْ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ كِتَابًا مَوْقُوتًا

“Falja e namazit në kohë të caktuara është detyrim për besimtarët”. (En-Nisa, 103)

Që do të thotë se është detyrim i vërtetuar me Kuran.

Vetë Kurani përqendrohet në këto kohë:

Allahu thotë:

وَأَقِمْ الصَّلاَةَ طَرَفِي النَّهَارِ وَزُلَفًا مِنْ اللَّيْلِ إِنَّ الْحَسَنَاتِ يُذْهِبْنَ السَّيِّئَاتِ ذَلِكَ ذِكْرَى لِلذَّاكِرِينَ

“Dhe fale namazin në dy skajet e ditës edhe në orët e afërta (me ditën) të natës[24]. S’ka dyshim se veprat e mira i shlyejnë të këqijat. Kjo është një këshillë për ata që i pranojnë këshillat”. (Hudë, 114)

Në një ajet tjetër kuranor, Allahu i Madhëruar thotë:

أَقِمْ الصَّلاَةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلَى غَسَقِ اللَّيْلِ وَقُرْآنَ الْفَجْرِ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كَانَ مَشْهُودًا

“Fale namazin kur dielli zbret[25] (nga zeniti) e deri në errësirën e natës dhe bëje lutjen (namazin) e agimit. Vërtetë, falja e mëngjesit është e dëshmuar”, (El Isra, 78) dhe:

وَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَقَبْلَ غُرُوبِهَا وَمِنْ آنَاءِ اللَّيْلِ فَسَبِّحْ وَأَطْرَافَ النَّهَارِ لَعَلَّكَ تَرْضَى

“… Falu para lindjes së diellit dhe para perëndimit të tij, falu edhe në orët e natës e në skajet e ditës, në mënyrë që të gjesh kënaqësi (me shpërblim)”. (Taha, 130)

Ky ajet i referohet në mënyrë të veçantë namazit të sabahut dhe atij të drekës, ashtu sikurse është regjistruar edhe në dy sahihet.

Xherir ibën Abdullah El Bexheli transmeton: “Ne ishim duke ndenjur me të Dërguarin e Allahut dhe e pamë hënën (gjatë një nate të kthjellët). Profeti (a.s.) tha: “Do ta shihni Zotin tuaj ashtu sikurse jeni duke parë këtë hënë dhe nuk do të dëmtoheni duke e parë Atë. Pra, nëse mundeni, mos e lini veten të ligështoheni në kohën e namazit para lindjes së diellit dhe para perëndimit të tij”.[26]

Pastaj ai përmendi ajetin e mësipërm.

Këto janë kohët e namazit që përmenden në Kuran. Ndërsa, nga Suneti përmenden kohët e namazit, si më poshtë:

Abdullah ibën Amër transmeton se i Dërguari i Allahut ka thënë: “Koha e namazit të drekës është atëherë kur dielli e kalon pikën kulmore dhe hija e njeriut është sa gjatësia e trupit të tij. Kjo kohë zgjat deri në hyrjen e namazit të pasdites (iqindisë). Koha e namazit të pasdites është deri atëherë kur dielli fillon të zverdhet (në prag të perëndimit të tij). Koha e namazit të akshamit është për aq kohë sa zgjat muzgu, koha e namazit të jacisë zgjat deri në mesin e natës, ndërsa koha e namazit të mëngjesit fillon nga agimi dhe deri në lindjen e diellit. Mos u falni gjatë kohës së lindjes së diellit, sepse ai lind mes brirëve të shejtanit”.[27] E transmeton Muslimi.

Xhabir ibën Abdullahu tregon se engjëlli Xhibril shkoi tek i Dërguari i Allahut dhe i tha atij: “Çohu dhe falu!”. Ai e fali namazin e drekës kur dielli e kishte kaluar pikën e tij kulmore. Pastaj, engjëlli shkoi tek i Dërguari i Allahut për namazin e iqindisë dhe i tha: “Çohu dhe falu!”. Ai e fali namazin e iqindisë, ndërkohë që hija e një objekti ishte e njëjtë me gjatësinë e tij. Pastaj, engjëlli erdhi në perëndim të diellit dhe i tha: “Çohu dhe falu!”. Ai e fali namazin e muzgut, kur dielli sapo ishte zhdukur. Pastaj engjëlli shkoi në darkë kur muzgu nuk ishte më. Ai erdhi përsëri në kohën e agimit (dhe ai fali namazin e mëngjesit). Xhibrili shkoi ditën tjetër në mesditë dhe i tha (të Dërguarit të Allahut): “Çohu dhe falu!”. Kështu, ai fali namazin e mesditës atëherë kur hija e një objekti ishte sa gjatësia e tij. Pastaj, Xhibrili shkoi për namazin e pasdites dhe i tha: “Çohu dhe falu!”. Ata u falën ndërkohë që hija e një objekti ishte sa dyfishi i gjatësisë së tij. Pastaj ai shkoi në të njëjtën kohë (sikurse një ditë më parë) për namazin e mbrëmjes, pa asnjë ndryshim. Më pas ai shkoi për namazin e natës pasi kishte kaluar gjysma e saj (“ose” tha ai, “një e treta e natës”). Më vonë ai shkoi në kohën kur qielli ishte shumë i verdhë dhe i tha: “Çohu dhe falu!”. Kështu ai e fali namazin e mëngjesit. Në fund, engjëlli Xhibril i tha: “Këto janë kohët gjatë të cilave mund të falet namazi!”.[28]

Hadithi i mësipërm transmetohet nga Ahmedi, Nesaiu dhe Tirmidhiu. Buhariu thotë se ky është transmetimi më autentik në lidhje me kohët e namazit.

 

Koha e namazit të drekës (Dhuhr)

Hadithi që u përmend më lart e bën të qartë faktin se koha e namazit të mesditës (drekës) fillon atëherë kur dielli e kalon pikën e tij kulmore dhe vazhdon derisa hija e një objekti është përafërsisht sa gjatësia e vetë objektit. Nëse është shumë nxehtë, preferohet shtyrja e namazit të mesditës, derisa koha të freskohet. Kjo bëhet me qëllim që të ruhet nënshtrimi dhe përulja që e karakterizon namazin. Nëse nuk kemi të bëjmë me një rast të tillë, atëherë namazi i mesditës duhet të falet në kohën e vet. Ky mendim bazohet në hadithin e mëposhtëm:

Enesi (r.a.) transmeton: “Nëse koha ishte tepër e ftohtë, Profeti (a.s.) falej herët (në fillim të kohës së namazit), e nëse koha ishte shumë e nxehtë, ai priste derisa ajo të freskohej dhe pastaj falej”.[29]

Ebu Dherri tregon: “Ishim me të Dërguarin e Allahut në një udhëtim. Kur erdhi koha e namazit, muezini deshi të thërrasë ezanin. Profeti (a.s.) tha: “Le të freskohet pak koha!”. Kjo gjë ndodhi dy apo tre herë, derisa ne pamë hijet e kodrave. Atëherë, Profeti (a.s.) tha: “Nxehtësia e madhe është nga aroma e xhehenemit. Nëse koha është kaq e nxehtë, atëherë shtyjeni namazin derisa ajo të freskohet”.[30] Transmeton Buhariu dhe Muslimi.

Megjithatë, kjo shtyrje e kohës së namazit të mesditës e ka një limit të caktuar. Në “Fet’h El Bari”, Ibën Haxher thotë se dijetarët kanë mendime të ndryshme në lidhje me faktin se sa duhet të presë një njeri, në mënyrë që ta lërë temperaturën të zbresë (apo kohën të freskohet). Disa të tjerë thonë derisa hija e një objekti të bëhet sa gjatësia e krahut apo derisa hija e një objekti të bëhet sa një e katërta e lartësisë së vetë objektit. Të tjerë thonë sa një e treta apo sa gjysma, e kështu me radhë. Kjo mund të ndryshojë sipas rastit, por me kusht që të mos shtyhet deri në fund të kohës.

 

Koha e faljes së namazit të pasdites (Asr)

Koha e këtij namazi fillon pasdite, atëherë kur hija e një objekti është në të njëjtën gjatësi me vetë objektin dhe vazhdon deri në perëndim të diellit. Ebu Hurejra (r.a.) transmeton se i Dërguari i Allahut ka thënë: “Personi që fal një rekat të namazit të iqindisë, përpara se të perëndojë dielli (dhe pastaj i fal rekatet e mbetura pasi dielli të ketë perënduar), e ka falur këtë namaz brenda kohës së vet”.[31]

Koha më e mirë dhe më e preferuar për ta falur namazin e iqindisë mbaron atëherë kur dielli bëhet i verdhë në horizont. Kjo kuptohet nga hadithi i mësipërm i Xhabirit dhe Abdullah ibën Umerit. Edhe pse e lejuar, shtyrja e namazit deri në kohën kur dielli bëhet i verdhë, është një veprim i papëlqyer (i urryer), përderisa të mos ekzistojë ndonjë nevojë apo arsye për të vepruar në këtë mënyrë.

Enesi (r.a.) transmeton se e ka dëgjuar të Dërguarin e Allahut duke thënë: “Ai është namazi i hipokritit: ai pret derisa dielli të jetë ndërmjet brirëve të shejtanit, pastaj çohet e fal katër rekate të shpejta dhe e përkujton shumë pak Allahun”.[32] Transmeton “Grupi”, përveç Buhariut dhe Ibën Maxhes.

Në komentin e tij mbi “Sahih Muslim”, Neveviu thotë: “Kanë thënë dijetarët tanë (shafitë) se koha e namazit të iqindisë mund të ndahet në pesë kategori: koha më e përshtatshme (më e mirë), koha e preferuar për falje, koha e lejuar (në të cilën nuk ka ndonjë aspekt të papëlqyer), koha e lejuar e cila është pak e papëlqyer dhe koha e cila shfrytëzohet për faljen e namazit për shkak të ndonjë arsyeje të fortë apo ndonjë nevoje. Koha më e mirë është në fillim të kohës së lejuar për faljen e namazit. Koha e preferuar është derisa hija e një objekti bëhet sa dyfishi i gjatësisë së vetë objektit. Koha e lejuar, e cila nuk përmban në vetvete ndonjë aspekt jopëlqimi, është kur dielli fillon të zverdhet. Koha e lejuar që është e papëlqyer fillon atëherë kur dielli bëhet i verdhë dhe deri në perëndim të tij.

Në fakt, koha e justifikuar apo koha e faljes së namazit për shkak të ndonjë nevoje të caktuar, fillon qysh në kohën e namazit të mesditës, për atë person që i bashkon namazet (për shkak të udhëtimit apo të shiut). Nëse namazi i iqindisë falet brenda kësaj kohe, atëherë ai është falur siç duhet në kohën e vet. Nëse kjo kohë kalon dhe dielli ka perënduar, atëherë ky person duhet ta kompensojë namazin e tij (duhet ta falë kaza)”.

Në ditët me re, namazi duhet falur sapo të hyjë koha e tij. Burejde El Eslemi ka treguar: “Ishim me të Dërguarin e Allahut gjatë një lufte dhe ai tha: “Shpejtojeni faljen e namazit në një ditë me re, sepse atij që i kalon namazi i pasdites pa e falur, i shkatërrohen të gjitha veprat e tij”.[33] Transmeton Ahmedi dhe Ibën Maxhe.

Në lidhje me këtë çështje, Ibën El Kajimi thotë: “Lënia e namazit është e dy llojeve: lënia e tij në mënyrë të plotë apo mosfalja e tij asnjëherë, gjë e cila i shkatërron të gjitha veprat e një personi dhe lënia e tij gjatë një dite të veçantë, gjë e cila i shkatërron të gjitha e veprat e bëra gjatë asaj dite”.

 

Namazi i pasdites (iqindisë) është namazi i “mesëm”

Allahu i Madhëruar thotë në Kuran:

حَافِظُوا عَلَى الصَّلَوَاتِ وَالصَّلاَةِ الْوُسْطَى وَقُومُوا لِلَّهِ قَانِتِينَ

“Kujdesuni për namazet tuaja si dhe për namazin e mesëm dhe jini të bindur ndaj Allahut!”. (El Bekare, 138)

Hadithi autentik e ka bërë të qartë se namazi i pasdites është namazi “i mesëm”. Aliu (r.a.) ka transmetuar se ditën e Ahzabit (luftën midis grupeve), Profeti (a.s.) ka thënë: “Allahu ua mbushtë varret dhe shtëpitë e tyre me zjarr, sepse ata na penguan për faljen e namazit të “mesëm”, derisa perëndoi dielli”.[34] Transmeton Buhariu dhe Muslimi.

Muslimi, Ahmedi dhe Ebu Daudi transmetojnë: “…na penguan për faljen e namazit të mesëm, namazit të iqindisë…”[35]

Duke e shpjeguar kontekstin e këtij hadithi, Ibën Mesudi ka thënë: “Idhujtarët e penguan Profetin (a.s.) nga falja e namazit të iqindisë, deri kur dielli mori ngjyrë të kuqe në të verdhë. I Dërguari i Allahut tha: “Ata bënë të jemi të zënë për faljen e namazit të iqindisë – Allahu i mbushtë me zjarr barqet dhe varret e tyre!”[36] Transmeton Ahmedi, Muslimi dhe Ibën Maxhe.

 

Koha e faljes së namazit të akshamit

Koha e faljes së namazit të akshamit fillon atëherë kur dielli nuk duket më në horizont dhe zgjat derisa mbaron muzgu.

Abdullah ibën Amër transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Koha e namazit të akshamit fillon atëherë kur dielli nuk duket më në horizont dhe zgjat deri në mbarim të muzgut”.[37]

Ebu Musa ka treguar se një burrë e pyeti të Dërguarin e Allahut në lidhje me kohët e namazit dhe ai përmendi hadithin, ku thuhet se ai e caktoi kohën e faljes së namazit të akshamit, atëherë kur dielli kishte perënduar. Ndërsa ditën tjetër ai e fali këtë namaz në kohën kur muzgu[38] ishte duke mbaruar dhe pastaj tha: “Koha (për faljen e namazit të akshamit) është brenda këtij limiti”.[39]

Në komentin e tij mbi “Sahih Muslim”, Neveviu thotë: “Shafitë mendojnë se lejohet shtyrja e faljes së këtij namazi për sa kohë të zgjasë muzgu. Pra, falja e këtij namazi është e lejuar të kryhet në secilin moment të kësaj kohe të përcaktuar. Shtyrja e këtij namazi nuk përbën ndonjë mëkat”.[40]

Për sa i përket hadithit të cituar më sipër në të cilin engjëlli Xhibril u fal me Profetin (a.s.) dhe e fali namazin e akshamit në të njëjtën kohë në të dyja ditët, ai tregon se është shumë e preferueshme falja e namazit të akshamit sa më herët që të jetë e mundur. Kjo çështje qartësohet nga disa hadithe të tjera:

Saib Ibën Jezidi ka transmetuar se i Dërguari i Allahut ka thënë: “Njerëzit e umetit tim do të jenë gjithmonë në rrugën e drejtë, për sa kohë që ta falin namazin e mbrëmjes përpara se të duken yjet në qiell”.[41] Transmeton Ahmedi dhe Tebaraniu.

Në musnedin e Ahmedit transmetohet nga Ebu Ejub El Ensari se Profeti (a.s.) ka thënë: “Faleni namazin e mbrëmjes në atë kohë kur agjësruesi e prish agjërimin e tij si dhe para daljes së yjeve në qiell”. [42]

Në “Sahih Muslim” transmetohet nga Rafia ibën Hadixh se: “Ne e falnim namazin e akshamit me të Dërguarin e Allahut dhe pas këtij namazi ndonjëri prej nesh mund të largohej dhe ishte në gjendje të shihte se ku e kishte hedhur shigjetën e tij (sepse kishte ende dritë).[43]

Po aty transmetohet nga Seleme ibën El Akvea se i Dërguari i Allahut e falte namazin e akshamit në kohën kur dielli kishte perënduar dhe ishte zhdukur nga horizonti.[44]

 

Koha e faljes së namazit të jacisë

Koha e këtij namazi fillon kur ngjyra e kuqe e muzgut është zhdukur dhe vazhdon deri në mesin e natës. Aishja (r.a.) transmeton: “Ata e falnin namazin e jacisë në kohën ndërmjet zhdukjes së muzgut dhe një të tretës së natës”.[45]

Ebu Hurejra transmeton se i Dërguari i Allahut ka thënë: “Nëse nuk do të ishte mundim për umetin tim, atëherë do t’i urdhëroja ata që ta shtynin namazin e jacisë derisa të ketë kaluar një e treta apo gjysma e natës”.[46] Transmeton Ahmedi, Ibën Maxhe dhe Tirmidhiu, i cili thotë se ky hadith është i vërtetë.

Në një transmetim tjetër, Ebu Seidi thotë: “Njëherë, ne e pritëm të Dërguarin e Allahut që të na drejtonte gjatë namazit të jacisë derisa kishte kaluar gjysma e natës, kohë pas së cilës ai erdhi dhe u fal me ne”. Pastaj Profeti (a.s.) iu drejtua të pranishmëve dhe u tha: “Qëndroni në vendet tuaja të faljes ndërkohë që njerëzit e tjerë kanë shkuar në vendet e fjetjes, sepse ju jeni në namaz për aq kohë sa pritni për faljen e tij. Nëse nuk do të ishte dobësia e të dobëtit, sëmundja e të sëmurit dhe nevoja e atyre që kanë nevojë, unë do ta kisha shtyrë kohën e këtij namazi deri në gjysmën e natës”.[47]

Ky hadith transmetohet nga Ahmedi, Ebu Daudi, Ibën Maxhe, Nesaiu dhe Ibën Huzejme. Zinxhiri i tij është sahih. Hadithi përshkruan kohën më të mirë të faljes së namazit. Ndërsa, përsa i përket kohës së lejuar dhe kohës së faljes së namazit për shkak të ndonjë nevoje të caktuar, ajo zgjat deri në agim.

Ebu Katade ka transmetuar se i Dërguari i Allahut ka thënë: “Nuk ka teprim në gjumë, por teprimi qëndron në mosfaljen e një namazi deri sa të vijë koha e namazit tjetër”[48]. Ky hadith tregon se koha e çdo namazi vazhdon deri në fillim të kohës së namazit tjetër, përveç namazit të sabahut, për të cilin të gjithë dijetarët bien dakord se koha e faljes së tij zgjat vetëm deri në lindjen e diellit.

 

Preferohet shtyrja e namazit të jacisë

Është shumë e preferuar shtyrja e namazit të jacisë deri në fund të kohës së përshtatshme për faljen e tij, kohë e cila është mesi i natës. Aishja (r.a.) ka transmetuar: “Një natë, Profeti (a.s.) e fali namazin e jacisë pasi kishte kaluar një pjesë e madhe[49] e natës dhe kur shumica e njerëzve në xhami ishin të përgjumur. Pastaj ai doli, u fal dhe tha: “Kjo do të ishte koha më e përshtatshme (për faljen e jacisë), nëse nuk do të ishte një gjë e vështirë për umetin tim”.[50]

Profeti (a.s.) nuk e bënte këtë gjë në mënyrë të vazhdueshme, sepse ai e dinte mirë që një shtyrje e tillë e namazit të jacisë do të ishte një barrë për umetin e tij. Ai e merrte parasysh dhe e vlerësonte shumë situatën e njerëzve që ishin në xhami. Ndonjëherë ai e shpejtonte namazin dhe herë të tjera e shtynte faljen e tij.

Xhabiri tregon: “Profeti (a.s.) e falte namazin e drekës gjatë kohës më të nxehtë të mesditës, namazin e iqindisë në kohën kur dielli ishte i pastër në horizont, namazin e akshamit në kohën kur dielli ishte zhdukur dhe namazin e jacisë ndonjëherë e shtynte e ndonjëherë e shpejtonte faljen e tij, nëse i gjente njerëzit të grumbulluar në xhami. Nëse ai e vërente se ata nuk e kishin me ngut, atëherë e shtynte faljen e namazit. Ai e falte namazin e mëngjesit ndërkohë që ishte ende errësirë”.[51] E transmeton Buhariu dhe Muslimi.

 

Fjetja përpara namazit të jacisë dhe biseda pas këtij namazi

Muslimani nuk duhet të flejë përpara faljes së namazit të jacisë dhe as të mos marrë pjesë në ndonjë diskutim pas faljes së tij. Ebu Berzete El Eslemi tregon se i Dërguari i Allahut e pëlqente shtyrjen e namazit të jacisë dhe e urrente të fjeturit para faljes së këtij namazi apo të fliste e të diskutonte pas tij.[52] Transmeton “Grupi”.

Në një version tjetër nga Ibën Mesudi, thuhet: “I Dërguari i Allahut na urdhëronte të mos rrinim pas faljes së namazit të jacisë”.[53] Transmeton Ibën Maxhe.

Si arsye për një gjë të tillë është gjumi, i cili mund të bëjë që personit t’i kalojë namazi i jacisë pa e falur në kohën e tij të lejuar, apo mund të bëjë që ai të mos e kapë faljen e tij me xhemat. Ndërsa të folurit apo të diskutuarit pas faljes së namazit të jacisë, bën që personi mund ta shpërdorojë kohën në të cilën ai mund të ketë shumë përfitime. Nëse dikush do të flejë dhe ka ndonjë njeri tjetër që mund ta zgjojë, apo nëse bisedon për ndonjë çështje të dobishme, atëherë një veprim i tillë nuk është i ndaluar.

Ibën Umeri ka thënë: “Profeti (a.s.) diskutonte me Ebu Bekrin në lidhje me disa çështje të muslimanëve gjatë natës, kur unë isha me të”.[54] Transmeton Ahmedi dhe Tirmidhiu, i cili thotë se ky hadith është hasen.

Ibën Abasi ka treguar: “Një natë fjeta në shtëpinë e Mejmunes kur Profeti (a.s.) ishte aty. Unë po vëzhgoja me shumë kujdes për mënyrën se si falej Profeti (a.s.) gjatë natës. Ai foli me gruan e tij për pak kohë dhe pastaj fjeti”.[55]

 

Koha e namazit të sabahut

Koha e namazit të sabahut fillon në agim dhe zgjat deri në lindjen e diellit. Preferohet që ky namaz të falet sa më herët në kohën e tij të lejuar. Ebu Mesud El Ensari ka transmetuar se i Dërguari i Allahut e falte namazin e sabahut në errësirë (në kohën e fillimit të agimit). Një herë tjetër ai e fali këtë namaz atëherë kur agimi po shkëlqente. Pas kësaj, ai gjithmonë falej në errësirë (koha e fillimit të agimit), derisa ndërroi jetë”.[56] Transmeton Ebu Daudi dhe Bejhakiu. Zinxhiri i këtij hadithi është sahih.

Aishja (r.a.) ka thënë: “Besimtaret e falnin namazin e sabahut me Profetin (a.s.) duke qenë të mbuluara me rrobat e tyre. Ato ktheheshin në shtëpitë e tyre pas namazit dhe askush nuk i dallonte për shkak të errësirës (së agimit)”.[57] Transmeton “Grupi”.

Rafia ibën Hadixh ka transmetuar një hadith, në të cilin Profeti (a.s.) ka thënë: “Faleni namazin e sabahut në agim sepse shpërblimi juaj për të do të jetë më i madh”. Në një transmetim tjetër thuhet: “Faleni namazin e sabahut në kohën shkëlqimit (të agimit), sepse shpërblimi juaj do të jetë më i madh”.[58] Transmeton grupi i “të pestëve”. Tirmidhiu dhe Ibën Hibani e klasifikojnë këtë hadith si të vërtetë.

Ky hadith i referohet kohës së mbarimit të faljes së namazit nga personi në fjalë dhe jo kur ai e fillon atë. Pra, muslimani duhet ta zgjasë namazin në mënyrë që ai të jetë në namaz deri në kohën kur agimi bëhet i ndritshëm. Kjo është mënyra se si vepronte i Dërguari i Allahut, duke kënduar nga 60 deri në 100 ajete kuranore ose me këtë ka pasur për qëllim verifikimin rreth agimit dhe mosfaljen në bazë të dyshimit.

 

Falja e një rekati brenda kohës së namazit

Personi që fal një rekat të namazit përpara se koha e tij të ketë kaluar, atëherë ai e ka falur të gjithë namazin në kohën e duhur.

Ebu Hurejra (r.a.) transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Personi që e kap një rekat nga namazi, atëherë ai e ka falur të gjithë namazin e tij”.[59] Transmeton “Grupi”.

Kjo gjë është e vlefshme për secilin nga namazet. Buhariu ka regjistruar: “Kushdo nga ju që kap një ruku të namazit të pasdites, përpara se të ketë perënduar dielli, atëherë duhet ta plotësojë namazin e tij. Nëse ndonjëri prej jush kap një rekat të namazit të sabahut përpara se të ketë lindur dielli, ai duhet ta plotësojë namazin e tij”.[60]

Këtu kuptimi i fjalës “ruku” është rekat. Kuptimi i qartë i hadithit është se ai që kap një rekat të namazit të sabahut apo të iqindisë, duhet ta plotësojë namazin edhe nëse dielli është duke lindur apo duke perënduar, ndonëse këto janë kohët në të cilat nuk është e pëlqyeshme falja e namazit. Nëse falet një rekat, atëherë namazi duhet të plotësohet dhe obligimi i faljes përmbushet, edhe pse nuk është e lejuar shtyrja në mënyrë të qëllimshme e faljes së këtyre namazeve deri sa të arrijë në lindjen apo perëndimin e diellit.

Përgjumja apo harrimi i namazit

Personi që fle apo ka harruar të falë një namaz të caktuar duhet ta falë atë sapo të zgjohet apo sa të kujtohet në lidhje me të. Ebu Katade ka transmetuar se përgjumja në kohën e faljes së namazit iu përmend Profetit (a.s.) dhe ai tha: “Nuk ka pakujdesi në gjumë, por pakujdesia është atëherë kur personi në fjalë është zgjuar. Nëse ndonjëri prej jush e harron një namaz apo fle gjatë kohës së tij, atëherë ai duhet ta falë atë kur të kujtohet”.[61] Transmeton Nesaiu dhe Tirmidhiu, i cili thotë se ky hadith është i vërtetë.

Enesi (r.a.) transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Kushdo që e harron një namaz, duhet ta falë atë sapo të kujtohet dhe nuk ka shpagim për të përveç kësaj gjëje”. [62] Transmeton Buhariu dhe Muslimi.

Ibën Imran ibën Husejni ka transmetuar: “E shoqëruam të Dërguarin e Allahut gjatë natës. Kur erdhi pjesa e fundit e natës ne u lodhëm dhe na zuri gjumi. Nuk u zgjuam derisa ndjemë nxehtësinë e diellit. Disa prej nesh u munduan me nxitim që të pastroheshin. Profeti (a.s.) na urdhëroi që të qetësoheshim. Pastaj ne vazhduam rrugën derisa dielli u ngrit në horizont. Morëm abdes dhe Profeti (a.s.) e urdhëroi Bilalin që të thirrte ezanin dhe falëm dy rekate përpara namazit të sabahut (synetet përpara dy rekateve farz). Më pas, u çuam dhe falëm namazin e detyruar. Shokët i thanë: “A ta përsërisim nesër në kohën e vet?” Pejgamberi (a.s.) u tha: “Allahu ua ka ndaluar kamatën, e si ta pranojë prej jush?”[63] Transmeton Ahmedi dhe të tjerë.

 

Kohët në të cilat është e ndaluar falja e namazeve

Është e ndaluar falja pas namazit të sabahut nga koha e lindjes së diellit e deri kur dielli të jetë ngritur në horizont sa gjatësia e një shtize, kur dielli është në pikën e tij kulmore derisa ai lëviz drejt perëndimit dhe po ashtu edhe pas namazit të iqindisë, derisa të perëndojë dielli.

Ebu Seid ka transmetuar se Profeti (a.s.) ka thënë: “Nuk ka namaz pas iqindisë derisa të perëndojë dielli, nuk ka namaz pas namazit të sabahut derisa të lindë dielli”.[64] Transmeton Buhariu dhe Muslimi.

Amër ibën Abese tregon se i ka thënë të Dërguarit të Allahut: “O i Dërguar i Allahut! Më trego në lidhje me namazet!”. Profeti (a.s.) i ka thënë: “Fale namazin e sabahut dhe pastaj mos u fal derisa dielli të ketë lindur dhe të ngrihet, sepse ai lind midis brirëve të shejtanit.[65] Kjo është koha në të cilën atij i gjunjëzohen jobesimtarët. Pas kësaj kohe falu, sepse namazi yt do të jetë i dëshmuar[66], derisa hija e një shtize të bëhet më e vogël se gjatësia e saj.[67] Pas kësaj, ndaloje faljen, sepse në këtë kohë xhehenemi ushqehet me lëndën e tij djegëse. Kur vjen hija, ti mund të falesh sepse namazi yt do të jetë i dëshmuar (nga engjëjt), derisa të falësh namazin e iqindisë. Pas tij, largohu nga falja derisa të perëndojë dielli, sepse ai perëndon midis brirëve të shejtanit dhe ajo është koha kur jobesimtarët i gjunjëzohen atij”.[68] Transmeton Ahmedi dhe Muslimi.

Ukbe ibën Amir ka thënë: “Janë tre kohë gjatë së cilave Profeti (a.s.) na ndaloi nga falja e namazit dhe nga varrosja e të vdekurve tanë [69]: lindja e diellit derisa dielli të jetë ngitur në horizont (në njëfarë lartësie); kur dielli është në pikën kulmore të tij dhe kur dielli është duke perënduar, derisa perëndimi i tij të jetë kryer plotësisht”.[70] Transmeton “Grupi”, përveç Buhariut.

 

 

 

Mendimet e dijetarëve në lidhje me të falurit pas namazit të sabahut dhe namazit të iqindisë

Shumica e dijetarëve janë të mendimit se muslimani mund t’i plotësojë namazet e humbura pas namazit të sabahut dhe atij të iqindisë. Kjo bazohet në fjalët e Profetit (a.s.): “Nëse dikush e harron namazin, ai duhet ta falë sapo të kujtohet për të”.[71] Transmeton Buhariu dhe Muslimi.

Përsa i përket namazeve vullnetare, disa sahabë nuk e pëlqenin faljen e tyre gjatë kohëve në fjalë. Këta sahabë ishin Aliu, Ibën Mesudi, Zejd ibën Thabit, Ebu Hurejra dhe Ibën Umeri. Umeri i godiste ata persona që falnin dy rekate pas namazit të iqindisë (në praninë e sahabëve të tjerë) dhe nuk qortohej asnjëherë për një veprim të tillë. Gjithashtu edhe Halid ibën Valid vepronte në të njëjtën mënyrë. Prej tabi’inëve[72] që nuk e pëlqenin faljen e namazit në kohët e ndaluara ishin: El Hasani dhe Sejid ibën El Musejeb.

Gjithashtu, të këtij mendimi ishin edhe Ebu Hanife e Maliku. Shafiu mendonte se falja e namazit gjatë këtyre kohëve është e lejuar, vetëm nëse personi e ka një arsye për atë namaz (namazi i përshëndetjes së xhamisë, apo namazi pas marrjes së abdesit e kështu me radhë).[73] Ai përdor si argument faktin se Profeti (a.s.) ka falur dy rekate namaz sunet të drekës pas namazit të iqindisë.

Hanbelitë thonë se është e ndaluar falja e namazit gjatë këtyre kohëve, edhe nëse dikush ka arsye për ta bërë një gjë të tillë, përveçse në rastin e dy rekateve për tavafin[74] rreth Qabes. Kjo bazohet në hadithin e Xhubejr ibën Mut’im se Profeti (a.s.) ka thënë: “O fisi i Abd Menafit, mos i ndaloni njerëzit nga tavafi rreth kësaj shtëpie (Qabesë) apo nga të falurit aty, në çdo kohë që duan ata, ditën apo natën”.[75] Transmeton Ebu Daudi, Nesaiu, Tirmidhiu dhe Ibën Maxhe. Tirmidhiu dhe Ibën Huzejme e klasifikojnë këtë hadith si të vërtetë.

 

Falja e namazit në kohën e lindjes së diellit, perëndimit të tij si dhe kur ai është në pikën e tij kulmore

Hanefitë janë të mendimit se falja gjatë këtyre kohëve nuk është e vlefshme, pavarësisht nëse namazi që falet është farz apo vullnetar, apo nëse personi në fjalë plotëson një namaz (kaza) apo kur e fal atë në rast nevoje apo kërkese. Por, ata bëjnë një përjashtim për namazin e iqindisë të asaj dite dhe për namazin e xhenazes (pra, nëse varrimi bëhet në njërën prej kohëve në fjalë, atëherë namazi i xhenazes duhet falur). Ata gjithashtu lejojnë sexhden në përgjigje të këndimit të Kuranit, nëse ajetet përkatëse recitohen në kohë të tilla. Ebu Jusufi bën gjithashtu një përjashtim për namazet vullnetare ditën e Xhuma, ndërkohë që dielli është në pikën e tij kulmore. Shafitë thonë se namazet vullnetare që nuk falen për ndonjë arsye të veçantë, nuk pëlqehet që të falen gjatë këtyre kohëve. Namazet farze, namazet vullnetare për shkak të ndonjë rasti të caktuar, namazet vullnetare të ditës së Xhuma, kur dielli është në pikën e tij kulmore dhe namazi i tavafit rreth Qabesë janë të lejuar të falen në këto kohë pa ndonjë problem. Malikitë thonë se namazet vullnetare gjatë lindjes së diellit dhe gjatë perëndimit të tij janë të ndaluara, madje edhe nëse ka ndonjë arsye të veçantë për faljen e tyre. I njëjti gjykim jepet edhe në lidhje me sexhden për këndimin e Kuranit apo për namazin e xhenazes (vetëm nëse frikësohen se kufoma do të dekompozohet apo ta ndryshojë gjendjen e tij). Por, ata e lejojnë gjithmonë faljen e namazit vullnetar dhe atij farz në kohën kur dielli është në pikën e tij kulmore.

Në komentin e tij tek “El Muata”, El Baxhi ka shkruar: “Në ‘El Mebsut’ transmetohet nga Ibën Uehb se Maliku është pyetur në lidhje me faljen e namazit në mesditë dhe ai ka thënë: “I kam arritur njerëzit duke u falur në mesditën e së Premtes. Disa hadithe e ndalojnë një gjë të tillë (faljen në këtë kohë), por unë nuk i ndaloj njerëzit nga kjo gjë. Megjithatë, unë nuk dëshiroj të falem në atë kohë sepse nuk është gjë e mirë të veprohet në këtë mënyrë”.

Hanbelitë thonë se gjatë këtyre kohëve nuk duhen falur namazet vullnetare, pavarësisht nëse ka apo jo ndonjë arsye për ta bërë këtë gjë, qoftë në Mekë apo diku tjetër, pavarësisht nëse është e Premte apo jo, përveç për namazin e përshëndetjes së xhamisë ditën e Premte (ata e lejojnë këtë gjë pa ndonjë problem, ndërkohë që dielli është në pikën e tij kulmore apo edhe kur imami është duke mbajtur fjalimin e së Premtes). Gjithashtu ata thonë se namazi i xhenazes është i ndaluar në këto kohë, vetëm nëse ekziston frika për prishjen e trupit apo ndryshimin e gjendjes së të vdekurit. Ata e lejojnë plotësimin e namazeve të humbura, namazin e zotuar dhe namazin e tavafit rreth Qabes (edhe nëse ai është vullnetar) në secilën prej këtyre tre kohëve.[76]

 

Falja e namazit vullnetar pas agimit e përpara namazit të sabahut

Jesari, shërbyesi i Ibën Amarit, ka thënë: “Ibën Umeri më pa duke u falur pasi kishte filluar agimi dhe më tha: “I Dërguari i Allahut erdhi një ditë tek ne kur po faleshim në këtë kohë dhe na tha: “Tregojuni edhe të tjerëve që nuk janë të pranishëm se nuk ka namaz pas (fillimit) të agimit, përveç dy rekateve”.[77] Ky hadith transmetohet nga Ahmedi dhe Ebu Daudi. Edhe pse një hadith i tillë është i dobët, zinxhirët e shumtë të transmetimit e forcojnë njëri-tjetrin.

Ne mund ta përfundojmë diskutimin në lidhje me këtë çështje, duke thënë se është e papëlqyeshme falja e namazeve vullnetare, përveç dy rekateve sunet pasi të ketë filluar koha e agimit të ditës. Një përfundim i tillë është nxjerrë nga Sheukani.

El Hasani, Shafiu dhe Ibën Hazmi thonë se namazet vullnetare janë të lejuara në këtë kohë dhe nuk ka ndonjë problem në faljen e tyre.

Maliku e lejon faljen e namazeve gjatë kësaj kohe për ata që nuk i kanë falur namazet vullnetare gjatë natës, për shkak të ndonjë arsyeje. Ai përmend gjithashtu se edhe Abdullah Ibën Abasi, El Kasim ibën Muhamedi dhe Abdullah ibën Amir ibën Rab’ia e falnin namazin e vitrit pasi kishte filluar koha e agimit.

Abdullah ibën Mesudi ka thënë: “Nuk shqetësohem nëse ata e thërrasin ikametin për namaz, ndërkohë që jam duke falur namazin e vitrit”.[78]

Jahja ibën Seid ka transmetuar: “Ubade ibën Samiti ishte imami i njerëzve gjatë namazit. Një ditë ai shkoi për namazin e sabahut dhe muezini thirri ikametin. Ubade i tha ta ndërpresë derisa fali namazin e vitrit dhe pastaj ai i drejtoi njerëzit në namazin e sabahut”.[79]

Seid ibën Xhubejr ka transmetuar se një natë, Ibën Abasi fjeti, u zgjua dhe i tha shërbyesit të tij: “Shiko se çfarë janë duke bërë njerëzit!” (në atë kohë ai e kishte humbur shikimin). Shërbyesi u kthye pas pak dhe i tregoi se ata ishin duke u shpërndarë pas faljes së namazit të sabahut. Atëherë, Ibën Abasi u ngrit, fali namazin e vitrit dhe pastaj fali edhe namazin e sabahut.[80]

 

Falja e namazeve vullnetare kur thirret ikameti

Nëse namazi ka filluar, nuk pëlqehet të falen namazet vullnetare. Ebu Hurejra (r.a.) transmeton se i Dërguari i Allahut ka thënë: “Nëse falja e namazit është duke filluar, atëherë nuk ka namaz tjetër përveç atij që është detyrim”. [81]

Në një transmetim tjetër thuhet: “Përveç namazit për të cilin është thirrur ikameti”.[82] Transmeton Ahmedi, Muslimi, Ebu Daudi, Tirmidhiu, Nesaiu dhe Ibën Maxhe.

Abdullah ibën Sarxhis tregon: “Një burrë hyri në xhami në kohën kur Profeti (a.s.) ishte imam gjatë namazit të sabahut. Burri fali dy rekate në një anë të xhamisë dhe pastaj hyri për të falur namazin me xhemat pas Profetit (a.s.). Kur Profeti (a.s.) e mbaroi namazin, ai i tha: “O filan! Cilin prej dy namazeve llogarit, atë që fale vetëm apo atë që fale me ne?”[83] Transmeton Muslimi, Ebu Daudi dhe Nesaiu.

I Dërguari i Allahut e kundërshtoi veprimin e burrit në fjalë, por ai nuk e urdhëroi që ta përsëriste namazin. Kjo tregon se falja e një namazi të tillë është e vlefshme por jo e pëlqyer.

Ibën Abasi ka transmetuar: “Isha duke u falur kur muezini po thirrte ikametin. I Dërguari i Allahut më tërhoqi dhe më tha: “A e fal namazin farz të sabahut me katër rekate?”[84] Ky hadith transmetohet nga Bejhakiu, Tabaraniu, Ebu Daudi, Et-Tajalisi, Ebu Ja’la dhe Hakimi, i cili ka thënë se ky hadith është sahih, në përputhje me kriteret e Buhariut dhe Muslimit.

Ebu Musa El Eshariu tregon se, njëherë, Profeti (a.s.) pa një burrë duke falur dy rekate të namazit të sabahut në kohën kur muezini po thirrte ikametin. Profeti (a.s.) e preku bërrylin e tij dhe i tha: “A nuk është ky namaz (për të cilin po thirret ikameti) përpara atij që po fal ti?”[85] Transmeton Tabaraniu. El Irakiu thotë se ky hadith është përcjellë nëpërmjet një transmetimi të besueshëm.

 

 

EZANI, THIRRJA PËR NAMAZ

 

Ezani është thirrja e cila, me fjalë të veçanta, i lajmëron njerëzit se koha e namazit ka filluar. Ajo është thirrja për mbledhjen e njerëzve dhe gjithashtu është edhe pasqyrim i praktikave islame. Ezani është detyrim (ose thirrja e tij është shumë e preferuar).

El Kurtubiu dhe të tjerët kanë thënë se ezani, edhe pse ka shumë pak fjalë, përmbledh të gjitha themelet e besimit. Ai fillon me deklarimin e madhështisë së Allahut, duke theksuar ekzistencën dhe perfeksionin e Tij. Ezani përmend njëshmërinë e Zotit, mohon politeizmin dhe dëften profecinë e Muhamedit (a.s.). Ai i thërret njerëzit tek disa veprime të caktuara të bindjes, pasi dëshmon se Muhamedi (a.s.) është i Dërguar i Allahut dhe gjithashtu thërret për mirëqënien e cila është e përjetshme, duke theksuar kthimin tek Allahu. Për më tepër ezani përsërit me forcë shprehëse disa prej gjërave që u përmendën deri tani.

Mirësitë dhe dobitë e ezanit

Shumë hadithe përshkruajnë mirësitë e ezanit si dhe mirësitë që fiton personi që e thërret atë. Këto hadithe janë si më poshtë:

Ebu Hurejra (r.a.) ka transmetuar se Profeti (a.s.) ka thënë: “Nëse njerëzit do ta dinin se çfarë vlere ka ezani dhe rreshti i parë (gjatë faljes me xhemat), atëherë ata do të garonin[86] për të. Nëse ata do ta dinin shpërblimin për faljen e namazit të drekës, herët në kohën e tij, atëherë ata do të garonin për të. Dhe nëse ata do ta dinin shpërblimin për namazin e jacisë dhe atij të mëngjesit me xhemat, ata do të vinin ta falnin atë, edhe nëse do t’u duhej të zvarriteshin”.[87] Transmeton Buhariu dhe të tjerë.

Muavije tregon se Profeti (a.s.) ka thënë: “Muezinët do të kenë qafat më të gjata nga të gjithë njerëzit e tjerë në Ditën e Ringjalljes”.[88] Transmeton Ahmedi, Muslimi dhe Ibën Maxhe.

Ebu Derdaja transmeton se ka dëgjuar Profetin (a.s.) duke thënë: “Nëse tre persona nuk e thërrasin ezanin dhe nuk e falin namazin, atëherë shejtani zotëron kontroll mbi ta”.[89] Transmeton Ahmedi.

Ebu Hurejra (r.a.) transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Imami është një njeri i besuar dhe muezini është ai të cilit i zihet besë. O Allah! Udhëzoji imamët dhe fali muezinët!”.[90]

Ukbe ibën Amir ka treguar se ka dëgjuar Profetin (a.s.) duke thënë: “Zoti juaj, i Larti, kënaqet nga një njeri që është duke ruajtur delet në kullotën e tij. Kur vjen koha ai thërret ezanin, të cilin e pason me namaz. Allahu i Lartësuar thotë: “Shikojeni robin Tim që po e thërret ezanin dhe po e fal namazin nga frika që ka ndaj Meje. Unë e kam falur robin Tim dhe e kam lejuar atë që të hyjë në xhenet”.[91]

Transmeton Ahmedi, Ebu Daudi dhe Nesaiu.

 

Ezani, ngjarja që qëndron pas tij

Ezani u bë pjesë e Sheriatit gjatë vitit të parë, pas emigrimit në Medinë. Hadithet sqarojnë se çfarë çoi në vënien në jetë të tij.

Nafi’a transmeton se Ibën Umeri ka thënë: “Muslimanët mblidheshin, e llogarisnin kohën e namazit dhe askush nuk i thërriste ata. Njëherë, ata folën në lidhje me këtë gjë. Disa thanë: “Duhet të kemi një kambanë sikurse kristianët”. Të tjerë thanë: “Duhet të kemi një bori sikurse çifutët”.

Umeri (r.a.) propozoi: “E pse nuk caktojmë një person që t’i thërrasë të tjerët për namaz?” I Dërguari i Allahut tha: “Çohu Bilal dhe thirre ezanin për namaz!”[92] Transmeton Ahmedi dhe Buhariu.

Abdullah ibën (Zejd bin) Abd Rabih ka transmetuar: “Kur ishte çështja për të caktuar përdorimin e ziles në thirrjen e njerëzve për namaz, Profeti (a.s.) nuk e pëlqeu këtë gjë sepse ajo i përngjante praktikës kristiane. Ndërkohë që po flija, në ëndërr më erdhi një burrë që mbante në dorë një zile. I thashë: “O rob i Allahut! A do të ma shesësh këtë zile?” Ai tha: “Çfarë do të bësh me të?” Iu përgjigja: “Do t’i thërras njerëzit në namaz”. Ai tha: “A ta them një gjë më të mirë se kjo?” Unë i thashë: “Sigurisht!” Ai tha: “Ti duhet të thuash: Allahu Ekber, Allahu Ekber, Allahu Ekber, Allahu Ekber, Esh’hedu en la ilahe il-Allah, Esh’hedu en la ilahe il-Allah, Esh’hedu enne Muhameden Resulullah, Esh’hedu enne Muhameden Resulullah, Haja ales-salah, haja ales-salah, Haja alel-felah, Haje alel-felah, Allahu Ekber, Allahu Ekber, La ilahe il-Allah”. Pastaj, ai u largua në njëfarë distance dhe tha: “Kur të çohesh për t’u falur, thuaj: “Allahu Ekber, Allahu Ekber, Esh’hedu en la ilahe il-Allah, Esh’hedu enne Muhameden Resulullah, Haja ales-salah, Haja alel felah, Kad kametis-salah, kad kametis-salah, Allahu Ekber, Allahu Ekber, La ilahe il-Allah”. Kur erdhi mëgjesi, shkova tek i Dërguari i Allahut për t’i treguar se çfarë kisha parë në ëndërr. Ai më tha: “Ëndrra jotë është e vërtetë! (Në dashtë Allahu!). Shko tek Bilali, tregoji atij se çfarë ke parë dhe thuaji që të thërrasë ezanin, sepse ai ka zërin më të mirë nga ju”.[93] Unë shkova tek Bilali, i tregova çfarë të bënte dhe ai e thirri ezanin. Umeri ishte në shtëpinë e tij kur e dëgjoi atë. Ai doli me mantelin e tij duke thënë: “Pasha Atë që të ka dërguar ty me të vërtetën, unë pashë të njëjtën ëndërr sikurse edhe ai”. Profeti (a.s.) tha: “Falënderimi qoftë për Allahun!”[94] Transmeton Ahmedi, Ebu Daudi, Ibën Maxhe, Ibën Huzejme dhe Tirmidhiu, i cili e klasifikoin këtë hadith si hasen sahih.

 

Mënyrat e thirrjes së ezanit

Ekzistojnë tre mënyra për thirrjen e ezanit:

 

1. Merrni katër tekbire në fillim dhe thoni pjesën tjetër të mbetur nga dy herë, pa ndonjë përsëritje, me përjashtim të shprehjes së fundit “La ilahe il-Allah”. Kështu, ezani do të thirrej me pesëmbëdhjetë fraza, sikurse në hadithin e mësipërm të Abdullahut.
2. Merrni katër tekbire dhe pastaj përsëritni frazën “Esh’hedu en la ilahe il-Allah”, dy herë, dhe “Esh’hedu enne Muhameden Resulullah”, me zë më të ulët, e pastaj përsëritni prapë këto fraza me zë më të lartë. Ebu Mehdhura ka transmetuar se Profeti (a.s.) i ka mësuar atij një ezan që përbëhej nga nëntëmbëdhjetë fraza gjithsej.[95] Ky hadith transmetohet nga “grupi i të pestëve”. Tirmidhiu thotë se ky hadith është hasen sahih.
3. Merrni dy tekbire dhe përsëritni “frazat e dëshmisë”, duke e çuar kështu numrin e frazave në shtatëmbëdhjetë. Muslimi transmeton se Ebu Mehdhura ka treguar se Profeti (a.s.) i ka mësuar atij ezanin e mëposhtëm:

Allahu Ekber, Allahu Ekber, Esh’hedu en la ilahe il-Allah, Esh’hedu en la ilahe il-Allah, Esh’hedu enne Muhameden Resulullah, Esh’hedu enne Muhameden Resulullah. Pastaj përsëritet prapë Esh’hedu en la ilahe il-Allah (dy herë), Esh’hedu enne Muhameden Resulullah (dy herë), Haja ales-salah (dy herë), Haja alel felah (dy herë). Allahu Ekber, Allahu Ekber, La ilahe il-Allah”.[96]

 

Fraza: “Namazi është më i mirë se gjumi” në ezanin e sabahut (Es-Salatu hajrun min en-neum”)

Është detyrim fetar dhe pjesë e Sheriatit që në ezanin e sabahut, muezini të thotë: “Es-Salatu hajrun min en-neum”(namazi është më i mirë se gjumi). Ebu Mehdhura i ka kërkuar Profetit (a.s.) që t’ia mësonte ezanin. Profeti (a.s.) i ka thënë: “Nëse bëhet fjalë për ezanin e sabahut, thuaj: “ Es-Salatu hajrun mi en-neum, Es-salatu hajrun min en-neum. Allahu Ekber, Allahu Ekber, la ilahe il-Allah”.[97] Transmeton Ahmedi dhe Ebu Daudi.

Kjo frazë thuhet vetëm në ezanin e namazit të sabahut.

 

Ikameti

Edhe ikameti është një praktikë, e cila realizohet në tre forma:

1. Marrja e tekbirit të parë (katër herë) dhe shqiptimi i pjesës tjetër nga dy herë, me përjashtim të frazës së fundit “La ilahe ilallah”. Ebu Mehdhura ka thënë se Profeti (a.s.) i mësoi atij ikametin, që përbëhej nga shtatëmbëdhjetë fraza: Allahu Ekber (katër herë), Esh’hedu en la ilahe il-Allah (dy herë), Esh’hedu enne Muhameden Resulullah (dy herë), haja ales-salah (dy herë), haja alel felah (dy herë), kad kametis-salah (dy herë), Allahu Ekber, Allahu Ekber, La ilahe il-Allah”.[98] Ky hadith transmetohet nga “grupi i të pestëve”.
2. Shqiptimi i tekbirit të fillimit dhe atij të fundit si dhe i frazës “Kad kametis-salah” (dy herë). Të gjitha të tjerat thuhen nga një herë. Në këtë rast, ikameti është i përbërë nga njëmbëdhjetë fraza. Kjo bazohet në hadithin e mësipërm të Abdullah ibën Zejdit: “Kur ngrihesh për të falur namaz, thuaj: “Allahu Ekber, Allahu Ekber, Esh’hedu en la ilahe il-Allah, Esh’hedu enne Muhameden resulullah, haja ales-salah, haja alel felah, kad kametis-salah, kad kametis-salah, Allahu Ekber, Allahu Ekber, la ilahe il-Allah”.
3. Mënyra e tretë e thirrjes së ikametit është e njëjtë më të dytën, por në këtë rast, fraza “Kad kametis-salah” thuhet vetëm një herë. Kështu, ikameti në mënyrën e tretë është i përbërë nga dhjetë fraza gjithsej. Imam Maliku zgjodhi këtë mënyrë të thirrjes së ikametit, sepse ai konstatoi që populli i Medinës e thirrte ikametin sipas kësaj mënyre. Por, Ibën El Kajimi thotë: “Nuk është vërtetuar se i Dërguari i Allahut e ka shqiptuar frazën “Kad kametis-salah” vetëm një herë”. Ibën Abdul Berri është i mendimit se në çdo rast, fraza në fjalë thuhet dy herë”.

 

Fjalët që thuhen gjatë ezanit

Pëlqehet që përsoni i cili e dëgjon ezanin t’i përsërisë fjalët e tij pas muezinit, me përjashtim të frazave “Haja ales-salah, haja alel felah”, pas së cilave ai duhet të thotë: “La haule ue la kuvete il-la bil-lah” (Nuk ka pushtet apo fuqi përveç Allahut).

Neveviu thotë: “Dijetarët mendojnë se është diçka e pëlqyer që dëgjuesi i ezanit t’i përsërisë fjalët pas muezinit, përveç frazave të mësipërme, pasi me këtë gjë ai tregon se e miraton atë që është duke thënë muezini. Këto dy fraza janë thirrje për namaz dhe duhet t’i thotë vetëm muezini. Është mirë që dëgjuesi të thotë “La haule ue la kuvete il-la bil-lah”.

Në të dyja Sahihet transmetohet nga Ebu Musa El Eshariu se Profeti (a.s.) ka thënë: “Shprehja “La haule ue la kuvete il-la bil-lah” është një thesar nga thesaret e xhenetit”.[99] Dijetarët thonë se pëlqehet që të përsëritet thirrja për namaz nga kushdo që e dëgjon atë, qoftë ai i pastër apo jo, xhunub apo me menstruacione e kështu me radhë, sepse ky është përkujtim i Zotit dhe të gjithë ata njerëz që munden duhet ta bëjnë një gjë të tillë. Tek grupi i personave që nuk mund të veprojnë në këtë mënyrë, hyjnë: ata që janë duke u falur, që janë në banjë apo duke kryer marrëdhënie seksuale. Nëse ndokush është duke kënduar Kuran, duke përkujtuar Allahun (dhikr) apo duke studiuar etj., ai duhet ta ndërpresë atë që është duke bërë dhe të përsërisë fjalët pas muezinit. Pastaj, ai mund t’i kthehet asaj që po bënte më parë, nëse dëshiron apo mund të falë një namaz vullnetar apo farz”.

Shafiu thotë: “Personi që dëgjon ezanin, nuk duhet të përsërisë fjalët pas muezinit por kur ky i fundit të ketë mbaruar, ai duhet të përsërisë çfarë ka thënë muezini”.

Në “El Mugni” thuhet: “Nëse një njeri hyn në xhami dhe dëgjon ezanin, është mirë që ai të presë derisa muezini ta mbarojë ezanin, përpara se ai të fillojë ta përsërisë atë. Në këtë mënyrë, ai do t’i marrë të dyja shpërblimet. Nëse ai nuk i përsërit fjalët e muezinit por fillon të falet, atëherë nuk ka asnjë problem në një veprim të tillë. Kjo është ajo çfarë thuhet nga Ahmedi në lidhje me çështjen në fjalë”.

Muslimani duhet të lutet për Profetin (a.s.) pasi të ketë mbaruar ezani, në ndonjërën prej mënyrave që u përmendën dhe t’i kërkojë Allahut që t’i japë atij vendin “vasileh”. Abdullah ibën Amër transmeton se i Dërguari i Allahut ka thënë: “Nëse e dëgjon ezanin, përsëriti fjalët pas muezinit. Pastaj, lutu për mua sepse ai që bën një lutje për mua, Allahu bën dhjetë për të. Pastaj kërkoji Allahut që të më japë mua vendin “vasileh”. Ai është një vend në xhenet i rezervuar për një rob nga robërit e Allahut. Shpresoj të jem unë ai rob dhe ai që i kërkon Allahut të më japë mua vendin “vasileh”, do ta ketë të lejuar ndërmjetësimin tim”.[100] Transmeton Muslimi.

Xhabiri ka transmetuar se Profeti (a.s.) ka thënë: “Ai që thotë pas dëgjimit të ezanit: “O Allah, Zot i kësaj thirrjeje të plotë dhe i namazit që po falet! Jepi Muhamedit ndërmjetësimin dhe nderimin dhe dërgoje atë në vendin e lavdishëm që i ke premtuar”, do ta ketë të lejuar ndërmjetësimin tim në Ditën e Gjykimit”.[101] Transmeton Buhariu.

Lutja (duája) pas ezanit

Pas ezanit, muslimani duhet të bëjë lutje individuale sepse ajo është koha kur ato pranohen më së shumti.

Enesi (r.a.) transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Duája e bërë në kohën ndërmjet ezanit dhe ikametit, nuk kthehet mbrapsht”.[102] Transmeton Ebu Daudi, Nesaiu dhe Tirmidhiu, i cili ka thënë se ky hadith është hasen sahih dhe ka shtuar: “Ata e pyetën: “Çfarë duhet të themi o i Dërguar i Allahut?” Ai u përgjigj: “Kërkojini falje Allahut si dhe mirëqënie në këtë botë dhe në tjetrën”.[103]

Abdullah ibën Amër ka transmetuar se një burrë tha: “O i Dërguar i Allahut! Muezinët marrin më shumë shpërblime sesa ne!” Profeti (a.s.) tha: “Thuaj atë çfarë thonë dhe kur ata të kenë mbaruar, kërko, pasi ajo që kërkon do të të jepet”.[104] Transmeton Ahmedi dhe Ebu Daudi.

Sehël ibën Sa’d tregon se Pejgamberi (a.s.) ka thënë: “Dy lutje nuk kthehen kur ato bashkohen me njëra-tjetrën: lutja gjatë ezanit dhe lutja në vështirësi”[105] Transmeton Ebu Daudi me zinxhir transmetimi të vërtetë.

Në lidhje me të njëjtën çështje, Umu Seleme ka transmetuar: “Profeti (a.s.) më mësoi të them pas ezanit të akshamit: “O Allah, ky është fillimi i natës Tënde dhe fundi i ditës Tënde dhe zërat a atyre që të luten Ty, pra më fal mua!”.[106]

 

Lutja (duája) gjatë ikametit

Preferohet që personi i cili e dëgjon ikametin t’i përsërisë fjalët, vetëm se, kur thuhet fraza “Kad kametis-salah”, ai të thotë: “Ekameha Allahu ua edameha” (Allahu e vendostë atë dhe e bëftë të përhershëm!) Disa nga sahabët kanë treguar se kur Bilali e filloi ikametin dhe kur tha: “Kad kameti-es-salah”, Profeti (a.s.) tha: “Allahu e vendostë atë dhe e bëftë të përhershëm!”,[107] përveçse kur thuhen fjalët: “Haje ales-salah, Haje ale-el-felah”, gjatë së cilave ai thotë “La haule ua la kuvete il-la bil-lah”.

 

Kushtet që duhet të plotësojë myezini

Është e mirë që myezini të plotësojë kushtet e mëposhtme:

1- Është detyrë që ai ta thërrasë ezanin për hir të Allahut dhe jo për pagesë. Othman ibën Ebu El As i ka kërkuar të Dërguarit që ta emërojë si imam të popullit të tij.[108] Profeti (a.s.) i është përgjigjur: “Ti je imami i tyre. Kujdesu për të dobëtit mes tyre[109] dhe cakto një myezin për të thirrur njerëzit në namaz, i cili nuk pranon pagesë për ezanin”.[110]

Ky hadith transmetohet nga Ebu Daudi, Nesaiu, Ibën Maxhe dhe Tirmidhiu. Ky i fundit e transmeton këtë hadith me disa fjalë të ndryshme dhe e konsideron të besueshëm. Ai ka thënë gjithashtu se dijetarët janë të gjithë të këtij mendimi dhe se ata nuk janë dakord që myezini të marrë pagesë për thirrjen e ezanit.

2- Myezini duhet të pastrohet nga papastërtitë e mëdha dhe ato të vogla. El Muhaxhir ibën Kanfedh ka transmetuar se Profeti (a.s.) i ka thënë atij: “Asgjë s’më ndaloi mua nga kthimi i përshëndetjes (selamit), përveç faktit se nuk më pëlqen ta përmend emrin e Allahut kur nuk jam i pastër”.[111] Ky hadith transmetohet nga Ahmedi, Ebu Daudi, Nesaiu, Ibën Maxhe dhe Ibën Huzejme. Ky i fundit e klasifikon këtë hadith si të vërtetë.

Sipas shafive, thirrja e ezanit kur personi është pa abdes është e lejueshme por jo e pëlqyer. Sipas Ahmedit, hanefive dhe të tjerëve, një veprim i tillë është i lejuar dhe nuk është i papëlqyer.

3- Myezini duhet të qëndrojë në këmbë dhe të jetë i kthyer me fytyrë nga Kibla (drejtimi i Qabesë). Ibën El Mundhiri ka thënë se ekziston një unanimitet midis të gjithë dijetarëve se është sunet që myezini të ngrihet në këmbë, sepse në këtë pozicion ai mund të dëgjohet nga larg. Gjithashtu, është sunet që ai të kthejë fytyrën nga kibla, ndërkohë që thërret ezanin. Myezinët e Pejgamberit (a.s.) e kanë thirrur ezanin të kthyer nga kibla. Nëse myezini nuk i përmbahet kësaj ky është veprim i urryer, por ezani konsiderohet i rregullt.

4- Ai duhet të kthejë kokën, qafën dhe kraharorin e tij në të djathtë[112] kur të thotë: “Haja alas-salah” dhe në të majtë kur të thotë: “Haje alel felah”.

Neveviu thotë: “Kjo është forma më autentike”.

Ebu Xhuhejfe ka transmetuar: “Bilali thirri ezanin dhe unë përcillja lëvizjen e gojës së tij nga njëra anë në tjetrën duke thënë: “Haja alas-salah” dhe “Haja alel felah”.[113]

Sipas Bejhakiut, ky rrotullim (nga një anë në tjetrën) nuk është i vërtetuar nëpërmjet transmetimeve të forta). Në “El-Mugni” thuhet nga Ahmedi se muezini nuk duhet të kthehet nga e majta apo nga e djathta, përveç kur është në minare, në mënyrë që njerëzit e të dyja anëve të kenë mundësi ta dëgjojnë atë.

5- Myezini duhet të vendosë gishtat tregues tek veshët e tij. Duke folur në lidhje me këtë praktikë, Bilali ka thënë: “Unë i vendosja gishtat tregues tek veshët e mi dhe thirrja ezanin”.[114] Transmeton Ebu Daudi dhe Ibën Hibani.

Tirmidhiu thotë: “Dijetarët thonë se është e pëlqyeshme që myezinët të vendosin gishtat tregues në veshët e tyre gjatë thirrjes së ezanit”.

6- Ai duhet ta ngrejë zërin në thirrjen për namaz edhe nëse është i vetëm në një shkretëtirë. Abdullah ibën Abdurrahmani ka transmetuar nga babai i tij se Ebu Seid El Hudri i ka thënë atij: “E shoh se ti i do delet dhe shkretëtirën. Nëse je duke kullotur delet apo nëse je në shkretëtirë, atëherë ngrije zërin kur thërret ezanin për namaz, sepse ndonjë xhind, njeri apo ndonjë gjë brenda distancës ku dëgjohet zëri yt, do të jetë dëshmitar për ty Ditën e Gjykimit. E kam dëgjuar të Dërguarin e Allahut duke e thënë këtë gjë[115]”.[116] Transmeton Ahmedi, Buhariu, Nesaiu dhe Ibën Maxhe.

7- Ai duhet të ndalojë midis secilës frazë gjatë ezanit dhe të jetë i shpejtë në thirrjen e ikametit. Në shumë transmetime vërtetohet se një veprim i tillë është i preferuar.

8- Ai nuk duhet të flasë gjatë thirrjes së ikametit. Disa dijetarë thonë se muezini nuk duhet të flasë as gjatë thirrjes së ezanit, edhe pse El Hasani, Atau dhe Katade e lejojnë një gjë të tillë. Ebu Daudi thotë se ka pyetur Ahmedin: “A mund të flasë një njeri gjatë thirrjes së ezanit?”Ai i është përgjigjur: “Po!” Pastaj e ka pyetur sërish: “A mund të flasë gjatë thirrjes së ikametit?” Ai i ka thënë: “Jo!” Kjo ndodh sepse preferohet që ai ta thërrasë ikametin në mënyrë të shpejtë”.

 

Ezani përpara dhe në fillim të kohës së namazit

Ezani duhet të thirret ekzaktësisht në fillim të kohës së namazit, përveç në rastin e namazit të sabahut, kur ai mund të thirret përpara agimit (me kusht që, njerëzit të jenë në gjendje të bëjnë dallimin midis ezanit të parë dhe atij që thirret në kohën e duhur).

Abdullah ibën Umeri transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Bilali e thërret ezanin gjatë natës, kështu që hani dhe pini derisa të dëgjoni ezanin e Ibën Umu Mektumit”.[117] Transmeton Buhariu dhe Muslimi.

Urtësia që qëndron pas lejimit të ezanit të mëngjesit pak më herët është bërë e qartë në një hadith të transmetuar prej Ahmedit dhe të tjerëve nga Ibën Mesudi: “Askënd prej jush nuk duhet ta pengojë ezani i Bilalit nga ushqimi para agimit (syfyri), sepse ai e thërret ezanin, në mënyrë që ata që janë duke u falur të ndalojnë së faluri dhe ata që janë duke fjetur të zgjohen nga gjumi”.[118]

Midis ezanit dhe ikametit duhet lënë kohë e mjaftueshme që njerëzit të përgatiten për të falur namaz dhe për të shkuar në xhami, pasi për këtë është ligjëruar ezani. Hadithet që përmendin distancën kohore midis ezanit dhe ikametit janë të dobëta. Buhariu ka një pjesë të titilluar “Sa është distanca kohore midis ezanit dhe thirrjes së ikametit?”, por në këtë pjesë nuk është konfirmuar ndonjë periudhë e caktuar kohore.

Ibën Batal thotë: “Nuk ka ndonjë limit kohor të vendosur, përveç kohës fillestare dhe asaj kohe që njerëzve u duhet për t’u mbledhur për namaz”. Xhabir ibën Semure ka thënë: “Myezinët e Profetit (a.s.) e thirrnin ezanin dhe pastaj linin pak kohë. Ata e thirrnin ikametin vetëm kur e shihnin Profetin (a.s.) duke ardhur (tek vendi i faljes)”.[119] Transmeton Ahmedi, Muslimi, Ebu Daudi dhe Tirmidhiu.

 

Personi që thërret ezanin mund të thërrasë edhe ikametin

Lejohet që myezini apo dikush tjetër të thërrasë ikametin, por personi që thërret ezanin ka përparësi në thirrjen e ikametit. Shafiu thotë: “Nëse një person e thërret ezanin, më pëlqen që ai ta pasojë atë me ikametin”. Lidhur me këtë, Tirmidhiu thotë se shumica e dijetarëve pajtohen me një mendin të tillë.

 

Koha në të cilën personi duhet të ngrihet në këmbë për faljen e namazit

Në “El Muvata”, Maliku thotë: “Nuk kam dëgjuar ndonjë gjë në lidhje me kohën e caktuar për t’u ngritur për namaz. Kam parë disa njerëz duke u vonuar e disa të tjerë duke shpejtuar”.

Ibën El Mundhiri transmeton se Enesi (r.a.) ngrihej në këmbë në kohën kur thuhej fraza “Kad kametis-salah”.

 

Largimi nga xhamia pas thirrjes së ezanit dhe përpara faljes së namazit

Nuk lejohet që të lihet thirrja për namaz pa përgjigje apo largimi nga xhamia pas thirrjes së ezanit, vetëm në rast se ka ndonjë arsye të fortë apo në rast se personi në fjalë ka ndërmend të kthehet në kohën e faljes.

Ebu Hurejra (r.a.) transmeton se Profeti (a.s.) u ka thënë atyre: “Nëse ndonjëri prej jush është në xhami dhe thirret ezani, ai nuk duhet të ikë nga xhamia derisa të falet”.[120] Transmeton Ahmedi me një zinxhir të vërtetë transmetimi.

Gjithashtu, transmetohet se Ebu Hurejra (r.a.) ka thënë në lidhje me një njeri që u largua nga xhamia, pasi ishte thirrur ezani: “Ai burrë nuk i është bindur Ebu El Kasimit (Profetit a.s.)”.[121] Transmeton Muslimi dhe të tjerët.

Muadh El Xheheni ka transmetuar se Profeti (a.s.) ka thënë: “Është veprimi më i papëlqyer dhe gjithashtu edhe shenjë mosbesimi e hipokrizie, që ai i cili e dëgjon thirrjen e Allahut për shpëtim, të mos i përgjigjet asaj”.[122] Transmeton Ahmedi dhe Tabaraniu.

Duke komentuar në lidhje me këtë çështje, Tirmidhiu thotë: “Është transmetuar nga shumë prej sahabëve se personi që e dëgjon ezanin dhe nuk i përgjigjet atij, nuk ka namaz për të.[123] Disa dijetarë thonë: “Kjo është thënë në formë shumë të rreptë, gjë që tregon se nuk ka justifikim për personin që nuk e fal namazin me xhemat, pa një arsye të fortë”.

 

Ezani dhe ikameti për personat që nuk e kapin faljen e namazit brenda kohës së duhur

Personi që fle gjatë kohës së rregullt të namazit apo ai që e harron një namaz pa e falur, në kohën kur do të falet duhet ta thërrasë si ezanin ashtu edhe ikametin. Në një ngjarje të regjistruar nga Ebu Daudi, kur Profeti (a.s.) dhe sahabët e tij fjetën në kohën e namazit të sabahut, ai e urdhëroi Bilalin që të thirrte ezanin dhe ikametin për namaz. Nëse dikujt i kanë kaluar shumë namaze pa falur, është e preferueshme që të thërrrasë një ezan[124] në fillim dhe pastaj të pasojë me ikametin për secilin nga namazet. El Ethremi thotë: “E dëgjova Ebu Abdullahun (Ahmedin) i cili u pyet se si duhet të veprojë në lidhje me ezanin, personi që i ka kaluar namazi. Ai përmendi hadithin e Husheimit nga Ebu Ez-Zubejri që idhujtarët nuk e lanë Profetin (a.s.) të falte katër nga namazet e tij gjatë Betejës së Ahzabit. Kur kishte kaluar një pjesë e natës, ai e urdhëroi Bilalin që të thirrte ezanin dhe ikametin dhe ata falën namazin e drekës, të iqindisë, të akshamit dhe atë të jacisë njëri pas tjetrit, duke bërë ikametin për secilin namaz.

 

Ezani dhe ikameti për gratë

Ibën Umeri ka thënë: “Nuk ka ezan apo ikamet për gratë”.[125] Transmeton Bejhakiu me një zinxhir të vërtetë transmetimi.

Ky ishte edhe mendimi i Enesit, El Hasanit, Ibën Sirinit, Nehaiut, El Theurit, Malikut, Ebu Theurit dhe i hanefive.

Shafiu, Is’haku dhe Ahmedi thonë se nuk ka ndonjë problem nëse ato e thërrasin ezanin dhe ikametin. Aishja (r.a.) transmeton se ajo e thirrte ezanin dhe ikametin si dhe i drejtonte gratë në namaz, duke qëndruar në mes të rreshtit.[126] Transmeton Bejhakiu.

 

Hyrja në xhami pas mbarimit të namazit

Autori i veprës “El Mugni” thotë: “Nëse një njeri hyn në xhami pasi ka mbaruar

falja e namazit, është e lejuar që ai ta thërrasë ezanin dhe ikametin. Ahmedi ka transmetuar nga El Athrami dhe Seid ibën Mensuri se Enesi (r.a) hyri në një xhami, në të cilën ishte falur namazi, urdhëroi një njeri të thirrte ezanin e të bënte ikamet dhe ai e fali namazin me xhemat.[127]

Nëse dëshiron, personi në fjalë mund të falet pa thirrur ezanin dhe ikametin. Urva thotë: “Nëse shkoni në një xhami ku njerëzit janë falur, ju mund ta bazoni namazin tuaj në ezanin dhe ikametin e tyre, sepse ezani dhe ikameti i thirrur prej tyre është i mjaftueshëm për ata që vijnë më pas”. Ky ishte mendimi i El Hasanit, Shabiut dhe Nehaiut.

Megjithatë, El Hasani ka thënë: “Është më mirë që personi në fjalë ta thërrasë ikametin. Nëse ai e thërret ezanin, duhet ta bëjë këtë gjë me zë të ulët sepse njerëzit mund të ngatërrohen me një ezan të pavend”.

 

Koha midis ikametit dhe faljes së namazit

Është një veprim i lejuar që të flitet midis ikametit dhe faljes së namazit. Personi që do të falet nuk ka nevojë ta përsërisë ikametin, edhe nëse intervali kohor është i gjatë. Enes ibën Maliku ka treguar: “U thirr ikameti në kohën kur i Dërguari i Allahut ishte duke folur me një burrë në një qoshe të xhamisë. Ai nuk erdhi për të falur namazin, derisa njerëzit filluan të përgjumeshin”.[128] Transmeton Buhariu.

Njëherë, i Dërguari i Allahut u kujtua se ishte xhunub, pasi ishte thirrur ikameti, kështu që ai u largua për të marrë gusël dhe u kthye për t’i drejtuar njerëzit në namaz, pa urdhëruar për thirrjen e një ikameti të dytë.[129]

Thirrja e ezanit nga një person që nuk është caktuar për një detyrë të tillë

Nëse dikush tjetër, përveç personit të caktuar për të thirrur ezanin, dëshiron ta bëjë këtë gjë, atëherë ai duhet të marrë lejen e myezinit. Nëse personi i caktuar për kryerjen e një detyre të tillë vonohet dhe njerëzit kanë frikë se mos kalon koha e thirrjes së ezanit, atëherë ezanin mund ta thërrasë një person tjetër.

 

Fjalët e shtuara në ezan

Ezani është një formë adhurimi. Muslimanëve nuk u lejohet që të shtojnë apo të heqin ndonjë pjesë prej tij. Ekziston një hadith autentik në të cilin thuhet: “Personi që shton diçka në fenë tonë që nuk është prej saj, do t’i kthehet mbrapsht”.[130]

Ne do të diskutojmë disa prej veprimeve të paligjshme, të cilat i kanë bërë praktikë shumë njerëz derisa disa i trajtojnë si çështje të fesë e në realitet ato nuk kanë lidhje me të:

* Thënia e myezinit: “Esh’hedu ene sejjidena Muhameden rasulullah” (dëshmoj se udhëheqësi ynë, Muhamedi është i Dërguar i Allahut).

Ibën Haxher është i mendimit se ajo nuk mund të shtohet në tekstet e transmetuara, edhe pse është diçka e lejuar në raste të tjera.

* Shejh Ismail El Axhluni ka përmendur në “Keshf Al Hafa”: Fshirja e syve me gishtat tregues dhe pas puthjes së tyre, pasi dëgjohen fjalët e myezinit: “Dëshmoj se Muhamedi është i Dërguar i Allahut” si dhe fjalët e dëgjuesit: “Dëshmoj se Muhamedi është rob dhe i Dërguar i Allahut. Jam i kënaqur që Zoti im është Allahu, që feja ime është Islami dhe që Profeti im është Muhamedi”. Gjithashtu bazohen në transmetimin e Dejlemit nga Ebu Bekri se kur ai dëgjoi muezinin duke thënë: “Dëshmoj se Muhamedi është i Dërguar i Allahut”, ai tha të njëjtën gjë, puthi pjesën e brendshme të gishtave tregues dhe i fshiu sytë e tij. Atëherë, Profeti (a.s.) tha: “Ai që bën të njëjtën gjë sikurse bëri shoku im (Ebu Bekri), do ta ketë të lejuar ndërmjetësimin tim”.[131]

Në “El Mekasid” thuhet: “Kjo gjë nuk është e vërtetë. Edhe ajo që ka regjistruar Ebu Bekër Radad El Jemeni El Mutasavafi në “Muxhibat Er-Rahme ue Adhaim El Magfira”, nuk është e vërtetë. Zinxhiri i transmetimit të këtij hadithi është nga njerëz të panjohur dhe për më tepër, ky zinxhir transmetimi është i ndërprerë”. Ekziston një transmetim tjetër me të njëjtin kuptim të dyshimtë të shprehur nga El Hidr dhe i përmendur në librin e mësipërm: “Ai që dëgjon ezanin (fjalët Dëshmoj se Muhamedi është i Dërguar i Allahut), dhe thotë: “Mirë se erdhe o dashuria dhe freskia e syve të mi”, Muhamed ibën Abdullah”, dhe pastaj puth gishtat e tij tregues dhe fshin sytë me to, nuk do të verbohet asnjëherë; dhe as nuk do të preket nga ndonjë infeksion i syrit”.

Asnjëra prej këtyre praktikave nuk e kanë origjinën tek Suneti i Profetit (a.s.) apo i shokëve të tij. [132]

 

Këndimi i ezanit

Këndimi i ezanit apo thirrja e tij jo në mënyrën e duhur (jo i shqiptuar mirë në gjuhën arabe), duke i shtuar ndonjë shkronjë apo duke zgjatur tingullin e një zanoreje e kështu me radhë, është një veprim i papëlqyer e nëse diçka e tillë ndryshon kuptimin ose është e pakuptueshme, atëherë ky veprim është i ndaluar.

Jahja El Beka ka transmetuar: “E pashë Ibën Umerin duke i thënë një burri: “Jam i zemëruar me ty, për hir të Allahut!” Pastaj, ai u tha shokëve të tij: “Ai e këndon ezanin (pra, në formë kënge) dhe merr pagesë për këtë gjë”.

 

Dhikri[133] dhe ezani

Bërja e dhikrit, e lutjeve dhe praktika të tjera të ngjashme me këto përpara ezanit të sabahut janë ndryshime dhe shtesa ndaj Sunetit.

Në “El Ikna”dhe në komentin e saj (një vepër e fik’hut hanbeli) thuhet: “Ajo çfarë bëjnë myezinët përpara ezanit të sabahut (p.sh.: dhikër, këndim, lutje me zë të lartë e kështu me radhë), nuk janë pjesë e Sunetit. Asnjë dijetar nuk ka thënë se është gjë e mirë të bëhen veprime të tilla. Në fakt, këto veprime janë bidate[134] të urryera, të cilat u shfaqën pas kohës së Profetit (a.s.) dhe të sahabëve të tij. Askush nuk ka të drejtë të urdhërojë kryerjen e veprimeve të tilla e as ta mbështesë ekzistencën e vet materiale mbi interesa të tilla. Nëse dikush ka vënë në shërbim pasurinë për këto veprime, nuk është e lejuar që t’i përdorë ato, sepse ato bien në kundërshtim me Sunetin”.

Në “Telbis Iblis” të Ibën El Xheuzit, thuhet: “Kam parë disa njërëz duke ndenjur në minare një pjesë të mirë të natës, duke i këshilluar njerëzit, duke bërë dhikër dhe duke kënduar Kuran më zë të lartë. Ata nuk i lënë njerëzit të flenë dhe i shqetësojnë ata që falin namaz gjatë natës. Këto veprime janë të papranueshme dhe të dëmshme”.

Në “Fet’h El Bari”, Ibën Haxher thotë: “Ato që bëhen në formë dhikri përpara thirrjes së namazit të sabahut, përpara namazit të Xhumasë dhe prej lutjeve për Profetin, nuk kanë lidhje me ezanin as në aspektin gjuhësor e as në atë të legjislacionit islam”.

 

Shqiptimi me zë të lartë i frazës: “Paqja dhe bekimi i Allahut qoftë mbi të Dërguarin e Tij” pas thirrjes së ezanit

Një veprim i tillë është risi e urryer. Në “El Fetaua El Kubra”, Ibën Haxhër[135] thotë: “Dijetarët tanë si dhe të tjerët kanë dhënë një gjykim të ligjshëm në lidhje me lutjet dhe përshëndetjet për Profetin (a.s.) pas thirrjes së ezanit dhe në lidhje me mënyrën se si myezinët e bëjnë një veprim të tillë. Gjykimi i tyre është se lutjet për Profetin (a.s.) e kanë origjinën në Sunet, por mënyra se si muezinët e bëjnë një gjë të tillë, përbën një risi më vete (bidat)”.

Muhamed Abduhu, myfti i Egjiptit në kohën e vet, u pyet në lidhje me lutjet dhe përshëndetjet (salavatet) për Profetin (a.s.) pas ezanit dhe ai u përgjigj: “Ezani, ashtu sikurse është përmendur në “El Hanija”, është vetëm për namazet e detyruara. Ai përbëhet nga pesëmbëdhjetë fraza, ku e fundit është “La ilahe il-Allah”. Gjithçka që thuhet përpara apo pas tij bie në kundërshtim me Sunetin. Një shtesë e tillë është bërë vetëm për rimë dhe për asnjë arsye tjetër. S’besoj se ndonjë dijetar e ka lejuar një gjë të tillë dhe nuk ka kuptim nëse themi se kjo është një shtesë e mirë, sepse çdo shtesë në çështjet e adhurimit është e keqe. Kushdo që pretendon se një shtesë e tillë nuk është për efekt muzikaliteti, gënjen!”.

 

 

KUSHTET E NAMAZIT

Në mënyrë që namazi i personit të pranohet, ai duhet të plotësojë disa kushte. E nëse lihet ndonjëri prej këtyre kushteve, atëherë namazi është i pavlefshëm. Këto kushte janë:

 

Njohja se ka filluar koha e namazit

Nëse personi që do të falet është i sigurt se koha e namazit përkatës ka hyrë, atëherë ai mund të falet. Mënyra se si ai arriti në një vendim të tillë nuk është e rëndësishme. Kjo mund të jetë me lajmërimin e një njeriu të besueshëm, dëgjimit të ezanit, përpjekjes personale ose me mënyra të tjera, të cilat e bindin atë se vërtetë ka hyrë koha e namazit.

 

Pastrimi nga papastërtitë e mëdha (xhunubllëku) si dhe ato të vogla (gjendja pa abdes)

Allahu i Madhëruar thotë në Kuran:

يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا قُمْتُمْ إِلَى الصَّلاَةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَكُمْ وَأَيْدِيَكُمْ إِلَى الْمَرَافِقِ وَامْسَحُوا بِرُءُوسِكُمْ وَأَرْجُلَكُمْ إِلَى الْكَعْبَيْنِ وَإِنْ كُنْتُمْ جُنُبًا فَاطَّهَّرُوا

“O ju që besoni! Kur të ngriheni për të falur namaz, lani fytyrat tuaja, duart deri në bërryla dhe fërkoni duart e lani këmbët deri në nyje. Nëse jeni të papastër, atëherë pastrohuni!”.

Ibn Umeri transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Allahu nuk pranon ndonjë

namaz që është falur në gjendje papastërtie (xhunub ose pa abdes) dhe as nuk e pranon lëmoshën e vjedhur”.[136] Transmeton “Grupi”, përveç Buhariut.

Pastrimi i trupit, rrobave dhe i vendit të faljes nga papastërtia e dukshme

Elementet e përmendura më sipër duhen pastruar nga papastërtitë fizike sa më shumë që të jetë e mundur. Nëse personi që falet nuk mund t’i heqë këto papastërti, ai mund të falet në atë gjendje dhe nuk ka nevojë që ta përsërisë namazin e tij më vonë. Përsa i përket pastërtisë trupore, Enesi trasnmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Ruajuni nga urina, sepse pjesa më e madhe e dënimit në varr është për shkak të saj”.[137] Transmeton Darakutni, i cili ka thënë se ky hadith është i besueshëm.

Aliu (r.a.) ka transmetuar: “Unë kisha një sasi të madhe rrjedhjeje të lëngut prostatik, kështu që i kërkova një burri që ta pyeste të Dërguarin e Allahut në lidhje me këtë gjë (sepse unë kisha turp ta pyesja atë, për shkak se isha i martuar me vajzën e tij). Burri e pyeti atë dhe Profeti (a.s.) u përgjigj: “Merr abdes dhe laje organin gjenital!”.[138] Transmeton Buhariu dhe të tjerë.

Gjithashtu, Aishja (r.a.) transmeton se i Dërguari i Allahut u tha asaj gruas që kishte rrjedhje të gjatë gjaku: “Pastroje gjakun dhe falu!”.[139]

Ndërsa, përsa i përket pastërtisë së rrobave kemi argumentet vijuese:

Allahu thotë: وَثِيَابَكَ فَطَهِّرْ “Dhe pastroni rrobat tuaja”. (El Mudethir, 4)

Xhabir ibën Semure ka transmetuar se ka dëgjuar një burrë duke e pyetur Profetin (a.s.): “A mund të falem me të njëjtat rroba që i kam patur të veshura gjatë marrëdhënieve seksuale?” Profeti (a.s.) i është përgjigjur: “Po, por nëse sheh ndonjë njollë në to, atëherë duhet t’i lash”.[140] Ky hadith transmetohet nga Ahmedi dhe Ibën Maxhe. Njerëzit që e kanë treguar atë janë të besueshëm.

Muavije tregon se ka pyetur Umu Habiben: “A falet Profeti (a.s.) me të njëjtat rroba që i ka patur të veshura gjatë marrëdhënieve seksuale?” Ajo iu përgjigj: “Po, nëse nuk ka njolla në to”.[141] Transmeton Ahmedi, Ebu Daudi, Nesaiu dhe Ibën Maxhe.

Ebu Seidi ka treguar se, njëherë, Profeti (a.s.) u fal e hoqi këpucët dhe njerëzit bënë të njëjtën gjë. Kur ai e mbaroi namazin, i pyeti: “Pse i hoqët këpucët tuaja?” Ata iu përgjigjën: “Të pamë ty duke i hequr të tuat”. Profeti (a.s.) tha: “Erdhi tek unë Xhibrili dhe më tha se kishte papastërti në to. Prandaj, kur ndonjëri prej jush vjen në xhami, ai duhet t’i kthejë këpucët përmbys dhe t’i kontrollojë ato. Nëse gjen ndonjë papastërti, ai duhet t’i fshijë pas tokës dhe të falet me to”.[142] Hadithi transmetohet nga Ahmedi, Ebu Daudi, Hakimi, Ibën Hibani dhe Ibën Huzejme. Ky i fundit thotë se hadithi është i vërtetë.

Ky hadith tregon se nëse një person hyn në xhami (me këpucë të veshura), duke qenë i pavetëdijshëm apo ka harruar në lidhje me ndonjë papastërti që ndodhet në to dhe kujtohet gjatë namazit për këtë gjë, atëherë ai duhet të mundohet ta largojë këtë papastërti dhe të vazhdojë namazin. Nuk është e nevojshme që ai ta përsërisë këtë namaz më vonë.

Përsa i përket pastërtisë së vendit ku do të falet dikush, Ebu Hurejra (r.a.) ka thënë: “Njëherë, një beduin urinoi në xhami. Njerëzit u ngritën për ta pastruar atë, ndërsa Profeti (a.s.) tha: “Lëreni dhe hidhni një kovë me ujë mbi urinën e tij. Ju jeni dërguar për të qenë të butë me njerëzit dhe jo të ashpër me ta”.[143] Transmeton “Grupi”, përveç Muslimit.

Duke komentuar mbi këtë çështje, Sheukani thotë: “Personi që falet duhet ta dijë se është detyrim që ai t’i ketë rrobat të pastra. Ai që falet dhe ka papastërti në rrobat e tij, ka lënë mënjanë një nga detyrimet e namazit. Gjithsesi, namazi i tij nuk do të jetë i pavlefshëm”.

Në “Er-Raudatu En-Nadije”, thuhet: “Shumica e dijetarëve janë të mendimit se është detyrë që të pastrohen tre gjëra: trupi, rrobat dhe vendi i faljes. Disa prej dijetarëve janë të mendimit se ky pastrim është kusht për vlefshmërinë e namazit dhe të tjerët thonë se është vetëm një sunet. E vërteta në lidhje me këtë gjë është se pastrimi i tre elementëve të mësipërm është detyrim. Personi që falet në mënyrë të qëllimshme, duke pasur papastërti në rrobat e tij, ka lënë mënjanë një nga obligimet e namazit, edhe pse namazi i tij është përsëri i vlefshëm”.

 

Mbulimi i pjesëve të turpshme të trupit (aureti)

Allahu i Madhëruar thotë në Kuran: يَابَنِي آدَمَ خُذُوا زِينَتَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ

“O bijtë e Ademit, vishuni bukur për çdo namaz!” (El Araf, 31)

Fjala “vishuni”, e përmendur në këtë ajet kuranor, nënkupton mbulimin e pjesëve të turpshme të trupit. Kështu, ajeti i mësipërm ka kuptimin: “Mbuloni auretin tuaj për çdo namaz”.

Seleme ibën El Eku i ka thënë Profetit (a.s.): “O i Dërguar i Allahut! A mund të falem me një këmishë të gjatë?” Profeti (a.s.) u përgjigj: “Po, por mbërtheje atë, qoftë edhe vetëm me një gjemb”.[144] Transmeton Buhariu në “Tarihun” e tij.[145]

 

Burri duhet të mbulojë pjesën e përparme dhe të pasme të zonës së turpshme

Ekziston një mospajtim midis dijetarëve në lidhje me çështjen e mbulimit të kërthizës, kofshëve dhe gjunjëve. Transmetimet duket sikur bien ndesh me njëra-tjetrën. Hadithet e mëposhtme përdoren për të vërtetuar se pjesë të tilla trupore nuk janë pjesë të zonës së auretit të burrit:

 

Ekspozimi i kofshëve të burrit

Aishja (r.a.) tregon: “Profeti (a.s.) ishte ulur me kofshët e tij të zbuluara kur Ebu Bekri kërkoi leje për të hyrë. E njëjta gjë ndodhi edhe me Umerin. Por, kur Othmani kërkoi leje për të hyrë, Profeti (a.s.) u mbulua me rrobat e tij. Kur ata u larguan, unë i thashë: “O i Dërguar i Allahut! Ti i lejove Ebu Bekrin dhe Umerin të hynin, ndërkohë që kofshët e tua ishin të zbuluara. Kur Othmani të kërkoi leje për të hyrë brenda, ti u mbulove me rrobat e tua”. Ai tha: “O Aishe, a nuk duhet të kem turp nga një njeri, nga i cili, për Zotin, kanë turp edhe engjëjt?”[146] Transmeton Ahmedi dhe Buhariu në formën mualak.

Enesi (r.a.) ka thënë: “Gjatë betejës së Hajberit, xhybja e Profetit (a.s.) ishte e tërhequr nga kofshët e tij aq sa unë mund ta shihja bardhësinë e tyre”.[147] Transmeton Ahmedi dhe Buhariu.

Ibën Hazmi thotë: “Është diçka e saktë të thuhet që kofshët nuk janë pjesë e auretit. Nëse do të ishin të tilla, pse do ta lejonte Allahu Profetin e Tij (i cili është i mbrojtur nga mëkatet), që t’i zbulojë ato aq shumë, saqë Enesi dhe të tjerët të mund t’i shihnin? Allahu do ta kishte ndaluar nga të vepruarit në këtë mënyrë”.

Sipas Xhabirit, siç është regjistruar në dy sahihet, njëherë, kur Profeti (a.s.) ishte i ri (përpara profecisë së tij), ai po mbante gurët e Qabesë dhe kishte veshur një copë rreth ijeve. Xhaxhai i tij, Abasi, i tha: “O nipi im, pse nuk e zgjidh rrobën tënde të mesit dhe ta vendosësh atë mbi supe si mbulojë? Profeti (a.s.) veproi në këtë mënyrë, por pas kësaj i ra të fikët. Ai nuk u pa asnjëherë i zhveshur pas kësaj ngjarjeje”.[148]

Muslimi ka transmetuar nga Ebu El Alijete se Abdullah ibën Samiti e goditi tek kofshët dhe i tha: “Unë e thirra Ebu Dherrin dhe ai më qëlloi tek kofshët ashtu sikurse të qëllova unë ty, duke më thënë: “E thirra të Dërguarin e Allahut dhe ai më goditi tek kofshët ashtu sikurse të godita unë dhe më tha: “Fale namazin në kohën e tij…”[149]

Ibën Hazmi thotë: “Nëse kofshët ishin auret, atëherë pse duhej që i Dërguari i Allahut t’i prekte ato?” Nëse sipas Ebu Dherrit, kofshët ishin auret, atëherë pse duhej t’i prekte ai me dorën e tij? E njëjta gjë mund të thuhet edhe për Abdullah Ibën Samitin dhe Ebu El Alijete. Nuk është e lejuar për muslimanin që të gjuajë me dorën e tij tek pjesa e auretit të një burri tjetër apo gruaje tek rrobat mbi këto pjesë.

Ibën Hazmi thotë se Xhubejr ibën El Huvejrith i pa kofshët e Ebu Bekrit kur ato ishin të zbuluara dhe se Enes ibën Malik shkoi tek Kas ibën Shemes, kur kofshët e këtij të fundit ishin të zbuluara.

Megjithatë, për të treguar se kofshët janë pjesë e auretit, si argument përdoren këto hadithe: Muhamed Xhahshi ka treguar: “I Dërguari i Allahut kaloi afër Muamarit, ndërkohë që kofshët e këtij të fundit ishin të zbuluara. Profeti (a.s.) i tha atij: “O Muamar! Mbuloji kofshët sepse ato janë pjesë e auretit”.[150] Ky hadith transmetohet nga Ahmedi, Hakimi dhe Buhariu në ‘Tarih” dhe në formën mualak në Sahihun e tij.

Xherhedi tregon se i Dërguari i Allahut kishte kaluar afër tij, në kohën kur manteli me të cilin kishte veshur nuk i mbulonte kofshët e tij. Pastaj ai i kishte thënë: “Mbuloji kofshët, sepse kofsha është auret”.[151] Ky hadith transmetohet nga Ahmedi, Ebu Daudi dhe Tirmidhiu, i cili thotë se ky hadith është hasen. Gjithashtu ky hadith transmetohet edhe nga Buhariu në formën mualak në Sahihun e tij.

Këto janë argumente të dy palëve dhe besimtarit i mbetet të zgjedhë. Nga ana fetare është më e preferuar që ai që falet të mbulojë pjesën në mes gjurit dhe kërthizës, nëse ka mundësi.

Buhariu thotë: “Hadithi i Enesit është më i sigurt nga ana e vargut të tij, ndërsa hadithi i Xherhedit është më real në atë që kërkon maturia fetare.

Aureti i gruas dhe mbulesa (hixhabi)

Në lidhje me pjesët e auretit të gruas nuk ka diskutime midis dijetarëve. I gjithë trupi i saj është auret dhe duhet të mbulohet, përveç duarve dhe fytyrës së saj. Në Kuran, Allahu thotë:

وَلاَ يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلاَّ مَا ظَهَرَ مِنْهَا

“…Dhe mos i tregoni zbukurimet tuaja përveç atyre që janë të dukshme” (En-Nur, 31), që do të thotë të mos i zbulojnë vendet e zbukurimit, përveç fytyrës dhe duarve.

Transmetohet nga Ibën Abasi, Ibën Umeri dhe Aishja (r.a.) se Profeti (a.s.) ka thënë: “Allahu nuk e pranon namazin e një gruaje, në rast se ajo nuk vë një mbulesë për kokën e saj (hixhab)”.[152] Ky hadith transmetohet nga grupi i “të pestëve”, përveç Nesaiut dhe po ashtu edhe nga Ibën Huzejme dhe Hakimi, të cilët e vlerësojnë si të vërtetë. Tirmidhiu e klasifikon këtë hadith si të besueshëm (hasen).

Transmetohet nga Umu Seleme se njëherë ajo e pyeti Profetin (a.s.): “A mund të falet gruaja në një këmishë të gjatë (p.sh. këmishë nate) dhe me një mbulesë koke, por pa mantel të gjatë?” Profeti (a.s.) u përgjigj: “Po, nëse këmisha është e gjatë dhe e gjerë si dhe i mbulon majat e këmbëve të saj”.[153] Ky hadith transmetohet nga Ebu Daudi. Dijetarët thonë se ky hadith është sahih në formën e tij meukuf (si thënie e Umu Selemes dhe jo e Profetit a.s.).

Gjithashtu, transmetohet se edhe Aishes (r.a.) iu bë kjo pyetje: “Me sa rroba duhet të falet gruaja”? Ajo u përgjigj: “Pyetni Ali ibën Ebu Talibin dhe pastaj ejani tek unë dhe më tregoni se çfarë do ju thotë ai”. Përgjigjja e Aliut (r.a.) ishte: “Gruaja duhet të falet me një mbulesë koke dhe me një këmishë të gjatë dhe të gjerë”. Më pas, një përgjigje e tillë iu tregua edhe Aishes (r.a.) dhe ajo tha: “Aliu ka thënë të vërtetën!”[154]

Rrobat e veshura duhet të mbulojnë pjesët e auretit dhe nëse janë aq të ngushta sa të nxjerrin në pah format e këtyre pjesëve dhe janë aq të holla saqë mund të shihet ngjyra e lëkurës së gruas, atëherë ato nuk janë të lejuara për t’u falur në to.

 

Preferohet që për faljen e namazit të vishen dy rroba

Është një veprim i pëlqyer që personi që do të falet të veshë të paktën dy rroba, por ai mund të veshë edhe vetëm një, nëse ajo është e vetmja që ka.

Transmeton Ebu Hurejra se Pejgamberi (a.s.) është pyetur për namazin kur falet me një rrobë të veshur e ai ka thënë: “A ka çdo njeri nga ju dy rroba?”[155] (Transmeton Muslimi, Maliku dhe të tjerë). Preferohet që namazi të falet në dy rroba e më tepër e personi të zbukurohet aq sa mundet.

Ibën Umeri ka transmetuar se Profeti (a.s.) ka thënë:

“Nëse ndonjëri nga ju do të falet, atëherë ai duhet të veshë dy rroba, sepse duhet të dukeni mirë përpara Allahut. Nëse ndokush nuk i ka dy veshje, atëherë ai duhet ta mbulojë veten me një mantel apo pelerinë kur ai të falet, por jo sipas mënyrës që veprojnë çifutët”.[156] Transmeton Tabaraniu dhe Bejhakiu.

Abdurezaku ka treguar se Ubej ibën Keabi dhe Abdullah ibën Mesudi patën një diskutim në lidhje me këtë çështje. Ubeji mendonte se ishte një veprim i lejuar falja e namazit me një rrobë të veshur, ndërkohë që Ibën Mesudi thoshte se një gjë e tillë ishte e lejuar vetëm kur dikush nuk kishte rroba të mjaftueshme.

Umeri u ngjit në minber dhe tha: “Mendimi i saktë është ajo që ka thënë Ubej ibën Keab dhe Ibën Mesudi nuk ka lënë gjë mangut. Nëse Allahu ju jep më shumë të mira (ju furnizon), atëherë ju duhet të vishni më shumë rroba. Njeriu mund t’i mbledhë rrobat e veta përreth tij ose të falet me një bluzë dhe me një mantel apo me një bluzë dhe me një këmishë të gjatë, apo me një bluzë dhe me një kaftan apo me pantallona lëkure dhe me një kaftan apo me pantallona lëkure dhe një këmishë”. Dhe unë (treguesi i kësaj ngjarjeje) kujtoj se ai tha: “Pantallona lëkure dhe një mantel”.[157]

Burejde transmeton se Profeti (a.s.) e ka ndaluar që njeriu të falet duke qenë i veshur me mbulesë të papërshtatshme (që nuk është e vendosur në mënyrën e duhur për të mbuluar pjesët e auretit), apo të falet me pantallona, pa veshur ndonjë mantel apo pelerinë.[158] Ky hadith transmetohet nga Ebu Daudi dhe Bejhakiu.

Transmetohet se, kur Hasan ibën Aliu falej, ai vishte rrobat e tij më të mira. Njëherë, u pyet në lidhje me një fakt të tillë dhe ai u përgjigj: “Me të vërtetë, Allahu është i bukur dhe e do të bukurën, kështu që unë zbukurohem për Zotin tim”. Ky veprim është në përputhje me fjalët e Allahut: “Dhe zbukurohuni për çdo namaz!”

 

Zbulimi i kokës gjatë faljes së namazit

Ibn Asakir ka transmetuar nga Ibën Abasi se ndonjëherë Profeti (a.s.) e hiqte mbulesën e kokës[159] dhe e vendoste atë përpara tij për të shërbyer si sutër.[160]

Sipas hanefive, personi që falet mund ta bëjë një veprim të tillë. Në fakt, ata thonë se ky veprim është i mirë nëse ai bëhet si nënshtrim dhe si frikë ndaj Zotit.[161] Sidoqoftë, nuk ekziston ndonjë argument që të vërtetojë se mbulimi i kokës gjatë faljes së namazit është një veprim i pëlqyer.

 

Kthimi i fytyrës nga Qabeja

Të gjithë dijetarët janë të mendimit se personi që falet, duhet të kthehet nga Qabeja në Mekë gjatë çdo namazi. Në Kuran, Allahu thotë:

فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَحَيْثُ مَا كُنتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَكُمْ شَطْرَهُ

“Pra, kthehu nga xhamia e shenjtë (Qabja)! Kudo që të jeni, ktheni fytyrën nga ajo!” . (El Bekare, 144)

El Berra transmeton se janë falur me të Dërguarin e Allahut për rreth gjashtëmbëdhjetë apo shtatëmbëdhjetë muaj në drejtim të Jeruzalemit (Kudsit), kohë pas së cilës ai u kthye në drejtim të Qabesë.[162] Transmeton Muslimi.

 

Nëse personi që falet nuk mund ta shohë Qabenë, atëherë ai duhet të kthehet me fytyrë në drejtim të saj

Nëse personi në fjalë nuk mund ta shohë Qabenë, atëherë ai duhet të kthehet me fytyrë në drejtim të saj, sepse ky veprim është e gjitha çfarë është në gjendje të bëjë ai. Ebu Hurejra (r.a.) transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Kibla (drejtimi i faljes) është e tërë hapësira ndërmjet Lindjes dhe Perëndimit”.[163] Ky hadith transmetohet nga Ibën Maxhe dhe Tirmidhiu. Ky i fundit thotë se hadithi është hasen sahih.

Ky hadith i referohet njerëzve të Medines dhe gjithë atyre që kanë një vendndodhje të ngjashme me ta. (p.sh. banorëve të Sirisë, të gadishullit Arabik si dhe Irakut). Ndërsa për banorët e Jemenit lindja duhet të jetë në të djathtë të atij që falet e perëndimi në të majtë të tij. Për banorët e Egjiptit, kibla ndodhet ndërmjet lindjes dhe jugut. Në Indi drejtimi i lindjes mbetet pas atij që falet, ndërsa perëndimi para tij. Ka disa mënyra për ta përcaktuar drejtimin e kibles. Mund të jetë vendi i faljes së imamit në xhami e po ashtu edhe busulla orientuese.

 

Rastet kur personi që falet nuk mund ta përcaktojë drejtimin e kiblës

Në këto raste, personi duhet të pyesë dikë që ka dijeni në lidhje me këtë gjë. Nëse ai nuk gjen ndonjë njeri për ta pyetur, atëherë duhet të përpiqet që ta përcaktojë vetë këtë drejtim, me aq sa ka mundësi. Në një rast të tillë, namazi i tij është i vlefshëm dhe ai nuk ka nevojë që ta përsërisë atë, edhe nëse e merr vesh më vonë faktin se ka qenë i kthyer me fytyrë në drejtim të gabuar. Ndërkohë që ai falet, nëse i bëhet e qartë se është kthyer me fytyrë në drejtim të gabuar, ai duhet vetëm të kthehet në drejtimin e duhur, pa e ndërprerë namazin. Ky përfundim bazohet në ngjarjen e mëposhtme:

Ibn Umeri ka treguar se në xhaminë Kuba, njerëzit po falnin namazin e sabahut, kur një njeri erdhi tek ata dhe u tha: “Allahu i ka dërguar Profetit (a.s.) disa vargje nga Kurani, në të cilat ne urdhërohemi që gjatë namazit të kthehemi me fytyrë nga Qabeja, pra kthehuni në drejtim të saj!” Ata i kthyen menjëherë fytyrat e tyre nga Siria, në drejtim të Qabesë”.[164] Transmeton Buhariu dhe Muslimi.

Nëse një njeri falet në bazë të përcaktimit të drejtimit nga ana e tij dhe pastaj dëshiron të falë një namaz tjetër, ai duhet të përpiqet përsëri për të përcaktuar drejtimin e kiblës. Nëse rezulton se drejtimi i vërtetë i saj është i ndryshëm me drejtimin e përcaktuar më parë prej tij, atëherë ai duhet të falet duke u kthyer me fytyrë nga drejtimi i ri, duke mos e përsëritur namazin e mëparshëm.

 

Dy rastet në të cilat njeriu që falet mund të mos kthehet me fytyrë nga Qabja

Rasti i parë është kur njeriu i fal namazet vullnetare (nafile), ndërkohë që është mbi ndonjë kafshë, në makinë etj. Kur është në këtë gjendje, personi në fjalë mund ta ulë kokën si për rukutë ashtu edhe për sexhdet, por me një dallim të vogël, që për sexhdet ai duhet ta ulë kokën më shumë. Ai mund të kthehet me fytyrë nga drejtimi në të cilin është duke udhëtuar (me ndonjë kafshë apo me makinë).

Amir ibën Rabia thotë: “E pashë të Dërguarin e Allahut (a.s) duke u falur mbi devenë e tij i drejtuar nga të drejtohej ajo (deveja).”[165]

Ky hadith transmetohet nga Buhariu, Muslimi dhe Tirmidhiu. Ky i fundit ka shtuar se “ai e përkulte lehtazi kokën e tij”.

Megjithatë, Profeti (a.s.) nuk vepronte në këtë mënyrë kur bëhej fjalë për namazet farze. Ahmedi, Muslimi dhe Tirmidhiu kanë regjistruar se ai falej hipur mbi kafshën e tij kur udhëtonin nga Meka në Medinë, duke u drejtuar me fytyrë larg Mekës. Në lidhje me këtë, Allahu shpalli ajetin kuranor:

وَحَيْثُ مَا كُنتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَكُمْ شَطْرَهُ

“Ngado që të kthehesh, ti do të gjesh fytyrën e Allahut”.[166]

Ibrahim Nehai thotë: “Ata faleshin mbi kafshët e tyre në atë drejtim nga ishin duke shkuar”.

Ibën Hazmi thotë se kështu vepronin sahabët dhe tabi’inët kur ishin vendas dhe kur ishin në udhëtim.

 

Rasti i dytë është falja e namazit i detyruar nga kushtet, sëmundja dhe frika. Në rrethana të tilla është e lejuar falja e namazit pa u kthyer me fytyrë në drejtim të kiblës, nëse për këtë nuk ekziston mundësia. Profeti (a.s.) ka thënë: “Nëse unë ju urdhëroj për të bërë diçka, bëni atë që jeni në gjendje për të bërë”.[167]

Ndërsa, Allahu i Madhëruar thotë:

فَإِنْ خِفْتُمْ فَرِجَالاً أَوْ رُكْبَانًا

“E nëse keni frikë (nga armiku), atëherë faluni duke ecur apo mbi kuajt tuaj…” (El Bekare, 239)

Ibën Umeri ka shtuar: “Në drejtim të kiblës ose jo”.[168] Transmeton Buhariu.

 

 

MËNYRA E FALJES SË NAMAZIT

 

Në lidhje me mënyrën e faljes së namazit janë transmetuar shumë hadithe[169] që e kanë burimin në traditën profetike. Në këtë libër, ne do të përmendim vetëm dy prej tyre; njëri përshkruan veprimet e Profetit (a.s.) dhe tjetri përshkruan thëniet e tij.

Abdullah[170] ibën Ganem ka transmetuar se Ebu Musa El Eshariu i mblodhi njerëzit e tij dhe u tha: “O fisi i Esharinjve, mblidhuni të gjithë si dhe thërrisni edhe gratë e fëmijët tuaj që të mësojnë mënyrën se si u falte Profeti (a.s.) me ne në Medine”.

Ata u mblodhën për ta parë Ebu Musën duke marrë abdes. Pas marrjes së abdesit, ai priti derisa dielli e kaloi pikën e tij kulmore dhe pastaj thirri ezanin. Ai i vendosi burrat në një rresht ngjitur me të, fëmijët në rreshtin pas burrave dhe gratë në rreshtin pas fëmijëve. Pas ikametit, ai ngriti duart dhe mori tekbir, këndoi në heshtje Fatihanë dhe një sure tjetër, e përsëriti tekbirin dhe u përkul në ruku duke thënë: “Lavdia dhe Madhështia i takon vetëm Allahut”, tre herë, frazë pas së cilës tha: “Allahu e dëgjon robin që i lutet Atij” dhe qëndroi drejt në këmbë. Pastaj, ai mori tekbir dhe ra në sexhde, mori një tekbir tjetër, ngriti kokën e tij (dhe u ul), e përsëriti tekbirin dhe ra përsëri në sexhde, pas së cilës ai mori një tekbir tjetër dhe u ngrit në këmbë. Në rekatin e parë ai mori gjashtë tekbire dhe mori edhe një tjetër kur u ngrit për rekatin e dytë. Kur ai e mbaroi namazin, u kthye nga njerëzit e tij dhe u tha: “Mbani mend numrin e tekbireve të mia dhe mësojeni numrin e rukuve dhe të sexhdeve, sepse kjo është mënyra se si falej Profeti (a.s.) me ne gjatë kësaj pjese të ditës”.

Pastaj ai tha: “Kur Profeti (a.s.) e mbaroi namazin, ai u kthye me fytyrë nga njerëzit dhe tha: “O njerëz, dëgjoni dhe mendoni! Allahu ka robër që nuk janë as profetë dhe as martirë, por si profetët ashtu edhe martirët i kanë zili ata për afërsinë që kanë me Allahun”. Një beduin u afrua dhe iu drejtua Profetit (a.s.) duke i thënë: “O i Dërguar i Allahut, na trego[171] diçka në lidhje me këta njerëz!”. Profetit (a.s.) i pëlqeu kërkesa e bërë nga ana e beduinit dhe tha: “Ata janë nga popuj dhe fise të ndryshme, të cilët nuk kanë lidhje familjare mes tyre por e duan njëri-tjetrin vetëm për hir të Allahut (me sinqeritet). Në Ditën e Gjykimit, Allahu do t’u japë atyre vende të ndritshme për t’u ulur. Fytyrat e tyre do të shkëlqejnë dhe rrobat e tyre gjithashtu. Njerëzit do të jenë të frikësuar në Ditën e Gjykimit, por ata nuk do të jenë të tillë. Ata janë miqtë e Allahut që nuk do të kenë frikë dhe as nuk do të brengosen”.[172] Ky hadith transmetohet nga Ahmedi dhe Ebu Ja’la me zinxhir hasen. Hakimi thotë se zinxhiri i transmetimit të këtij hadithi është sahih.

Ebu Hurejra (r.a.) ka transmetuar: “Njëherë, një burrë hyri në xhami dhe pas namazit ai e përshëndeti Profetin (a.s.). Ky i fundit ia ktheu selamin dhe i tha: “Kthehu dhe falu, sepse nuk je falur!”. Kjo gjë ndodhi tre herë radhazi dhe burri më në fund tha: “Pasha Atë që të dërgoi ty me të vërtetën, unë nuk di të falem më mirë se kështu, prandaj më mëso!” Profeti (a.s.) tha: “Kur të ngrihesh për të falur namazin, merr tekbir dhe pastaj këndo atë pjesë që mundesh nga Kurani. Më pas, përkulu në ruku derisa të gjesh qetësi në këtë përkulje dhe pastaj ngrihu përsëri në këmbë. Më pas, bjer në sexhde dhe rri në atë pozicion derisa të qetësohesh, pastaj ngrihu nga sexhdja dhe rri ulur derisa të qetësohesh. Pastaj ulu përsëri në sexhde derisa të gjesh qetësi në të. Vepro në këtë mënyrë gjatë të gjithë namazit tënd!”[173] Transmeton Ahmedi, Buhariu dhe Muslimi.

Këto janë hadithet kryesore që përshkruajnë mënyrën se si falej Profeti (a.s.) apo fjalët që ai ka thënë në lidhje me formën e faljes së namazit. Tani ne do t’i shtjellojmë veprimet e namazit që janë të detyruara dhe ato që janë sunet.

 

 

VEPRIMET E DETYRUARA (FARZE) TË NAMAZIT

 

Në mënyrë që namazi të jetë i vlefshëm, forma e faljes duhet të jetë në përputhje me rregullat e caktuara në ligjin islam. Këto rregulla janë:

 

1- Qëllimi (nijeti)[174]

Allahu i Madhëruar thotë:

وَمَا أُمِرُوا إِلاَّ لِيَعْبُدُوا اللَّهَ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ

“Ne nuk i urdhëruam ata me gjë tjetër, përveç që të adhuronin Allahun me një adhurim të sinqertë…” (El Bejine, 5)

Profeti (a.s.) ka thënë: “Çdo vepër bazohet në qëllimin e saj. Çdokush merr atë çfarë ka patur për qëllim. Ai që emigron për Allahun dhe për Profetin e Tij, atëherë emigrimi i tij është për Allahun dhe Profetin e Tij. Ai që emigron për diçka të kësaj bote apo për qëllim martese, atëherë emigrimi i tij është për atë (qëllimin) që ai ka emigruar”. [175] Transmeton Buhariu.

Në “Igatha El-Lufan”, Ibën El Kajjimi thotë se qëllimi është dëshira dhe synimi i diçkaje. Ai është një gjendje e zemrës dhe nuk e ka origjinën nga gjuha. Për këtë arsye, Profeti (a.s.) dhe shokët e tij nuk flisnin asnjëherë në lidhje me deklarimin e nijetit. Ajo çfarë është shtuar tek kjo çështje gjatë veprimeve të abdesit dhe të faljes, e ka burimin nga shejtani dhe është një kurth për ata që janë të pasigurtë në lidhje me mënyrën se si të veprojnë. Ata e përsërisin nijetin (për namaz) shpesh, por kjo gjë nuk është aspak pjesë e namazit”.

 

2- Marrja e tekbirit fillestar dhe fillimi i namazit

Aliu (r.a.) transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Çelësi i namazit është pastërtia. Veprimi që e fut njeriun në namaz është marrja e tekbirit dhe ai që e nxjerr prej tij është teslimi[176]”.[177]

Transmetojnë Shafiu, Ahmedi, Ebu Daudi, Ibën Maxhe dhe Tirmidhiu, i cili e ka

klasifikuar këtë transmetim si më të saktin në lidhje me këtë çështje. Hakimi dhe Ibën Sekeni e klasifikojnë këtë hadith si sahih.

Tekbiri ka të bëjë me shqiptimin e frazës “Allahu Ekber”. Ebu Hamidi ka transmetuar se kur Profeti (a.s.) ngrihej për të falur namazin, ai qëndronte në këmbë drejt, ngrinte duart e tij dhe thoshte: “Allahu Ekber”.[178]

Kjo transmetohet nga Ibën Maxhe dhe gjithashtu ndodhet edhe në sahihet e Ibën Huzejmes dhe të Ibën Hibanit, të cilët e vlerësojnë si të vërtetë. El Bazari ka transmetuar një hadith të ngjashëm me të, por me një zinxhir, që sipas kriterit të Muslimit, është sahih. Gjithashtu, edhe Aliu dhe të tjerët e kanë transmetuar një hadith të tillë.

 

3- Qëndrimi në këmbë gjatë faljes së namazeve të detyruara

Në rast se është e mundur, personi që falet duhet të qëndrojë në këmbë gjatë namazit. Allahu i Madhëruar thotë:

حَافِظُوا عَلَى الصَّلَوَاتِ وَالصَّلاَةِ الْوُسْطَى وَقُومُوا لِلَّهِ قَانِتِينَ

“Falni namazet si dhe atë të mesmin dhe qëndroni në këmbë për Allahun me devotshmëri!” . (El Bekare, 238)

Imran ibën Husejni tregon se kishte patur disa probleme shëndetësore, kështu që e kishte pyetur Profetin (a.s.) në lidhje me namazin dhe ai i kishte thënë: “Falu në këmbë! Nëse nuk je në gjendje, atëherë falu ulur e nëse nuk je në gjendje të falesh as në këtë mënyrë, atëherë falu i shtrirë (në njërën anë të trupit)”.[179] Transmeton Buhariu.

Të gjithë dijetarët bien dakord me këtë dhe thonë se personi që falet nuk duhet t’i bashkojë këmbët e tij gjatë namazit.

Përsa i përket namazeve vullnetare, personi mund t’i falë ato edhe duke qenë ulur, madje edhe kur është në gjendje të qëndrojë në këmbë, por ai që ngrihet në këmbë merr shpërblim më të madh sesa ai i cili rri ulur.

Abdullah ibën Umeri ka thënë: “Jam njoftuar se Profeti (a.s.) ka thënë: “Namazi i personit që rri ulur është sa gjysma (e namazit të atij që rri në këmbë)”.[180] Transmeton Buhariu dhe Muslimi.

Nëse personi që fal namazet farze nuk mund të qëndrojë në këmbë, ai mund të falet në atë mënyrë që mundet, sepse Allahu nuk e ngarkon njeriun përtej mundësive të tij. Ky njeri do të marrë një shpërblim të plotë për namazin që fal.

Ebu Musa ka transmetuar se Profeti (a.s.) ka thënë: “Nëse robi i Allahut është i sëmurë apo është në udhëtim, ai do të marrë shpërblim të njëjtë për veprat e tij sikur të ishte i shëndetshëm dhe në shtëpi”.[181]

 

• Këndimi i Fatihasë në çdo rekat të namazit, farz apo nafile

Ekzistojnë shumë hadithe autentike që theksojnë se është detyrim këndimi i

Fatihasë në çdo rekat të namazit. Disa prej këtyre haditheve janë:

Ubade ibën Samit ka transmetuar se Profeti (a.s.) ka thënë: “Nuk ka namaz për atë që nuk e këndon Fatihanë”.[182] Transmeton “Grupi”.

Ebu Hurejra (r.a.) transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Ai që fal një namaz dhe nuk e këndon Fatihanë, namazi i tij është i mangët, jo i plotë”.[183] Transmetojnë Ahmedi, Buhariu dhe Muslimi.

Ebu Seid tregon: “Ne ishim të urdhëruar të këndonim Fatihanë dhe çfarëdo tjetër që ishte e lehtë për ne”.[184] Transmetohet nga Ebu Daudi. Hafidhi dhe Ibën Said En-Nasi thonë se zinxhiri i këtij hadithi është i vërtetë.

Në një nga transmetimet e hadithit të atij që nuk e fali mirë namazin, thuhet: “Dhe pastaj këndoje “Nënën e Librit” (Fatihanë).” Pastaj Profeti (a.s) i tha atij: “Dhe vepro kështu në çdo rekat!”.[185]

Është konfirmuar se Profeti (a.s.) e këndonte Fatihanë në çdo rekat të çdo namazi, si në farze (të detyruara) ashtu edhe në ato vullnetare. Meqë kjo është një vepër adhurimi, ne duhet të veprojmë në të njëjtën mënyrë sikurse Profeti (a.s.), sepse ai ka thënë: “Faluni siç më keni parë të falem!”[186] E transmeton Buhariu.

 

5- Shqiptimi i frazës “Bismilahi”[187]

Dijetarët janë të një mendimi se fraza “bismilahi” është një pjesë ajeti në suren En-Neml, por ata ndryshojnë në mendime përsa i përket faktit nëse ajo është apo jo ajet i secilës prej sureve të Kuranit. Mbi këtë çështje ekzistojnë tre mendime:

1- Kjo frazë është një ajet i Fatihasë dhe i çdo sureje të Kuranit. Prandaj, një frazë e tillë duhet të shqiptohet së bashku me Fatihanë, si gjatë namazeve që falen me zë të ulët, ashtu edhe gjatë atyre që falen me zë të lartë. Baza më e fortë ku mbështetet ky lloj mendimi, qëndron tek hadithi i Naim El Muxhemirit, i cili ka thënë: “U fala pas Ebu Hurejrës dhe ai e shqiptoi frazën “Bismilahi” dhe pastaj këndoi Fatihanë”. Në fund të hadithit, citohet se ai ka thënë: “Pasha Atë në dorën e të Cilit është shpirti im, unë jam falur në të njëjtën mënyrë sikurse faleshim me të Dërguarin e Allahut”.[188] E transmeton Nesai, Ibën Huzejme dhe Ibën Hibani.

2- Fraza në fjalë është një ajet në vetvete dhe është shpallur për të ndarë suret e ndryshme nga njëra-tjetra. Lejohet që kjo frazë të këndohet me Fatihanë (në fakt një veprim i tillë është shumë i pëlqyer), por nuk është sunet që ajo të këndohet me zë të lartë. Enesi (r.a.) ka thënë: “U fala pas të Dërguarit të Allahut, Ebu Bekrit, Umerit dhe Othmanit dhe ata nuk e kënduan këtë frazë më zë të lartë”.[189] Ky hadith transmetohet nga Nesaiu, Ibën Hibani dhe Tahauiu me zinxhir sahih, në përputhje me kriterin e dy Sahiheve.

3- Fraza “Me emrin e Allahut, Mëshiruesit, Mëshirëbërësit”, nuk është ajet i Fatihasë apo i ndonjë sureje tjetër. Është një veprim i papëlqyer që kjo frazë të shqiptohet me zë të lartë apo me zë të ulët në namazet e obliguara, por nuk është një veprim i papëlqyer nëse ajo shqiptohet gjatë namazeve vullnetare. Megjithatë, ky mendim nuk ka baza të forta.

Ibën El Kajimi i ka bashkërenduar të dyja mendimet duke thënë: “Ndonjëherë Profeti (a.s.) e shqiptonte këtë frazë më zë të lartë, por në shumicën e rasteve ai e shqiptonte me zë të ulët”.

Nuk ka dyshim se ai nuk e ka lexuar Fatihanë gjithmonë me zë të lartë në pesë namazet e ditës, qoftë në udhëtim apo vendas. Kjo nuk mund mbetej e panjohur për kalifët pas tij dhe sahabët e tjerë.

 

Personi që nuk ka mundësi t’i shqiptojë fjalët në mënyrën e duhur

El Hatabi thotë: “Parimisht, namazi i një njeriu nuk është i plotë nëse ai nuk e këndon Fatihanë. Nëse muslimani nuk mund të këndojë as Fatihanë dhe as ndonjë pjesë tjetër nga Kurani, ai duhet që të paktën të thotë shtatë ajete nga Kurani. Nëse nuk mund të mësojë ndonjë pjesë nga Kurani (për shkak të ndonjë paaftësie të lindur, për shkak të kujtesës së dobët apo për shkak se ajete të tilla janë në gjuhë të panjohur për të), atëherë ai duhet të shqiptojë tesbihet (Subhane Allah – i Madhëruar është Allahu), temhidin (El Hamdulilah – Falënderimi i takon vetëm Allahut) dhe tehlilin (La ilahe il Allah – Nuk ka zot tjetër, përveç Allahut). Transmetohet se ai ka thënë: “Përkujtimi më i mirë pas përmendjes së Allahut janë frazat Subhane Allah, El Hamdulilah, La ilahe il Allah dhe Allahu Ekber”.[190]

Kjo mbështetet nga Rifa’ate ibën Rafia, i cili ka transmetuar se Profeti (a.s.) ka thënë: “Nëse dini diçka nga Kurani, atëherë këndojeni atë, e nëse jo, atëherë shqiptojeni temhidin, tekbirin dhe tehlilin dhe pastaj përkuluni në ruku”.[191] Ky hadith transmetohet nga Ebu Daudi, Tirmidhiu, Nesaiu dhe Bejhakiu. Ebu Daudi e klasifikon këtë hadith të besueshëm.

 

6- Rukuja (Përkulja)

Ekziston një mendim i përbashkët midis dijetarëve në lidhje me karakterin obligativ të rukusë. Allahu i Madhëruar thotë:

يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا ارْكَعُوا وَاسْجُدُوا وَاعْبُدُوا رَبَّكُمْ

“O ju që keni besuar! Përkuluni dhe bini në sexhde…!”.  (El Haxh, 77)

Pozicioni i rukúsë është përkulja përpara, duke vendosur duart mbi gjunjë dhe

qëndrimi në atë pozicion, derisa personi që përkulet të arrijë “qetësinë”. Në hadithin e beduinit Profeti (a.s.) ka thënë: “Pastaj, përkulu derisa të qetësohesh, duke qenë në atë pozicion”.

Ebu Katade ka transmetuar se Profeti (a.s.) ka thënë: “Njerëzit më të këqinj janë hajdutët që i vjedhin pjesët e namazit të tyre”. Ai u pyet në lidhje me mënyrën se si mund të ndodhte një gjë e tillë dhe Profeti (a.s.) u përgjigj: “Ata nuk i plotësojnë rukutë dhe sexhdet e tyre” apo “Ata nuk e drejtojnë kurrizin e tyre gjatë rukuve dhe sexhdeve”.[192] Ky hadith transmetohet nga Ahmedi, Tabaraniu, Ibën Huzejme dhe Hakimi, i cili thotë se zinxhiri i transmetimit të tij është i vërtetë.

Ebu Mesud El Bedri transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Namazi i personit që nuk e drejton kurrizin gjatë rukuve dhe sexhdeve, nuk është i plotë”.[193] Ky hadith transmetohet nga grupi i “të pestëve” dhe nga Ibën Huzejme, Ibën Hibani, Tabaraniu dhe Bejhakiu, i cili e konsideron zinxhirin e transmetimit të këtij hadithi si sahih. Tirmidhiu thotë se ky hadith është hasen sahih.

Sahabët ishin të mendimit se personi që falet duhet ta drejtojë kurrizin e tij gjatë rukuve dhe sexhdeve. Njëherë, Hudhejfe pa një njeri që nuk e drejtoi kurrizin gjatë rukuve dhe sexhdeve dhe i tha: “Nuk je falur! Nëse do të kishe vdekur në këtë moment, nuk do të vdisje në rrugën e Allahut dhe të Dërguarit të Tij”.[194] Transmeton Buhariu.

 

7- Qëndrimi në pozicion të drejtë, pas përkuljes në ruku

Një qëndrim i tillë bazohet në përshkrimin e Ebu Humejdit, në lidhje me namazin e Profetit (a.s.): “Ai e ngrinte kokën nga përkulja (rukuja), pastaj qëndronte drejt, derisa të gjitha kockat e shtyllës kurrizore të tij ktheheshin në vendin e tyre”.[195] Transmeton Buhariu dhe Muslimi.

Aishja (r.a.) ka transmetuar se kur Profeti (a.s.) e ngrinte kokën nga rukuja, ai nuk binte në sexhde, derisa kurrizi i tij të drejtohej.[196] Transmeton Muslimi.

Ebu Hurejra (r.a.) transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Allahu nuk e pranon namazin e njeriut që nuk e drejton kurrizin e tij gjatë rukuve dhe sexhdeve”.[197] Transmeton Ahmedi. El Mundhiri e konsideron zinxhirin e transmetimit të këtij hadithi si të mirë.

 

8- Sexhdeja (Rënia përmbys)

Më lart është përmedur ajeti kuranor që ka të bëjë me këtë vepër të detyruar të namazit. Profeti (a.s.) e ka shpjeguar atë në hadithin e beduinit, i cili nuk dinte ta falte namazin, ku thuhet: “Pastaj, bëj sexhde, derisa të gjesh qetësi në këtë pozicion, pastaj ngrihu dhe qëndro ulur, derisa të gjesh qetësi në uljen tënde dhe pastaj bëje përsëri sexhden, derisa të gjesh qetësi në të”. Sexhdeja e parë, qëndrimi ulur pas saj, sexhdeja e dytë si dhe arritja e qetësisë gjatë gjithë këtyre veprimeve, janë veprime të detyruara në çdo rekat të secilit namaz farz apo nafile.

 

Mënyra e arritjes së qetësisë

“Qetësia” vjen nga qëndrimi ulur, derisa kockat kthehen në vendin e tyre të mëparshëm. Disa dijetarë thonë se, minimalisht, kjo qetësi arrihet për aq kohë sa personi që falet shqipton frazën “Subhane Allah”.

 

Pjesët e trupit që prekin tokën gjatë kryerjes së sexhdes

Pjesët e trupit që prekin tokën në sexhde janë: fytyra, dy shuplakat e duarve, gjunjët dhe këmbët.

El Abas ibën Abdul Mutalibi ka transmetuar se ka dëgjuar Profetin (a.s.) të ketë thënë: “Kur një rob (i Allahut) bën sexhde, bashkë me të bëjnë sexhde edhe shtatë pjesë të trupit: fytyra, duart, gjunjët dhe këmbët e tij”.[198] Transmeton “Grupi’, përveç Buhariut.

Ibën Abasi ka thënë: “Profeti (a.s.) na urdhëroi që të bëjmë sexhde me shtatë pjesë të trupit dhe të mos i mblidhnim flokët apo rrobat tona. Pjesët e trupit me të cilat bëjmë sexhde janë: balli, duart, gjunjët dhe këmbët”. Në një transmetim tjetër, Profeti (a.s.) ka thënë: “Unë jam urdhëruar që të bëj sexhde me shtatë pjesë të trupit: me ballin, (dhe ai tregoi hundën), duart, gjunjët dhe këmbët”.[199] Muttefekun Alejhi.

Kurse, në një transmetim të tretë, Profeti (a.s.) ka thënë: “Jam urdhëruar të bëj sexhde me shtatë pjesë të trupit: me ballin, hundën, gjunjët dhe këmbët. Gjithashtu, jam urdhëruar të mos i mbledh flokët apo rrobat”.[200] Transmeton Muslimi dhe Nesaiu.

Ebu Humejdi ka transmetuar se kur Profeti (a.s.) bënte sexhde, ai vendoste hundën dhe ballin e tij në tokë.[201] Ky hadith është transmetuar nga Ebu Daudi dhe Tirmidhiu, i cili e ka vlerësuar si të vërtetë dhe ka thënë se dijetarët janë të mendimit se personi që bën sexhde, vendos hundën dhe ballin e tij në tokë. Sipas disa dijetarëve, nëse një njeri bën sexhde vetëm me ballin e tij dhe duke mos e vendosur hundën në tokë, atëherë edhe një veprim i tillë është i mjaftueshëm për të. Të tjerët thonë se të vepruarit në këtë mënyrë nuk është i plotë, derisa hunda e tij të prekë tokën.

 

9- Ulja e fundit dhe shqiptimi i Teshehudit

Praktika e Profetit (a.s.) tregon se ai ulej në uljen e fundit dhe lexonte teshehudin. Po ashtu ai i ka thënë beduinit që nuk dinte të falte namazin: “Kur ta ngrini kokën nga sexhdeja e fundit dhe të uleni për teshehud, atëherë ju e keni plotësuar namazin tuaj”.[202]

Ibën Kudame thotë: “Është transmetuar se Ibën Abasi [Transmetimi është prej Musnedit të Ibën Mes’udit dhe jo Ibën Abasit] ka thënë: “Përpara se teshehudi të bëhej detyrim, ne e kishin zakon të thonim: “Paqja qoftë mbi Allahun përpara robëve të Tij, paqja qoftë mbi Xhibrilin, paqja qoftë mbi Mikailin!” Profeti (a.s.) tha: “Mos thoni: Paqja qoftë mbi Allahun, por: “Përshëndetje Allahut”[203] Kjo tregon se teshehudi u bë detyrim, edhe pse përpara nuk ishte i tillë”.

Transmetimi më autentik në lidhje me teshehudin është ai i Ibën Mesudit, i cili ka thënë: “Kur uleshim për teshehud në namazin që falnim me Profetin (a.s.) thonim këto fjalë: “Paqja qoftë mbi Allahun përpara robëve të Tij, paqja qoftë mbi këtë e atë”. Profeti (a.s.) tha: “Mos thoni paqja qoftë mbi Allahun sepse Allahu është paqe. Kur ndonjëri prej jush ulet pas sexhdes së fundit, ai duhet të thotë: “Përshëndetjet i takojnë Allahut, lutjet dhe shprehjet e mira. Paqja qoftë mbi ty o i Dërguari i Allahut, mëshira dhe mirësitë e tij. Paqja qoftë mbi ne dhe mbi robërit e sinqertë të Allahut (nëse e thua këtë, atëherë ajo gjë i referohet të gjithë robëve të sinqertë të Allahut, në qiej dhe në tokë). Dëshmoj se nuk ka zot tjetër përveç Allahut. Dëshmoj se Muhamedi (a.s.) është rob dhe i Dërguar i Tij”. Më pas, ju mund të zgjidhni çfarëdo lutje që dëshironi”.[204] Transmeton “Grupi”.

Muslimi thotë se dijetarët kanë rënë dakord për hadithin mbi teshehudin, të cilin e transmeton Ibën Mesudi, ngase shokët e Pejgamberit (a.s.) nuk kanë kundërshtuar njëri-tjetrin.

Tirmidhiu, El Hatabi, Ibën Abdul Berr dhe Ibën El Mundhiri janë të mendimit se hadithi i Ibën Mesudit është më autentiku në lidhje me këtë çështje. Pas tij vjen ai i Ibën Abasit.

Ibën Abasi thotë: “I Dërguari i Allahut na e mësonte teshehudin ashtu sikurse na mësonte edhe Kuranin. Ai thoshte: “Përshëndetjet, bekimet dhe veprat e mira qofshin për Allahun. Paqja, mëshira dhe bekimet e Allahut qofshin mbi ty o Profet! Paqja qoftë mbi ne dhe mbi robërit e sinqertë të Allahut. Dëshmoj se nuk ka zot tjetër përveç Allahut dhe dëshmoj se Muhamedi (a.s.) është rob dhe i Dërguar i Tij”.[205] Transmetojnë Shafiu, Muslimi, Ebu Daudi dhe Nesaiu.

Shafiu thotë: “Janë transmetuar hadithe të ndryshme në lidhje me teshehudin, por sipas mendimit tim, ky (i mësipërmi) është më i miri sepse është më i plotë se hadithet e tjera”.

Ibën Haxheri thotë: “Shafiu u pyet në lidhje me këtë zgjedhje të tij për teshehudin e Ibën Abasit, e ai u përgjigj: “Ky hadith është me domethënie më të gjerë. E kam dëgjuar atë nga Ibën Abasi me anë të zinxhirëve autentikë të transmetimit. Për mua, ky hadith është më i plotë në shprehjet e tij. E kam marrë për bazë këtë hadith duke mos i kundërshtuar ata që marrin për bazë hadithet e tjera të vërteta.”

Ekziston edhe një formë tjetër e teshehudit që zgjodhi Maliku. Në “El Muata”, thuhet se Abdurrahman ibën Abdulkari’ e ka dëgjuar Umer ibën El Hatabin duke ua mësuar njerëzve nga minberi këtë teshehud: “Përshëndetjet i takojnë Allahut, dlirësia i takon Allahut. Veprat e mira dhe lutjet të jenë për Allahun. Paqja, mëshira dhe bekimet e Allahut qofshin mbi ty o Profet! Paqja qoftë mbi ne dhe mbi robërit e sinqertë të Allahut. Unë dëshmoj se nuk ka zot tjetër përveç Allahut dhe dëshmoj se Muhamedi është rob dhe i Dërguar i Tij”.[206]

Duke komentuar në lidhje me gradën e këtij hadithi, Neveviu thotë: “Hadithet që lidhen me teshehudin janë të gjitha të gradës sahih. Dijetarët e hadithit janë të mendimit se hadithi më i fortë ndër të gjithë ata që lidhen me teshehudin është hadithi i Ibën Mesudit dhe më pas vjen ai i Ibën Abasit”. Shafiu ka thënë se, nëse përdoret secili nga këto dy teshehude, është diçka e mjaftueshme, sepse dijetarët janë të mendimit se secili prej tyre është i lejuar”.

 

10- Dhënia e selamit në fund të namazit

Dhënia e selamit në fund të namazit është një veprim i detyruar, që vërtetohet nga fjalët dhe veprimet e Pejgamberit (a.s.). Aliu (r.a.) ka transmetuar se Profeti (a.s.) ka thënë: “Çelësi i namazit është pastërtia. Njeriu hyn në namaz me tekbir dhe e lë namazin me dhënien e selamit”.[207] Hadithi transmetohet nga Ahmedi, Shafiu, Ebu Daudi, Ibën Maxhe dhe Tirmidhiu, i cili ka thënë: “Ky hadith është më autentiku dhe më i miri në këtë kapitull”.

Amër ibën Sad ka transmetuar se babai i tij ka thënë se ka parë të Dërguarin e Allahut duke dhënë selam në anën e tij të djathtë e pastaj nga e majta, derisa kishte dalluar bardhësinë e faqeve të tij.[208] Transmetojnë Ahmedi, Muslimi, Nesaiu dhe Ibën Maxhe.

Uail ibën Huxhër ka treguar: “U fala me të Dërguarin e Allahut dhe ai dha selam në anën e djathtë, duke thënë: “Paqja dhe mëshira dhe bekimet e Allahut qofshin mbi ju, dhe nga e majta po ashtu.”[209] [Në versionin e Ebu Daudit nuk gjendet shtesa “bekimet e Allahut” kur jepte selamin e dytë, atë të anës së majtë].

Në “Bulug El Meram”, Ibën Haxher thotë se, Ebu Daudi e ka transmetuar këtë hadith me zinxhir sahih.

Shumica e dijetarëve thonë është detyrim të shqiptohet një selam dhe se është diçka e pëlqyer që të shqiptohen dy të tillë.

Ibën El Mundhiri thotë se të gjithë dijetarët bien dakord me mendimin se dhënia e vetëm një selami është një veprim i lejuar.

Në “El Mugni”, Ibën Kudame thotë: “Nuk ekziston ndonjë tekst i qartë nga Ahmedi, ku të thuhet se detyrohen dy selame. Ai ka thënë: “Shqiptimi i dy selameve është veprimi më autentik bazuar në praktikën e Profetit (a.s.)”. Është e lejuar që të thuhet se ky është rregulli, edhe pse nuk është një veprim i detyruar. Gjithashtu, një përfundim i tillë nxirret edhe në një thënie tij, ku thuhet: “Shqiptimi i dy selameve është veprimi më i dashur për mua”.

Aishja (r.a.), Seleme ibën El Aku El-Ekvea dhe Sehël ibën Sad kanë treguar se Profeti (a.s.) shqiptonte vetëm një selam e po ashtu vepronin edhe muhaxhirët.[210]

Ne mund t’i bashkërendojmë këto dallime duke thënë se është sunet dhe veprim i ligjshëm shqiptimi i dy selameve, ndërsa është detyrim shqiptimi i një selami të vetëm. Ky është konsensusi që ka përmendur Ibën El Mundhiri dhe ne nuk kemi asnjë arsye për ta hedhur poshtë atë. Neveviu thotë: “Mendimi i Shafiut dhe i shumicës së dijetarëve të hershëm dhe të mëvonshëm është se shqiptimi i dy selameve është një veprim sunet”. Maliku dhe një grup dijetarësh thonë se shqiptimi i vetëm një selami është sunet. Ata e nxjerrin këtë përfundim nga disa hadithe të dobët, të cilët nuk mund të qëndrojnë si argument para këtyre haditheve të vërteta. Nëse një gjë e kësaj natyre është pohuar nga Profeti (a.s.) veprimi i saj, ndoshta është bërë vetëm për të treguar se është diçka e lejuar shqiptimi i vetëm një selami. Dijetarët pajtohen me mendimin se shqiptimi i vetëm një selami është detyrim fetar. Nëse personi që falet i shqipton të dyja selamet, së pari fillon në të djathtë e pastaj në të majtë, gjersa nga anash të shihet fytyra e tij. Kjo është më e vërteta. Nëse e jep selamin e parë në anën e majtë dhe selamin e dytë në të djathtën, atëherë namazi i tij do të jetë përsëri i vlefshëm dhe ai e ka përmbushur dhënien e dy selameve. Por, ai mund të mos e ketë marrë mirësinë e mënyrës se si duhet të kryhen ato.

 

 

VEPRIMET SUNET TË NAMAZIT

Namazi ka gjithashtu edhe disa veprime të caktuara të cilat janë sunet. Është diçka e pëlqyer që ai që falet t’i plotësojë këto sunete, në mënyrë që të marrë shpërblim për kryerjen e tyre.

Këto sunete janë:

 

1- Ngritja e duarve është sunet në katër raste

Një veprim i tillë duhet të bëhet në fillim të tekbirit të secilit namaz.

Ibën El Mundhiri thotë: “Të gjithë dijetarët pajtohen me mendimin se Profeti (a.s.) i ngrinte duart në fillim të namazit”.

Duke komentuar në lidhje me këtë çështje, Ibën Haxher thotë: “Ngritja e duarve nga ana e Profetit (a.s.) në fillim të namazit është transmetuar nga pesëdhjetë sahabë, duke përfshirë këtu edhe dhjetëshen e përgëzuar me xhenet”.

Bejhakiu ka treguar se Hakimi ka thënë: “Nuk di ndonjë sunet tjetër përveç këtij, i cili është transmetuar nga kalifët e drejtë, nga dhjetë sahabët e përgëzuar me xhenet dhe nga sahabë të tjerë me shpërndarjen e tyre gjithandej”.

Duke e përmbledhur gjykimin e kësaj çështjeje, Bejhakiu thotë: “Është ashtu sikurse ka thënë mësuesi ynë Ebu Abdullahu”. [211]

 

Mënyra e ngritjes së duarve

Në lidhje me këtë çështje janë regjistruar shumë transmetime. Shumë dijetarë kanë zgjedhur mënyrat e mëposhtme:

Ngritja e duarve deri tek supet, me majat e gishtërinjve në pozicionin paralel me veshët, gishtat e mëdhenj në pozicion të veshit, ndërsa shuplakat drejt me supet. Neveviu thotë: “Kjo është mënyra se si i ndërthuri Shafiu hadithet në lidhje me këtë çështje dhe të tjerët thonë se një mënyrë e tillë është e mirë”.

Është mirë që personi që falet t’i shtrijë gishtat gjatë ngritjes së duarve. Ebu Hurejra (r.a.) ka thënë: “Kur Profeti (a.s.) çohej për të falur namaz, ai i ngrinte duart drejt”.[212] Transmeton grupi i “të pestëve”, përveç Ibën Maxhes.

 

Kur duhen ngritur duart?

Personi që falet duhet t’i ngrejë duart në të njëjtën kohë kur shqipton tekbirin fillestar ose t’i ngrejë ato para tekbirit.

Nefiu ka treguar se kur Ibën Umeri e fillonte namazin, ai merrte tekbir dhe ngrinte duart e thoshte se edhe Profeti (a.s.) vepronte në të njëjtën mënyrë.[213] Transmetojnë Buhariu, Nesaiu dhe Ebu Daudi.

Nafiu ka treguar gjithashtu se Profeti (a.s.) i ngrinte duart kur merrte tekbir, derisa ato ishin paralel me supet e tij apo afërsisht në këtë pozicion.[214]

Përsa i përket ngritjes së duarve para marrjes së tekbirit, Ibën Umeri ka treguar: “Kur Profeti (a.s.) falte namazin, ai i ngrinte duart, derisa ato ishin paralel me supet e tij dhe merrte tekbir”.[215] Transmetojnë Buhariu dhe Muslimi.

Një hadith nga Malik ibën El Huvejrith përmban fjalët: “Mori tekbir dhe pastaj ngriti duart e tij”.[216] Transmeton Muslimi.

Kjo do të thotë se tekbiri vjen përpara ngritjes së duarve, por Ibën Haxhër thotë: “Nuk kam takuar ndonjë që thotë se tekbiri i paraprin ngritjes së duarve”.

Preferohet edhe ngritja e duarve përpara përkuljes në rukú dhe pas ngritjes prej saj. Njëzet e dy sahabë kanë treguar se Profeti (a.s.) vepronte në këtë mënyrë.

Ibën Umeri tregon: “Kur Profeti (a.s.) falej, ai i ngrinte duart derisa ato ishin në të njëjtën lartësi me supet dhe pastaj merrte tekbir. Kur përkulej në rukú, ai i ngrinte përsëri duart në mënyrë të ngjashme. Kur e ngrinte kokën nga rukúja ai bënte të njëjtën gjë duke thënë: “Allahu e dëgjon robin që e falënderon Atë”.[217] Transmeton Buhariu, Muslimi dhe Bejhakiu.

Buhariu thotë se Profeti (a.s.) nuk vepronte në këtë mënyrë kur binte në sexhde dhe as kur ngrihej prej saj. Edhe Muslimi ka transmetuar se ai nuk e bënte një gjë të tillë kur ngrihej nga sexhdeja. Gjithashtu, Muslimi thotë: “Ai nuk i ngrinte duart midis dy sexhdeve”. Bejhakiu e ka transmetuar këtë hadith me fjalët: “Ai nuk pushoi së vepruari në këtë mënyrë derisa takoi Allahun (derisa ndërroi jetë)”.

Ibën El Medajini ka thënë: “Sipas mendimit tim, ky hadith është argument për të gjithë. Kushdo që e dëgjon, duhet të veprojë në përputhje me të. Në zinxhirin e transmetimit të tij nuk ka asnjë problem”.

Në lidhje me këtë çështje, Buhariu shkroi një broshurë, në të cilën transmetohet nga El Hasani dhe Humejd ibën Hilali se sahabët e falnin namazin në mënyrën e mësipërme, duke ngritur duart në tre vende. Hasan Basriu në lidhje me këtë nuk përjashtonte asnjërin nga sahabët.

Hanefitë janë të mendimit se personi që falet duhet t’i ngrejë duart vetëm në fillim të namazit. Ky gjykim bazohet në hadithin e Ibën Mesudit, i cili ka thënë: “Do t’ua fal namazin ashtu si e ka falur Pejgamberi (a.s.)” dhe ka ngritur duart vetëm një herë. Ky është një mendim i dobët dhe shumë dijetarë të hadithit e kanë kritikuar këtë transmetim.

Ibën Hibani ka thënë se një transmetim i tillë është më i miri në lidhje me këtë çështje, të cilin e transmetojnë njerëzit e Kufes si argument se Profeti (a.s.) nuk i ngrinte duart kur përkulej në rukú dhe as kur çohej prej saj. Por, në fakt ky është një transmetim shumë i dobët sepse përmban shumë probleme dhe si rrjedhojë nuk është i vlefshëm. Edhe nëse ne e pranojmë atë, sikurse bëri edhe Tirmidhiu, një transmetim i tillë nuk i hedh poshtë hadithet autentike dhe ato të mirënjohura të përmenduara më sipër. Autori i “Et Tenkih” thotë se ndoshta Ibën Mesudi ka harruar nëse Profeti (a.s.) i ka ngritur duart apo jo, ashtu si kanë harruar edhe të tjerët.

Në “Nesb Er-Reja”, Ez-Zelai shkruan (duke cituar autorin e “Et-Tenkih”): “Nuk është e çuditshme që Ibën Mesudi mund ta ketë harruar këtë gjë. Ibën Mesudi ka harruar disa gjëra nga Kurani, të cilat janë të njohura për të gjithë. Ato janë dy suret e Kuranit (El-Felek dhe En-Nas), ai harroi se si duhet të rrinë dy njerëz pas imamit, se Profeti (a.s.) e fali namazin e sabahut në ditën e Kurbanit (gjatë haxhit) në kohën e tij, ai harroi që Profeti (a.s.) i bashkoi namazet e tij në Arafat, pozicionin e krahëve dhe të bërrylave gjatë sexhdes dhe harroi se si Profeti (a.s.) e shqiptoi ajetin kuranor:

وَمَا خَلَقَ الذَّكَرَ وَالأُنْثَى

“Dhe Ai që krijoi mashkullin e femrën…” (El-Lejl, 3)

Nëse është e mundur që Ibën Mesudi i harroi të gjitha këto gjëra në lidhje me namazin, a nuk është gjithashtu e mundur që ai të ketë harruar edhe në lidhje me ngritjen e duarve?”

Nafiu ka treguar se kur Ibën Umeri çohej për të falur rekatin e tretë, ai i ngrinte duart, veprim të cilin ia atribuonte Profetit (a.s.).[218] Transmetojnë Buhariu, Ebu Daudi dhe Nesaiu.

Aliu (r.a.), duke përshkruar mënyrën se si falej Profeti (a.s.), ka thënë se kur ai ngrihej nga dy sexhdet i ngrinte duart derisa ato arrinin supet e tij dhe fillonte me tekbir.[219] E transmeton Ahmedi, Ebu Daudi dhe Tirmidhiu, dhe ky i fundit e quan të saktë.

Gratë duhet të veprojnë në të njëjtën mënyrë. Sheukani thotë: “Ajo që dihet se është sunet, duhet vepruar si nga burrat ashtu edhe nga gratë. Nuk ekziston ndonjë argument që të vërtetojë se ka ndonjë dallim ndërmjet tyre në lidhje me këtë çështje. Gjithashtu nuk ka argument as për të treguar se ato duhet t’i ngrejnë duart në një pozicion të ndryshëm me burrat”.

 

2- Vendosja e dorës së djathtë mbi të majtën

Ky është një veprim, kryerja e të cilit është diçka e pëlqyer. Në lidhje me këtë

çështje janë transmetuar njëzet hadithe nga tetëmbëdhjetë sahabë dhe pasues të tyre.

Sehël ibën Sadi ka thënë: “Gjatë faljes së namazit, njerëzit janë urdhëruar që të vendosin dorën e djathtë mbi të majtën”.

Duke komentuar në lidhje me këtë çështje, Ebu Hazim thotë: “Nuk e di nëse ai (Sehël ibën Sadi) ia atribuon një veprim të tillë Profetit (a.s.)”. [220] Ky hadith transmetohet nga Buhariu, Ahmedi dhe nga Maliku në “El Muata”.

El Hafiz thotë: Një rregull i tillë konsiderohet të jetë nga Profeti (a.s.), sepse lë të kuptohet që personi që i urdhëroi ata (njerëzit) të veprojnë në këtë mënyrë, ishte Profeti (a.s.)”. Gjithashtu, ai ka transmetuar se Profeti (a.s.) ka thënë: “Të gjithë profetët kanë qenë të urdhëruar që ta shpejtojnë prishjen e agjërimit, të shtyjnë ushqimin e syfyrit dhe të vendosim dorën e djathtë mbi të majtën gjatë namazit”.[221]

Ekziston edhe një hadith nga Xhabiri, që thotë: “Profeti (a.s.) kaloi afër një burri që po falej me dorën e majtë të vendosur mbi të djathtën. Profeti (a.s.) ia ndau ato nga njëra-tjetra dhe ia vendosi dorën e djathtë mbi të majtën”.[222] Transmeton Ahmedi dhe të tjerë.

Duke e vlerësuar zinxhirin e transmetimit të këtij hadithi, Neveviu thotë se zinxhiri i tij është sahih.

Ndërsa Ibën Abdul Berri thotë: “Nuk ka arritur nga Pejgamberi (a.s.) asgjë e ndryshme nga kjo. Ky është mendimi i shumicës së sahabëve dhe të pasuesve të tyre”.

Maliku e ka përmendur këtë hadith në “El Muata” dhe për të thuhet se nuk pushoi së vepruari në këtë mënyrë, derisa vdiq.

 

Pozicioni i duarve

El Kemal ibën El Humami është i mendimit se nuk ekziston ndonjë hadith autentik, që të tregojë se personi që falet duhet t’i vendosë duart poshtë kraharorit apo poshtë kërthizës. Sipas hanefive, duart duhet të vendosen poshtë kërthizës dhe shafitë thonë se ato duhen vendosur poshtë kraharorit. Ahmedi ka dy transmetime në përputhje me mendimet në fjalë. Mendimi i saktë është diku në mes.

Ndërsa Tirmidhiu thotë: “Sahabët e mirinformuar, pasuesit e tyre dhe ata që erdhën më pas, mendonin se personi që falet duhet të vendosë dorën e tij të djathtë mbi të majtën, ndërkohë që disa thonë se duart vendosen mbi kërthizë dhe të tjerë thonë se vendosen poshtë saj.” Të gjitha këto mendime janë relative tek ta.

Megjithatë ekzistojnë hadithe, ku thuhet se Profeti (a.s.) i vendoste duart në kraharor. Hulb Et-Ta’i ka tregon se ka parë të Dërguarin e Allahut duke u falur me dorën e djathtë mbi të majtën dhe pozicioni i duarve të tij ishte në kraharor, mbi bërrylat.[223] Transmeton Ahmedi dhe Tirmidhiu, i cili e klasifikon këtë hadith si të besueshëm.

Uail ibën Huxhër ka treguar: “Njëherë, kur u fala me Profetin (a.s.), ai vendosi dorën e djathtë mbi të majtën në kraharorin e tij”.[224] Tregimi është regjistruar nga Ibën Huzejme, i cili e konsideron atë si sahih dhe nga Ebu Daudi dhe Nesaiu me fjalët: “Pastaj ai vendosi dorën e djathtë mbi pjesën e pasme të kyçit të dorës së majtë dhe mbi parakrahun e majtë”.[225]

 

3- Lutja (duája) e hapjes

Është mirë që muslimani ta fillojë namazin e tij me njërën nga lutjet, me të cilat e fillonte namazin Profeti (a.s.). Këto lutje thuhen pas marrjes së tekbirit fillestar dhe përpara këndimit të Fatihasë. Disa prej lutjeve të regjistruara janë:

 

1. Ebu Hurejra (r.a.) ka transmetuar: “Kur Profeti (a.s.) merrte tekbirin fillestar, ai qëndronte pak në heshtje përpara se të fillonte këndimin e Kuranit. Unë e pyeta: “O i Dërguar i Allahut, pse rri në heshtje në kohën ndërmjet tekbirit fillestar dhe këndimit të Kuranit? Çfarë thua gjatë atyre momenteve?” Profeti (a.s.) u përgjigj: “Them: O Allah! Më largo nga mëkatet e mia ashtu sikurse e ke larguar Lindjen prej Perëndimit. O Allah! Më pastro nga mëkatet e mia ashtu sikurse pastrohet rroba e bardhë prej njollave. O Allah! Më pastro prej mëkateve të mia me ujë dëbore, shi dhe me ujë breshëri”.[226] Transmetojnë Buhariu, Muslimi, Ebu Daudi, Nesaiu dhe Ibën Maxhe.

 

2. Aliu (r.a.) ka transmetuar se kur Profeti (a.s.) falte namaz, ai merrte tekbirin fillestar dhe pastaj thoshte: “E kam kthyer fytyrën time me besim të sinqertë nga Ai që krijoi qiejt dhe tokën dhe unë nuk jam prej idhujtarëve. Namazet e mia, kurbani im, jeta dhe vdekja ime janë vetëm për Allahun, Zotin e Botërave. Ai nuk ka shok. Kështu jam urdhëruar dhe unë jam prej muslimanëve. O Allah! Ti je Mbret dhe nuk ka zot tjetër përveç Teje. Ti je Zoti im dhe unë jam robi Yt. I kam bërë dëm vetes dhe Ti i di mëkatet e mia, pra m’i fal ato sepse askush nuk mund t’i falë mëkatet përveç Teje. Më udhëzo tek morali më i lartë sepse askush nuk mund të udhëzojë tek morali i lartë përveç Teje. Më largo nga morali i keq sepse askush nuk mund të më largojë prej tij përveç Teje. Ty të përgjigjem, të gjitha të mirat janë në dorën Tënde, kurse e keqja s’ka vend tek Ti (s’gjendet tek Ti); ekzistenca dhe rikthimi im janë në dorën Tënde. I Madhëruar dhe i Lartësuar je! Kërkoj falje nga Ti dhe tek Ti pendohem”.[227] Transmetojnë Ahmedi, Muslimi, Tirmidhiu, Ebu Daudi dhe të tjerë.

 

3. Transmetohet se pas tekbirit fillestar, Umeri (r.a.) thoshte: “I lartësuar qofsh o Zot dhe për Ty është falënderimi. I lartësuar qoftë emri Yt dhe e lartësuar qoftë Madhëria Jote. Nuk ka zot tjetër përveç Teje”.[228] Ky hadith është transmetuar nga Muslimi me zinxhir të ndërprerë. Darakutni thotë se një transmetim i tillë e ka burimin tek Profeti (a.s.) dhe tek Umeri (r.a.).

Duke komentuar në lidhje me këtë, Ibën El Kajimi thotë: “Është vërtetuar se Umeri (r.a.) fillonte me këtë lutje në vend të lutjes së mësipërme të Profetit (a.s.). Ai e shqiptonte këtë lutje me zë të lartë dhe ua mësonte atë njerëzve. Për shkak të të vepruarit në këtë mënyrë, gjykohet se kjo mënyrë të vepruari e ka origjinën tek Profeti (a.s.). Për këtë arsye, Imam Ahmedi thotë: “Unë veproj sipas asaj që është transmetuar nga Umeri (r.a.). Nëse një person fillon me një lutje që është e transmetuar, atëherë kjo është një gjë e mirë për të”.

 

4. 4. Asim ibën Humejd e ka pyetur Aishen (r.a.) në lidhje me mënyrën se si i fillonte namazet e natës Profeti (a.s.). Ajo është përgjigjur: “Më ke pyetur diçka për të cilën nuk ka pyetur askush përpara teje. Kur Profeti (a.s.) çohej për të falur namazin, ai merrte tekbir dhjetë herë (pas tekbirit fillestar) dhe pastaj thoshte Elhamdulilah dhjetë herë, thoshte dhjetë herë Subhane-Allah dhe më pas thoshte dhjetë herë La ilahe il-Allah. Më pas, ai i kërkonte falje Allahut dhjetë herë dhe thoshte: “O Allah! Më fal, më udhëzo, kujdesu për mua, më mbështet dhe më shpëto nga momentet e vështira në Ditën e Gjykimit”.[229] Transmetojnë Ebu Daudi, Nesaiu dhe Ibën Maxhe.

 

5. Abdurahman ibën Auf e ka pyetur Aishen (r.a.) në lidhje me mënyrën se si e fillonte Profeti (a.s.) namazin, kur falej gjatë natës. Aishja (r.a.) është përgjigjur: “Kur ai zgjohej gjatë natës, e fillonte namazin me lutjen: “O Allah, Zot i Xhibrilit, Mikailit dhe i Israfilit! Krijues i qiejve dhe i tokës, Ti je Ai që i di të fshehtat dhe të dukshmet, Ti gjykon ndërmjet robërve Tu në mosmarrëveshjet që kanë midis tyre. Më udhëzo drejt së vërtetës në gjithë këto kundërshti. Vërtetë, Ti udhëzon në rrugën e drejtë atë që dëshiron”.[230] Transmetojnë Muslimi, Ebu Daudi, Tirmidhiu, Nesaiu dhe Ibën Maxheh.

 

6. Nafi ibën Xhubejr ibën Mut’im ka transmetuar nga babai i tij, i cili ka thënë se ka dëgjuar të Dërguarin e Allahut duke thënë gjatë namazit të tij vullnetar: “Allahu Ekber kebijra” tre herë (Allahu është më i Madhi), “El-Hamdulil-lahi kethijra” tre herë (Falënderimi i takon Allahut), “Subhane Allahi bukraten ue asila” tre herë (I Lartësuar qoftë Allahu në mëngjes dhe në mbrëmje) dhe pastaj thoshte: “Kërkoj mbrojten e Allahut prej shejtanit, nga ngacmimi, pështyma dhe fryerja e tij”. I thashë: “O i Dërguar i Allahut çfarë janë ngacmimi, pështyma dhe fryerjet e shejtanit?” Ai tha: “Ngacmimi i tij është papërgjegjshmëria, me anë të së cilës ai i merr bijtë e Ademit; pështyma e tij është mendjemadhësia, ndërsa fryerja e tij është poezia (e dëmshme)”.[231] Transmetojnë Ahmedi, Ebu Daudi, Ibën Maxhe dhe Ibën Hibani.

 

7. Ibën Abasi ka transmetuar se kur Profeti (a.s.) ngrihej për të falur namaz nate, thoshte: “O Allah! Ty të takon falënderimi! Ti je drita e qiejve, e tokës dhe asaj çfarë ka në to. Ty të takon falënderimi! Ti je mbajtësi i qiejve dhe i tokës dhe i asaj çfarë ka në to. Ty të takon falënderimi! Ti je e vërteta, premtimi Yt është i vërtetë, takimi me Ty është i vërtetë dhe fjala Jote është e vërtetë. Xheneti është i vërtetë dhe Xhehenemi është i vërtetë. Profetët e Tu janë të vërtetë dhe Muhamedi është i vërtetë. Kijameti është i vërtetë. O Allah! Ty të jam nënshtruar dhe në Ty jam mbështetur, Ty të kam besuar dhe Ty të drejtohem, për Ty luftoj dhe tek Ti kthehem për gjykim. M’i fal mëkatet e mia të mëparshme dhe ato të mëvonshmet, ato që i kam bërë fshehurazi dhe haptazi. Ti je i Pari dhe i Fundit! Nuk ka zot tjetër, përveç Teje!”[232] Ky hadith është transmetuar nga Buhariu, Muslimi, Ebu Daudi, Tirmidhiu, Nesaiu, Ibën Maxhe dhe Maliku. Sipas versionit të Ebu Daudit, Profeti (a.s.) e ka thënë këtë lutje pas tekbirit fillestar të namazit të natës.
8. Është një veprim i pëlqyer që personi që falet të kërkojë mbrojtje nga Allahu prej shejtanit, në kohën midis lutjes së hapjes së namazit dhe këndimit të Kuranit. Allahu thotë: “Kur të këndoni Kuran, kërkojini Allahut që t’ju mbrojë nga shejtani i mallkuar”. Në hadithin e mësipërm të Nafi’a ibën Xhubejrit, është treguar se Profeti (a.s.) ka thënë: “O Allah! Kërkoj të më mbrosh nga shejtani i mallkuar”.

Ibën Mundhiri ka thënë: “Është transmetuar se përpara këndimit të Kuranit, Profeti (a.s.) thoshte: “Kërkoj nga Allahu të më mbrojë prej shejtanit të mallkuar”. (Eudhu bil-lahi minesh-shejtani rraxhim).

 

4. Është sunet të thuhet: “Eudhu bil-lahi minesh-shejtani rraxhim” me zë të ulët. Në “El Mugni” thuhet: “Personi që falet duhet ta shqiptojë frazën e mësipërme me zë të ulët dhe unë nuk di se ka ndonjë ndryshim në opinion në lidhje me këtë çështje”. Por Shafiu ka qenë i mendimit se ai që falet mund të zgjedhë vetë nëse e thotë një frazë të tillë me zë të ulët apo të lartë (në ato namaze që falen me zë të lartë). Është transmetuar nga Ebu Hurejra (r.a.) shqiptimi i kësaj fraze me zë të lartë, por ky transmetim është me zinxhir të dobët.

Fraza ku kërkohet mbrojtje nga Allahu prej shejtanit të mallkuar thuhet vetëm në rekatin e parë. Ebu Hurejra (r.a.) ka transmetuar: “Kur Profeti (a.s.) ngrihej në rekatin e dytë, ai e fillonte këtë rekat me Fatihanë, pa qëndruar ndonjë moment në heshtje”.[233] Transmeton Muslimi.

Duke folur në lidhje me këtë çështje, Ibën El Kajimi thotë: “Dijetarët kanë mendime të ndryshme përsa i përket faktit nëse duhet të thuhet kjo frazë  apo jo. Në lidhje me këtë çështje ekzistojnë dy mendime, që të dyja të transmetuara nga Ahmedi. Disa prej bashkëkohësve të tij janë të mendimit se është e mjaftueshme që të kërkohet mbrojtje vetëm një herë ose secili rekat e kërkon shqiptimin e frazës së mësipërme. Ata nuk polemizojnë në lidhje me faktin se lutja e hapjes së namazit është e mjaftueshme për të gjitha rekatet e këtij namazi. Është e mjaftueshme kërkimi i mbrojtjes vetëm një herë, sikurse duket qartë edhe nga hadithi autentik”. Pastaj, ai përmend hadithin e mësipërm të Ebu Hurejrës (r.a.) dhe thotë: “Meqë nuk ka ndërprerje midis rekateve të një namazi, atëherë është e mjaftueshme të thuhet vetëm një herë lutja e hapjes së namazit. E vetmja gjë midis tyre (rekateve) është përkujtimi i Allahut.

Sheukani jep mendimin përfundimtar, ku thotë: “Mënyra më e mirë është që të veprohet ashtu siç është transmetuar nga Suneti dhe një mënyrë e tillë është kërkimi i mbrojtjes vetëm në rekatin e parë”.

 

5- Shqiptimi i fjalës “Amin”

Është sunet për secilin person që falet, qoftë ky imam, dikush që falet pas imamit apo një tjetër që falet vetëm, që pas këndimit të Fatihasë të shqiptojë fjalën “Amin”. (Fjala “Amin” nuk është pjesë e Fatihasë, por është më tepër një lutje që ka kuptimin: “O Allah! Përgjigju ndaj asaj çfarë thamë”.) Kjo fjalë duhet të thuhet me zë të lartë në namazet që falen me zë të lartë dhe me zë të ulët në namazet që falen me zë të ulët.

Nuajm Muxhemir tregon se është falur pas Ebu Hurejrës (r.a.) e ai ka thënë: “Në emrin e Allahut, Mëshiruesit, Mëshirëbërësit”. Pastaj këndoi Fatihanë dhe e mbylli atë me fjalën “Amin”. Gjithashtu, edhe njerëzit e tjerë pas tij thanë “Amin”. Pas namazit Ebu Hurejra (r.a.) tha: “Pasha Atë, në duart e të Cilit është shpirti im, unë kam ndjekur mënyrën më të ngjashme të Profetit (a.s.) në faljen e namazit”.

Buhariu e ka përmendur këtë hadith në formën mualak[234], ndërkohë që të tjerët si: Nesaiu, Ibën Huzejme, Ibën Hibani dhe Ibën Siraxhi e kanë transmetuar atë.

Buhariu ka regjistruar se Ibën Shihab (Ez-Zuhri) ka thënë se i Dërguari i Allahut thoshte “Amin”. Atau thotë se fjala “Amin” është një lutje. Ibën Zubejri dhe të tjerët pas tij thonin “Amin” dhe xhamia kumbonte nga zërat e tyre.[235]

Nafiu transmeton se Ibën Umeri nuk e linte pa e thënë dhe i nxiste njerëzit që ta thonin një fjalë të tillë me zë të lartë. Në lidhje me këtë ka dëgjuar një transmetim nga Ibën Umeri.

Duke folur në lidhje me këtë çështje, Ebu Hurejra (r.a.) ka thënë: “Kur i Dërguari i Allahut këndonte ajetin: “…Jo në rrugën e atyre që tërhoqën kundër vetes hidhërimin dhe as në të atyre që e humbën veten”, ai thoshte “Amin”, me aq zë sa njerëzit që ishin pas tij e dëgjonin atë”.[236] Transmeton Ebu Daudi dhe Ibën maxheh, por në versionin e këtij të dytit thuhet: “Derisa e dëgjonin njerëzit në rreshtin e parë dhe xhamia kumbonte nga zëri”.

Edhe Hakimi e transmeton këtë hadith dhe thotë se ai është sahih, në përputhje me kriterin e Buhariut dhe të Muslimit. Bejhakiu e klasifikon këtë hadith si hasen sahih, ndërsa Darakutni e klasifikon atë si hasen, duke marrë për bazë vargun e transmetuesve.

Një transmetim i ngjashëm nga Uail ibën Huxhr thotë: “E dëgjova të Dërguarin e Allahut duke kënduar ajetin: “…dhe as në të atyre që e humbën veten”, dhe pastaj tha “Amin” duke zgjatur zërin”. Transmeton Ahmedi dhe Ebu Daudi, por ky i dyti e transmeton një hadith të tillë më fjalët: “Dhe ai ngriti zërin e tij gjatë shqiptimit të kësaj fjale”.[237]

Tirmidhiu e klasifikon këtë hadith si hasen dhe thotë: “Më shumë se një sahab i mirë-informuar dhe ata që erdhën pas sahabëve, kanë thënë se personi duhet ta ngrejë zërin e tij kur thotë “Amin” dhe mos ta thotë me zë të ulët”. Ibën Haxhër thotë se zinxhiri i transmetimit të këtij hadithi është sahih.

Atau ka treguar: “Gjeta dyqind shokë të Profetit (a.s.) në xhami dhe kur imami këndoi ajetin “…dhe as në të atyre që e humbën veten”, i dëgjova ata duke thënë: “Amin”.[238]

Aishja (r.a.) transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Çifutët nuk ju kanë zili për gjë tjetër më shumë sesa kur thoni përshëndetjen me selam dhe fjalën “Amin” pas imamit”.[239] Transmetojnë Ahmedi dhe Ibën Maxhe. [240]

Është mirë që fjala “Amin” të thuhet njëherazi me imamin dhe jo përpara apo pas tij. Ebu Hurejra (r.a.) transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Kur imami këndon ajetin: “Jo në rrugën e atyre që tërhoqën kundër vetes hidhërimin dhe as në të atyre që e humbën veten”, ju duhet të thoni “Amin”. Nëse kjo fjalë korrespondon me kohën kur e thonë engjëjt, personit që e thotë atë do t’i falen të gjitha mëkatet e mëparshme”.[241] Transmeton Buhariu.

Gjithashtu, ai ka transmetuar se Profeti (a.s.) ka thënë: “Kur imami të këndojë ajetin: “…Jo në rrugën e atyre që tërhoqën kundër vetes hidhërimin dhe as në të atyre që e humbën veten”, atëherë thoni “Amin”[242] (njëkohësisht me imamin), sepse engjëjt thonë Amin dhe imami gjithashtu. Nëse lutja (amin-i juaj) korrespondon me amin-in e engjëjve, atëherë juve do t’ju falen të gjitha mëkatet e mëparshme”.[243] Transmetojnë Ahmedi, Ebu Daudi dhe Nesaiu.

Fjala “Amin” nuk është pjesë e Fatihasë, por ajo është lutje që do të thotë: “O Allah m’u përgjigj!”.

 

5- Këndimi i Kuranit pas Fatihasë

Është sunet që personi që falet të këndojë një pjesë nga Kurani pas këndimit të Fatihasë gjatë dy rekateve të namazit të sabahut dhe atij të Xhumasë, dy rekateve të para të namazit të drekës, të iqindisë, të akshamit, të jacisë dhe në të gjitha rekatet e namazeve vullnetare.

Ebu Katade ka transmetuar se Profeti (a.s.) këndonte Fatihanë dhe disa sure në dy rekatet e para të namazit të drekës dhe vetëm Fatihanë në dy rekatet e fundit. Ndonjëherë ai këndonte disa ajete. Këndimi i Kuranit në rekatin e parë ishte më i gjatë se në të dytin. Në këtë mënyrë veprohet edhe në namazin e iqindisë dhe të sabahut.[244] Transmetojnë Buhariu, Muslimi dhe Ebu Daudi, i cili shton: “Ne mendonim se ai (Profeti a.s.) vepronte kështu, me qëllim që t’ua mundësonte njerëzve që të kapnin faljen e rekatit të parë”.

Xhabir ibën Semure ka transmetuar se njëherë, njerëzit e Kufes u ankuan në lidhje me Sadin tek Umeri (r.a.). Pasojë e ankesave të tyre ishte shkarkimi i Sadit nga puna dhe zëvendësimi i tij me Amarin. Njerëzit e Kufes pretendonin se ai nuk falej në mënyrën e duhur. Umeri e thirri dhe i tha: “O Ebu Is’hak (Sad), këta njerëz thonë se ti nuk falesh ashtu siç duhet”. Sa’di u përgjigj: “Pasha Allahun, unë jam falur me ta ashtu sikurse është falur i Dërguari i Allahut me ne, duke mos lënë asgjë mangët. I zgjatja dy rekatet e para të namazit të jacisë dhe i shkurtoja dy të fundit”. Umeri i tha: “Kjo është ajo çfarë prisja prej teje”. Ai e ktheu përsëri në Kufe me një apo dy njerëz që të pyesnin për të. Të gjithë njerëzit e lavdëruan Sadin derisa ata arritën te xhamia e fisit Abs. Një burrë me emrin Usame ibën Katade, i njohur edhe me pseudonimin Ebu Sa’de, u ngrit dhe tha: “Meqë jam nën betim, duhet t’ju informoj se Sa’di nuk e shoqëron asnjëherë ushtrinë, nuk e shpërndan plaçkën e luftës në mënyrë të drejtë dhe nuk ka qenë i drejtë në vendimet e tij”. Atëherë Sa’di tha: “I lutem Allahut për tre gjëra: O Allah, nëse ky robi Yt po gënjen dhe foli vetëm sa për t’u dukur, atëherë jepi atij një jetë të gjatë, rrite varfërinë e tij dhe sprovoje me sprova nga më të ndryshmet”. Vite më vonë, kur Usame u pyet se si po ia kalonte, ai u përgjigj se ishte një plak që po vuante nga sprova të shumta, për shkak të lutjes së bërë nga ana e Sa’dit. Abdulmaliku (nga treguesit) ka thënë se ai e ka parë këtë burrë me vetullat që i kishin rënë (për shkak të moshës së vjetër) duke i ngacmuar vajzat e reja nëpër rrugica.[245] Transmeton Buhariu.

Ebu Hurejra ka thënë: “Këndimi i Kuranit duhet të bëhet në çdo namaz. Atë

çfarë kemi dëgjuar nga Profeti (a.s.) ua themi edhe juve. Për atë që Profeti (a.s.) heshti, edhe ne heshtim me ju. Nëse një person nuk shton gjë tjetër përveç Fatihasë, atëherë ajo është e mjaftueshme. Nëse ai shton diçka përveç saj, atëherë kjo është një gjë e mirë për të”.[246] Transmeton Buhariu.

 

Mënyra e kryerjes së këndimit të Kuranit pas Fatihasë

Një veprim i tillë mund të bëhet në njërën prej mënyrave të mëposhtme:

El Husejni ka thënë: “Në betejën në Korasan, ne kishim me vete treqind sahabë dhe njëri nga ata bëhej imam. Ai këndonte disa ajete nga Kurani dhe pastaj binim në rukú”.

Transmetohet se, në çdo rekat, Ibën Abasi këndonte Fatihanë dhe disa ajete nga surja El Bekare.[247] Transmeton Darakutni me një zinxhir të vërtetë transmetimi.

Bejhakiu tregon nga Abdullah ibën Sa’ibi se Profeti (a.s.) e këndonte suren El Mu’minun në namazin e sabahut dhe kur arrinte tek pjesa ku përmendet Musa, Haruni apo Isa (a.s.) ai kollitej dhe binte në rukú. Njëherë, Umeri këndoi në rekatin e parë 120 ajete nga surja El-Bekare, ndërsa në të dytin një nga “el-methani”.[248]

El Ehnef lexonte suren El-Kehf në rekatin e parë dhe suret Junus dhe Jusuf në rekatin e dytë. Ai ka thënë se e ka falur namazin e sabahut me Umerin (duke i kënduar këto sure).

Ibën Mesudi lexonte dyzet ajete nga surja Enfalë në rekatin e parë dhe një sure nga dhjetë suret e shkurtra (Mufassil[249]) në rekatin e dytë. Katade ka treguar në lidhje me një njeri që kishte kënduar një sure në të dyja rekatet dhe pastaj kishte thënë: “E gjitha është libri i Allahut”.[250]

Ubejdullah ibën Thabiti tregon se Enesi (r.a.) ka thënë: “Njëri nga ensarët u fal imam me njerëzit në namaz në xhaminë e Kubasë. Përpara se të fillonte të këndonte Kuran, ai thoshte gjithmonë ajetin: “Thuaj: Ai është Allahu, i Vetmi” (Kul hue Allahu Ehad), derisa e mbaronte këtë sure dhe pastaj këndonte një sure tjetër. Ai vepronte në këtë mënyrë në çdo rekat. Njerëzit i thanë: “Ti fillon me këtë sure, por nuk e sheh si të mjaftueshme e kështu që këndon një sure tjetër, prandaj ose lexo vetëm këtë ose lexo ndonjë tjetër”. Ai tha: “Unë nuk do të ndaloj së vepruari në këtë mënyrë. Më pëlqen t’ju drejtoj në namaz sipas kësaj mënyre. Nëse nuk e pëlqeni një gjë të tillë, atëherë unë nuk do të dal më imam”. Por, ata e dinin se ai ishte më i miri midis tyre kështu që nuk donin dikë tjetër për imam. Ata ia treguan problemin Profetit (a.s.) dhe ai tha: “O filan, e çfarë të ka penguar ty të veprosh në atë mënyrë që të kanë thënë shokët e tu? Pse e këndon këtë sure në çdo rekat?” Ai u përgjigj: “Unë e dua atë sure”. Profeti (a.s.) i tha: “Dashuria jote për atë sure do të bëjë ty që të hysh në xhenet”.[251]

Një burrë nga fisi Xhuhejne ka treguar se e ka dëgjuar Profetin (a.s.) duke kënduar suren: “Kur të dridhet toka me dridhjen e saj të fuqishme” (Ez-Zelzele) në namazin e sabahut, në të dyja rekatet. Dhe burri ka thënë: “Nuk e di nëse Profeti (a.s.) e harroi që e kishte kënduar këtë sure në rekatin e parë apo e bëri një gjë të tillë me qëllim”.[252] Ky hadith transmetohet nga Ebu Daudi. Zinxhiri i transmetimit të tij nuk ka asgjë për t’u kritikuar.

Udhëzimi i Pejgamberit (a.s.) rreth këndimit të Kuranit pas Fatihasë

Në këtë pjesë do të përmendim atë çfarë ka mësuar Ibën El Kajimi[253] në lidhje me mënyrën e këndimit të Kuranit nga ana e Profetit (a.s.) pas Fatihasë.

Ai ka komentuar: “Kur Profeti (a.s.) e mbaronte këndimin e Fatihasë, ndonjëherë

këndonte një sure të gjatë dhe ndonjëherë një të shkurtër (në rast se ishte në udhëtim apo i angazhuar në diçka). Por, shumicën e rasteve, ai këndonte sure me gjatësi mesatare”.

 

Këndimi i Kuranit në namazin e sabahut

Në përgjithësi, gjatë namazit të sabahut, Profeti (a.s.) këndonte nga gjashtëdhjetë deri në njëqind ajete. Ndonjëherë ai këndonte suren Kaf, Er-Rum,[254] Et-Tekuir apo Ez-Zelzele në dy rekatet e fundit (rekatet farz). Kur ishte në udhëtim, ka ndodhur të këndojë dy suret e fundit të Kuranit. Në disa raste, Profeti (a.s.) këndonte pjesën e parë të sures El-Mu’minun derisa të arrinte tek historia e Musës dhe e Harunit në rekatin e parë dhe pastaj kollitej dhe përkulej në rukù. Ditëve të xhuma ai këndonte Elif, Lam, Mim, Tenzil (suren Sexhde) dhe suren El-Insan në formën e tyre të plotë.

Profeti (a.s.) nuk vepronte në atë mënyrë që veprojnë shumë njerëz sot, që është këndimi i një pjese të njërës sureje dhe një pjese të sures tjetër. Shumë njerëz të paditur mendojnë se është gjëja më e mirë që, në namazin e sabahut të ditës së Xhuma, të këndojnë sure në të cilat bëhet sexhde. Por, në fakt, një gjë e tillë është injorancë e plotë nga ana e tyre. Profeti (a.s.) e kishte zakon t’i këndonte këto sure sepse ato përmbajnë ajete në të cilat përmendet krijimi i njeriut, kthimi tek Allahu, hyrja në xhenet dhe në xhehenem dhe çështje të tjera që kanë ndodhur apo që ndodhin ditën e Xhuma. Prandaj, ai i lexonte sure të tilla ditën e premte, në mënyrë që t’i kujtonte umetit të tij ngjarjet e asaj dite. Në ditët me rëndësi të madhe si: Xhumaja, ditët e Bajrameve etj., Profeti (a.s.) këndonte suret Kaf, El Kamer, El E’ala dhe El Gashije.

 

Këndimi i Kuranit në namazin e drekës

Gjatë namazit të drekës, ndonjëherë Profeti (a.s.) këndonte gjatë Kuran. Njëherë, Ebu Sa’idi ka thënë: “Ndërkohë që bëhej ikameti për namazin e drekës, dikush mund të shkonte në El Bekie dhe të kujdesej për ndonjë punë, pastaj kthehej në familjen e tij, merrte abdes, kthehej përsëri në namaz dhe e gjente Profetin (a.s.) në rekatin e parë (për shkak të kohëzgjatjes së madhe të këndimit të Kuranit prej tij)”.[255] Transmeton Muslimi.

Ndonjëherë, Profeti (a.s.) këndonte ajete përafërsisht sa surja Sexhde apo El A’la dhe El-Lejl apo suret El Buruxhë dhe Et-Tarik.

Këndimi i Kuranit në namazin e iqindisë

Një këndim i tillë zgjaste sa gjysma e këndimit të Kuranit në namazin e drekës, në rast së ky i fundit ishte i gjatë dhe sa këndimi në namazin e drekës, në rast se ky i fundit ishte i shkurtër.

Këndimi i Kuranit në namazin e akshamit

Në namazin e akshamit, Profeti (a.s.) këndonte sure të ndryshme. Ndonjëherë, ai këndonte suren El A’rafë në dy rekatet e para dhe ndonjëherë suren Et-Tur apo El-Murselatë.

Ebu Umer ibën Abdul-Berri thotë: “Transmetohet se Profeti (a.s.) këndonte suren El A’raf, Es-Safatë apo suren Ed-Duhanë, El A’la dhe Et-Tin apo dy suret e fundit të Kuranit dhe suren El-Murselatë. E gjitha kjo është transmetuar me anë të zinxhirëve autentikë”.

Meruan ibën Hakemi vepronte gjithnjë në këtë mënyrë dhe kur Zejd ibën Thabiti e kundërshtoi këtë gjë, ai tha: “Si është puna me ty që gjithmonë këndon një nga suret e shkurtra gjatë namazit të akshamit? E kam parë Profetin (a.s.) duke kënduar një sure të gjatë në këtë namaz”. Meruani e pyeti: “Dhe cila është surja e gjatë?” Zejdi iu përgjigj: “El-A’rafë”.[256] Ky hadith është sahih. Transmetojnë Ebu Daudi, Nesaiu, Ibën Maxhe dhe Tirmidhiu.

Nesaiu ka regjistruar se Aishja (r.a.) ka thënë: “Profeti (a.s.) e këndonte suren El A’rafë gjatë namazit të akshamit dhe ai e ndante këtë sure në dy rekate”.[257] Këndimi në mënyrë të vazhdueshme i një sureje të shkurtër është një veprim që ndryshon nga Suneti dhe kjo është mënyra që vepronte Meruan ibën Hakemi.

 

Këndimi i Kuranit në namazin e jacisë

Gjatë namazit të jacisë, Profeti (a.s.) këndonte suren Et-Tin dhe ai e mësoi Muadhin të këndonte suren Esh-Shems, El A’la, El-Lejl e kështu me radhë. Ai nuk ishte dakord me Muadhin në lidhje me këndimin e sures El Bekare gjatë këtij namazi. Pas namazit, ai (Muadhi) shkoi tek fisi i Amr ibën Auf dhe kur kishte kaluar një pjesë e natës, ai e përsëriti namazin dhe këndoi në të suren El Bekare. Duke qenë i njoftuar në lidhje me këtë gjë, Profeti (a.s.) i tha: “Muadh! A mos je ti prej atyre që i vënë njerëzit para sprovave?” [258]

Këndimi i Kuranit në namazin e xhumasë

Në namazin e Xhumasë, Profeti (a.s.) këndonte suret El Xhumua, El Munafikun apo El Gashije të plota, ose suret El A’la dhe El Gashije.

Ai nuk këndonte asnjëherë vetëm fundin e disa sureve të cilat fillojnë me: “O ju që keni besuar…” Personat që këmbëngulin për të vepruar në këtë mënyrë çdo të premte, nuk ndjekin Sunetin.

 

Këndimi i Kuranit gjatë namazit të Bajramit

Në namazin e Bajramit, Profeti (a.s.) këndonte suren Kaf, apo El Kamer plotësisht dhe ndonjëherë suret El E’ala dhe El Gashije. Kështu ka vepruar derisa ishte gjallë. Në këtë mënyrë kanë vepruar edhe kalifët e drejtë që erdhën pas tij. Njëherë, Ebu Bekri këndoi suren El Bekare në namazin e sabahut deri në kohën kur dielli ishte gati duke dalë në horizont. Njerëzit i thanë: “O pasues i të Dërguarit të Allahut, dielli është gati në të dalë!” Ai tha: “Po të lindte nuk do të na gjente të papërgatitur”.

Umeri këndonte suret Jusuf, En-Nahl, Hud, El Isra dhe sure të ngjashme me to. Në rast se këndimi i sureve të gjata do të ishte anulluar, atëherë një gjë e tillë do t’u ishte bërë e njohur kalifëve dhe do ta vërenin kritikët.

Muslimi ka regjistruar nga Xhabir ibën Semure se i Dërguari i Allahut këndonte suren Kaf në namazin e sabahut[259] dhe që namazet e tij pasues gjatë asaj dite ishin më të shkurtër.

Umu El Fadl ka dëgjuar Ibën Abasin duke kënduar suren El Murselatë dhe i ka thënë atij: “O djalin im! Këndimi i Kuranit nga ti më bëri të kujtoj atë sure. Kjo sure ishte e fundit që kam dëgjuar nga Profeti (a.s.) dhe ai e këndoi atë në namazin e akshamit”.[260]

Tani ne mund të interpretojmë hadithin e Profetit (a.s.): “O ju që i drejtoni njerëzit në namaz, lehtësojani atë atyre!”[261] dhe thënien e Enesit (r.a.): “Profeti (a.s.) e drejtonte namazin shumë lehtë, ndonëse një namaz i tillë ishte i plotë”.[262]  “Lehtësimi” apo “butësia” është një term relativ. Ne duhet të kthehemi tek mënyra se si sillej Profeti (a.s.), në mënyrë që të kuptojmë dhe të ndjekim shembullin e tij ashtu siç duhet. Profeti (a.s.) nuk i urdhëroi njerëzit që të ndryshonin nga praktika e tij edhe pse ai e dinte se pas tij kishte të moshuar, të dobët dhe njerëz që duhet t’i plotësonin nevojat e tyre. Ai e kryente faljen në të njëjtën mënyrë që i urdhëroi të tjerët që të falen me lehtësim. Nëse namazet e tij ishin disi të gjata, ato mbeteshin përsëri të shkurtra, në krahasim me kohëzgjatjen në të cilën ai mund t’i kishte falur ato. Kjo gjë tregohet nga hadithi i regjistruar nga Nesaiu dhe të tjerët, në të cilin Ibën Umeri ka transmetuar se Profeti (a.s.) i urdhëroi imamët që të ishin “lehtësues”, duke kënduar suren Es-Safatë.[263] Prandaj, një sure me gjatësinë e sures Es-Safatë[264] është pjesë e asaj që nënkuptoi Profeti (a.s.), kur u tha imamëve që duhet t’ua lehtësojnë njerëzve.

Këndimi i një sureje të veçantë

Profeti (a.s.) nuk e kufizoi këndimin e Kuranit vetëm në disa sure të veçanta (përveçse në ditën e xhuma dhe në ditët e Bajrameve).

Përsa u përket namazeve të tjera, Ebu Daudi ka regjistruar një hadith nga Amër ibën Shuajbi, nga babai i tij dhe nga gjyshi i tij, i cili ka thënë: “Nuk ka sure të veçanta, të mëdha apo të vogla, e që nuk e kam dëgjuar Profetin (a.s.) duke i kënduar ato kur i drejtonte njerëzit në namaz.[265]

Ai këndonte komplet suren në dy rekate apo vetëm pjesën e fillimit të sures. Nuk është regjistruar prej tij se mund të ketë kënduar nga mesi apo nga fundi i sures, apo as që të ketë kënduar dy sure në një rekat të vetëm gjatë namazeve farz. Megjithatë, ai e bënte një gjë të tillë gjatë namazeve vullnetare.

Ibën Mesudi ka thënë: “I di suret që i këndonte Profeti (a.s.) së bashku, në një rekat. Ato janë Er-Rahman dhe En-Nexhm, El Kamer dhe El Haka, Et-Tur dhe Edh-Dharijatë, El-Vakia dhe En-Nun në një rekat”. Por, ky hadith nuk na tregon nëse Profeti (a.s.) i këndonte këto sure gjatë namazeve farz apo gjatë namazeve vullnetare. Është më e mundur që ai t’i ketë kënduar këto sure gjatë namazeve vullnetare. Profeti (a.s.) rrallë këndonte një sure në të dyja rekatet.

Ebu Daudi ka regjistruar se një njeri nga fisi Xhuhejne e ka dëgjuar Profetin (a.s.) duke kënduar suren Ez-Zelzele dy herë, në të dyja rekatet e namazit të sabahut. Burri ka thënë: “Nuk e di nëse Profeti (a.s.) e bëri një gjë të tillë për shkak të harresës apo qëllimisht”.[266]

 

Zgjatja e rekatit të parë në namazin e sabahut

Profeti (a.s.) e falte rekatin e parë të namazit të sabahut dhe të çdo namazi më gjatë se të dytin. Ndonjëherë ai e zgjaste këndimin e Kuranit derisa nuk dëgjonte më zhurma hapash [267] (të njerëzve që vinin për të kapur faljen e namazit). Ai e zgjaste namazin e sabahut më tepër nga gjithë namazet e tjera. Kjo sepse këndimi i Kuranit në namazin e sabahut dëshmohet nga Allahu dhe nga engjëjt. Thuhet gjithashtu se një këndim i tillë dëshmohet nga Allahu dhe engjëjt ose nga engjëjt që regjistrojnë veprat e natës dhe të ditës. Kjo bazohet në zbritjen hyjnore, nëse ajo vazhdon deri në përfundimin e namazit të sabahut apo deri në lindjen e agimit.

Për më tepër, meqë namazi i sabahut ka numrin më të vogël të rekateve, këndimi i Kuranit zgjatet për të bërë kompensimin e kësaj gjëje. Ky namaz falet pas gjumit dhe si rrjedhojë njerëzit janë të çlodhur. Gjithashtu, namazi i sabahut falet përpara se njerëzit ta kenë zënë veten me punët e jetës së përditshme apo me çështje të tjera të kësaj bote. Edhe shpirti, ashtu sikurse trupi është reagues ndaj fjalëve të Allahut. Kjo gjë e bën këndimin e Kuranit më të lehtë për t’u menduar në lidhje me të dhe për të kuptuar. Gjithashtu, namazi është baza dhe e para nga të gjitha punët. Prandaj, zgjatja e këndimit të Kuranit në namazin e sabahut është një veprim i pëlqyer.

Mënyra e këndimit të Kuranit nga ana e Profetit (a.s.)

Profeti (a.s.) e zgjaste zërin e tij tek zanoret e gjata, pushonte në fund të çdo ajeti dhe e ngrinte zërin gjatë këndimit.

Ky përshkrim i jep fund pjesës që është marrë nga shkrimet e Ibën El Kajimit.

 

Gjërat e pëlqyera për t’u vepruar gjatë këndimit të Kuranit

Është sunet që, gjatë këndimit të Kuranit, të zbukurohet zëri. Profeti (a.s.) ka thënë: “Zbukuroni zërat tuaj me Kuran”.[268]

Ai gjithashtu ka thënë: “Ai që nuk e këndon bukur Kuranin, nuk është prej nesh”,[269]  “Personi që e zbukuron zërin e tij me këndimin e Kuranit është ai, të cilin kur e dëgjoni, e ndjeni se e ka frikë Allahun”[270] dhe “Allahu nuk është kënaqur me asgjë ashtu siç është kënaqur duke dëgjuar Pejgamberin, i cili këndonte Kuranin me zë të bukur”.[271]

Neveviu thotë: “Është sunet që personi që këndon Kuran t’i kërkojë mirësi Allahut, në rastet kur arrin në ndonjë ajet ku përmendet mëshira. Kur ai lexon ndonjë ajet ku përshkruhet dënimi, ai duhet t’i kërkojë Allahut që ta shpëtojë nga xhehenemi, dënimi, e keqja, nga gjërat e urryera dhe të thotë: “Allah, të lutem të më japësh mirësi!” etj. Kur personi që këndon Kuran has ndonjë ajet ku lartësohet Allahu, atëherë ai duhet të thotë: “I Lartësuar qoftë Allahu!”, ose “I Lartësuar qoftë Allahu, Zoti i Botërave!”.

Transmetohet se Hudhejfe ibën El Jemani ka treguar se është falur një natë me të Dërguarin e Allahut, i cili kishte filluar të këndonte suren El Bekare. Hudhejfe kishte menduar se ai do të përkulej në ruku pas njëqind ajeteve, por Profeti (a.s.) kishte vazhduar. Pastaj ky kishte menduar se ai do ta mbaronte kërë sure dhe pastaj do të binte në ruku, por në fakt ai kishte vazhduar duke kënduar shumë ngadalë suren Al Imran dhe pastaj suren En-Nisa. Kur Profeti (a.s.) arriti tek një ajet ku lartësohej Allahu, ai e lartësoi Atë. Nëse ai haste në ndonjë ajet ku përmendej një lutje, ai thoshte një lutje. Nëse arrinte tek ndonjë ajet ku përmendej që njeriu duhet të kërkojë mbrojtje nga Allahu, atëherë Profeti (a.s.) e kërkonte një gjë të tillë”.[272] Transmeton Muslimi.

Tek Shafitë, lartësimi, lutja, dhe kërkimi i shpëtimit duhen bërë si gjatë namazit, ashtu edhe gjatë kohëve të tjera. Imami, ndjekësit e tij si dhe ai që falet vetëm, duhet të veprojnë në këtë mënyrë sepse ato janë lutje që duhet të thuhen, ashtu siç duhet të thuhet fjala “amin”. Është mirë që kur të lexohet ajeti:

أَلَيْسَ اللَّهُ بِأَحْكَمِ الْحَاكِمِينَ

“A nuk është Allahu më i Urti i gjykuesve?” (Et-Tin, 8), personi që e lexon atë duhet të thotë: “Padyshim, dhe unë jam një nga dëshmitarët për këtë gjë”.[273]

Kur dikush të lexojë ajetin:

أَلَيْسَ ذَلِكَ بِقَادِرٍ عَلَى أَنْ يُحْيِيَ الْمَوْتَى

“A nuk është Ai në gjendje të ngjallë të vdekurit?” (El-Kijame, 40), ai duhet të thotë: “Padyshim dhe unë dëshmoj për këtë gjë”.

Kur të lexojë ajetin:

“فبأي حديث بعده يؤمنون”

“Në ç’fjalë tjetër veç tij po besojnë?”, ai duhet të thotë: “I kam besuar Allahut”.

Kur personi që këndon Kuran arrin tek ajeti:

سَبِّحْ اسْمَ رَبِّكَ الأَعْلَى

“Madhëroje emrin e Zotit tënd, të Lartin” (El-E’ala, 1), ai duhet të thotë: “I Madhëruar është Allahu, i Larti” [Hadith Sahih; Temamul-Minneh]. Në këtë mënyrë duhet të veprohet si gjatë namazit ashtu edhe në kohët e tjera.

 

Kur duhet falur namazi me zë të lartë apo të ulët ?

Është sunet të këndohet Kuran me zë të lartë në dy rekatet e namazit të sabahut dhe në namazin e Xhumasë, në dy rekatet e para të namazit të akshamit dhe të jacisë, në namazet e Bajramit, në namazin e eklipsit dhe në namazin që falet kur kërkohet rënia e shiut. Këndimi i Kuranit duhet të bëhet me zë të ulët gjatë të gjitha rekateve të namazit të drekës dhe të iqindisë, gjatë rekatit të fundit të namazit të akshamit dhe gjatë dy rekateve të fundit të namazit të jacisë.

Përsa u përket namazeve vullnetare, ato që falen gjatë ditës duhet të falen me zë të lartë, ndërsa ato që falen gjatë natës mund të falen ose me zë të ulët ose me zë të lartë.

Është mirë që zëri gjatë këndimit të Kuranit të jetë mesatar

Një natë, Profeti (a.s.) kaloi afër Ebu Bekrit i cili po falej me një zë shumë të ulët dhe po ashtu kaloi edhe afër Umerit i cili po falej me zë shumë të lartë. Më vonë, kur ata erdhën tek Profeti (a.s.) ai tha: “O Ebu Bekër, kalova afër teje dhe po faleshe me një zë shumë të ulët”. Ebu Bekri iu përgjigj: “O i Dërguar i Allahut! Ai, të Cilit po i falesha, mundet të më dëgjojë mua”. Profeti (a.s.) i tha Umerit: “O Umer! Kalova edhe afër teje dhe po faleshe me zë shumë të lartë”. Umeri i tha: “O i Dërguar i Allahut! Kjo gjë ishte për të larguar përgjumjen dhe shejtanin. Profeti (a.s.) tha: “Ti, o Ebu Bekër, kur të falesh përsëri, ngrije pak zërin ndërsa ti Umer, ule pak”.[274] Transmetojnë Ebu Daudi dhe Ahmedi.

Nëse personi që falet harron dhe këndon Kuran me zë të lartë, kur ai duhet ta këndojë me zë të ulët dhe anasjelltas, nuk ka ndonjë faj mbi të[275]. Nëse ai kujtohet për këtë gjë, atëherë mund ta ndryshojë dhe të veprojë në mënyrën e duhur.

 

Këndimi i Kuranit pas imamit

Namazi i një personi nuk është i pranuar në rast se nuk këndohet Fatihaja në secilin rekat të tij. Por, personi që falet pas imamit duhet të rrijë në heshtje kur ai këndon me zë të lartë, sepse Allahu thotë në Kuran: “Kur të këndohet Kurani, dëgjoni dhe qëndroni në heshtje në mënyrë që të fitoni mëshirë”.

Gjithashtu, Profeti (a.s.) ka thënë: “Kur imami merr tekbir edhe ju merrni tekbir! Kur ai këndon Kuran, atëherë heshtni!” [276] Transmeton Muslimi.

Në një hadith tjetër thuhet: “Kur muslimani falet pas imamit, atëherë këndimi i Kuranit nga ana e imamit vlen edhe për të [277] “[278]

Nëse imami këndon Kuran me zë të ulët, atëherë të gjithë njerëzit që e ndjekin atë duhet të këndojnë Kuran në mënyrë individuale. Nëse një njeri nuk mund ta dëgjojë këndimin e Kuranit nga imami, atëherë ai duhet të këndojë Kuran në mënyrë individuale.

Duke komentuar në lidhje me këtë çështje, Ebu Bekër El Arabi ka thënë: “Mendimi më i saktë është se personi që falet duhet të këndojë Kuran gjatë namazeve, ku këndimi i Kuranit nga ana e imamit bëhet me zë të ulët. Por, gjatë namazeve ku imami këndon Kuran me zë të lartë, personi që është pas tij mund të mos këndojë Kuran. Një përfundim i tillë bazohet në tre argumente:

1. Kjo mënyrë të vepruari ishte praktikë e njerëzve të Medinës.[279]

 

2. Është rregull në Kuran, sepse Allahu thotë:

وَإِذَا قُرِئَ الْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَأَنصِتُوا لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ

“Kur të këndohet Kurani, dëgjoni me vëmendje dhe heshtni!” (El-Araf, 204).

3. Kjo mënyrë veprimi mbështetet nga dy hadithe: njëri prej tyre është hadithi nga Imran ibën Husejn, në të cilin thuhet: “E di që disa nga ju konkurojnë me mua (për këndim Kurani…) [280] ” [281] dhe “Nëse këndohet Kuran, atëherë ju duhet të dëgjoni!”

Hadithi i përmendur është hadithi më i rëndësishëm sipas argumenteve të mëposhtme: Nëse një person nuk mund të këndojë Kuran bashkë me imamin, atëherë kur duhet ta bëjë një gjë të tillë? Nëse dikush thotë: “Në kohën kur imami të qëndrojë në heshtje”, atëherë ne themi: “Nuk është e nevojshme që imami të qëndrojë në heshtje[282]”, atëherë si mundet që diçka që është obligim të varet nga një gjë që nuk është e tillë?

Por ekziston një mënyrë sipas së cilës personi mund të “këndojë” me imamin dhe kjo mënyrë është këndimi i Kuranit me zemër dhe me të përqendruarit në atë që këndohet. Kjo është mënyra e Kuranit dhe e Hadithit dhe mënyra në të cilën është ruajtur forma e adhurimit. Gjithashtu, kjo është edhe një pjesë e ndjekjes së Sunetit. Personi duhet të veprojë në përputhje me atë që është mendimi më i fortë. Një mënyrë e tillë veprimi ishte gjithashtu zgjedhje e Zuhrit dhe e Ibën El Mubarek dhe është një mënyrë e pranuar edhe nga Maliku, Ahmedi dhe Is’haku. Ibën Tejmije e pranon një mendim të tillë dhe thotë se ai është mendimi më i saktë.

 

 

Marrja e tekbirit gjatë lëvizjes nga një pozicion në tjetrin

Është sunet marrja e tekbirit gjatë çdo uljeje, ngritjeje, qëndrimi në këmbë apo qëndrimi ulur, përveç në rastin kur personi ngrihet nga rukuja, rast në të cilin ai duhet të thotë: “Allahu e dëgjon robin që i lutet Atij” (Semi’ Allahu limen hamideh).

Ibën Mesudi ka treguar se ka parë të Dërguarin e Allahut duke marrë tekbir në çdo ulje, ngritje, qëndrim në këmbë apo qëndrim ulur.[283] Transmetojnë Ahmedi, Nesaiu dhe Tirmidhiu, i cili thotë se ky hadith është i vërtetë.

Tirmidhiu shton dhe thotë: “Shokët e Profetit (a.s.), ndër të cilët Ebu Bekri, Umeri, Othmani, Aliu dhe të tjerët, vepronin në përputhje me këtë hadith, ashtu sikurse vepruan edhe pasuesit e tyre dhe shumica e dijetarëve dhe juristëve”.

Ebu Bekër ibën Abdurrahman ibën El Harithi ka treguar se e ka dëgjuar Ebu Hurejrën (r.a.) duke thënë: “Kur Profeti (a.s.) falte namaz, ai merrte tekbir kur ishte në këmbë, pastaj merrte tekbir kur binte në ruku. Kur ngrihej nga rukuja ai thoshte: “Semi’Allahu limen hamideh (Allahu e dëgjon robin që i lutet Atij). Ndërsa kur ngrihej në këmbë ai thoshte: “Rabena lekel-hamd” (Zoti ynë, Ty të takon falenderimi!). Më pas, ai thoshte: “Allahu Ekber” kur donte të binte në sexhde, kur e ngrinte kokën e tij nga sexhdeja si dhe kur ngrihej në këmbë pas bërjes së dy sexhdeve. Ai veproi në këtë mënyrë çdo rekat derisa e mbaroi namazin. Ai u fal kështu derisa vdiq”.[284] Transmetojnë Ahmedi, Buhariu.

Ikrima i ka thënë Ibën Abasit: “E fala namazin e drekës në El But’ha pas një plaku të marrë. Ai merrte njëzet e dy tekbire kur binte në sexhde dhe kur ngrinte kokën prej saj”. Ibën Abasi i tha: “Ajo është mënyra se si e falte namazin Ebu El Kasimi (Profeti a.s.)”.[285] Transmetojnë Ahmedi dhe Buhariu.

Është mirë që të merret tekbiri atëherë kur personi që falet fillon ta ndryshojë pozicionin e tij.

 

Mënyrat e përkuljes në rukù

Kur muslimani përkulet në rukù, duart e tij duhet të takojnë gjunjët. Është sunet që lartësia e kokës të jetë e njëjtë me atë të ijeve. Duart duhet të mbështeten tek gjunjët dhe të jenë të hapura mbi to dhe mbi kofshët; pëllëmbët e duarve duhet të jenë në pozicion të drejtë. Transmetohet se Ukbe ibën Amir përkulej në sexhde me krahët e shkëputur nga njëri-tjetri, me duart mbi gjunjë dhe me gishtat e duarve të hapur mbi gjunjë. Ai ka thënë: “Kjo është mënyra në të cilën e pashë të Dërguarin e Allahut duke u falur”.[286] Transmetojnë Ahmedi, Ebu Daudi dhe Nesaiu.

Ebu Humejdi ka treguar se kur Profeti (a.s.) përkulej në rukù, ai qëndronte drejt, koka e tij ishte në lartësi mesatare (as shumë poshtë as shumë lart), dhe ai i vendoste duart mbi gjunjë, sikur të ishte duke i mbajtur ato”.[287] Transmeton Nesaiu.

Muslimi ka regjistruar nga Aishja (r.a.) se ajo ka transmetuar se, kur Profeti (a.s.) përkulej në rukù, koka e tij nuk ishte as e ngritur dhe as e ulur, por në një lartësi mesatare.[288]

Lidhur me këtë Aliu (r.a.) ka thënë: “Nëse do të vendosej një gotë me ujë mbi kurrizin e Profetit (a.s.) kur ai ishte në rukù, ajo nuk do të derdhej”.[289] Transmeton Ahmedi dhe Ebu Daudi e ka regjistruar këtë hadith në “Kitab El Merasil”.

Musab ibën Sead ka thënë: “U fala pranë babait tim dhe unë i bashkova të dyja duart e i vendosa ato midis kofshëve (gjatë rukùsë). Babai më ndaloi dhe më tha: “Edhe ne vepronin kështu në fillim, por më vonë u urdhëruam nga Profeti (a.s.) që të vendosnim duart mbi gjunjët tanë”.[290] Transmeton “Grupi”.

 

Përkujtimi i Allahut gjatë rukùsë

Është mirë që përkujtimi i Allahut në rukù të bëhet me këto fjalë: “Subhane Rabije El Adhim!” (I Lartësuar qoftë Zoti im!). Ukbe ibën Amir ka treguar: “Kur zbriti ajeti “Lartësoje emrin e Zoti tënd, të Lartit!”, Profeti (a.s.) na tha: “Lartësojeni emrin e Allahut gjatë rukùsë!”[291] Transmeton Ahmedi, Ebu Daudi dhe të tjerët me zinxhir të besueshëm transmetimi.

Hudhejfe ka treguar: “U fala me të Dërguarin e Allahut dhe kur përkulej në rukù ai thoshte: “Subhane Rabij El Adhim”.[292] Transmeton Muslimi, Ebu Daudi, Nesaiu, Tirmidhiu dhe Ibën Maxhe.

Fraza “Subhane Rabij El Adhim ue bihamdihi” është transmetuar me anë të një numri të madh zinxhirësh transmetimi, por të gjithë ata janë të dobët.

Sheukani thotë: “Zinxhirët e ndryshëm të transmetimit e forcojnë njëri-tjetrin. Është e pranueshme që personi që falet ta kufizojë veten tek fraza “Subhane Rabij El Adhiim” apo të shtojë ndonjërën nga të mëposhtmet:

 

1. Aliu (r.a.) ka treguar se kur përkulej në rukù, i Dërguari i Allahut thoshte: “O Allah, Ty të jam përulur, Ty të kam besuar dhe Ty të jam nënshtruar. Ti je Zoti im! Dëgjimi im, shikimi im, truri im, kockat e mia, energjitë e mia dhe e gjitha ajo që mbahet nga këmbët e mia, janë vetëm për Allahun, Zotin e Botërave”.[293] Transmeton Ahmedi, Muslimi, Ebu Daudi dhe të tjerë.
2. Aishja (r.a.) ka transmetuar se kur binte në rukù dhe në sexhde, i Dërguari i Allahut thoshte: “I Lartësuar dhe i Madhëruar është Allahu, Zoti i engjëjve dhe i shpirtit”.[294]

 

3. Auf ibën Maliku El-Eshxhei ka treguar: “Një natë u fala me të Dërguarin e Allahut. Ai këndoi suren El Bekare dhe duke u përkulur në rukù tha: “I Madhëruar është i Gjithëfuqishmi, Poseduesi i çdo gjëje, Atij i takon Madhështia!”.[295] Transmeton Ebu Daudi, Tirmidhiu dhe Nesaiu.

Aishja (r.a.) ka thënë se kur Profeti (a.s.) bënte rukù apo sexhde, shpesh thoshte: “I Lartësuar qofsh Ti, O Allah, Zoti ynë! Ty të takon falënderimi; O Allah më fal mua!”. Kjo ishte mënyra se si ai e komentonte Kuranin[296].”[297] Transmetojnë Ahmedi, Buhariu, Muslimi dhe të tjerë.

Fjalët që thuhen gjatë ngritjes nga rukùja

Është mirë që, kur të ngrihet nga rukùja, personi që është duke u falur të thotë: “Allahu e dëgjon robin që e falënderon Atë”. Kur ai të jetë ngritur plotësisht, duhet të thotë: “Zoti ynë, Ty të takon falenderimi”.

Ebu Hurejra (r.a.) ka transmetuar se kur Profeti (a.s.) ngrihej nga rukùja, ai thoshte: “Allahu e dëgjon robin që e falënderon Atë” dhe kur ngrihej plotësisht në këmbë thoshte: “Zoti Ynë, Ty të takon falënderimi!”[298] Transmeton Ahmedi, Buhariu dhe Muslimi.

Buhariu ka regjistruar një hadith të transmetuar nga Enesi (r.a.), ku thuhet: Kur ai të thotë: “Allahu e dëgjon robin që e falënderon Atë”, ju thoni: “Zoti ynë, Ty të takon falënderimi!”[299]

Disa dijetarë thonë se ai që falet pas imamit, nuk thotë “Semi’Allahu limen hamideh”, por kur këtë e dëgjon nga imami, thotë: “Rabena lekel-hamd” (Zoti Ynë, Ty të takon falënderimi). Ahmedi dhe të tjerët kanë regjistruar një hadith nga Ebu Hurejra (r.a.), në të cilin Profeti (a.s.) ka thënë: “Kur imami të thotë: “Allahu e dëgjon robin që e falënderon Atë”, ju thoni: “Zoti ynë, Ty të takon falënderimi!” Nëse kjo fjalë përputhet me atë të engjëjve, atij personi (që e thotë) do t’i falen të gjitha mëkatet e mëparshme”.[300]

Profeti (a.s.) ka thënë gjithashtu: “Faluni ashtu siç më keni parë mua të falem!” .[301]

Një gjë e tillë vlen edhe për të gjitha frazat e lartësimit dhe të falënderimit të Allahut, edhe nëse personi në fjalë është duke u falur pas imamit. Përgjigja ndaj atyre që thonë se: “Personi që falet pas imamit nuk duhet t’i bashkojë të dyja këto lutje (Allahu e dëgjon robin… dhe “Zoti ynë! Ty të takon…”), por të thotë vetëm njërën prej tyre, është dhënë nga Neveviu:

“Dijetarët shafi janë të mendimit se përmendja e urdhërit “dhe ju duhet të thoni: “Zoti ynë, Ty të takon falënderimi!” është e lidhur me lutjen “Allahu e dëgjon robin që e falënderon Atë”. Por, Profeti (a.s.) ka përmendur vetëm frazën: “Zoti ynë, Ty të takon falënderimi!”, sepse sahabët e kishin dëgjuar tashmë frazën tjetër: “Allahu e dëgjon robin që e falënderon Atë” prej tij (me zë të lartë). Ishte suneti i tij që ta thoshte këtë frazë me zë të lartë, por ata nuk e kishin dëgjuar atë duke thënë: “Zoti ynë, Ty të takon falënderimi”, sepse Profeti (a.s.) e shqiptonte një lutje të tillë me zë të ulët. Ata i dinin fjalët e Profetit (a.s.): “Faluni ashtu siç më keni parë të falem” dhe e dinin se një gjë e tillë merrej në kuptim të përgjithshëm, pa ndonjë kufizim të caktuar. Ata thonin: “Allahu e dëgjon robin që e falënderon Atë” dhe prandaj nuk ishte nevoja që Profeti (a.s.) t’i urdhëronte që ta thonin përsëri një lutje të tillë. Në fakt, sahabët nuk e dinin lutjen: “Zoti ynë, Ty të takon falënderimi!” dhe për këtë arsye ai i urdhëroi ata që ta thonin këtë gjë”.

Dy frazat janë më e pakta që duhet të thotë një person kur ngrihet nga rukùja. Por personi në fjalë mund të shtojë edhte fjalë të tjera lutëse të përmenduara në hadithet e mëposhtme:

1. Rifa’ate ibën Rafia tregon: “Një ditë ne u falëm pas të Dërguarit të Allahut. Kur e ngriti kokën nga rukùja, ai tha: “Allahu e dëgjon robin që e falënderon Atë” dhe një burrë pas tij tha: “Zoti ynë, Ty të takon falënderimi, falënderimi i shumtë në të cilin është mirësia dhe bekimi”. Kur Profeti (a.s.) e mbaroi namazin, tha: “Kush e tha atë frazën pak më parë?” Burri u përgjigj: “Unë, o i Dërguar i Allahut”. Profeti (a.s.) tha: “Pashë më shumë se tridhjetë engjëj duke të ndjekur ty për të parë se cili mund ta regjistronte më parë një frazë të tillë”.[302] Transmeton Ahmedi, Buhariu, Maliku dhe Ebu Daudi.

 

2. Aliu (r.a.) ka transmetuar se kur Profeti (a.s.) ngrihej nga rukùja, thoshte: “Allahu e dëgjon robin që e falënderon Atë” si dhe “Ty të takon falënderimi aq sa qiejt e toka dhe sa ka ndërmjet tyre dhe aq sa Ti dëshiron prej gjërave të mëtejshme”.[303] Transmeton Ahmedi, Muslimi, Ebu Daudi dhe Tirmidhiu.

Abdullah ibën Ebu Aufa ka transmetuar se kur Profeti (a.s.) ngrihej nga rukùja, thoshte: “O Allah! Ty të takon falënderimi aq sa qiejt dhe toka dhe sa ka ndërmjet tyre dhe aq sa Ti dëshiron prej gjërave të mëtejshme. O Allah! Më pastro me dëborë, me breshër dhe me ujë të ftohtë! O Allah, pastroji mëkatet e mia prej meje ashtu sikurse pastrohet një rrobë e bardhë nga papastërtitë!”[304] Transmeton Ahmedi, Muslimi, Ebu Daudi dhe Ibën Maxhe.

 

3. Ebu Seid El Hudri ka thënë: “Kur Profeti (a.s.) thoshte: “Allahu e dëgjon robin që e falënderon Atë” ai shtonte edhe fjalët: “O Allah, Ty të takon falënderimi aq sa qiejt dhe toka dhe sa ka ndërmjet tyre dhe aq sa Ti dëshiron prej gjërave të mëtejshme. Ti je i Vetmi që meriton falënderim dhe lartësim. Kjo është thënia më e saktë që mund të shqiptojë një rob dhe ne të gjithë jemi robërit e Tu. Nuk ka kush ta ndalojë atë që e ke dhënë Ti dhe nuk ka kush e jep atë që e ke ndaluar Ti. S’ka dobi i pasuri, pasuria e të cilit është prej Teje (por dobi bën besimi dhe respekti për Ty)”.[305] Transmeton Muslimi, Ahmedi dhe Ebu Daudi.

 

5. Gjithashtu është transmetuar se, pasi Profeti (a.s.) thoshte: “Allahu e dëgjon robin që e falënderon Atë”, ai shtonte edhe këtë lutje: “Zotit tim i takon falënderimi, Zotit tim i takon falënderimi”, për sa kohë që ai rrinte në këmbë (para se të binte në sexhde).[306]

 

Mënyra e kryerjes së sexhdes

Shumica e dijetarëve janë të mendimit se personi që bie në sexhde duhet t’i

vendosë gjunjët në dysheme përpara duarve të tij. Ibën El Mundhiri ka transmetuar një mënyrë të tillë veprimi nga Umer En-Nahai, Muslim ibën Jesar, Sufjan El Thauri, Ahmedi, Is’haku dhe dijetarë hanefi, duke përfshirë edhe vetë Ibën El Mundhirin. Ebu Et-Tajibi ka thënë se shumica e juristëve bien dakord në lidhje me një mënyrë të tillë veprimi. Ibën El Kajimi ka thënë: “Kur Profeti (a.s.) falej, ai i vendoste gjunjët në dysheme përpara duarve dhe pastaj duart, ballin dhe hundën. Kjo formë është autentike dhe është transmetuar nga Shureik nga Asim ibën Kalib e ky nga babai i tij, nga Uail ibën Haxher i cili ka thënë: “E pashë të Dërguarin e Allahut kur po binte në sexhde duke i vendosur gjunjët në dysheme përpara duarve. Kur ngrihej, ai ngrinte në fillim duart dhe pastaj gjunjët.[307] Nuk është përcjellë gjë tjetër ndryshe nga kjo mënyrë”. [Hakimi ka regjistruar një hadith nga Ibni Amir që transmetonte se Profeti (a.s.) kur binte në sexhde vendoste duart e tij para gjunjëve. Hakimi e ka cilësuar këtë hadith të saktë sipas kritereve të Muslimit dhe në një mendje me të ishte edhe Dhehebiu; Temamul-Minneh]

Maliku, El Auzai, Ibën Hazmi dhe Ahmedi mendojnë se është një veprim i pëlqyer që të vendosen duart përpara gjunjëve në dysheme. El Auzai thotë: “I pashë njerëzit duke vendosur duart në dysheme përpara gjunjëve të tyre”. Ibën Ebu Daudi komenton: “Kjo i referohet njerëzve (dijetarëve) të hadithit”.

Ekziston gjithashtu edhe një ndryshim opinioni në lidhje me çështjen se si duhet të ngrihet nga sexhdeja personi, pas rekatit të parë apo të tretë. Disa thonë se personi në fjalë duhet të ngrejë përpara duart, ndërsa të tjerët thonë se ai duhet të ngrejë në fillim gjunjët.

 

Pëlqehet që personi, që bie në sexhde të ndjekë këto pika:

 

1- Të vendosë hundën, ballin dhe duart në dysheme

Uail ibën Huxhër ka transmetuar se kur Profeti (a.s.) binte në sexhde, ai vendoste ballin midis pëllëmbëve të duarve dhe largonte duart nga sqetullat e tij.[308] Transmeton Ebu Daudi.

Ebu Humejdi ka transmetuar se kur Profeti (a.s.) bënte sexhde, ai vendoste hundën dhe ballin në dysheme, i mbante krahët larg nga trupi dhe i vendoste duart paralel me supet”.[309] Transmeton Ibën Huzejme dhe Tirmidhiu, i cili thotë se ky hadith është hasen sahih.

 

 

2- T’i vendosë duart paralel me veshët apo me supet

Të dyja këto veprime janë të transmetuara në mënyrë autentike. Disa dijetarë i ndërthurin këto të dyja duke vendosur fundin e gishtave të mëdhenj të duarve paralel me veshët dhe pëllëmbët e duarve paralel me supet.

3- T’i mbajë gishtërinjtë e mbledhur

Hakimi dhe Ibën Hibani kanë regjistruar se, kur Profeti (a.s.) binte në ruku, ai i kishte gishtat e hapur, ndërsa kur binte në sexhde ai i mbante gishtat e mbyllur.[310]

4- T’i drejtojë gishtërinjtë nga Kibla

Buhariu ka regjistruar nga Ebu Humejdi se, kur Profeti (a.s.) binte në sexhde, gishtat e tij nuk ishin as të shpërndarë dhe as të mbledhur (në një pozicion të ndërmjetëm) dhe gishtat e këmbëve të tij ishin në drejtim të Kiblës.[311]

Kohëzgjatja e sexhdes dhe fjalët që thuhen gjatë saj

Është mirë që personi që bën sexhde të thotë: “Subhane Rabij El Ala (I Madhëruar qoftë Zoti im i Lartë).

Ukbe ibën Amir ka transmetuar se kur u shpall ajeti: “Lartësoje emrin e Zotit tënd, të Lartit”, Profeti (a.s.) tha: “Lartësojeni emrin e Allahut në sexhde”[312]. Transmeton Ahmedi, Ebu Daudi, Ibën Maxhe dhe Hakimi. Zinxhiri i transmetimit të këtij hadithi është i besueshëm.

Hudhejfe ka transmetuar se, kur Profeti (a.s.) bënte sexhde, ai thoshte: “Subhane Rabij El A’la”.[313] Transmeton Ahmedi, Muslimi, Ebu Daudi, Nesaiu, Ibën Maxhe dhe Tirmidhiu, i cili e ka klasifikuar këtë hadith si hasen sahih.

Është detyrë që personi që bën sexhde të mos e përsërisë këtë frazë më pak se tre herë. Tirmidhiu thotë se hadithi është hasen sahih. Dijetarët thonë se personi që bën ruku apo sexhde nuk duhet t’i thotë frazat përkatëse më pak se tre herë.

Duke iu referuar shumicës së dijetarëve, minimumi i mjaftueshëm për rukutë apo për sexhdet është shqiptimi i frazave përkatëse nga një herë. Tashmë, ne e kemi përmendur se “qetësia” është obligim dhe arritja e saj kërkon një kohë, gjatë së cilës mund të thuhet të paktën një herë fraza përkatëse.

Sipas disa dijetarëve, numri i plotë i përsëritjes së frazave të lartësimit të Allahut është dhjetë. Një përfundim i tillë bazohet në hadithin e mëposhtëm:

Seid ibën Xhubejr ka transmetuar se Enesi (r.a.) ka thënë: “Nuk kam parë ndonjë njeri që e fal namazin kaq origjinal me namazin e Profetit (a.s.) sesa ky djalë (Umer Ibën Abdul-Azizi). Ne e llogaritëm numrin e frazave të lartësimit që ai tha gjatë rukusë dhe sexhdes e ky numër ishte dhjetë”.[314] Transmeton Ahmedi, Ebu Daudi dhe Nesaiu me një zinxhir të mirë transmetimi.

Duke komentuar në lidhje me këtë çështje, Sheukani thotë: “Disa thonë se një veprim i tillë vërteton se numri i përsëritjes së frazave të lartësimit është dhjetë. Mendimi më i saktë është se një individ që falet vetmas mund të thotë sa më shumë fraza lartësimi që të dëshirojë. Ekzistojnë hadithe autentike që vërtetojnë se Profeti (a.s.) e zgjaste përsëritjen e frazave të lartësimit gjatë sexhdeve të tij. Një gjë të tillë mund ta bëjë edhe imami, nëse e di që njerëzit që janë pas tij nuk do të lodhen duke vepruar në këtë mënyrë”.

Ibën Abdul Berri thotë: “Është detyrë që çdo imam të jetë lehtësues (duke mos i falur namazet gjatë), ashtu sikurse është urdhëruar nga Profeti (a.s.), madje edhe nëse e di se njerëzit që janë pas tij janë të fortë, sepse ai nuk e di se çfarë mund t’u ketë ndodhur atyre dhe çfarë nevojash kanë për të plotësuar”.

Ibën El Mubarek shprehet: “Është mirë që imami të përsërisë pesë herë frazat e Lartësimit të Allahut. Prandaj, të gjithë njerëzit pas tij duhet të jenë në gjendje që t’i përsërisin këto fraza (të paktën) nga tre herë. Është mirë që personi që falet të mos e kufizojë përkujtimin e Allahut gjatë sexhdes vetëm tek frazat e “lartësimit”, por ai duhet t’u shtojë këtyre frazave edhe disa lutje. Në një hadith autentik transmetohet se Profeti (a.s.) ka thënë: “Ju jeni më afër Zotit kur jeni në sexhde, prandaj bëni ndonjë lutje gjatë saj”.[315]

Gjithashtu, ai ka thënë: “Jam ndaluar nga këndim i Kuranit gjatë rukusë apo sexhdes. Gjatë rukusë lartësojeni Zotin tuaj dhe gjatë sexhdes përpiquni të bëni lutje. Vërtet që ato lutje mund të dëgjohen gjatë sexhdes, më së shumti”.[316] Transmeton Ahmedi dhe Muslimi.

Në lidhje me këtë çështje janë transmetuar shumë hadithe, përfshirë këtu edhe hadithet e mëposhtme:

 

1. Aliu (r.a.) ka transmetuar se kur Profeti (a.s.) bënte sexhde ai thoshte: “O Allah! Ty të kam bërë sexhde, Ty të besova dhe Ty të jam nënshtruar. Fytyra ime bën sexhde për Atë që e ka krijuar dhe e ka zbukuruar e që ia ka krijuar veshët dhe sytë. I Madhëruar qoftë Allahu, Krijuesi më i mirë”.[317] Transmeton Ahmedi dhe Muslimi.
2. Duke përshkruar namazin e natës së Profetit (a.s.), Ibën Abasi ka thënë: “Pastaj ai shkonte për t’u falur dhe gjatë namazit apo sexhdes, thoshte: “O Allah! Hidh dritë në zemrën time, në dëgjimin tim, në shikimin tim, në të djathtën time, në të majtën time, përpara meje, pas meje, sipër meje, poshtë meje dhe më bëj mua dritë”. Shuabe ka transmetuar: “Ose ai thoshte: “Dhe bëj dritë për mua”.[318] Transmeton Muslimi, Ahmedi dhe të tjerë.

Duke folur për “dritën”, Neveviu thotë: “Dijetarët thonë se kërkimi i dritës për të gjitha organet dhe anët e njeriut nënkupton kërkimin e zotërimit të së vërtetës dhe të udhëzimit të qartë. Profeti (a.s.) e kërkonte një gjë të tillë për të gjitha gjymtyrët e tij, në mënyrë që të mos kishte ndonjë grimcë devijimi apo kequdhëzimi të mbetur tek ai”.

3. Aishja (r.a.) ka transmetuar: “Njëherë vura re se Profeti (a.s.) nuk ishte në vendin ku flinte. Unë preka me dorë në vendin e tij dhe e gjeta atë duke bërë sexhde. Ai thoshte: “O Zot, udhëzoje shpirtin tim dhe pastroje atë, sepse Ti je Pastruesi më i mirë. Ti je Kujdestari dhe Mbrojtësi i tij”.[319] Transmeton Ahmedi.
4. Ebu Hurejra (r.a.) ka transmetuar se, gjatë sexhdes, Profeti (a.s.) thoshte: “O Allah! M’i fal të gjitha mëkatet, të voglat dhe të mëdhatë, të mëparshmet dhe të mëvoshmet, mëkatet që i kam bërë haptazi dhe ato që i kam bërë në fshehtësi”.[320] Transmeton Muslimi, Ebu Daudi dhe Hakimi.
5. Aishja (r.a.) ka transmetuar: “Një natë pashë se Profeti (a.s.) nuk ishte në shtrat me mua. E kërkova dhe e pashë se po falej. Ai po bënte sexhde, këmbët e tij ishin në pozicion të drejtë dhe ai po thoshte: “O Allah! Të lutem që me anë të kënaqësisë Tënde të më mbrosh nga hidhërimi Yt dhe me faljen Tënde nga dënimi Yt. Kërkoj mbrojtjen Tënde nga Ti. Unë nuk mund të të madhëroj siç e meriton Ti. Ti je i madhëruar ashtu siç e ke përshkruar Veten”.[321] Transmeton Muslimi, Ebu Daudi, Nesaiu, Tirmidhiu dhe Ibën Maxhe.
6. Gjithashtu, Aishja (r.a.) ka transmetuar se një natë Profeti (a.s.) nuk ishte dhe ajo dyshoi se mos kishte shkuar tek ndonjëra nga gratë e tjera. Ajo e gjeti atë ndërkohë që ishte duke bërë sexhde dhe po thoshte: “I Lartësuar qofsh Ti o Allah dhe Ty të takon falënderimi. Nuk ka zot tjetër përveç Teje”. Ajo i tha: “Mendova se po bëje diçka, por në fakt ti qenke duke bërë një gjë krejt tjetër”.[322] Transmeton Muslimi, Ahmedi dhe Nesaiu.
7. Kur binte në sexhde, Profeti (a.s.) thoshte: “O Allah! Më fal për ato gjëra për të cilat jam gabuar apo për të cilat nuk i kam ditur dhe për veprimet në të cilat kam qenë i tepruar, sepse Ti i di ato më mirë se unë. O Allah! M’i fal gabimet që i kam bërë me seriozitet dhe ato që i kam bërë me shaka, gabimet për të cilat kam qenë i pavetëdijshëm dhe gabimet e mia të qëllimshme dhe çdo gjë të ngjashme me to. O Allah! M’i fal mëkatet e mëparshme dhe mëkatet e mëvonshme, mëkatet që kam bërë haptazi dhe ato që i kam bërë në fshehtësi. Ti je Zoti im dhe nuk ka zot tjetër përveç Teje”.[323]

 

Qëndrimi ulur ndërmjet dy sexhdeve

Qëndrimi ulur ndërmjet dy sexhdeve (shtrirja e këmbës së majtë, të ulurit mbi të dhe mbajtja e këmbës së djathtë drejt, me gishtat e këmbës të drejtuar nga Kibla), është një veprim sunet. Aishja (r.a.) ka transmetuar se Profeti (a.s.) e shtrinte këmbën e majtë, ndërsa këmbën e djathtë e mbante në pozicion të drejtë.[324] Transmeton Buhariu dhe Muslimi.

Ibn Umeri ka transmetuar se është nga Suneti mbajtja e këmbës së djathtë në pozicionin drejt me gishtat e saj të drejtuar nga Kibla dhe të ulurit mbi këmbën e majtë.[325] Transmeton Nesaiu.

Nafiu tregon se, kur Ibën Umeri falej, drejtohej nga Kibla, madje edhe me këpucët e tij. Transmeton El Ethremi.

Në hadithin e Ebu Humejdit, në të cilin ai ka përshkruar mënyrën e faljes së Profetit (a.s.), thuhet: “Pastaj ai e shtrinte këmbën e majtë dhe ulej mbi të, derisa të gjitha kockat e tij shkonin në vendin e tyre dhe pastaj bënte sexhden e dytë”.[326] Transmetojnë Ahmedi, Ebu Daudi dhe Tirmidhiu, i cili thotë se ky hadith është sahih.

Është transmetuar gjithashtu se ika’a-ja (shtrirja e të dyja këmbëve dhe qëndrimi ulur mbi thembra) është një veprim i pëlqyer. Ebu Ubejde komenton: “Kjo është thënie e dijetarëve të hadithit”.

Ebu Zubejri ka transmetuar se ai e ka dëgjuar Tausin duke thënë: “E pyetëm Ibën Abasin në lidhje me ika’a-në dhe ai tha: “Është sunet të vepruarit në këtë mënyrë”. Ne i thamë: “Ne mendojmë se një veprim i tillë është shumë i vështirë për t’u kryer”. Ai tha: “Është Suneti i Profetit tuaj”.[327] Transmeton Muslimi.

Ibën Umeri kur ngrihej nga sexhdeja e parë, ai ulej mbi shputat e këmbëve. Ai thoshte: “Një veprim i tillë është nga Suneti”.

Tausi ka treguar: “Pashë Abdullah ibën Abasin, Abdullah ibën Umerin dhe Abdullah ibën Zubejrin, të ulur mbi këmbët e tyre të shtrira në pozicion të drejtë”. Dy transmetimet e fundit janë përcjellë nëpërmjet Bejhakiut. Duke folur në lidhje me autenticitetin e tyre, Ibën Haxher thotë: “Zinxhiri i transmetimit të tyre është i vërtetë”.

Përsa i përket ika’a-së (qëndrimi ulur me ijet në tokë dhe me kofshët drejt mbi dysheme) një veprim i tillë është i urryer nga të gjithë dijetarët. Ebu Hurejra (r.a.) ka thënë: “Profeti (a.s.) na ndaloi neve nga tre gjëra: nga të çukiturit si gjel (bërja e sexhdes në mënyrë shumë të shpejtë), të ndenjurit si qen (ika ‘aja), dhe nga rrotullimi i kokës si dhelpër”.[328] Transmetojnë Ahmedi, Bejhakiu, Tabaraniu dhe Ebu Ja’la me anë të një zinxhiri të besueshëm.

Është mirë që personi që ulet ndërmjet dy sexhdeve ta vendosë dorën e tij të djathtë mbi kofshën e djathtë dhe të majtën në kofshën e e majtë, me gishtërinjtë e shtrirë dhe të drejtuar nga Kibla. Gishtërinjtë duhet të jenë të pandarë nga njëri-tjetri dhe nuk duhet të kalojnë përtej gjunjëve.

 

Lutjet që thuhen ndërmjet dy sexhdeve

Është mirë që në kohën ndërmjet dy sexhdeve të bëhet ndonjëra prej lutjeve në vijim: Nesaiu dhe Ibën Maxhe transmetojnë se Hudhejfe ka treguar që ndërmjet dy sexhdeve, Profeti (a.s.) thoshte: “O Zot më fal!”[329]

Ebu Daudi ka regjistruar nga Ibën Abasi që kur bënte sexhde, Profeti (a.s.) thoshte: “O Allah! Më fal, ki mëshirë për mua, më udhëzo dhe më jep furnizim!”[330] E ka transmetuar Tirmidhiu dhe përmend foljen “Më ndihmo, mbështet….” në vend të foljes “Më fal…”.

Personi në fjalë mund t’i përsërisë këto lutje më tepër se një herë nëse e dëshiron një gjë të tillë.

 

Ulja e “pushimit”

Një term i tillë i referohet uljes që bën muslimani pas sexhdes së dytë, në rekatin e parë dhe të tretë. Në lidhje me këtë çështje, dijetarët kanë mendime të ndryshme. Kjo ndryshueshmëri në mendime rrjedh nga ekzistenca e haditheve të ndryshme për këtë gjë. Ibën El Kajimi thotë: “Juristët kanë mendime të ndryshme për këtë veprim. A është sunet i namazit që personi që falet duhet ta kryejë këtë gjë, apo kryhet vetëm për nevojë? ”

Në lidhje me këtë pyetje ekzistojnë dy mendime dhe dy transmetime nga Ahmedi. El Halali ka thënë: “Ahmedi i është referuar hadithit të Malik ibën El Huejrithit përsa i përket pozicionit mesatar të pushimit (ndërmjet dy sexhdeve). Ai ka thënë: “Jusuf ibën Musa më ka thënë se Ebu Umame është pyetur në lidhje me uljen në mes dy sexhdeve dhe ai është përgjigjur: “Një veprim i tillë duhet të bëhet në majat e këmbëve, sipas hadithit të Rafa’së”. Në hadithin e Ibën Axhlanit ka argument se ai qëndronte në majat e këmbëve të tij. Shumë nga sahabët dhe të tjerët që e kanë përshkruar formën e namazit të Profetit (a.s.) nuk e kanë përmendur një ulje të tillë, përveç asaj çfarë është transmetuar nga Ebu Humejdi dhe Malik ibën El Huvejrithi. Nëse një veprim i tillë është pjesë e Islamit, atëherë Profeti (a.s.) do ta kryente gjithmonë atë dhe njerëzit që e kanë përshkruar namazin e tij do ta kishin përmendur këtë gjë.

Fakti që Profeti (a.s.) mund të ketë vepruar kështu, nuk e bën këtë domosdoshmërisht një nga sunetet e namazit, po të mos e bënte këtë gjë si praktikë të rregullt në mënyrë që të ndiqej nga njerëzit. Përndryshe, ai mund ta ketë bërë një ulje të tillë për shkak të ndonjë nevoje dhe një gjë e tillë nuk provon se ky veprim është nga sunetet e namazit.

Forma e uljes në teshehud

Personi që falet duhet të ulet për teshehud dhe të vendosë duart e tij në formën e mëposhtme:

1-Ibën Umeri ka transmetuar se, kur Profeti (a.s.) ulej për teshehud, ai vendoste dorën e tij të majtë mbi gjurin e majtë, dorën e djathtë mbi gjurin e djathtë dhe tregonte (ngrinte lart, lëvizte) me gishtin tregues. Në një transmetim tjetër thuhet: “Ai e mbyllte dorën e tij[331] dhe e ngrinte gishtin tregues”.[332] Transmeton Muslimi.

2-Uail ibën Huxhër ka transmetuar se Profeti (a.s.) vendoste dorën e majtë mbi kofshën dhe mbi gjurin e majtë. Ai e vendoste fundin e bërrylit të djathtë mbi kofshën e djathtë dhe pastaj e mbyllte dorën e djathtë, duke formuar kështu një rreth”.[333] Në një transmetim tjetër thuhet: “Ai formonte një rreth me gishtin e mesit dhe gishtin e madh dhe e ngrinte gishtin e tij tregues. Pastaj ai e ngrinte lart gishtin dhe (Uail) e ka parë atë duke e ulur për të bërë lutjet”.[334] Transmeton Ahmedi.

Ibën Ez-Zubejr ka transmetuar: “Profeti (a.s.) e ngrinte gishtin e tij kur lutej dhe ai nuk e lëvizte atë”.[335] Transmeton Ebu Daudi me zinxhir sahih. Këtë hadith e ka përmendur edhe Neveviu.

3- Ez-Zubejri ka transmetuar: “Kur Profeti (a.s.) ulej për teshehud, ai vendoste dorën e djathtë mbi kofshën e djathtë dhe dorën e majtë mbi kofshën e majtë. Ai e ngrinte gishtin e mesit duke mos shikuar gjë përtej tij”.[336] Transmetojnë Ahmedi, Muslimi dhe Nesaiu.

Ky hadith tregon se personi që ulet për teshehud duhet të vendosë dorën e djathtë mbi kofshën e djathtë pa e mbyllur dorën (duke e bërë grusht) dhe ai nuk duhet të shohë përtej gishtit të ngritur.

Tre hadithet e mësipërme janë të gjithë autentikë dhe muslimani mund të veprojë në përputhje me secilin prej tyre.

Muslimani duhet të ngrejë gishtin tregues të dorës së djathtë, duke e përkulur pak atë, derisa ai të japë selamin në fund të namazit. Numejr El Hazai ka transmetuar: “E pashë të Dërguarin e Allahut të ulur në namaz, me parakrahun e tij të vendosur mbi kofshën e djathtë. Gishti i tij tregues ishte i ngritur, i përkulur pak dhe ai po bënte lutje”.[337] Transmetojnë Ahmedi, Ebu Daudi, Nesaiu, Ibën Maxhe dhe Ibën Huzejme me anë të një zinxhiri të vërtetë.

Enes ibën Maliku ka thënë: “I Dërguari i Allahut kaloi afër Sa’dit kur ai po bënte lutje duke përdorur dy gishta (me dy gishta të ngritur). Profeti (a.s.) i tha atij: “Vetëm njërin o Sa’d!” [338]  Transmetojnë Ahmedi, Ebu Daudi, Nesaiu dhe Hakimi.

Njëherë, Ibën Abasi u pyet në lidhje me një burrë që e ngrinte gishtin kur bënte lutje, dhe ai tha: “Një veprim i tillë është përkushtim i sinqertë”.

Enes ibën Malik thotë: “Ai është një veprim lutjeje”.

Muxhahidi thotë: “Duke e bërë këtë veprim, pengohet shejtani”.

Sipas shafive, personi duhet ta ngrejë gishtin vetëm një herë, kur të thotë fjalën: “Përveç Allahut”, gjatë dëshmisë.

Hanefitë e ngrejnë gishtin në pjesën mohuese të dëshmisë (nuk ka zot tjetër) dhe e kthejnë atë përsëri në vend gjatë pjesës konfirmuese (përveç Allahut). Malikitë e lëvizin gishtin në të majtë dhe në të djathtë, derisa e mbarojnë namazin.

Hanbelitë e ngrejnë gishtin lart sa herë që përmendin Allahun, si simbol për njëshmërinë e Allahut, dhe ata nuk e lëvizin atë. [Këto përcaktime dhe forma nuk kanë bazë në Sunetin e Profetit (a.s.); Temamul-Minneh]

 

Ulja për teshehudin e parë dhe të dytë

Kur Ebu Humejdi e përshkroi formën e namazit të Profetit (a.s.) ai tha: “Kur ulej pas dy rekateve, Profeti (a.s.) ulej mbi këmbën e majtë dhe e mbante këmbën e djathtë në pozicionin drejt. Kur ulej për rekatin e fundit, ai e kthente përmbys këmbën e majtë, e vendoste këmbën e djathtë sipër saj dhe ulej me pjesën e pasme të tij”.[339] Transmeton Buhariu.

Shumica e dijetarëve thonë se teshehudi i parë është sunet. Një përfundim i tillë bazohet në hadithin e Abdullah ibën Buhejnes, i cili ka treguar se, njëherë, Profeti (a.s.) u ngrit në këmbë gjatë namazit të drekës atëherë kur ai duhej të rrinte ulur (për teshehudin e parë). Kur ai e mbaroi namazin, bëri dy sexhde. Profeti (a.s.) mori nga një tekbir për secilën nga sexhdet gjatë kohës kur ishte ulur, përpara se të bënte teslimin. Ai i bëri këto dy sexhde për shkak se kishte harruar të ulej për teshehudin e parë.[340] Transmeton “Grupi”.

Në “Subul Es-Selam” thuhet se ky hadith vërteton faktin se personi që e harron teshehudin e parë duhet të bëjë sexhdet e harresës. Megjithatë, është transmetuar se Profeti (a.s.) ka thënë: “Faluni siç më keni parë të falem!” .

Kjo gjë mund të tregojë se teshehudi i parë është detyrim dhe se personi që falet duhet ta kryejë atë. Por, një gjë e tillë tregon njëkohësisht edhe faktin se teshehudi i parë nuk është detyrim, sepse nëse dikush e harron një veprim që është detyrim, dy sexhdet e harresës nuk do të ishin të mjaftueshme për ta kompensuar atë.

Ibën Haxher në “Fet’h El Bari” thotë se Ibën Batal ka thënë: “Argumenti është se dy sexhdet e harresës nuk mund të zëvendësojnë diçka që është detyrim. Nëse dikush e harron tekbirin fillestar, këto dy sexhde nuk mund ta kompensojnë atë. Teshehudi për faktin se është një lutje që nuk thuhet me zë të lartë nuk është detyrim. E ngjashme me këtë është dhe duaja e fillimit, e cila lexohet pas tekbirit.

Disa thonë të kundërtën, që Profeti (a.s.) e kryente këtë gjë dhe si i tillë ai i la të tjerët që ta ndjekin atë në zbatimin e këtij veprimi, pasi vuri re se ata po e linin pa e kryer këtë veprim në mënyrë të qëllimshme. Por, në lidhje me këtë argumentim ka dyshime. Ata që thonë se teshehudi i parë është detyrim, janë El-Lejth Ibën Sa’d, Is’haku, Shafiu dhe hanefitë në një version të tyre. Et-Tabari thotë se ai është detyrim për faktin se namazet në fillim kanë qenë detyrim vetëm dy rekate. Kur namazet u zgjatën, detyrimet origjinale nuk u hoqën. Prandaj, ky veprim mbetet ende detyrim fetar.

Preferohet që teshehudi i parë të bëhet në mënyrë të shpejtë. Ibën Mesudi ka transmetuar: “Kur Profeti (a.s.) ulej pas dy rekateve, dukej sikur ishte ulur mbi gurë të nxehtë (pra, çohej shpejt)”.[341] Transmetojnë Ahmedi, Ebu Daudi, Nesaiu, Tirmidhiu dhe Ibën Maxhe. Tirmidhiu e klasifikon këtë hadith të besueshëm, por thotë se Ubejde (bin Abdullah ibën Mesudi) nuk e ka dëgjuar hadithin nga babai i tij. Gjithashtu ai thotë se dijetarët veprojnë në përputhje me këtë hadith dhe mendojnë se është më e mira që personi që falet të mos qëndrojë ulur për një kohë të gjatë pas dy rekateve dhe që ai nuk duhet të shtojë asgjë pas teshehudit.

Ibën El Kajimi thotë: “Nuk është transmetuar se Profeti (a.s.) mund të ketë thënë lutje për veten apo për familjen e tij gjatë teshehudit të parë. Gjatë kësaj kohe ai as nuk ka kërkuar mbrojtje nga Allahu prej dënimit të varrit apo të xhehenemit, apo nga vdekja dhe nga Mesia i rremë (Dexhali). Ata që thonë lutje të tilla, i nxjerrin argumentet e tyre nga funksioni i përgjithshëm (i lutjeve dhe i teshehudit), por mendimi i saktë është se vendi i duhur i lutjeve është në teshehudin e fundit.

Lutjet për Profetin (a.s.)

Është mirë që në teshehudin e fundit, personi që falet të bëjë lutje për Profetin (a.s.) në njërën nga mënyrat e mëposhtme:

1. Ebu Mesud El Bedri ka transmetuar: “Beshir ibën Sa’di ka thënë: “O i Dërguar i Allahut, ne jemi urdhëruar që të lutemi për ty. Si duhet t’i bëjmë ato?” Profeti (a.s.) heshti dhe pastaj tha: “Thuani: O Allah! Mëshiroje Muhamedin dhe familjen[342] e tij, ashtu sikurse e mëshirove Ibrahimin dhe familjen e tij. O Allah! Bekoje Muhamedin dhe familjen e tij, ashtu sikurse e bekove Ibrahimin dhe familjen e tij. Me të vërtetë, Ti je i Lavdëruar dhe i Madhëruar” Pastaj, jepni selam ashtu sikurse e keni mësuar”.[343] Transmetojnë Muslimi dhe Ahmedi.

 

2. Keab ibën Uxhrete ka transmetuar: “Ne thamë: O i Dërguar i Allahut! Na trego se si t’i bëjmë lutjet për ty”. Ai tha: “Thoni: O Allah! Mëshiroje Muhamedin dhe familjen e tij, ashtu sikurse e mëshirove Ibrahimin dhe familjen e tij. O Allah! Bekoje Muhamedin dhe familjen e tij ashtu sikurse e bekove Ibrahimin dhe familjen e tij. Me të vërtetë, Ti je i Lavdëruar[344] dhe i Madhëruar”.[345] Transmeton Grupi.

Përshëndetjet për Profetin (a.s.) janë një veprim i pëlqyer dhe i detyruar. Ky përfundim bazohet në një hadith të regjistruar nga Tirmidhiu (i cili thotë se është sahih).

Ahmedi dhe Ebu Daudi transmetojnë nga Fadale ibën Ubejd, i cili ka thënë: “I Dërguari i Allahut dëgjoi një burrë duke u lutur gjatë namazit dhe ai nuk u lut për Profetin (a.s.). Pas kësaj Profeti (a.s.) tha: “Ai u ngut!” Pastaj e thirri dhe i tha atij apo dikujt tjetër: “Kur ndonjëri prej jush të lutet, le ta fillojë lutjen e tij me lartësimin e Allahut. Pastaj lutuni për Profetin dhe kërkoni çfarë të doni nga Allahu”.

Autori i “El Muntaki” thotë: “Ky është një argument për ata që thonë se lutjet për Profetin (a.s.) nuk janë detyrim, për shkak se ai nuk e urdhëroi personin që nuk i bëri këto lutje që ta përsëriste namazin. Kjo mbështetet edhe nga ajo që përmend Ibën Mes’udi, pasi e përmend (vetëm) teshehudin, thotë: “Pastaj, kërkoni çfarë të doni nga Allahu”. [346]

Në komentin e tij në lidhje me këtë hadith, Sheukani thotë: “Sipas mendimit tim, nuk ka ndonjë argument të fortë për të vërtetuar çështjen se lutjet për Profetin (a.s.) janë obligim”.

Lutjet që thuhen pas teshehudit të fundit dhe përpara Teslimit (Selamit)

Është mirë që personi të lutet pas teshehudit të fundit dhe përpara se të bëjë përshëndetjet (që e përfundojnë namazin). Personi në fjalë mund të kërkojë nga Allahu gjithçka që dëshiron nga të mirat e kësaj bote dhe të botës tjetër. Ibën Mesudi ka transmetuar se Profeti (a.s.) ia ka mësuar atij teshehudin dhe pastaj i ka thënë: “Pastaj i kërkojmë Allahut çfarë të duam”.[347]  Transmeton Muslimi.

Në përgjithësi, bërja e lutjeve është një veprim shumë i pëlqyer, pavarësisht nëse ato janë të regjistruara në traditën profetike apo jo, edhe pse bërja e këtyre të fundit është një gjë shumë më e mirë. Disa prej këtyre lutjeve janë:

1. Ebu Hurejra (r.a.) ka transmetuar se i Dërguari i Allahut ka thënë: “Kur ndonjëri nga ju e mbaron teshehudin e fundit, ai duhet t’i kërkojë mbrojtje Allahut e të thotë: “O Allah, kërkoj mbrojtjen Tënde prej dënimit të varrit dhe dënimit të xhehenemit si dhe kërkoj mbrojtjen Tënde nga sprovat e jetës dhe të vdekjes dhe nga sprovat e Mesiut të rremë (Dexhalit)”.[348] Transmeton Muslimi.

 

2. Aishja (r.a.) ka transmetuar se i Dërguari i Allahut bënte këtë lutje në namaz: “O Allah! Kërkoj mbrojtjen Tënde prej dënimit të varrit, prej sprovave të Dexhalit dhe prej sprovave të jetës e të vdekjes. O Allah! Kërkoj mbrojtjen Tënde prej gjynaheve dhe prej borxheve (ndaj njerëzve)”.[349] Muttefekun alejhi.

 

3. Aliu (r.a.) ka transmetuar se kur Profeti (a.s.) falej, gjëja e fundit që thoshte ndërmjet teshehudit dhe teslimit ishte: “O Allah! M’i fal mëkatet e mëparshme dhe të mëvonshme, ato që i kam bërë fshehurazi dhe ato që i kam bërë haptazi si dhe ato me të cilat e kam ngarkuar veten që Ti i di më mirë se unë. Ti je i Pari dhe i Fundit. S’ka zot tjetër përveç Teje”.[350] Transmeton Muslimi.

 

4. Abdullah ibën Amër ka transmetuar se Ebu Bekri i ka thënë të Dërguarit të Allahut: “Më mëso një lutje që mund ta përdor në namazet e mia.” Profeti (a.s.) i tha: “Thuaj: O Allah, i kam bërë vetes shumë dëm dhe askush nuk mund t’i falë gjynahet përveç Teje. Të lutem më fal me faljen Tënde dhe më mëshiro! Me të vërtetë, Ti je Falës dhe i Mëshirshëm!”[351] Transmeton Buhariu dhe Muslimi.

 

5. Handhale ibën Aliu ka thënë se Muhxhen ibën El Edra i ka treguar atij se, njëherë, Profeti (a.s.) hyri në xhami kur një burrë ishte gati duke e mbaruar namazin. Ky i fundit, pasi shqiptoi teshehudin, bëri këtë lutje: “O Allah, të lutem duke dëshmuar se vërtetë Ti je Një dhe i Vetëm dhe Ti s’ke nevojë për askënd. Ti që s’ke lindur askënd e që nuk je lindur prej ndokujt. Ti që s’ke përngjasim me askënd! Të lutem të m’i falësh mëkatet sepse me të vërtetë ti je Falës dhe Mëshirues”. Atëherë, Profeti (a.s.) tha tre herë: “Ai është i falur!”[352] Transmeton Ahmedi dhe Ebu Daudi.
6. Shedade ibën Ausi ka transmetuar se gjatë namazit të tij, Profeti (a.s.) thoshte: “O Allah! Të lutem të m’i përforcosh punët e mia, të më udhëzosh në rrugën e drejtë, të më bësh falënderues për mirësitë e tua Tua dhe të devotshëm në adhurimin Tënd. O Allah! Bëj që zemra ime të jetë e qetë dhe gjuha ime të jetë e sinqertë. O Allah! Kërkoj nga Ti për të mirat që i di dhe kërkoj mbrojtje prej Teje nga e keqja e gjërave që Ti i di dhe të kërkoj falje për gjërat që Ti i di”.[353] Transmeton Nesaiu.

 

7. Ebu Mixhlezi ka treguar se Amar ibën Jaseri i kishte drejtuar në namaz dhe e kishte falur atë shumë shkurt. Njerëzit e qortuan për këtë gjë dhe ai u tha atyre: “A nuk i plotësova rukutë dhe sexhdet dhe a nuk i bëra lutjet që i bënte Profeti (a.s.) duke thënë: “O Allah, me diturinë Tënde mbi fshehtësitë dhe me fuqinë Tënde mbi krijesat, të lutem më lër të jetoj nëse jeta është më e mirë për mua dhe më më lër të vdes nëse vdekja është më e mirë për mua. O Zot! Më bëj që të frikësohem Ty, në vetmi dhe haptazi! Më bëj që të flas të vërtetën kur jam i mërzitur apo kur jam i kënaqur dhe të jem i matur si gjatë varfërisë ashtu edhe gjatë pasurisë. Të lutem më jep begati të pashtershme, të lutem të më bësh të kënaqur me atë që më ke caktuar, më jep jetë të qetë pas vdekjes, më dhuro kënaqësinë e shikimit të Fytyrës Tënde dhe dëshirën për të të takuar pa vështirësi dhe sprovim. O Allah! Më zbukuro me hijeshinë e besimit dhe na bëj udhëzues për të tjerët”.[354] Transmetojnë Ahmedi dhe Nesaiu me zinxhir të saktë transmetimi.

 

8. Ebu Salih ka transmetuar nga njëri prej sahabëve se Profeti (a.s.) i tha një burri: “Çfarë thua gjatë namazit tënd?” Ai u përgjigj: “Unë them teshehudin dhe pastaj: “O Allah! Kërkoj prej Teje xhenetin dhe kërkoj mbrojtjen Tënde nga zjarri! Por unë nuk mund të lutem aq mirë sa ti apo sa Muadhi”. Pasi e dëgjoi, Profeti (a.s.) i tha: “Edhe ne në lidhje me xhenetin dhe xhehenemin lutemi”.[355] Transmetojnë Ahmedi dhe Ebu Daudi.

 

9. Ibën Mesudi ka transmetuar se Profeti (a.s.) i mësoi atij të thotë këtë lutje: “O Allah! Bashkoji zemrat tona dhe forcoji lidhjet tona. Na udhëzo në rrugën e paqes dhe na nxirr nga errësira në dritë! Na ruaj nga epshet e hapura dhe të fshehta! O Allah! Bekoje dëgjimin tonë, shikimin tonë, zemrat tona, gratë tona dhe pasardhësit tanë. Na bëj falenderues për të mirat e Tua që na ke dhënë!”[356] Transmetojnë Ahmedi dhe Ebu Daudi.

 

10. Enesi (r.a.) ka thënë: “Ishim duke ndenjur me të Dërguarin e Allahut dhe

një burrë u çua e u fal. Pasi shqiptoi teshehudin ai tha: “O Allah, kërkoj prej Teje, duke dëshmuar se Ty të takon falënderimi. Nuk ka zot tjetër përveç Teje. Ti je Një, i Vetëm dhe i Pashoq, Ti je Bamirësi më i mirë, Krijuesi i qiejve dhe i tokës. Ti je i Madhërishëm dhe i Ndershëm! O i Gjallë përgjithmonë! O Mbikëqyrës i çdo gjëje! Po të lutem Ty!” Profeti (a.s.) u tha shokëve të tij: “A e dini se si e bëri lutjen ai?” Ata i thanë: “Allahu dhe i Dërguari i Tij e dinë më së miri!” Profeti (a.s.) tha: “Pasha Atë, në dorën e të Cilit është shpirti im, ai (burrë) iu lut Allahut me emrin e Tij më të mirë. Nëse dikush i lutet me atë emër, lutja e tij do të dëgjohet. Nëse kërkon me këtë emër, ajo që kërkon do të jepet”.[357] Transmeton Nesaiu.

 

11. Umejr ibën Sa’di [Emri i saktë i tij është Umejr ibën Seid; Temamul-Minneh] ka thënë: “Ibën Mesudi na mësonte teshehudin e namazit dhe pastaj thoshte: “Kur ndonjëri prej jush ta ketë mbaruar teshehudin, ai duhet të thotë: “O Allah! Të kërkoj nga të mirat për të cilat jam i vetëdijshëm dhe për ato që nuk jam i vetëdijshëm. Kërkoj mbrojtje prej Teje nga të gjitha të këqijat për të cilat jam i vetëdijshëm dhe për ato që nuk jam. O Allah! Të kërkoj të mirat të cilat t’i kërkuan robërit e Tu të devotshëm. Kërkoj mbrojtje prej Teje nga të këqijat për të cilat robërit e Tu të mirë kërkonin mbrojtje. Zoti ynë! Na jep jetë të mirë në këtë botë dhe në botën tjetër!” Ai tha: “Asnjë profet apo njeri i devotshëm nuk është lutur për gjë tjetër, përveç këtyre që përfshihen në këtë lutje”.[358] Transmetojnë Ibën Ebu Shejbe dhe Said ibën Mensuri.

 

Fjalët e përmendjes së Allahut dhe lutjet që bëhen pas Teslimit

Është sunet që personi që falet të përdorë një sërë fjalësh për përmendjen e Allahut dhe të bëjë lutje të cilat janë transmetuar nga Profeti (a.s.). Ndër transmetimet e shumta dallohen të mëposhtmet:

 

1. Theubani ka transmetuar: “Kur Profeti (a.s.) e mbaronte namazin, ai i kërkonte falje Allahut tre herë dhe pastaj thoshte: “O Allah! Ti je Paqedhënësi dhe prej Teje është paqja. Ti je plot të mira, O i Madhëruar e i Nderuar!”.[359] Transmeton “Grupi”, përveç Buhariut. Muslimi e transmeton këtë hadith me fjalët e shtuara: “Ualidi tregon se e ka pyetur Auzain: “Si kërkonte (Profeti a.s.) falje nga Allahu?” Ai tha: “Duke thënë: “Kërkoj falje nga Allahu, kërkoj falje nga Allahu, kërkoj falje nga Allahu”.

 

2. Një ditë, Profeti (a.s.) e kapi për dore Muadh ibën Xhebelin dhe i tha: “O Muadh, të dua shumë”. Muadhi iu përgjigj: “Edhe unë të dua ty, o i Dërguar i Allahut.” Pastaj Profeti (a.s.) i tha: “Të këshilloj që në fund të namazit të thuash: O Allah, më ndihmo të të përmend e të të falënderoj dhe më dhe më mundëso të të adhuroj sa më mirë!”[360] Transmeton Ahmedi, Ebu Daudi, Nesaiu, Ibën Huzejme, Ibën Hibani dhe Hakimi, i cili ka thënë se ky hadith është sahih, në përputhje me kriteret e vendosura nga Buhariu dhe Muslimi.

Ebu Hurejra (r.a.) ka transmetuar se i Dërguari i Allahut ka thënë: “A përpiqeni maksimalisht për të bërë lutje?” Atëherë thoni: “O Allah! Më ndihmo të të përmend e të të falënderoj dhe më mundëso të të adhuroj sa më mirë!”.[361] Transmeton Ahmedi me sened të mirë.

 

3. Abdullah ibën Zubejri ka transmetuar: “Pas teslimit, Profeti (a.s.) thoshte: “Nuk ka zot tjetër përveç Allahut, Një dhe i Pashoq. Atij i takon sundimi dhe lavdërimi dhe Ai është i Plotëfuqishëm mbi çdo send. S’ka ndryshim e as fuqi pa ndihmën e Allahut. Nuk ka zot tjetër përveç Allahut dhe nuk adhurojmë askënd tjetër përveç Tij. Dhuntitë dhe mirësitë janë prej Tij dhe vetëm Atij i takon lavdërimi më i mirë. Nuk ka zot tjetër përveç Allahut. Ne i besojmë me sinqeritet Atij dhe i nështrohemi, edhe pse këtë e urrejnë jobesimtarët”.[362] Transmeton Ahmedi, Muslimi, Ebu Daudi dhe Nesaiu.

 

4. El Mugire ibën Shuabe ka transmetuar se, në fund të çdo namazi farz, Profeti (a.s.) thoshte: “Nuk ka zot tjetër përveç Allahut, të Vetmit! Ai nuk ka shok! Atij i takon sundimi dhe lavdërimi dhe ai është i Plotfuqishëm mbi çdo send. O Zoti im, nuk ka kush e pengon atë që Ti e ke dhënë dhe nuk ka kush e jep atë që Ti e ke ndaluar. Tek Ti nuk ka vlerë dobia e askujt, sepse çdo dobi vjen prej Teje”.[363] Transmeton Ahmedi, Buhariu dhe Muslimi.

Ukbe ibën Amir thotë: “Më ka urdhëruar Pejgamberi (a.s.) që pas çdo namazi t’i lexoj dy suret e fundit (Kul eudhu birabil-felek, kul eudhu birabin-nas).” Sipas një transmetimi të Ahmedit dhe Ebu Daudit nënkuptohet se së bashku me to duhet të lexohet edhe surja “Kul hu-Allahu ehad”.[364] Transmeton Ahmedi, Buhariu dhe Muslimi.

 

5. Ebu Umame ka transmetuar se Profeti (a.s.) ka thënë: “Kush e lexon ajetin kursij[365] në fund të çdo namazi, nuk do ta ndalojë asgjë për të hyrë në xhenet, përveç vdekjes”.[366] Transmeton Nesaiu dhe Tabaraniu.

Aliu (r.a.) ka transmetuar se Profeti (a.s.) ka thënë: “Ai që e këndon ajetin Kursij në fund të çdo namazi farz do të jetë nën mbrojtjen e Allahut deri në namazin tjetër”.[367] Transmeton Tabaraniu me zinxhir hasen.

 

6. Ebu Hurejra (r.a.) ka transmetuar se Profeti (a.s.) ka thënë: “Ai që e lartëson Allahun pas çdo namazi tridhjetë e tre herë, e falënderon Allahun tridhjetë e tre herë dhe e përmend Madhështinë e Tij tridhjetë e tre herë dhe pastaj thotë: “Nuk ka zot tjetër përveç Allahut, të Vetmit, Ai nuk ka shok, Atij i takon sundimi dhe falënderimi dhe Ai është i plotfuqishëm për çdo gjë, është i falur madje, edhe nëse mëkatet [368] e tij janë sa shkuma e detit”.[369] Transmeton Ahmedi, Buhariu, Muslimi dhe Ebu Daudi.

 

7. Keab ibën Uxhre ka transmetuar se Profeti (a.s.) ka thënë: “Janë disa gjëra që nëse muslimani do t’i thoshte ato në fund të çdo namazi farz, nuk do të zhgënjehej. Ato janë lartësimi i Allahut (33 herë), falënderimi i Allahut (33 herë) dhe përmendja e madhështisë së Allahut (34 herë)”.[370] Transmeton Muslimi.

 

8. Sumeje ka transmetuar nga Ebu Salih e ky nga Ebu Hurejra se, njëherë, muhaxhirët e varfër shkuan tek Profeti (a.s.) dhe i thanë: “Të pasurit kanë fituar pozitat e larta dhe kanë marrë dhurata të përhershme”. Profeti (a.s.) u tha: “Pse ka ndodhur kjo?” Ata i thanë: “Ata falen sikurse falemi edhe ne dhe agjërojnë sikurse agjërojmë edhe ne. Por ata japin lëmoshë, ndërsa ne nuk e bëjmë këtë gjë. Ata i lirojnë skllevërit ndërsa ne jo”. I Dërguari i Allahut u tha: “A t’ju tregoj diçka me anë të së cilës ju do t’ua kaloni atyre dhe të tjerëve që vijnë pas jush dhe askush nuk do të jetë më mirë sesa ju, vetëm nëse vepron ashtu si ju?” Ata i thanë: “Patjetër, o i Dërguar i Allahut”. Ai u tregoi: “Lartësojeni Allahun tridhjetë e tre herë, falënderojeni Atë tridhjetë e tre herë dhe përmendni Madhështinë e Tij tridhjetë e katër herë”.

Më pas muhaxhirët e varfër u kthyen te Pejgamberi (a.s.) dhe i thanë: “Vëllezërtit tanë të pasur dëgjuan për atë që bëmë ne dhe bënë të njëjtën gjë. Pejgamberi (a.s.) u tha: “Kjo është mirësi e Allahut dhe ia jep kujt të dojë”.

Pastaj, unë u ktheva tek Ebu Salih dhe i tregova atij se çfarë kishin thënë ata. Ai më mori dorën dhe tha: “Allahu Ekber, Subhanallah, Elhamdulilah, Allahu Ekber, Subhanallah, Elhamdulilah…” derisa i tha ato nga tridhjetë e tre herë.[371] Muttefekun alejhi.

 

9. Transmetohet se Profeti (a.s.) i thoshte nga njëzet e pesë herë këto fjalë: “Subhane Allah, Elhamdulilah, Allahu Ekber dhe La ilahe il-Allah, uahdehu la sherike leh, lehul mulk ue lehul hamd ue hue ala kuli shejin kadiir (Nuk ka zot tjetër përveç Allahut, të Vetmit e të Pashoqit. Atij i takon sundimi dhe falënderimi dhe Ai është i Plotfuqishëm mbi çdo gjë).[372]

 

10. Abdullah ibën Amë r ka transmetuar se Profeti (a.s.) ka thënë: “Ekzistojnë dy gjëra të cilat, nëse dikush i zbaton, ato do t’i mundësojnë atij që të hyjë në xhenet. Ato janë veprime shumë të lehta por shumë pak njerëz i kryejnë”. Njerëzit i thanë: “Cilat janë ato, o i Dërguar i Allahut?” Ai u përgjigj: “Lartësimi i Allahut, falënderimi i Tij dhe përmendja e Madhështisë së Allahut në fund të çdo namazi farz (nga dhjetë herë secilën). Kur ndonjëri prej jush shkon për të fjetur, ai duhet ta lartësojë Allahun, ta falënderojë Atë dhe të përmendë madhështinë e Tij (100 herë secilën). Në total, numri i tyre shkon në 250 veprime të gjuhës, të cilat janë të barabarta me 2500 të tilla (e kanë vlerën e 2500 veprave në peshore, në Ditën e Gjykimit)[373]. A i bën ndonjëri prej jush 2500 mëkate gjatë një dite dhe një nate?” Ata e pyetën: “Si ka mundësi që këto veprime kryhen nga kaq pak njerëz?” Ai tha: “Shejtani vjen tek njeriu gjatë namazit të tij dhe i kujton këtë e atë nevojë dhe si rrjedhojë ai harron t’i kryejë veprimet e mësipërme. Shejtani i vjen atij tek shtrati dhe e vë atë në gjumë në mënyrë që ai të mos mund t’i thotë frazat përkatëse”. Abdullahu tregon se ka parë të Dërguarin e Allahut duke i numëruar frazat e dhikrit me gishtërintë e tij.[374] Transmetojnë Ebu Daudi dhe Tirmidhiu, i cili e ka klasfikuar këtë hadith si hasen sahih.

 

11. Është transmetuar nga Aliu (r.a.) se ai dhe Fatima ishin duke kërkuar një shërbyes në mënyrë që të lehtësoheshin pak nga punët. Profeti (a.s.) nuk pranoi dhe u tha: “A t’u tregoj diçka më të mirë se ajo që kërkuat?” Ata i thanë: “Patjetër!” Profeti (a.s.) tha: “Ato janë fjalët që m’i ka mësuar Xhibrili: Lartësojeni Allahun në fund të çdo namazi farz dhjetë herë, falënderojeni Atë dhjetë herë dhe përmendni madhështinë e Allahut dhjetë herë. Kur të shkoni për të fjetur lartësojeni Allahun tridhjetë e tre herë, falënderojeni Atë tridhjetë e tre herë dhe përmendni madhështinë e Tij tridhjetë e katër herë”. Aliu ka thënë: “Pasha Allahun, asnjëherë nuk kam vepruar ndryshe që kur më ka mësuar Profeti (a.s.) për të vepruar”.[375]

 

12. Abdurahman ibën Ganim ka transmetuar se i Dërguari i Allahut ka thënë: “Ai që thotë: “Nuk ka zot tjetër përveç Allahut, të Vetmit. Ai nuk ka shok. Atij i takon sundimi dhe falënderimi. Në dorën e Tij janë të gjitha të mirat. Ai jep jetë dhe vdekje dhe ai është i Plotfuqishëm mbi çdo gjë” dhjetë herë pas namazit të sabahut dhe atij të akshamit, do të shkruhen për të për çdo përsëritje dhjetë vepra të mira dhe do të fshihen për të dhjetë vepra të këqija. Ai do të ngjitet dhjetë shkallë më lart, do të jetë i mbrojtur nga çdo e keqe dhe do të jetë i mbrojtur nga shejtani i mallkuar. Asnjë mëkat nuk do ta shkatërrojë atë, përveç idhujtarisë dhe ai do të jetë njeriu me veprat më të mira, të cilit ia kalon vetëm ai që thotë më shumë herë se sa ajo që ka thënë ai”.[376] Transmetojnë Ahmedi dhe Tirmidhiu, por pa fjalinë: “Në dorën e Tij janë të gjitha të mirat”.

 

13. Muslim ibën El Harithi ka transmetuar se babai i tij ka thënë: “I Dërguari i Allahut më ka thënë: “Kur të falësh namazin e sabahut, përpara se të flasësh me ndokënd, thuaj: “O Allah, kërkoj mbrojtjen Tënde nga xhehenemi (shtatë herë). Nëse vdes atë ditë, Allahu do ta regjistrojë për ty mbrojtjen nga xhehenemi. Kur të falësh namazin e akshamit, përpara se të flasësh me ndokënd, thuaj: “O Allah, të kërkoj xhenetin. O Allah, kërkoj mbrojtjen Tënde nga xhehenemi (shtatë herë). Nëse vdes gjatë asaj nate, Allahu do ta regjistrojë për ty mbrojtjen nga xhehenemi”.[377] Transmetojnë Ahmedi dhe Ebu Daudi.

 

14. Buhariu dhe Tirmidhiu kanë transmetuar se Sead ibën Ebu Uekasi u mësonte këto fjalë fëmijëve të tij: “I Dërguari i Allahut i kërkonte mbrojtje Allahut në fund të çdo namazi farz duke thënë: “O Allah! Kërkoj mbrojtjen Tënde nga kopracia. Kërkoj mbrojtjen Tënde nga ligështia dhe nga pleqëria. Kërkoj mbrojtjen Tënde nga sprovat e jetës dhe të vdekjes si dhe nga dënimi i varrit”.[378]

 

15. Ebu Hatimi ka transmetuar se Profeti (a.s.) kur mbaronte namazin thoshte: “O Allah, bëje fenë time të mirë që t’i rrethojë të gjitha punët e mia! O Allah, bëje të mirë këtë botë në të cilën jetoj. O Allah, kërkoj mbrojtjen Tënde nga zemërimi Yt. Kërkoj mbrojtjen Tënde prej Teje. Askush nuk mund ta ndalojë atë që Ti e ke dhënë dhe askush nuk mund ta japë atë që Ti e ke ndaluar”.[379]

 

16. Ebu Daudi dhe Hakimi[380] kanë regjistruar se në fund të çdo namazi farz, Profeti (a.s.) thoshte: “O Allah, më jep shëndet në trupin tim! O Allah, më jep shëndet në dëgjimin tim! O Allah, më jep shëndet në shikimin tim! O Allah, kërkoj mbrojtjen Tënde nga mosbesimi dhe nga varfëria. O Allah, kërkoj mbrojtjen Tënde prej dënimit të varrit! Nuk ka zot tjetër përveç Teje”.[381]

 

17. Ahmedi, Ebu Daudi dhe Nesaiu kanë regjistruar me një zinxhir në të cilin ndodhet Daud Et-Tafaui, i cili është një transmetues i dobët, nga Zejd ibën Erkami se, në fund të namazit, Profeti (a.s.) thoshte: “O Allah, Zoti ynë dhe Zot i çdo gjëje! Dëshmoj se Ti je Zot, Je i Vetmi, Ti nuk ke shok. O Allah, Zoti ynë, Zot i gjithçkaje! Dëshmoj se Muhamedi është robi dhe i Dërguari yt. O Allah, Zoti ynë, Zoti i gjithçkaje! Dëshmoj se të gjithë adhuruesit e tu janë vëllezër. O Allah, Zoti ynë, Zoti i gjithçkaje! Më bëj mua dhe familjen time të sinqertë ndaj Teje gjatë çdo momenti të kësaj jete dhe tjetrës. Allahu është më i Madhi i të mëdhenjve, Drita e qiejve dhe e tokës. Allahu është më i Madhi i të mëdhenjve. Allahu më mjafton mua dhe ai është Mbrojtësi më i mirë. Allahu është më i Madhi, më i Madhi”.[382]

 

18. Ahmedi, Ibën Ebi Shejbe dhe Ibën Maxhe kanë regjistruar me një zinxhir ku ndodhet një transmetues i panjohur, nga Umu Seleme se, pas teslimit të namazit të sabahut, Profeti (a.s.) thoshte: “O Allah, të lutem më jep dituri të dobishme, furnizim të mirë dhe të lutem m’i prano veprat e mia!”[383]

 

 

NAMAZET VULLNETARE [384]

 

Domethënia e tyre: At-Tetavu ose navafil ose namazet vullnetare janë bërë të ligjshme në Islam për të plotësuar ndonjë mangësi të lënë gjatë kryerjes së namazeve të detyruara. Në namaz ka virtyte që nuk gjenden në asnjë formë tjetër adhurimi.

Ebu Hurejra transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Gjëja e parë për të cilën njerëzit do të merren në llogari nga veprat e tyre në Ditën e Gjykimit është namazi. Zoti ynë do t’u thotë engjëjve, megjithëse Ai e di fare mirë: “Vështoni në namazin e robit tim dhe shihni nëse ai e ka kryer atë me përpikmëri apo e ka lënë pas dore”. Nëse ai e ka kryer atë me përpikmëri, do t’i shënohet në veprat e tij të mira, por nëse ka qenë neglizhent ndaj tij, Allahu do të thotë: “Shihni nëse robi ka falur ndonjë namaz vullnetar”. Atëherë nëse ai do të ketë kryer ndonjë namaz të tillë, Allahu do të thotë: “Plotësojeni mangësinë e namazeve të detyruara të robit tim me namazet e tij vullnetare”. Dhe në këtë mënyrë do të gjykohen të gjitha veprat e tij ”.[385] Transmeton Ebu Daudi.

Ebu Umame tregon se Profeti (a.s.) ka thënë: “Allahu nuk kënaqet me ndonjë gjë të robit të tij aq sa kënaqet me dy rekate që ai i fal. Mirësia shpërndahet mbi kokën e robit përderisa ai qëndron në namaz”.[386] Transmeton Ahmedi dhe Tirmidhiu. Es-Sujuti e vlerëson atë si të saktë.

Në “El Muatta” Maliku thotë: “Jam njoftuar se Profeti (a.s.) ka thënë: “Përpiquni të qëndroni në rrugën e drejtë megjithëse nuk do ta arrini krejtësisht këtë gjë; dhe dijeni se vepra juaj më e mirë është namazi dhe vetëm një besimtar i vërtetë e ruan abdesin e tij”.[387]

Muslimi transmeton nga Rabia ibën Malik El Eslemi se Profeti (a.s.) i ka thënë: “Kërko (çdo gjë)!” Rabia tha: “Dëshiroj të shoqëroj në parajsë”. Profeti (a.s.) tha: “Apo ndonjë gjë tjetër?” Rabia tha: “Ajo është e gjitha”. Profeti (a.s.) i tha: “Atëherë më ndihmo mua duke bërë shumë përulje (namaze vullnetare për Zotin)”. [388]

 

Falja e namazeve vullnetare në shtëpi

Ahmedi dhe Muslimi transmetojnë nga Xhabiri se i Dërguari i Allahut ka thënë: “Nëse ndonjëri nga ju i fal namazet në xhami, atëherë ai duhet të falë një pjesë të namazeve në shtëpinë e tij, pasi Allahu ka bërë që namazet në shtëpinë e tij të jenë mbarësi (për të)”.[389]

Ahmedi transmeton nga Umeri se Pejgamberi (a.s.) ka thënë: “Namazi nafile i njeriut në shtëpinë e tij është dritë, kush dëshiron le ta ndriçojë shtëpinë e tij”.[390]

Abdullah ibën Umeri tregon se i Dërguari i Allahut ka thënë: “Falini disa nga namazet në shtëpi dhe mos i ktheni shtëpitë tuaja në varre”.[391] Ky hadith transmetohet nga Ahmedi dhe Ebu Daudi.

Ebu Daudi transmeton nga Zejd ibën Thabiti me transmetim të saktë se i Dërguari i Allahut ka thënë: “Namazi i një personi në shtëpinë e tij është më i vlefshëm se namazi në xhaminë time, përjashtuar namazin farz”.[392]

Këto hadithe dëshmojnë se është më e pëlqyer që namazet vullnetare të falen në shtëpi, përderisa janë më të mira se ato që falen në xhami. Neveviu thotë: “Profeti (a.s.) i nxiste besimtarët t’i falnin namazet vullnetare në shtëpi pasi ato janë më private dhe kështu mundësia për t’i falur për syfaqësi është më e pakët dhe do të jetë më e pastër dhe larg të metave që e prishin një vepër të mirë. Për më tepër kjo do të jetë një bekim për shtëpinë dhe engjëjt do të zbresin në të e shejtani do të largohet”.

 

Kohëzgjatja e tyre

Është e preferuar të zgjatet këndimi i Kuranit duke bërë shumë rekate.

Transmetohet se El Mugire ibën Shuabe ka thënë: “Profeti (a.s.) qëndronte duke u falur derisa këmbët t’i enjteshin dhe kur ai u pyet për këtë tha: A nuk duhet të jem unë një rob falënderues?” [393] Transmeton Grupi, përveç Ebu Daudit.

Ebu Daudi transmeton nga Abdullah ibën Hubshi El-Hathami se Profeti (a.s.) u pyet: “Cila është vepra më e mirë?” Ai tha: “Zgjatja e kijamit (qëndrimit në namaz)”. Më pas u pyet: “Cila është lëmosha më e mirë?” Ai u përgjigj: “Dhënia që bëhet nga ai që ka pak për të dhënë”. Pastaj u pyet: “Cili është hixhreti më i mirë?” Ai u përgjigj: “Largimi i dikujt nga ajo që ia ka ndaluar Allahu”. Pastaj u pyet: “Cili është xhihadi më i mirë?” Ai u përgjigj: “Kushdo që lufton kundër politeistëve me pasurinë dhe shpirtin e tij”. Ata pyetën: “Cila është vdekja më e nderuar?” Ai u përgjigj: “Vdekja e atij njeriu, gjaku i të cilit është derdhur dhe kali i të cilit është plagosur”.[394]

 

Lejohet që namazet vullnetare të falen ulur

Lejohet që namazet nafile të falen ulur, edhe nëse ndonjëri e ka mundësinë të qëndrojë në këmbë. Gjithashtu është e lejuar për besimtarin që t’i falë një pjesë të namazeve ulur dhe një pjesë në këmbë, madje edhe nëse të gjitha këto ndodhin brenda një rekati (d.m.th ndonjëri mund të ulet për një pjesë të rekatit të parë dhe të ngrihet për pjesën e mbetur dhe në të kundërt). E gjitha kjo është e pranueshme pa ndonjë mospëlqim. Ndokush mund të ulet në atë mënyrë që pëlqen, megjithëse preferohet me këmbë të kryqëzuara. Muslimi transmeton se Alkama e ka pyetur Aishen: “Si i falte Profeti (a.s.) dy rekate ulur?” Ajo u përgjigj: “Ai këndonte gjatë kohës që ishte i ulur dhe më pas kur dëshironte të binte në ruku, ngrihej dhe përulej”.[395]

Ahmedi, Ebu Daudi, Tirmidhiu, Nesaiu dhe Ibën Maxhe transmetojnë se Aishja ka thënë: “Unë asnjëherë nuk e pashë të Dërguarin e Allahut të ulur gjatë këndimit të Kuranit gjatë natës derisa u plak. Atëherë ai do të ulej deri kur kishin mbetur tridhjetë a dyzetë ajete nga këndimi dhe pastaj do të ngrihej do të mbaronte këndimin dhe do të binte në ruku”.[396]

 

Lloje të ndryshme namazesh vullnetare

Nafilet mund të ndahen ne dy lloje: të përgjithshme dhe të veçanta. Nafile të përgjithshme quhen ato namaze që i përkufizon qëllimi (nijeti). Neveviu thotë: “Nëse ndokush vendos të falë namaze vullnetare dhe nuk bën ndonjë nijet përsa i përket numrit të rekateve që do të falë, atëherë ai mund ta ndërpresë namazin pas një rekati ose ta bëjë atë dy rekate ose ta rrisë atë në tre, në njëqind, në një mijë e kështu me radhë. Nëse fal një numër rekatesh pa e ditur se sa dhe më pas e përfundon namazin, namazi i tij është sërish i vlefshëm. Rreth kësaj nuk ka mendime të ndryshme. Shafitë pajtohen me të dhe është një tekst i shkruar nga Shafiu për këtë çështje. Bejhakiu transmeton me një zinxhir transmetuesish, se Ebu Dherri falte shumë rekate dhe së fundi mbyllte namazin.

Al Ahnef ibën Kajs e pyeti atë: “A e di nëse ke falur tek apo një numër çift?” Ai u përgjigj: “Edhe pse unë nuk e di, Allahu e di. Kam dëgjuar të dashurin tim Ebu El Kasimin (Muhamedin a.s) të thotë: “Nuk ka rob që të bëjë një sexhde për Allahun e Allahu të mos e ngrejë atë një shkallë e të mos i fshijë atij një mëkat në saje të saj”.[397]

Kjo transmetohet nga Ed-Daremi në Musnedin e tij me një zinxhir të saktë transmetuesish, por duhet të theksohet se ekziston një ndryshim mendimi rreth besueshmërisë së njërit prej transmetuesve të tij.

Nafilet e veçanta emërtohen si “El-sune Er-ratibah”, ose namazet sunete që i janë bashkangjitur farzeve me një renditje, numër të veçantë etj. Këtu përfshihen sunetet e fexhrit (sabahut), dhuhrit (drekës), asrit (iqindisë), magribit (akshamit) dhe ishasë (jacisë).

 

Dy rekatet sunete të sabahut

Ka një numër hadithesh që flasin për të mirat e kryerjes së namazit sunet në kohën e agimit. Për shembull, Aishja transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë për dy

rekatet e sabahut: “Ata janë më të dashura tek unë se e gjithë bota”.[398] Transmeton Ahmedi, Muslimi dhe Tirmidhiu.

Ebu Hurejra tregon se Profeti (a.s.) ka thënë: “Mos i lini dy rekatet e namazit të sabahut edhe nëse sulmoheni nga ndonjë kalorësi”.[399] Transmeton Ahamedi, Ebu Daudi, Bejhakiu dhe Tahaui.

Mesazhi i hadithit është se besimtari nuk duhet t’i lërë dy rekatet sunet të sabahut, sido që të jetë situata madje edhe nëse sulmohet nga ndonjë armik apo në kushte të tjera sprove.

Aishja (r.a.) thotë: “I Dërguari i Allahut nuk tregonte kujdes më të madh për kryerjen e namazeve të tjera vullnetare, sesa tregonte për dy rekatet e sabahut”.[400] Tansmetojnë Buhariu, Muslimi, Ahmedi dhe Ebu Daudi.

Ajo gjithashtu tregon se Profeti (a.s.) ka thënë: “Dy rekatet e sabahut janë më të mira se kjo botë dhe gjithçka gjendet në të”.[401] Transmeton Ahmedi, Muslimi, Tirmidhiu dhe Nesaiu.

Ahmedi dhe Muslimi transmetojnë se ajo ka thënë: “Nuk e kam parë atë asnjëherë të shpejtojë për të bërë një vepër të mirë se sa kryerja e dy rekateve para agimit (namazit)”.[402]

 

Falja e tyre shpejt

Është mjaft e njohur se Profeti (a.s.) këndonte Kuran shkurt në dy rekatet para agimit. Hafsa tregon: “Profeti (a.s.) i falte dy rekatet e sabahut në shtëpinë time dhe i falte ato shpejt”. Nafiu përmend: “Abdullah ibën Umeri i flate ato shpejt gjithashtu”.[403]

Aishja tregon: “Profeti i falte dy rekatet para namazit të agimit (në shtëpinë time) aq shpejt sa dyshova nëse e kishte kënduar apo jo Fatihanë”.[404] Transmeton Ahmedi dhe të tjerë.

Ajo gjithashtu tregon: “Kur Profeti (a.s.) falte dy rekate para namazit të sabahut, llogarita kohën që i merrte këndimi i Kuranit dhe ajo ishte aq sa mund të këndohet Fatihaja”.[405] Transmeton Ahmedi, Nesasiu, Bejhakiu, Maliku dhe Tahaui.

Preferohet të këndohet ashtu siç ka vepruar Profeti (a.s.). Aishja (r.a.) tregon se Profeti (a.s.) këndonte me zë të ulët ajetet e mëposhtme para namazit të sabahut: “Thuaj, o ju që nuk besoni”, (Suren El-Kafirun) dhe “Thuaj, Ai është Allahu, i Vetmi”. (Suren Ihlas).[406] Transmeton Ahmedi dhe Tahaui. Ai i këndonte ato pas Fatihasë, ngase siç e kemi diskutuar, nuk ka namaz pa të.

Gjithashtu, Aishja (r.a.) tregon se Profeti (a.s.) ka thënë: “Këto janë suret më të bekuara”. Dhe i këndonte ato në dy rekatet para namazit të sabahut.[407] Transmeton Ahmedi dhe Ibën Maxhe.

Xhabiri pohon se një burë po falte dy rekatet para namazit të sabahut dhe këndoi: “Thuaj, o ju jobesimtarë!” në rekatin e parë derisa e mbaroi suren. Profeti tha: “Ky rob e njohu Zotin e tij”. Në rekatin e dytë ai këndoi: “Thuaj, Ai është Allahu, i Vetmi…” deri në fund të sures. Profeti tha: “Ky është robi që besoi në Zotin e tij”.

Talha ka thënë: “Unë dëshiroj t’i këndoj këto dy sure në këto dy rekate”.[408]

Ibën Abasi pohon se Profeti (a.s.) i këndonte suret e mëposhtme në dy rekatet para sabahut:

قُولُوا آمَنَّا بِاللَّهِ وَمَا أُنزِلَ إِلَيْنَا

“Thuaj, o ju jobesimtarë ne besojmë në Allah dhe në atë që na është shpallur” (El-Bekare, 136) dhe nga surja Ali-Imran:

قُلْ يَا أَهْلَ الْكِتَابِ تَعَالَوْا إِلَى كَلِمَةٍ سَوَاءٍ بَيْنَنَا وَبَيْنَكُمْ

“O ju ithtarë të librit! Ejani në një fjalë të përbashkët mes nesh dhe jush”.[409] Transmeton Muslimi

Në rekatin e parë, pas Fatihasë, ai këndonte ajetin:

قُولُوا آمَنَّا بِاللَّهِ وَمَا أُنزِلَ إِلَيْنَا وَمَا أُنزِلَ إِلَى إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ وَإِسْحَاقَ وَيَعْقُوبَ وَالأَسْبَاطِ وَمَا أُوتِيَ مُوسَى وَعِيسَى وَمَا أُوتِيَ النَّبِيُّونَ مِنْ رَبِّهِمْ لاَ نُفَرِّقُ بَيْنَ أَحَدٍ مِنْهُمْ وَنَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ

“Thuaj, ne besojmë në Allah dhe në atë që na u shpall dhe në atë që iu shpall Ibrahimit, Ismailit, Jakubit, dhe fiseve dhe në atë që iu dha Musait dhe Isait dhe në atë që u është dhënë profetëve nga Zoti i tyre dhe ne nuk bëjmë dallim mes tyre, dhe ne jemi muslimanë”. (El-Bekare, 136).

Në rekatin e dytë ai këndonte:

قُلْ يَاأَهْلَ الْكِتَابِ تَعَالَوْا إِلَى كَلِمَةٍ سَوَاءٍ بَيْنَنَا وَبَيْنَكُمْ أَلاَّ نَعْبُدَ إِلاَّ اللَّهَ وَلاَ نُشْرِكَ بِهِ شَيْئًا وَلاَ يَتَّخِذَ بَعْضُنَا بَعْضًا أَرْبَابًا مِنْ دُونِ اللَّهِ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقُولُوا اشْهَدُوا بِأَنَّا مُسْلِمُونَ

“Thuaj, o njerëz të librit, ejani në një pohim që është i përbashkët për ne dhe ju; që nuk do të adhurojmë askënd përveç Allahut dhe nuk do t’i shoqërojmë atij askënd dhe nuk do të marrim të tjerë për zota përveç Allahut. Dhe nëse ata kthejnë shpinën, atëherë thuaj: Jini dëshmitarë se ne jemi ata që i jemi dorëzuar Atij”.[410]

Gjithashtu, ai transmeton në një version të shënuar nga Ebu Daudi se në rekatin e parë Profeti (a.s.) këndonte: “Thuaj, ne besojmë në Allahun…”

Në rekatin e dytë ai lexonte:

فَلَمَّا أَحَسَّ عِيسَى مِنْهُمْ الْكُفْرَ قَالَ مَنْ أَنْصَارِي إِلَى اللَّهِ قَالَ الْحَوَارِيُّونَ نَحْنُ أَنْصَارُ اللَّهِ

“Por kur Isai u ndërgjegjësua për mosbesimin e tyre, ai thirri: “Kush do të jete ndihmësi im në çështjen e Allahut. Pasuesit e tij thanë: Ne jemi ndihmësit e Allahut…” [411] Kuran: Ali Imran 56.

Nga transmetimi i Aishes i përmendur më parë, dalim në përfundim se është e lejuar të këndosh edhe vetëm Fatihanë në rekatin e parë.

 

 

Lutja pas mbarimit të dy rekateve para faljes së sabahut

 

Neveviu thotë në “El Edhkar’: “Është shënuar në librin e Ibën Es-Sunij nga Ebu El-Melih (emri i të cilit ishte Amar ibën Usame) nga jati se ai kishte falur dy rekate para namazit të sabahut dhe Profeti (a.s.) ishte falur pranë tij dhe ai e kishte dëgjuar Profetin (a.s.) duke thënë: “O Allah, Zoti i Xhebrailit, Israfilit, Mikailit dhe Muhamedit, Profetit. Kërkoj mbrojtje tek Ti nga Zjarri” tri herë.[412]

Gjithashtu është transmetuar nga Enesi se Profeti (a.s.) ka thënë: “Kushdo që thotë në mëngjesin e së premtes para namazit të sabahut, “Kërkoj faljen e Allahut, nuk ka zot tjetër përveç Tij, të Gjallit, Mbështetësit dhe tek Ai pendohem” tri herë, Allahu do t’ia falë mëkatet e tij, edhe nëse ato janë sa shkuma e detit”.[413]

 

Shtrirja pas tyre

Aishja (r.a.) thotë: “Pasi Profeti (a.s.) i kishte falur dy rekatet sunet të sabahut, ai shtrihej në krahun e tij të djathtë”.[414] Këtë e transmeton “Grupi”.

Gjithashtu, ata transmetojnë se ajo ka thënë: “Pasi i Dërguari i Allahut falte dy rekatet para namazit të sabahut, shtrihej nëse unë isha duke fjetur dhe fliste me mua nëse isha zgjuar”.[415]

Në lidhje me këtë pikë ka mendime të ndryshme. Si duket është e pëlqyeshme të veprohet kështu nëse këto rekate falen në shtëpi dhe jo në xhami. Kjo është ruajtur nga Ibën Umeri. Disa nga dijetarët tanë e përforcojnë këtë argument duke pohuar se nuk ka asnjë dëshmi nëse Profeti (a.s.) veproi ndonjëherë kështu në xhami. Gjithashtu, është ruajtur në mënyrë autentike nga Ibën Umeri se ai i hidhte gurëza secilit që vepronte kështu në xhami. Kjo është transmetuar nga Ibën Shejbe. Imam Ahmedi u pyet për këtë gjë dhe tha: “Unë nuk e veproj këtë por nëse dikush e vepron ai bën mirë”.

 

Falja e tyre e vonuar

Ebu Hurejra tregon se Profeti (a.s.) ka thënë: “Kushdo që nuk i fal dy rekatet vullnetare të sabahut derisa dielli lind (atëherë ai duhet) t’i falë ato (më vonë)”.[416] Transmeton Bejhakiu. Përsa i përket zinxhirit të transmetimit Neveviu thotë se është i saktë.

Kajs ibën Umer transmeton se ai shkoi për të falur sabahun dhe e gjeti Pejgamberin (a.s.) duke u falur. Megjithëse Kajsi nuk i kishte falur rekatet sunete, ai iu bashkangjit namazit me Profetin (a.s.) dhe u fal me të. Kur mbaroi faljen e sabahut ai i fali ato. I dërguari i Allahut kaloi pranë tij dhe e pyeti: “Ç’është ky namaz?” Kajsi e informoi atë për çka kishte ndodhur. Profeti (a.s.) ndenji i heshtur dhe nuk tha asgjë.[417]“[418] Transmeton Ahmedi, Ibën Huzejme, Ibën Hibani, Tirmidhiu, Ebu Daudi dhe Ibën Maxhe. El Irakiu thotë se zinxhiri i transmetimit të këtij hadithi është i besueshëm.

Ahmedi, Buhariu dhe Muslimi transmetojnë nga Imran ibën Husein se gjatë një udhëtimi Profeti (a.s.) fjeti gjatë kohës së namazit të sabahut dhe kur u zgjua ai priti që dielli të lindte pak dhe pastaj urdhëroi muezinin të thirrte ezanin. Pastaj Profeti (a.s.) fali sunetet e sabahut pas të cilave urdhëroi të thirrej ikameti dhe fali namazin e sabahut.[419]

Nga këto hadithe duket qartë se besimtari duhet t’i falë rekatet sunete të sabahut para dhe pas lindjes së diellit, pavarësisht nëse vetëm rekatet sunete apo të dyja suneti dhe farzi, edhe nëse ka ndonjë justifikim të vlefshëm apo jo. Ai mund të falet vetëm ose me namazin e detyrueshëm.

 

Falja e namazeve sunete të drekës

Është transmetuar se numri i rekateve sunet të drekës është katër, gjashtë ose tetë.

 

Pohimet në lidhje me katër rekate

Ibn Umeri ka thënë: “Ne vëzhguam dhe mbajtëm në mend nga i Dërguari i Allahut dhjetë rekate të namazeve vullnetare: dy para drekës dhe dy pas tij, dy pas akshamit në shtëpinë e tij, dy pas jacisë në shtëpinë e tij dhe dy para sabahut”.[420] Transmeton Buhariu.

Al Mugire ibën Sulejman pohon se e ka dëgjuar Ibën Umerin të thotë: “Profeti (a.s.) asnjëherë nuk i la dy rekatet para drekës dhe dy rekate pas saj, dy rekate pas akshamit, dy pas jacisë dhe dy rekate para sabahut.[421] Transmeton Ahmedi me një zinxhir të mirë transmetimi.

 

Pohimet në lidhje me gjashtë rekate

Abdullah ibën Shekik ka thënë: “E pyeta Aishen për faljen e Profetit (a.s.) dhe ajo më tha: Ai falte katër rekate para drekës dhe dy pas saj”.[422] Transmeton Ahmedi, Muslimi dhe të tjerë.

Umu Habibe bint Ebu Sufjan tregon se i Dërguari i Allahut ka thënë: “Kushdo që fal dymbëdhjetë rekate (sunete) gjatë ditës dhe natës do t’i ndërtohet një shtëpi në xhenet: katër rekate para drekës dhe dy pas saj, dy rekate pas akshamit, dy rekate pas jacisë dhe dy rekate para sabahut”.[423] Transmeton Tirmidhiu dhe e quan hasen sahih. Muslimi e cek atë shkurtimisht.

 

 

Transmetimet në lidhje me tetë rekate

Umu Habibe transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Kushdo që fal katër rekate namaz para drekës dhe katër pas saj, Allahu do ta ndalojë zjarrin të prekë mishin e tij”.[424] Transmeton Ahmedi, Ebu Daudi, Nesaiu, Ibën Maxhe dhe Tirmidhiu që e konsideron sahih.

 

Vlera e katër rekateve para drekës

Transmetohet se Ebu Ejub El Ensari falte katër rekate para drekës. Njerëzit i thanë: “Ti e zgjat shumë atë namaz”. Ai tha: “E kam parë të Dërguarin e Allahut të veprojë kështu”. E pyeta atë rreth saj e ai më tha: “Është koha kur dyert e qiellit hapen dhe unë dëshiroj që veprat e mia të mira të ngrihen gjatë saj”.[425] Këtë hadith e përmend Ahmedi me një zinxhir të vërtetë transmetimi.

Aishja (r.a.) ka thënë: “Profeti (a.s.) asnjëherë nuk i la pa falur katër rekate para drekës dhe dy para sabahut, sido që të ishin rrethanat”.[426] Transmeton Ahmedi dhe Buhariu.

Gjithashtu, transmetohet prej saj se gjatë katër rekateve ai e zgjaste kijamin (kohën kur këndohet Kurani) dhe e përsoste rukunë dhe sexhden.[427]

Nuk ka ndonjë kundërthënie mes hadithit të Ibën Umerit, që thotë se Profeti (a.s.) falte dy rekate para drekës dhe hadithit tjetër, në të cilin thuhet se Profeti (a.s.) falte katër rekate para drekës.

Ibën Haxher shkruan në “Fet’h El Bari”: “Është më mirë t’i marrim ata si përshkrues të rrethanave të ndryshme, disa herë ai falte dy rekate dhe disa herë katër rekate. Disa thonë se kjo mund të shpjegohet se nëse ai i falte ato në xhami, falte vetëm dy rekate. Ndërsa kur falej në shtëpinë e tij, falte katër rekate. Në anën tjetër kjo të lë të kuptosh se ai falte dy rekate në shtëpi dhe më pas shkonte në xhami dhe falte dy rekatet e tjera. Ibën Umeri e shihte atë vetëm kur falej në xhami dhe jo kur falej në shtëpi, ndërsa Aishja (r.a.) ishte në brendësi të të dyjave.

Interpretimi i parë përforcohet nga ajo çka transmetojnë Ahmedi dhe Ebu Daudi nga Aishja, ku thuhet se Profeti (a.s.) i falte katër rekate në shtëpinë e tij para drekës dhe pastaj shkonte në xhami”.

Ebu Xhafer At-Tabari thotë: “Në shumicën e rasteve ai falte katër rekate dhe nganjëherë falte dy rekate”.

Nëse ndonjëri fal katër rekate para apo pas namazit të drekës preferohet që t’i falë ato në dy pjesë me nga dy rekate për secilën, megjithëse është e lejuar që t’i falë ato të bashkuara vetëm me një teslim në fund të katër rekateve, ashtu siç ka thënë Profeti (a.s.): “Namazet e natës dhe të ditës janë të ndara me nga dy rekate”.[428] Transmeton Ebu Daudi me një zinxhir të vërtetë transmetimi.

 

Falja e suneteve të drekës jashtë kohës së tyre (kaza)

Aishja (r.a.) transmeton se, nëse Profetit (a.s.) i kalonin katër rekatet para drekës, ai i falte ato pas farzit të drekës.[429] Transmeton Tirmidhiu, i cili e quan atë hasen garib.

Ibën Maxhe transmeton se ajo ka thënë: “Nëse Profetit (a.s.) i kalonin katër rekatet para drekës, ai i falte ata pas dy rekateve që falen pas saj[430]”.[431]

Kjo kishte lidhje me katër sunetet që duhet të falen para drekës. Përsa u përket dy rekateve pas tij ne kemi transmetimet e mëposhtme nga imam Ahmedi. Umu Seleme tregon se Profeti (a.s.) fali namazin e drekës dhe më pas i erdhi një pjesë pasurie të cilën nisi ta shpërndante. Ai vazhdoi të vepronte kështu derisa muezini thirri ezanin për namazin e iqindisë. Ai fali namazin dhe erdhi tek unë, pasi ajo ishte dita ime, dhe fali dy rekate të shpejta. Unë i thashë: “Ç’janë këto dy rekate o i Dërguari i Allahut? A u urdhërove t’i falësh ato?” Ai tha: “Jo, këto janë dy rekate që unë i fal pas drekës, por isha i zënë duke shpërndarë ca pasuri derisa u thirr ezani për iqindinë dhe unë nuk doja t’i humbja ato”.[432] Transmeton Buhariu, Muslimi dhe Ebu Daudi me disa ndryshime në fjalë.

 

Sunetet e namazit të akshamit

Është sunet të falen dy rekate pas akshamit. Pak më parë përmendëm se Ibën Umeri ka treguar se Profeti (a.s.) nuk i linte ato. Përsa i përket përmbajtjes së tyre është e pëlqyeshme që pas Fatihasë të këndohet: “Thuaj, o ju jobesimtarë!” (sureja “El Kafirun”), dhe “Thuaj, Ai është Allahu, i vetmi” (sureja “El Ihlas”) në sunetet pas namazit të akshamit. Ibën Mesudi thotë: “Unë nuk mund ta numëroj se sa herë e kam dëgjuar të Dërguarin e Allahut të këndojë në dy rekatet pas akshamit dhe në dy rekatet para sabahut: “Thuaj, o ju jobesimtarë” dhe “Thuaj, Ai është Allahu, i Vetmi”.[433] Transmeton Ibën Maxhe dhe Tirmidhiu. Ky i fundit e klasifikon hadithin të besueshëm.

Preferohet që këto dy rekate të falen në shtëpi. Mahmud ibën Lebid transmeton se i Dërguari i Allahut e fali akshamin me fisin Abs El Eshhal. Pasi bëri teslimin, ai u tha atyre: “Falini këto dy rekate në shtëpitë tuaja”.[434] Transmeton Ahmedi, Ebu Daudi, Tirmidhiu dhe Nesaiu. Tashmë ne kemi përmendur se Profeti (a.s.) i falte ato në shtëpinë e tij.

 

Sunetet e namazit të jacisë: Ne tashmë e kemi përmendur hadithin, ku transmetohet se Profeti (a.s.) falte dy rekate pas jacisë.

 

 

 

SUNETET JO TË THEKSUARA (AS-SUNAN GAJR AL-MU’AKADAH)

 

Deri tani kemi përmendur sunetet që janë theksuar[435] nga Profeti (a.s.) dhe për të cilat ai ka qenë i kujdeshëm për të mos i humbur. Ka disa namaze të tjerë vellnetare të cilat janë të rekomandueshme, por jo të urdhëruara.

 

Dy ose katër rekate para iqindisë

Shumë hadithe të përfolura janë transmetuar rreth këtyre suneteve, por të gjithë së bashku mbështesin njëri-tjetrin.

Hadithe të tilla përfshijnë hadithet e mëposhtme:

Ibën Umeri transmeton se i Dërguari i Allahut ka thënë: “Allahu e mëshiroftë atë person që fal katër rekate namaz para namazit të iqindisë”.[436] Transmeton Ahmedi, Ebu Daudi, Tirmidhiu (i cili e quan hasen), Ibën Hibani dhe Ibën Huzejme. Dy të fundit e konsiderojnë sahih.

Aliu (r.a.) tregon se i Dërguari i Allahut falte katër rekate para namazit të iqindisë duke i ndarë në dy pjesë me përshëndetje të engjëjve pranë Allahut, profetëve dhe atyre që i pasuan ata besimtarë dhe muslimanë.[437] Transmeton Ahmedi, Nesaiu, Ibën Maxhe dhe Tirmidhiu i cili e quan hasen.

Përsa i përket faljes vetëm të dy rekateve, do të përmblidhej në pohimin përgjithësues të Profetit (a.s.): “Mes çdo ezani dhe ikameti ka një namaz”.[438]

 

Dy rekatet para namazit të akshamit

Buhariu transmeton nga Abdullah ibën Mugafel se i Dërguari i Allahut ka thënë: “Faluni para akshamit, faluni para akshamit” dhe pasi e përsëriti atë tri herë tha: “Për këdo që dëshiron të veprojë kështu”,[439] duke mos dashur që njerëzit ta marin atë si sunet.

Ibën Hibani transmeton se i dërguari i Allahut i falte dy rekate para namazit të akshamit.[440]

Muslimi transmeton se Ibën Abasi ka thënë: “Ne falnim dy rekate para akshamit dhe Profeti (a.s.) na shihte dhe as nuk na urdhëronte e as nuk na ndalonte”.[441]

Ibën Haxheri thotë në “Fet’h El Bari”: “E gjithë dëshmia na nxjerr në përfundimin se është e pëlqyeshme që këto rekate të falen shpejt si rekatet që falen para sabahut”.

 

Dy rekatet para namazit të jacisë

Abdullah ibën Mugafel tregon se Profeti (a.s.) ka thënë: “Mes çdo ezani dhe çdo ikameti ka namaz, mes çdo ezani dhe çdo ikameti ka namaz”. Dhe pasi e përsëriti këtë tri herë tha: “Për këdo që dëshiron të veprojë kështu”.[442] Kjo transmetohet nga “Grupi”.

Ibën Hibani transmeton nga Ibën Ez-Zubejr se Profeti (a.s.) ka thënë: “Nuk ekziston asnjë namaz farz pa u paraprirë me dy rekate namaz (sunet)”.[443]

 

Ndarja e namazeve të detyrueshme nga ato vullnetare

Është e pëlqyeshme që të jetë një ndarje mes namazeve farz dhe atyre vullnetare pasi ndokush të ketë mbaruar namazin farz. Një nga shokët e Profetit (a.s.) transmeton se Profeti (a.s.) fali namazin e pasdites dhe menjëherë pas tij një burrë u ngrit për t’u falur. Umeri (r.a.) e pa atë dhe i tha: “Ulu, ithtarët e librit u shkatërruan sepse ata nuk bënin ndonjë dallim mes namazeve të tyre”. Profeti (a.s.) miratoi: “Mirë ka thënë i biri i Hatabit (d.m.th. Umeri)”.[444] Transmeton Ahmedi me një zinxhir të saktë transmetimi.

 

 

Namazi i vitrit

 

Vlera dhe dispozita e tij

Namazi i vitrit[445] është namazi që e ka praktikuar vetë Profeti (a.s.) dhe ka inkurajuar edhe të tjerët që ta praktikonin. Si i tillë, namazi i vitrit përfshihet në Es-sunah el-mu’ekkedeh (Sunete të theksuara, të forta).

Aliu (r.a.) thotë: “Namazi i vitrit nuk urdhërohet si namazet e detyrueshme, por Profeti (a.s.) e falte atë dhe thoshte: “O ju njerëz të (pasues) Kuranit, faleni namazin e vitrit, sepse Allahu është një dhe Ai e do tekun[446]”.[447] Ky hadith transmetohet nga Ahmedi, Nesaiu, Ebu Daudi, Ibën Maxhe, Tirmidhiu (i cili e quan hasen) dhe Hakimi (i cili e quan sahih).

Mendimi i Ebu Hanifes se namazi i vitrit është i detyrueshëm (vaxhib) është i dobët. Ibën El Mundhir thotë: “Nuk njoh ndonjë që pajtohet me mendimin e Ebu Hanifes lidhur me këtë çështje”.

Ahmedi, Ebu Daudi, Nesaiu dhe Ibën Maxhe transmetojnë se Muhdixhi (një njeri nga fisi Kinane) dëgjoi prej njërit nga ensarët, me nofkën Ebu Muhamed të thotë se namazi i vitrit është i detyrueshëm. Ai shkoi tek Ubadah ibën Es-Samit dhe i tregoi atij se çfarë kishte thënë Ebu Muhamed.

Ubadah e vrojtoi: “Ebu Muhamed ka gabuar pasi unë e kam dëgjuar të Dërguarin e Allahut të thotë: “Pesë namaze janë urdhëruar nga Allahu për robërit e tij. Kushdo që i kryen ato pa ndonjë të metë, Ai do të ketë një pakt me Allahun dhe Ai do ta fusë atë në xhenet. Dhe kushdo që nuk i kryen ata, nuk do të ketë asnjë pakt me Allahun dhe nëse dëshiron Ai, mund ta dënojë atë dhe nëse Ai dëshiron, mund ta falë”.[448]

Gjithashtu Buhariu dhe Muslimi transmetojnë nga Talha ibën Ubejdullah se Profeti (a.s.) ka thënë: “Pesë namaze gjatë ditës dhe natës janë urdhëruar nga Allahu”. Duke e dëgjuar këtë, një beduin e pyeti Profetin: “A ka ndonjë gjë tjetër për mua përsa i përket namazit?” Profeti (a.s.) i tha: “Jo, por vetëm nëse dëshiron të falesh vullnetarisht”.[449]

 

Koha e faljes së namazit të vitrit

Të gjithë djetarët pajtohen me mendimin se koha e namazit të vitrit fillon pas namazit të jacisë dhe zgjat deri me hyrjen e namazit të sabahut.

Ebu Tamim El Xhejshani tregon se Amër ibën El Asi gjatë hytbes së Xhumasë iu drejtua njerëzve: “Allahu ka shtuar një namaz për ju dhe Ai është namazi i vitrit. Faleni atë mes namazit të jacisë dhe namazit të sabahut”. Ebu Temim tha: “Ebu Dheri më kapi për dore dhe ne së bashku shkuam në xhami tek Ebu Basra dhe (Ebu Dherri) tha: “A e dëgjove atë që sapo tha Amri nga i Dërguari i Allahut?” Ai u përgjigj: “E dëgjova atë nga i Dërguari i Allahut”.[450] Transmeton Ahmedi me një zinxhir të vërtetë transmetimi.

Ebu Mesud El Ensari tregon: “Profeti (a.s.) e falte namazin e vitrit në pjesën e parë të natës ose në pjesën e mesit ose në pjesën e fundit të saj”.[451] Transmeton Ahmedi me një zinxhir të vërtetë transmetimi.

Abdullah ibën Ebu Kajs tregon se ai e ka pyetur Aishen (r.a.) rreth namazit të vitrit të Profetit (a.s.) dhe ajo ka thënë: “Disa herë ai e falte në pjesën e parë të natës dhe disa herë e falte në pjesën e fundit të saj”. Më pas Abdullahu e pyeti: “Si ishte këndimi i tij, me zë apo pa zë?” Ajo u përgjigj: “Ai i praktikonte të dyja. Disa herë e këndonte me zë dhe disa herë pa zë. Disa herë ai merrte gusul dhe flinte dhe disa herë merrte abdes dhe flinte (d.m th kur ishte i papastër, pas marrëdhënieve seksuale)”.[452] Transmeton Ebu Daudi, Ahmedi, Muslimi dhe Tirmidhiu.

Preferohet që namazi i vitrit të falet më herët, nëse dikush e ndjen se nuk mund të ngrihet në pjesën e fundit të natës. Në anën tjetër këshillohet që ky namaz të shtyhet për më vonë, nëse ndonjë mendon se është i aftë që ta falë atë në pjesën e fundit të saj. Nëse ndonjë mendon se nuk mund të ngrihet ta falë namazin në pjesën e vonë të natës, atëherë ai duhet të falet më herët, para fjetjes.

Xhabiri tregon se i Dërguari i Allahut ka thënë: “Kushdo që frikësohet se nuk mund të ngrihet në pjesën e fundit (të natës), atëherë ai duhet ta falë namazin e vitrit në pjesën e parë (të natës). Dhe kushdo që beson se mund të ngrihet në pjesën e fundit të natës, ai duhet ta falë vitrin në pjesën e fundit të saj, pasi ajo është koha e bekuar (engjëjt janë të pranishëm në lutjet e pjesës së fundit të natës)”.[453] Transmeton Ahmedi, Muslimi, Tirmidhiu dhe Ibën Maxhe.

Xhabiri githashtu tregon se i Dërguari i Allahut e pyeti Ebu Bekrin: “Kur e fal namazin e vitrit?” Ebu Bekri u përgjigj: “Në pjesën e parë të natës pas namazit të jacisë”. Pastaj Profeti (a.s.) tha: “Po ti o Umer?” Ai u përgjigj: “Në pjesën e fundit të natës”. Profeti (a.s.) tha: “Përsa të përket ty, o Ebu Bekër, ti ke zgjedhur një rrugë të kujdesshme. Ndërsa për ty o Umer, ti ke zgjedhur rrugën e vështirë dhe që kërkon vendosmëri”.[454] Transmeton Ahmedi, Ebu Daudi dhe Hakimi i cili thotë se është i saktë sipas kritereve të Muslimit.

Megjithatë, Profeti (a.s.) më në fund e falte namazin e vitrit afër kohës së agimit, sepse ashtu siç u përmend më parë ajo është koha më e vlefshme.

Aishja (r.a.) tregon: “Nga e gjithë nata, Profeti (a.s.) falte namazin e vitrit disa herë në pjesën e parë të natës, disa herë në pjesën e mesme të saj dhe nga fundi i jetës së tij e falte pak përpara agimit”.[455] Transmeton “Grupi”.

Megjithatë, duke konsideruar mundësinë e humbjes së namazit të vitrit, Profeti (a.s.) i këshilloi disa nga shokët e tij që të mos binin për të fjetur derisa ta kishin falur atë, me qëllim që të ishin të sigurtë.

Sad ibën Ebi Uekas e falte namazin e jacisë në xhaminë e Profetit (a.s.) dhe pastaj falte një rekat namaz vitër pa bërë ndonjë shtesë në të. Njerëzit i thanë atij: “Ebu Is’hak, a e fal namazin e vitrit vetëm me një rekat pa bërë ndonjë (rekat) shtesë në të?” Ai u përgjigj: “Po sepse e dëgjova të dërguarin e Allahut duke thënë: “Ai që nuk flen derisa ta falë namazin e vitrit është i kujdesshëm”.[456] Transmeton Ahmedi dhe treguesit e tij janë të besueshëm.

 

Natyra e tij dhe numri i rekateve

Lejohet që namazi i vitrit të falet me nga dy dhe pastaj të falet një rekat me teshehud dhe teslim. Po ashtu është e lejueshme të falen të gjitha rekatet me dy teshehude dhe teslim. Ndonjë mund të falë një numër rekatesh njëri pas tjetrit pa bërë ndonjë teshehud, përjashtuar rekatin e parafundit në të cilin kryhet teshehudi dhe pastaj ngrihet për të falur rekatin e fundit, kryen një teshehud tjetër dhe më pas e përfundon namazin me teslim. Ndokush mund t’i falë të gjitha dhe të bëjë një teshehud dhe një teslim në rekatin e fundit të namazit të vitrit. Gjithë kjo është e lejueshme dhe mund të shihet tek Profeti (a.s.).

Përsa i përket trembëdhjetë rekateve të vitrit, Tirmidhiu thotë: “Është transmetuar nga Profeti (a.s.) se ai e falte namazin e vitrit me trembëdhjetë, njëmbëdhjetë, nëntë, shtatë, pesë, tre ose një rekat”.

Në anën tjetër Is’hak ibën Ibrahimi thotë: “Kuptimi i asaj se Profeti (a.s.) e falte namazin e vitrit me trembëdhjetë rekate është se gjatë natës ai falte trembëdhjetë rekate duke përfshirë edhe namazin e vitrit dhe kështu namazi i natës njihej si vitër”.

Pikëpamja e Ibën El Kajimit është se “Suneti i vërtetë dhe autentik është që vitri të falet me shtatë ose pesë rekate të bashkangjitur, ashtu siç tregon Umu Seleme në hadithin e transmetuar prej saj. Ajo thotë se Profeti (a.s.) e falte namazin e vitrit me pesë ose shtatë rekate, pa i ndarë ato me ndonjë teslim apo ndonjë fjalë”.[457] Transmeton Ahmedi, Nesaiu dhe Ibën Maxhe me një zinxhir të mirë transmetimi.

Siç u përmend edhe më sipër, Buhariu dhe Muslimi transmetojnë se Aishja ka thënë se: “Profeti (a.s.) falte trembëdhjetë rekate gjatë natës dhe pastaj falte vitrin me pesë rekate e nuk ulej gjatë tyre, përjashtuar rekatin e fundit”.[458]

Gjithashtu, Aishja (r.a.) përmend se Profeti (a.s.) falte nëntë rekate, pa u ulur përveçse në rekatin e tetë. Në të ato rekate përkujtonte Allahun, e madhëronte Atë dhe lutej. Më pas ai ngrihej pa bërë teslim dhe në rekatin e nëntë, pas të cilit ulej, kryente tashehudin dhe teslimin në atë mënyrë aq sa ne mund ta dëgjonim atë. Më pas ai falte dy rekate pas teslimit duke qenë ulur dhe kështu kryente njëmbëdhjetë rekate”.

Në një version tjetër ajo përmend: “Kur ai u moshua dhe u rëndua, ai falte namazin e vitrit me shtatë rekate dhe nuk ulej gjatë tyre përjashtuar rekatin e gjashtë dhe të shtatë dhe ai nuk bënte teslim përveçse në rekatin e shtatë”.

Më tej, në një transmetim tjetër përmendet: “Ai falte shtatë rekate dhe nuk ulej, përveçse në rekatin e fundit dhe në rekatin e parafundit”.[459] Transmeton “Grupi”.

Të gjitha hadithet e përmendura janë autentike, të qarta dhe nuk ka ndonjë kundërshtim midis tyre, përveç hadithit “Namazi i natës është i ndarë në pjesë me nga dy rekate”.[460] Ky është një hadith autentik dhe pohimi se ai e falte vitrin me shtatë rekate është po aq i vërtetë. Të dy pohimet konfirmojnë njëri-tjetrin. Shtatë, pesë, nëntë dhe një rekat janë për namazin e vitrit, sepse vitri është emri që i jepet një rekati që kryhet në përfundim të rekateve që janë kryer para tij.

Dhe pesë, shtatë apo nëntë rekatet e vitrit janë të lidhur të gjithë si namazi akshamit, i cili përshkruhet si tre rekate të bashkuara. Nëse ndonjë bën ndërprerje gjatë pesë apo shtatë rekateve me dy teslime, ashtu si në rekatin e njëmbëdhjetë, ai sërish do të quhet vitër në sajë të rekatit tek që falet në fund të tij. Kjo mbështetet nga thënia e Profetit (a.s.) “Namazi i natës është në pjesë me nga dy rekate e nëse dikush frikësohet për (humbjen) e namazit të sabahut, fal vitrin me një rekat dhe i llogaritet dhe ajo që ka falur më parë”.[461]

Nëse ndonjëri frikësohet për lindjen e agimit, ai duhet të falë edhe një rekat duke e falur në këtë mënyrë vitrin tek. Prandaj, veprat dhe thëniet e Profetit (a.s.) janë në mbarëvajtje dhe secila pjesë plotëson tjetrën. E vërteta qëndron në atë se, kur Profeti (a.s.) iu përgjigj një pyetjeje lidhur me namazin e natës “Ai është në çifte me nga dy rekate”, nuk kishte të bënte me namazin e vitrit, pasi burri që pyeti kishte për qëllim namazin e natës dhe jo atë të vitrit.

 

Këndimi i Kuranit gjatë namazit të Vitrit

Lejohet që pasi të këndohet Fatihaja, të këndohet cilado sure sipas dëshirës së besimtarit. Aliu (r.a.) thotë: “Nuk ka asnjë pjesë Kurani që përjashtohet, kështu që faleni namazin e vitrit ashtu si të doni”.

Megjithatë, preferohet që nëse e fal vitrin me tre rekate, në të parin këndohet El A’la pas këndimit të Fatihasë. Në rekatin e dytë preferohet të këndohet El Kafirun. Në rekatin e tretë është mirë të këndohen tre suret e fundit të Kuranit. Kjo transmetohet nga Ahmedi, Ebu Daudi dhe Tirmidhiu, duke e vlerësuar si hasen transmetimin e Aishes që thotë: “Profeti (a.s.) këndonte El A’la në rekatin e parë, El Kafirun në rekatin e dytë dhe në rekatin e tretë tri suret e fundit të Kuranit”.[462]

 

KUNUTI I VITRIT

Është pjesë e Sunetit të lutesh më kunutin[463] në namazin e vitrit gjatë gjithë vitit.

Ahmedi, Tirmidhiu, Nesaiu, Ebu Daudi, Ibën Maxhe dhe të tjerët transmetojnë se El-Hasan ibën Aliu ka thënë se i Dërguari i Allahut i ka mësuar atij fjalët (e mëposhtme) për t’i thënë në namazin e vitrit:

“O Allah, më drejto mua me ata që i ke drejtuar!

Më siguro mua me ata që i ke siguruar!

Më merr mua në mbrojtjen tënde me ata që i ke mbrojtur!

Më beko në atë që Ti më ke dhënë!

Më mbro mua nga çdo e keqe

Që Ti ke urdhëruar sepse vetëm Ti urdhëron!

Ty askush nuk mund të të japë urdhëra

Nuk ka përçmim për atë që është nën varësinë Tënde.

I Madhëruar dhe i Lartësuar je Ti, Zoti ynë!

Allahu e bekoftë Profetin Muhamed!”.[464]

Tirmidhiu e quan këtë hadith hasen dhe thotë: “…nuk dihet asgjë më autentike se kjo nga Profeti (a.s.) në lidhje me kunutin”.

Duke komentuar rreth statutit të tij, Neveviu thotë se hadithi është sahih. Ibën Hazmi ka disa rezerva rreth saktësisë së tij, por ai thotë: “Ky hadith, megjithëse nuk duhet të merret si provë, është i vetmi hadith që kemi nga Profeti (a.s.) dhe një hadith i dobët është më i dashur tek unë sesa thjesht një mendim”. Kështu thotë edhe Ahmedi. Këtë qëndrim mbajnë gjithashtu Ebu Musa, Ibën Mesudi, Ibën Abasi, El Berra, Enesi, Hasan El Basri, Umer ibën Abdulaziz, Theuri, Ibën El Mubarek, hanefitët dhe një version nga Ahmedi. Neveviu thotë se kjo i jep më shumë besueshmëri transmetimit.

Shafiu dhe të tjerët janë të mendimit se kunuti në namazin e vitrit duhet të thuhet vetëm në pjesën e fundit të muajit të Ramazanit. Kjo bazohet në atë që thotë Ebu Daudi se Umer ibën Hatabi i mblodhi njerëzit në namaz nën prirjen e Ubej ibën Kab dhe ata u falën së bashku njëzet netë dhe ai nuk e bënte kunutin përveçse në dhjetëditëshin e fundit të muajit të Ramazanit.

Gjithashtu, transmetohet se Muhamed ibën Nasër pyeti Seid ibën Xhubejrin rreth fillimit të kunutit në namazin e vitrit. Seidi u përgjigj: “Omeri dërgoi një ushtri që u përball me një pengesë të fuqishme, gjë që e alarmoi atë, kështu që gjatë pjesës së fundit të Ramazanit ai lexoi kunutin për t’u lutur për ta”.

 

Si ta këndojmë kunutin?

Lejohet që duaja e kunutit të këndohet para rënies në ruku pas leximit të Kuranit ose ajo mund të thuhet edhe pasi të jesh ngritur nga rukuja. Humejdi tregon se ka pyetur Enesin: “Kunuti thuhet para apo pas rukusë?” Ai iu përgjigj: “Ne e thonim atë para dhe pas”.[465] Ky hadith transmetohet nga Ibën Maxhe dhe Muhamed ibën Nasër. Në librin e tij “Fet’h El Bari”, Ibën Haxheri komenton se zinxhiri i këtij hadithi është i vërtetë.

Nëse dikush e thotë kunutin para rukusë, ai duhet të bëjë tekbirin dhe të ngrejë duart pas këndimit dhe në mënyrë të ngjashme të bëjë një tekbir tjetër pas kunutit dhe të përulet. Kjo transmetohet nga disa sahabë. Disa dijetarë janë të mendimit se duart qëndrojnë të ngritura gjatë kunutit, ndërsa disa të tjerë e kundërshtojnë këtë.

Përsa i përket fshirjes së fytyrës me duar pas duasë së kunutit, Bejhakiu thotë se: “Preferohet të mos veprohet kështu dhe t’i përmbahesh asaj çka gjeneratat e para vepruan. Ata i ngrinin duart, por nuk e fshinin fytyrën gjatë namazit”.

 

Lutjet pas vitrit

Preferohet që pas teslimit të thuhet: “Madhëria qoftë vetëm për Zotin, të Shenjtin”, tri herë. Herën e tretë thotë me zë të lartë: “Zoti i engjëjve dhe i Shpirtit”. Ebu Daudi dhe Nesaiu transmetojnë se Ubej ibën Kab ka thënë se Profeti (a.s.) këndonte suren El-A’la, El Kafirun dhe “Kul hu-Allahu ehad” në namazin e vitrit. Pasi përfundonte teslimin, ai thoshte: “Madhështia qoftë për Allahun, të Shenjtin” tri herë duke e zgjatur përsëritjen e tretë dhe duke e thënë atë me zë të lartë”.[466] Këto janë fjalët që transmetoi Nesaiu. Ed-Derakutni shton edhe këtë: “Ai thoshte: “Zoti i engjëjve dhe Zoti i shpirtrave”.[467]

Më pas ai thoshte lutjet dhe sipas asaj që ka transmetuar Ahmedi, Ebu Daudi, Ibën Maxhe dhe Tirmidhiu nga Aliu (r.a) ai thoshte në fund të vitrit:

“O Allah! Kërkoj mbrojtje në kënaqësinë Tënde nga zemërimi Yt, kërkoj mbrojtje në mëshirën Tënde nga dënimi Yt, dhe kërkoj mbrojtje tek Ti nga Ti. Unë nuk mund të të lartmadhëroj Ty, Ti je ashtu siç e ke lartmadhëruar Veten Tënde”.[468]

 

Ndalimi i faljes së dy namazeve të vitrit në të njëjtën natë

Kushdo që ka falur vitrin dhe dëshiron të falet përsëri, ai mund të falet, por jo të përsërisë vitrin.

Ebu Daudi, Nesaiu dhe Tirmidhiu transmetojnë nga Talik ibni Ali se e ka dëgjuar të Dërguarin e Allahut të thotë: “Nuk ka dy namaze vitri në një natë”.[469] Tirmidhiu pohon se hadithi është hasen.

Aishja transmeton se Profeti (a.s.) e kryente teslimin në atë mënyrë saqë ne mund ta dëgjonim dhe më pas falte dy rekate ulur.[470] Transmeton Muslimi.

Edhe Umu Seleme tregon se ai falte dy rekate ulur pas namazit të vitrit.[471] Transmeton Ahmedi, Ebu Daudi, Tirmidhiu dhe të tjerë.

 

Falja e një vitri të humbur

Sipas Bejhakiut dhe Hakimit, shumica e dijetarëve janë të mendimit se është e ligjshme të falësh kaza[472] një vitër të humbur. Hakimi e klasifikon sahih transmetimin e mëposhtëm të Buhariut, sipas kritereve të Buhariut dhe Muslimit.

Ebu Hurejra transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Nëse ju kap mëngjesi dhe nuk e keni falur namazin e vitrit, ju duhet ta falni atë”.[473]

Ebu Daudi transmeton nga Ebu Seid El Hudri se Profeti (a.s.) ka thënë: “Nëse dikush nga ju flen para namazit të vitrit ose e harron atë, atëherë ai duhet ta falë kur të kujtohet”.[474] El Iraki thotë se zinxhiri i transmetimit është sahih.

Ahmedi dhe Tirmidhiu transmetojnë me një zinxhir të saktë se Profeti (a.s.) e falte namazin e vitrit në mëngjes[475] (nëse për disa arsye nuk e kishte falur gjatë natës).

Në përgjithësi ka mendime të ndryshme përsa i përket kohës kur duhet të falet kaza vitri. Shkolla hanefite mbështet mendimin se ai duhet të falet në ato kohë kur nuk është e ndaluar të falen namaze. Pasuesit e Shafiut thonë se ai mund të falet gjatë çdo kohe të ditës dhe natës, ndërsa sipas Malikut dhe Ahmedit një namaz i humbur i vitrit duhet të falet pas agimit, për aq kohë sa nuk e ka falur sabahun.

 

Kunuti gjatë pesë namazeve

Lejohet që kunuti të këndohet me zë të lartë në pesë namazet e ditës kur muslimanët përballen më ndonjë vështirësi. Ibën Abasi transmeton se i Dërguari i Allahut e ka kënduar duanë e kunutit gjatë namazeve të drekës, iqindisë, akshamit, jacisë dhe sabahut. Në rekatin e fundit të çdo namazi, pasi thoshte: “Semi’a Allahu limen hamideh” (Allahu e dëgjon atë që e madhëron Atë), ai lutej kundër fiseve Reil, Dhakuanit dhe Usijasë[476] të Benu Sulejmit, dhe njerëzit që ishin pas tij thonin “Amin”.[477] Ky hadith transmetohet nga Ahmedi dhe Ebu Daudi duke shtuar se ato tri fise kishin vrarë misionarët që Profeti (a.s.) u kishte dërguar. Ikrima thotë: “Ajo ishte dhe fillimi i kunutit”.

Ebu Hurejra transmeton se, sa herë që Profeti (a.s.) donte që të lutej kundër apo për dikë, ai këndonte kunutin pasi ngrihej nga rukuja. Disa herë ai thoshte: “Allahu dëgjon atë që e madhëron Atë. Zoti ynë për Ty janë të gjitha Lavdërimet. O Allah! Shpëtoje El-Uelid ibën Uelidin dhe Seleme ibën Hishamin dhe Ajash ibën Rabian dhe të gjithë besimtarët e dobët. O Allah, shtoje shtypjen Tënde ndaj fisit Mudhar dhe jepu atyre uri, si ajo e kohës së Jusufit!”.

Në disa nga namazet ai e thoshte këtë me zë të lartë. Gjithashtu, edhe në namazin e sabahut, ai thoshte: “O Allah, mallkoje filanin dhe filanin!”. duke mallkuar dy fise arabe, derisa Allahu shpalli:

لَيْسَ لَكَ مِنْ الأَمْرِ شَيْءٌ أَوْ يَتُوبَ عَلَيْهِمْ أَوْ يُعَذِّبَهُمْ فَإِنَّهُمْ ظَالِمُونَ

“Ty nuk të takon asgjë rreth çështjes se a do t’ua pranojë pendimin apo do t’i dënojë ata, në të vërtetë ata janë zullumqarë”.[478] (Ali Imran, 128). Ngjarja në fjalë transmetohet nga Ahmedi dhe Buhariu.

 

Duaja e kunutit në namazin e sabahut

Nuk është e ligjshme të thuhet duaja e kunutit në namazin e sabahut, përveçse në raste vështirësish ku ajo mund të thuhet në pesë namazet e ditës. Ebu Malik El Eshxhei tregon: “Babai im u fal pas Profetit (a.s.) kur ai ishte gjashtëmbëdhjetë vjeç dhe ai u fal pas Ebu Bekrit, Umerit dhe Othmanit. Unë e pyeta atë: “A e thonit kunutin?” Ai tha: “Jo bir, ajo është diçka që është shtuar”.[479] Transmetohet nga Ahmedi, Nesaiu, Ibën Maxhe dhe Tirmidhiu i cili e quan sahih.

Enesi (r.a.) thotë se Profeti (a.s.) nuk e këndonte kunutin, në namazin e sabahut, vetëm nëse lutej për një popull apo kundër tij.[480] Transmetohet nga Ibën Hibani, El Hatib dhe Ibën Huzejme, i cili pohoi se është sahih.[481]

Gjithashtu, transmetohet se Zubejri, Ebu Bekri, Umeri dhe Othmani nuk e thonin kunutin në namazin e sabahut. Ky është mendimi i imam Ebu Hanifes, Hanbelit, Ibën Mubarekut, Thaurit dhe Is’hakut. Pasuesit e imam Shafiut janë të mendimit se kunuti është sunet të thuhet pas rukusë së rekatit të dytë në namazin farz të sabahut. Ky mendim bazohet në dy transmetimet e mëposhtme.

Ibn Sirini tregon se Enes ibën Malik u pyet: “A e thoshte Profeti (a.s.) kunutin në namazin e sabahut?” Ai u përgjigj: “Po”. Ata e pyetën atë: “Para apo pas rukusë?” Ai u përgjigj: “Pas saj”.[482] Transmeton “Grupi”, përveç Tirmidhiut.

Një transmetim nga Enesi thotë se i Dërguari i Allahut nuk pushoi së thëni kunutin në namazin e sabahut derisa e la këtë botë.[483] Transmeton Ahmedi, El Bazari, Darakutni, Bejhakiu dhe Hakimi i cili thotë se hadithi është i vërtetë.

Megjithatë ekziston dyshimi lidhur me këtë mënyrë argumentimi, përderisa kunuti për të cilin e pyetën Enesin, siç është e qartë se në transmetimin e Buhariut dhe Muslimit, ishte kunuti gjatë kohës së vështirësive.

Në lidhje me hadithin e përmendur më vonë (ai që u përmend për të mbështetur qëndrimin e tyre), në zinxhirin e transmetuesve të tij është Ebu Xhafer Ar-Razi, i cili nuk është një burim i besueshëm dhe kështu që ndokush nuk mund ta bazojë një çështje mbi hadithin e tij. Si mund të ndodhë që i Dërguari i Allahut nuk pushoi së thëni kunutin në namzin e sabahut derisa vdiq, ndërsa kalifët e udhëzuar drejt të mos e praktikonin atë? Madje konfirmohet nga vetë Enesi se ai nuk e thoshte kunutin në namazin e sabahut. Nëse hadithin e fundit e pranojmë si autentik, kjo nënkupton se Profeti (a.s.) e zgjaste qëndrimin në këmbë pas rukusë derisa vdiq, për t’u lutur dhe për të shprehur falënderimin.

Kjo gjithashtu do të kishte domethënie të kunutit dhe në këtë sens do të ishte më e pranueshme. Megjithatë kjo është një ndër çështjet në të cilat pranohen mendimet e ndryshme dhe lënia dhe zbatimi i saj janë të barabarta. Më i miri është shembulli i Profetit (a.s.).

 

 

 

NAMAZI I NATËS

 

Mirësia dhe vlerat që i jep Kurani

Allahu i Lartësuar e urdhëroi të Dërguarin e Tij të falte namazin e tehexhudit[484]:

وَمِنْ اللَّيْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةً لَكَ عَسَى أَنْ يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقَامًا مَحْمُودًا

“Dhe në një pjesë të natës zgjohu me të (me Kuranin-namazin), është e sigurt se Zoti yt do të të ngrejë ty në një vend të lavdishëm”. (El-Isra, 79)

Megjithëse ky urdhër iu drejtua veçanërisht Profetit (a.s.) ai po ashtu u drejtohet të gjithë muslimanëve duke qenë se Pejgamberi (a.s.) është shembulli dhe udhëheqësi i tyre në çështje të tilla.

Ata që e falin rregullisht namazin e natës janë ata vepërmirët dhe ata që i meritojnë më së shumti mirësitë dhe mëshirën e Zotit. Allahu thotë:

إِنَّ الْمُتَّقِينَ فِي جَنَّاتٍ وَعُيُونٍ(آخِذِينَ مَا آتَاهُمْ رَبُّهُمْ إِنَّهُمْ كَانُوا قَبْلَ ذَلِكَ مُحْسِنِينَ(كَانُوا قَلِيلاً مِنْ اللَّيْلِ مَا يَهْجَعُونَ(وَبِالأَسْحَارِ هُمْ يَسْتَغْفِرُونَ

“Të devotshmit janë në kopshte e burime. Të kënaqur se kanë shtënë në dorë atë që iu dha Zoti i tyre, ata edhe më parë ishin mirëbërës. Ata flinin pak natën dhe në syfyr (në mbarim të natës) ata kërkonin falje për mëkatet”. (Edh-Dharijat, 15-18).

Allahu i ngriti dhe i vlerësoi lart veprat e atyre që e falin namazin e natës.

وَعِبَادُ الرَّحْمَانِ الَّذِينَ يَمْشُونَ عَلَى الأَرْضِ هَوْنًا وَإِذَا خَاطَبَهُمْ الْجَاهِلُونَ قَالُوا سَلاَمًا(وَالَّذِينَ يَبِيتُونَ لِرَبِّهِمْ سُجَّدًا وَقِيَامًا

“E robërit e Zotit janë ata që ecin të qetë në tokë e kur u drejtohen injorantët me fjalë, ata thonë: “Paqe!” Dhe ata që për hir të Zotit e kalojnë natën duke i bërë sexhde dhe duke qëndruar në këmbë”. (El-Furkan, 63-64).

Allahu dëshmon besimin e tyre në shenjat e Tij. Ai thotë:

)إِنَّمَا يُؤْمِنُ بِآيَاتِنَا الَّذِينَ إِذَا ذُكِّرُوا بِهَا خَرُّوا سُجَّدًا وَسَبَّحُوا بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَهُمْ لاَ يَسْتَكْبِرُونَ(تَتَجَافَى جُنُوبُهُمْ عَنْ الْمَضَاجِعِ يَدْعُونَ رَبَّهُمْ خَوْفًا وَطَمَعًا وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنفِقُونَ

“Në të vërtetë argumentet tona i besojnë ata që kur këshillohen me to bien me fytyra në sexhde dhe madhërojnë Zotin në shenjë falënderimi dhe ata nuk bëjnë kryelartësi. I largojnë trupat e tyre prej dyshekëve duke e lutur Zotin e tyre nga frika dhe nga shpresa dhe nga ajo që ne u kemi dhënë ata japin”. (Es-Sexhde, 14-16)

Pra për ata që kanë vepruar nuk di askush për atë kënaqësi (të zemrës e shpirtit) që u është caktuar si shpërblim.

Allahu shpall se ata që nuk i zotërojnë këto cilësi nuk janë të barabartë me ata që i zotërojnë:

أَمَّنْ هُوَ قَانِتٌ آنَاءَ اللَّيْلِ سَاجِدًا وَقَائِمًا يَحْذَرُ الآخِرَةَ وَيَرْجُو رَحْمَةَ رَبِّهِ قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الَّذِينَ يَعْلَمُونَ وَالَّذِينَ لاَ يَعْلَمُونَ إِنَّمَا يَتَذَكَّرُ أُوْلُوا الأَلْبَابِ

“(A jobesimtari e ka gjendjen më të mirë) Apo ai që kohën e natës e kalon në

adhurim, duke bërë sexhde, duke qëndruar në këmbë, i ruhet botës tjetër dhe shpreson në mëshirën e Zotit të vet? Thuaj: A janë të barabartë ata që dinë dhe ata që nuk dinë? Po vetëm të zotët e mendjes marrin mësim”. (Ez-Zumer, 9)

 

Hadithet në lidhje me tehexhudin

Pjesa e mësipërme u përqendrua kryesisht në atë çka thotë Allahu rreth atyre që e falin namazin e natës. Por ka edhe një sërë hadithesh që e përforcojnë rëndësinë e këtij namazi.

Abdullah ibën Selam tregon se, kur Profeti (a.s.) shkoi në Medine, njerëzit u mblodhën rreth tij dhe ky kishte qenë një ndër ta. Kishte parë me vëmendje fytyrën e Pejgamberit (a.s.) dhe kishte kuptuar se ajo nuk ishte fytyrë gënjeshtari. Fjalët e para që kishte dëgjuar prej Profetit ishin: “O njerëz! Përhapni selamin, ushqeni njerëzit, mbani lidhjet me farefisin dhe faluni gjatë natës kur të tjerët flenë dhe do të hyni në xhenet në paqe”.[485] Transmeton Hakimi, Ibën Maxhe dhe Tirmidhiu i cili e quan hasen dhe sahih.

Selman El Farisi tregon se Profeti (a.s.) ka thënë: “Faleni namazin e natës pasi atë e praktikonin të mirët para jush dhe ai ju afron më shumë me Zotin tuaj, është pendim për veprat tuaja të këqija, i fshin mëkatet tuaja dhe largon sëmundjen nga trupi juaj”.[486]

Sehl ibën Sad tregon: “Xhibrili erdhi tek Profeti (a.s.) dhe i tha: “O Muhamed! Jeto sa të duash, por dije se do të vdesësh. Kryej çdo vepër që dëshiron e për të do të shpërblehesh. Duaj atë që dëshiron, por dije se do të ndahesh. Dije mirë se nderi i besimtarit është në namazin e natës dhe merita e tij është të qenit i lirë nga nevoja për njerëz”.[487]

Ebu Derda tregon se Profeti (a.s.) ka thënë: “Tre njerëz i do Allahu, qesh me ta dhe i përgëzon me lajme të mira; (I pari është) një njeri që lufton pas një grupi që tërhiqet dhe vepron kështu me shpirtin e tij për hir të Allahut, pavarësisht nëse vritet apo ndihmohet nga Allahu dhe del fitimtar. Allahu thotë: “Vështrojeni robin Tim që është i durueshëm me jetën e tij për hatrin Tim. (I dyti është) Një njeri që ka një grua të bukur dhe një shtrat të rehatshëm dhe ngrihet gjatë natës. Allahu thotë: “Ai i lë dëshirat dhe më kujton Mua dhe nëse do të dëshironte ai mund të flinte”. (I treti është) Një njeri që udhëton me një grup dhe ata e kalojnë natën zgjuar dhe më pas flenë, por ai e kryen namazin në vështirësi apo në rehati”.[488]

 

Rregullat e namazit të natës

Veprat e mëposhtme janë sunete për atë që dëshiron të falë namazin e natës:

Para se të bjerë për të fjetur ai duhet ta bëjë nijetin për të falur namaz nate. Ebu Derda tregon se Profeti (a.s.) ka thënë: “Kushdo që shkon për të fjetur me nijetin për të falur namaz nate dhe gjumi e kaplon derisa vjen mëngjesi, ai do të llogaritet sikur e ka kryer atë që ka pasur për qëllim dhe gjumi i tij do të jetë një bamirësi për të nga Zoti i tij”.[489] Ky hadith transmetohet nga Nesaiu dhe Ibën Maxhe me një zinxhit të vërtetë transmetimi.

Pas zgjmit, besimtari duhet ta fshijë fytyrën, të përdorë misvak dhe të vështrojë qiellin dhe të bëjë duanë që është transmetuar nga Profeti (a.s.): “Nuk ka zot tjetër përveç Teje, Madhështia të takon vetëm Ty, kërkoj falje tek Ti për mëkatet e mia dhe kërkoj mëshirën Tënde. O Allah! Ma shto diturinë dhe mos e lako zemrën time pasi më ke drejtuar, më dhuro mëshirën Tënde! Të gjitha falënderimet i takojnë vetëm Allahut që na e ktheu jetën pas vdekjes dhe vetëm tek Ai është kthimi”.[490]

Më pas duhet të këndojë dhjetë ajetet e fundit të sures Ali Imran, duke filluar me:

إِنَّ فِي خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَاخْتِلاَفِ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ لآيَاتٍ لأُولِي الأَلْبَابِ

“Në krijimin e qiejve dhe të tokës, në ndryshimin e natës dhe të ditës, ka argumente të qarta për ata që kanë arsye dhe intelekt”. (Ali Imran, 190). Më pas duhet të thotë:

“O Allah, Ty të takojnë të gjitha falënderimet. Ti je drita e qiejve dhe e tokës dhe çdo gjë ka mes tyre. Ty të përkasin të gjitha falënderimet. Ti je e vërteta dhe premtimi Yt është i vërtetë. Takimi me Ty është i vërtetë. Xheneti Yt është i vërtetë dhe xhehenemi është i vërtetë. Profetët janë të vërtetë dhe Ora (Dita e Gjykimit) është e vërtetë. O Allah! Ty të jam nënshtruar dhe Ty të kam besuar dhe tek Ti e kam mbështetur çështjen time. Tek Ti jam kthyer dhe me Ty pajtohem. Tek Ti kthehem për vendimet e mia. Më fal mua dhe mëkatet e mia të mëparshme dhe të mëvonshme, ato që i kam bërë në fshehtësi dhe ato që i kam bërë haptazi! Ti je Allahu, nuk ka zot tjetër veç Teje”.[491]

Besimtari duhet ta fillojë kijame el-lejl (namazin e natës) me dy rekate të shpejta dhe pas tyre ai mund të falet sa të dëshirojë. Aishja (r.a.) tregon se, kur Profeti (a.s.) falej gjatë natës, ai i fillonte namazet me dy rekate të shpejta.[492] Transmeton Muslimi.

Transmeton Ebu Hurejra se Pejgamberi (a.s.) ka thënë: “Kur dikush prej jush ngrihet për të falur namazin e natës, le ta nisë atë me dy rekate të shpejta”.[493] Transmeton Muslimi.

Besimtari duhet të zgjojë nga gjumi edhe familjen e tij për t’u falur. Ebu Hurejra transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Allahu e mëshiroftë atë njeri që ngrihet gjatë natës për t’u falur dhe e zgjon gruan e tij dhe nëse ajo refuzon, ai spërkat me ujë fytyrën e saj. Allahu e mëshiroftë atë grua që ngrihet gjatë natës për t’u falur dhe e zgjon burrin e saj dhe nëse ai e refuzon, ajo e spërkat me ujë fytyrën e tij”.[494]

Gjithashtu, Profeti (a.s.) ka thënë: “Nëse një burrë e zgjon gruan e tij dhe falet gjatë natës ose ata së bashku falin dy rekate, ata do të llogariten ndër ata njerëz që e përkujtojnë Allahun vazhdimisht”.[495] Transmetohen nga Ebu Daudi dhe të tjerë me një zinxhir të saktë transmetimi.

Umu Seleme tregon se Profeti (a.s.) u ngrit gjatë natës dhe tha: “I lartësuar qiftë Allahu! Çfarë sprovash më janë bërë të qarta në këtë natë. Dhe ç’thesare zbresin gjatë saj. Kush do t’i zgjojë banoret zonja të dhomave (d.m.th gratë e tij) për namaz? Sa shumë të veshura të kësaj bote do të jenë të zhveshura në botën tjetër”.[496] Transmeton Buhariu.

Buhariu dhe Muslimi transmetojnë se i Dërguari i Allahut trokiti në derë të Aliut dhe Fatimes dhe u tha: “A nuk po faleni (gjatë natës)?” Aliu tha: “O i Dërguari i Zotit, ne jemi në duart e Allahut. Nëse Ai dëshiron të na ngrejë, ne ngrihemi”. Profeti (a.s.) u largua kur tha kështu. Më pas ata arritën ta dëgjonin duke goditur kofshën e tij dhe duke thënë: “Me të vërtetë që njeriu është shumë kundërshtues”.[497] Transmeton Buhariu dhe Muslimi.

Nëse ndonjë ndihet shumë i përgjumur, ai duhet ta lërë namazin dhe të flejë, derisa t’i kalojë gjumi. Aishja (r.a.) tregon se i Dërguari i Allahut ka thënë: “Nëse ndonjëri prej jush ngrihet gjatë natës për t’u falur dhe këndimi i Kuranit i ngatërrohet për shkak se është i përgjumur, atëherë ai duhet të shtrihet”.[498] Transmeton Muslimi.

Enesi (r.a.) tregon se i Dërguari i Allahut hyri në xhami dhe pa një litar të varur mes dy shtyllave. Ai pyeti: “Çfarë është ky?” Njerëzit i treguan se ai ishte për Zejneb bintu Xhahshin, e cila kur lodhej ose nuk qëndronte dot, mbahej në të (që të qëndronte për t’u falur). Profeti (a.s.) tha: “Hiqeni atë litar. Ju duhet të faleni për aq kohë sa keni fuqi dhe nëse lodheni ose nuk qëndroni dot, ju duhet të shtriheni për të pushuar”.[499] Transmeton Buhariu dhe Muslimi.

Besimtari nuk duhet ta mbingarkojë veten me namaz nate dhe duhet të falet aq sa ai është i arsyeshëm dhe të mos e braktisë atë praktikë nëse nuk ka ndonjë nevojë të madhe për të vepruar kështu.

Aishja tregon se i Dërguari i Allahut ka thënë: “Bëni vepra të mira sipas mundësive që keni. Betohem në Allah se Ai nuk lodhet së dhëni shpërblim nëse ju nuk lodheni duke bërë vepra të mira”.[500] Transmeton Buhariu dhe Muslimi.

Gjithashtu, Buhariu dhe Muslimi transmetojnë nga Aishja (r.a.) se i Dërguari i Allahut u pyet: “Cila është vepra më e dashur tek Allahu?” Ai u përgjigj: “Ajo që kryhet në mënyrë të vazhdueshme madje edhe nëse është e paktë”.[501]

Po ashtu, Muslimi transmeton se Aishja ka thënë se i Dërguari i Allahut nëse bënte diçka, ai e bënte atë vazhdimisht.[502]

Abdullah ibën Umeri tregon se Profeti (a.s.) i ka thënë atij: “O Abdullah! Mos u bëj si filani që e kishte për zakon të falte namaz nate dhe pastaj e ndërpreu atë”.[503] Transmeton Buhariu dhe Muslimi.

Buhariu dhe Muslimi transmetojnë nga Abdullah ibën Mesudi se kishin cekur në prani të Profetit (a.s.) se një burrë flinte deri në mëngjes. Nisur nga kjo ai tha: “Shejtani ka urinuar në veshët e atij njeriu”.[504]

Ata gjithashtu transmetojnë nga Selim ibën Abdullah ibën Umer, nga babai i tij, se Pejgamberi (a.s.) i ka thënë të atit të tij: “Sa njeri i mirë do të ishte Abdullahu, po të falej gjatë natës”. Më pas Selimi tregon: “Pas asaj Abdullahu nuk flinte gjatë natës, përveçse në një kohë të shkurtër të saj”.[505]

 

Koha e këshilluar për tehexhud

Namazi i natës mund të falet në pjesën e parë të natës, në të mesmen ose në atë të fundit, por pas namazit farz të jacisë. Kur përshkruante namazin e Profetit (a.s.), Enesi thoshte: “Nëse ne dëshironim ta shihnim atë duke u falur gjatë natës, ne mund ta shihnim atë duke u falur. Nëse dëshironim ta shihnim atë duke fjetur gjatë natës ne mund ta shihnim atë. Disa herë ai agjëronte aq shumë ditë saqë ne mendonim se agjëronte gjatë gjithë muajit. Disa herë ai nuk agjëronte për aq shumë ditë saqë ne mendonim se ai nuk do të agjëronte gjatë atij muaji”.[506] Transmeton Ahmedi, Buhariu dhe Nesaiu. Lidhur me këtë çështje, Ibën Haxheri thotë: “Nuk kishte ndonjë kohë të caktuar në të cilën Profeti (a.s.) falte namazin e natës, por ai bënte atë që ishte më e lehtë për të”.

 

 

Koha më e pëlqyer për tehexhudin

Më e mira është që namazi i natës të shtyhet në pjesën e tretë të saj. Ebu Hurejra tregon se i Dërguari i Allahut ka thënë: “Zoti ynë zbret në qiellin e kësaj bote kur mbetet pjesa e tretë e natës duke thënë: “Kush është ai që më lutet Mua dhe Unë t’i përgjigjem? Kush kërkon nga unë që t’i jap atij? Kush kërkon falje nga Unë që ta fal atë?” [507] Transmeton “Grupi”.

Umer ibën Abese tregon se e ka dëgjuar të Dërguarin e Allahut duke thënë: “Njeriu afrohet më së shumti tek Zoti i tij gjatë mesit të pjesës së fundit të natës. Nëse ke mundësi të jesh prej atyre që e përkujtojnë Allahun e Lartësuar në atë kohë, bëhu i tillë!”.[508] Transmeton Hakimi dhe thotë se hadithi është sipas kritereve të Muslimit. Tirmidhiu e vlerëson si hasen sahih. Gjithashtu hadithi transmetohet nga Nesaiu dhe Ibën Huzejme.

Njëherë, Ebu Muslimi e pyeti Ebu Dherrin: “Cili namaz nate është më i vlefshëm?” Ai tha: “E pyeta të Dërguarin e Allahut për të njëjtën gjë dhe ai më tha: “Ai (që falet) në mes të natës, por shumë pak e zbatojnë atë”. [509] Transmeton Ahmedi me anë të një zinxhiri të besueshëm.

Abdullah ibën Amër tregon se i Dërguari i Allahut ka thënë: “Agjërimi më i dashur tek Allahu është agjërimi i Daudit. Namazi më i dashur tek Allahu është namazi i Daudit. Ai flinte gjysmën e natës dhe falej në pjesën e tretë të saj dhe pastaj flinte në të gjashtën e saj. Ai agjëronte një ditë dhe nuk agjëronte ditën tjetër”.[510] Transmeton “Grupi”, përveç Tirmidhiut.

 

Numri i rekateve që kryhen gjatë tehexhudit

Namazi i tehexhudit nuk përfshin një numër të caktuar rekatesh që duhet të kryhen dhe as nuk ka një maksimum të tillë të caktuar. Madje ai do të realizohet edhe nëse ndokush fal vetëm një rekat namaz vitër pas namazit të jacisë.

Semura ibën Xhundub thotë: “I Dërguari i Allahut na urdhëroi të falnim namaz nate, pak ose shumë, dhe të falnim të fundit namazin e vitrit”.[511] Transmeton Taberaniu dhe Bezari.

Enesi tregon se Profeti (a.s.) ka thënë: “Namazi në xhaminë time është i barabartë me dhjetë mijë namaze (në ndonjë vend tjetër). Namazi në xhaminë e shenjtë (në Qabe) është i barabartë me njëqind mijë namaze diku tjetër. Namazi në fushëbetejë është i barabartë me një milion namaze (në ndonjë vend tjetër). Ajo çka është edhe më tepër e vlefshme, janë dy rekate të besimtarit gjatë mesit të natës.”[512] Transmetohet nga Ebu Shejh, Ibën Hibani në veprën e tij “Eth-Theuab” dhe El Mundhiri hesht rreth tij në librin “Et Targib ua Tarhib”.

Ijas ibën Muavije El Muzeni tregon se i Pejgamberi (a.s.) ka thënë: “Namazi i natës patjetër që duhet të falet, madje edhe nëse gjatësia e tij është aq sa mund të mjelësh një dele. Çdo gjë që falet pas namazit farz të jacisë është pjesë e tehexhudit”.[513] Transmeton Taberaniu dhe të gjithë përcjellësit e tij janë të besueshëm, përveç Muhamed ibën Is’hakut.

Ibën Abasi tregon: “Unë e përmenda namazin e tehexhudit dhe disa njerëz thanë se Profeti (a.s.) kishte thënë: “Ai mund të jetë gjysma e natës, një e treta e natës, një e katërta e natës ose një pjesë e saj aq sa mund të milet një deve [514] apo një dele”.[515]

Gjithashtu, Ibën Abasi tregon se Profeti (a.s.) i urdhëroi dhe i inkurajoi ata të falnin namazin e tehaxhudit në shtrirjen kohore që përmendi: “Ju duhet ta falni namazin e natës edhe nëse është një rekat”.[516] Transmetohet nga Tabaraniu.

Është e pëlqyeshme që vazhdimisht të falen njëmbëdhjetë ose trembëdhjetë rekate. Ndokush mund të zgjedhë ose t’i falë bashkë ose t’i ndajë ato.

Aishja (r.a.) thotë: “Profeti (a.s.) asnjëherë nuk fali më shumë se njëmbëdhjetë rekate, qoftë gjatë muajit të Ramazanit apo jashtë tij. Ai falte katër rekate dhe mos pyesni se sa të përkryera e të zgjatura ishin ato. Pastaj ai falte katër rekate dhe mos pyesni se sa të përkryera e të zgjatura ishin ato. Më pas, ai falte tri rekate. Unë e pyeta: “O i Dërguar i Allahut! A fle para së të falësh vitrin?” Ai u përgjigj: “O Aishe, sytë e mi flenë por zemra ime jo”.[517] Ky hadith transmetohet nga Buhariu dhe Muslimi, të cilët transmetojnë gjithashtu se El Kasim ibën Muhamed pohoi se e kishte dëgjuar Aishen të thotë: “Gjatë natës, Profeti (a.s.) falte dhjetë rekate dhe më pas ai falte vitrin me një rekat”.

 

Falja kaza e tehexhudit të humbur

Muslimi transmeton se Aishja (r.a.) ka thënë: “Nëse Profetit (a.s.) i kalonte namazi i natës për shkak të dhimbjes apo të diçkaje tjetër, ai falte dymbëdhjetë rekate gjatë ditës”.[518]

Omeri tregon se Pejgamberi (a.s.) ka thënë: “Kushdo që flen gjatë namazit të natës pa e falur atë, ai duhet të falet mes agimit dhe namazit të drekës dhe kështu do të llogaritet si ai që është falur gjatë gjithë natës”.[519] Transmeton “Grupi”, përveç Buhariut.

 

 

NAMAZET E VEÇANTË GJATË MUAJIT TË RAMAZANIT

 

Teravitë – Ligjshmëra e tyre

Namazet e veçanta gjatë muajit të ramazanit, që njihen me termin teravi[520], janë sunet si për burrat ashtu edhe për gratë.[521] Ato duhet të falen pas namazit farz të jacisë dhe para faljes së namazit të vitrit. Teravitë duhet të falen të ndara me nga dy rekate. Lejohet që ato të falen edhe pas vitrit, megjithëse kjo nuk është gjëja më e mirë që mund të kryhet. Po ashtu, ato mund të falen deri në fund të natës.

Ebu Hurejra transmeton se Profeti (a.s.) i inkurajonte njerëzit të falnin këto namaze të veçanta gjatë Ramazanit pa i urdhëruar ata dhe thoshte: “Kushdo që falet gjatë netëve të Ramazanit (teravi) me një besim të palëkundur dhe duke shpresuar për shpërblim, atij do t’i falen të gjitha mëkatet e mëparshme”.[522]

Aishja (r.a.) tregon se Profeti (a.s.) e fali namazin në xhami dhe shumë njerëz u falën me të. Ditën tjetër ai bëri të njëjtën gjë dhe më shumë njerëz u falën me të. Më pas njerëzit u mblodhën edhe në natën e tretë, por Profeti (a.s.) nuk doli tek ta. Në mëngjes ai u tha atyre: “Pa dyshim që unë e pashë atë që ju vepruat dhe asgjë nuk më pengoi të dilja tek ju, përveçse u frikësava se (namazi) mund t’u bëhej si detyrim”. Kjo gjë ndodhi gjatë muajit të Ramazanit.[523] Transmeton “Grupi”, përveç Tirmidhiut.

 

Numri i rekateve të teravive

Aishja tregon se Pejgamberi (a.s.) nuk falte më shumë se njëmbëdhjetë rekate gjatë Ramazanit dhe jashtë tij.[524] Transmeton “Grupi”.

Ibën Huzejme dhe Ibën Hibani transmetojnë në sahihët e tyre nga Xhabiri se Profeti (a.s.) fali tetë rekate dhe namazin e vitrit me shokët e tij. Më pas, ditën tjetër njerëzit e pritën atë, por ai nuk erdhi.[525]

Ebu Ja’la dhe Taberaniu transmetojnë me një zinxhir hasen, nga Xhabiri se Ubej ibën Kabi shkoi tek Profeti (a.s.) dhe i tha: “O i Dërguari i Allahut, kam bërë diçka natën e kaluar (d.m.th gjatë Ramazanit)”. Profeti (a.s.) tha: “Dhe ç’është ajo o Ubej?” Ai tha: “Gratë në shtëpinë time thanë se nuk këndojnë Kuran (shumë dhe mirë) prandaj falen pas teje. Kështu, unë fala tetë rekate dhe namazin e vitrit me to”. Profeti (a.s.) u kënaq me të dhe nuk tha asgjë.[526]

Ky është sunet që është transmetuar prej të Dërguarit të Allahut dhe asgjë tjetër përveç tij nuk është autentike. Gjithashtu është e vërtetë se në kohën e Umerit, Aliut dhe Othmanit njerëzit falnin njëzet rekate[527] dhe ky është mendimi i shumicës së juristëve të shkollave hanefite, hanbelite si dhe i Daudit.

Tirmidhiu thotë se shumica e njerëzve të ditur ndjekin atë që është transmetuar nga Umeri, Aliu dhe shokët e Profetit, pra njëzet rekate. Ky është edhe mendimi i El Thaurit, Ibën El Mubarekut dhe Shafiut. Kështu -vazhdon Tirmidhiu – i gjeta njerëzit e Mekës duke falur njëzet rekate.

Disa dijetarë janë të mendimit se Suneti është njëmbëdhjetë rekate përfshirë këtu edhe vitrin dhe është e pëlqyeshme të falet edhe pjesa e mbetur (e njëzet rekateve).

El Kemal ibën El Humam thotë: “Argumenti tregon se suneti i njëzet rekateve është se Profeti i fali ato dhe pastaj i la nga frika se mos (pasuesve të tij) u bëhej detyrim, kështu që pjesa tjetër e rekateve janë vetëm të pëlqyeshme. Megjithëkëtë, është saktësuar se ai falte vetëm njëmbëdhjetë rekate duke përfshirë edhe vitrin siç përmendet në dy sahihët. Sipas dijetarëve Suneti është tetë rekate, ndërkohë është e pëlqyeshme të falen dymbëdhjetë rekatet e tjera”.

 

Falja e teravive me xhemat

Është e lejuar që teravitë të falen me xhemat, ashtu siç është e lejuar që ato të falen dhe në mënyrë individuale. Shumica e dijetarëve preferojnë t’i falin ato me xhemat. Profeti (a.s.), siç u përmend edhe më parë, i falte teravitë me xhemat me muslimanët, por ai e ndërpreu një gjë të tillë pasi frikësohej se mos namazi u bëhej detyrim.

Omeri (r.a.) ishte i pari që i mblodhi muslimanët t’i falnin teravitë pas një imami. Abdurrahman ibën Abdul Qari tregon: “Një natë gjatë Ramazanit ne shkuam me Umerin në xhami dhe njerëzit po faleshin në grupe të ndryshme. Disa faleshin vetë dhe disa të tjerë në grupe të vogla. Umeri tha: Unë mendoj se do të ishte më mirë nëse do t’i bashkoja nën drejtimin e një imami. Më pas ai veproi kështu dhe caktoi Ubej ibën Kab si prijës të namazit. Më pas unë dola me të në një natë tjetër dhe të gjithë njerëzit po faleshin pas një imami, ndërkohë që Umeri tha: “Ç’risi (bidat) e mirë[528] është kjo, por koha kur flenë është më e vlefshme se koha në të cilën po falen”[529] Njerëzit po faleshin në pjesën e parë të natës”.[530] Transmeton Buhariu, Ibën Huzejme, Bejhakiu dhe të tjerë.

 

 

Këndimi i Kuranit në namazin e teravive

Nuk ka ndonjë sunet të veçantë përsa i përket këndimit të Kuranit gjatë namazit të teravive. Transmetohet se disa njerëz të gjeneratave të para e falnin me dyqind ajete ose aty afër dhe mbështeteshin në shkopinj për shkak të qëndrimit të zgjatur në namaz. Ata nuk i linin namazet deri pak para agimit dhe disa prej tyre shpejtonin shërbyesit e tyre t’u përgatisnin ushqimin nga frika e mbërritjes së shpejtë të agimit. Ata këndonin suren El Bekare në tetë rekate dhe, nëse do ta përfundonin atë në dymbëdhjetë rekate, e konsideronin namazin e tyre të shkurtër.

Ibën Kudame tregon se Ahmedi ka thënë: “Këndoni nga Kurani çfarë është më e lehtë për njerëzit dhe mos i rëndoni ata, veçanërisht gjatë netëve të shkurtëra (d.m.th. gjatë verës)”.

Për të njëjtën çështje, Al Kadi thotë: “Nuk është e pëlqyeshme të lexosh më pak se i gjithë Kurani gjatë muajit të Ramazanit, kështu njerëzit do të kenë mundësinë të dëgjojnë të gjithë Kuranin. Mos e këndoni Kuranin më shumë se njëherë, pasi kjo mund të jetë e rëndë për njerëzit. Është më mirë të merret parasysh gjendja e njerëzve. Nëse ndodh që njerëzit e pëlqejnë një këndim të gjatë, ajo do të ishte më e mira”.

Po ashtu, Ebu Dherri thotë: “Ne faleshim me Profetin (a.s.) aq sa frikësoheshim se do të humbnim syfyrin, ndërkohë që imami këndonte dyqind ajete”.[531]

 

 

 

NAMAZI I PARADITES (SALATU DUHA)

 

Vlera e tij

Ka shumë hadithe që përshkruajnë mirësinë e namazit të duhasë.

Ebu Dherri tregon se Profeti (a.s.) ka thënë: “Sadakaja kërkohet nga çdo pjesë e juaja çdo ditë. Çdo thënie “Madhështia i takon vetëm Allahut” është sadaka, “Lavdërimi i takon vetëm Allahut” është sadaka. Çdo thënie “Nuk ka zot tjetër përveç Allahut” është sadaka. Çdo thënie “Allahu është më i Madhi” është sadaka. Të urdhëruarit për mirë është sadaka. Çrrënjosja e së keqes është sadaka. Ajo çka është e mjaftueshme për të gjitha këto janë dy rekate namaz duha”.[532] Transmeton Ahmedi, Muslimi dhe Ebu Daudi.

Ahmedi dhe Ebu Daudi transmetojnë se Profeti (a.s.) ka thënë: “Në trupin e çdo njeriu ndodhen 360 nyja dhe njeriu duhet të japë sadaka për secilën prej tyre”. Njerëzit i thanë: “Kush mund ta bëjë një gjë të tillë o i Dërguari i Allahut?” Ai u përgjigj: “Ndokush mund ta mbulojë me dhe gëlbazën që gjen në xhami ose të largojë një pengesë nga rruga. Nëse ndonjëri nuk mund ta bëjë një gjë të tillë ai mund të falë dy rekate namaz duha dhe do të jetë e mjaftueshme për të”.[533]

Duke folur për rëndësinë ligjore të këtij hadithi, Sheukani thotë: “Këto dy hadithe kanë si qëllim madhështinë, mirësinë dhe rëndësinë e namazit të duhasë duke theksuar vërtetësinë e tij siç janë dy rekate të tij të barazvlefshëm me 360 sadaka. Një gjë e tillë duhet vepruar rregullisht dhe me këmbëngulje. Gjithashtu, hadithi thekson rëndësinë e të thënit, “Madhështia i takon vetëm Allahut”, “Lavdërimet i takojnë vetëm Allahut” dhe “Nuk ka zot tjetër përveç Allahut”. Po ashtu, këtu shihet qartë dhe rëndësia e të urdhëruarit për mirë, duke ndaluar të keqen, mbulimin me dhe të gëlbazës, papastërtive të ndryshme, të larguarit e një pengese nga rruga dhe vepra të tjera të kësaj natyre që përmbushin çfarë kërkohet nga një person si sadaka e tij ditore”.

En-Neuas ibën Sem’an tregon se Profeti (a.s.) ka cituar Zotin të ketë thënë: “O biri i Ademit! Mos i humb katër rekate në fillim të ditës, pasi ato do të jenë të mjaftueshme për pjesën tjetër të saj”.[534] Ahmedi, Tirmidhiu, Ebu Daudi dhe Nesaiu e transmetojne atë nga Nuajm El Gatfani[535] me një zinxhir të saktë.

Tirmidhiu e përmend me këto fjalë: “O biri i Ademit! Fali katër rekate për Mua në fillim të ditës dhe do të jetë e mjaftueshme për pjesën tjetër të saj”.

Abdullah ibën Amër thotë: “I Dërguari i Allahut dërgoi një ekspeditë dhe ata fituan plaçkë lufte të konsiderueshme dhe u kthyen shpejt. Njerëzit filluan të flasin për fitoren e tyre të shpejtë, plaçkën e tepërt dhe kthimin shpejt të tyre. Duke parë këtë, i Dërguari i Allahut u tha: “A t’ju udhëzoj për një betejë më të afërt, për një plaçkë më të majme dhe për një kthim më të shpejtë? Cilido prej jush që merr abdes dhe pastaj shkon në xhami për të falur dy rekate namaz duha, ajo është për të beteja më e afërt, plaçka më e majme dhe kthimi më i shpejtë”.[536] Transmeton Ahmedi dhe Taberaniu. Ebu Ja’la transmeton diçka të ngjashme me të.

Ebu Hurejra thotë: “Miku im (Muhamedi a.s.) më këshilloi për tri gjëra; agjërimin e tri ditëve të çdo muaji, faljen e namazit të duhasë dhe faljen e vitrit para gjumit”.[537] Transmeton Buhariu dhe Muslimi.

Enesi thotë se ka parë Profetin (a.s.) gjatë një udhëtimi të falte tetë rekate në fillim të ditës. Kur mbaroi ai tha: “E fala namazin duke u lutur dhe duke u frikësuar. I kërkova Zotit tim tri gjëra dhe Ai më dha dy dhe më ndaloi njërën prej tyre. I kërkova që të mos e sprovonte umetin tim me uri dhe Ai e pranoi atë dua. I kërkova që të mos dominohen nga armiqtë dhe Ai e pranoi atë. I kërkova që ata të mos ndaheshin në grupe, por Ai nuk e pranoi atë lutje”.[538] Transmeton Ahmedi, Nesaiu, Hakimi dhe Ibën Huzejme dhe e vlerësojnë si sahih.

 

Një namaz i çmuar

Namazi i duhasë është namaz i çmuar dhe kushdo që dëshiron të fitojë shpërblim duhet ta falë atë, ndërsa ai që nuk e fal nuk bën ndonjë mëkat.

Ebu Seid tregon se Profeti (a.s.) e falte namazin e duhasë derisa ne mendonim se ai asnjëherë nuk do ta braktiste atë. Po ashtu, ai e linte atë deri në atë pikë, saqë ne mendonim se ai nuk do ta falte më atë.[539] Transmeton Tirmidhiu dhe thotë se hadithi është hasen.

 

Koha e rekomanduar për namazin e duhasë

Koha për të falur namazin e duhasë fillon kur dielli sapo ka dalë në horizont derisa ai të arrijë meridianin e tij. Është e pëlqyeshme të vonohet derisa dielli të jetë ngritur dhe dita të jetë ngrohur.

Zejd ibën Erkam tregon se Profeti (a.s.) shkoi tek njerëzit e Kubasë.[540] Ata po falnin namazin e duhasë dhe ai u tha: “Namazi i të përkushtuarve në pendim duhet të falet atëherë kur të vegjlit e deveve të ndjejnë ngrohtësinë e diellit, në kohën e duhasë”.[541] Transmeton Ahmedi, Muslimi dhe Tirmidhiu.

 

Numri i rekateve

Minimumi i rekateve që duhet të falen është dy ashtu siç përmendet në hadithin e Ebu Dherrit. Më e shumta që falte Profeti (a.s.) ishte tetë rekate, ndërsa maksimumi ishte dymbëdhjetë rekate.

Ebu Xhafer Et-Tabari, Hulejmi dhe Raujani që i përket shkollës shafite, thonë se nuk ka ndonjë maksimum të caktuar përsa i përket numrit të rekateve që mund të falen gjatë namazit të duhasë.

Në shpjegimin e “Sunetit të Tirmidhiut” El Iraki thotë se nuk kam transmetuar që ndonjë nga shokët e Pejgamberit apo pasuesit e tyre ta ketë kufizuar atë në dymbëdhjetë rekate. Sujuti pajtohet me këtë mendim. Seid ibën Mensur tregon se Hasani u pyet: “A e falnin shokët e Profetit atë?” Ai u përgjigj: “Po… Disa prej tyre falnin dy rekate, disa falnin katër rekate. Disa prej tyre vazhdonin të faleshin deri në gjysmën e ditës”.

Ibrahim En-Nahai tregon se El Esued ibën Jezid u pyet: “Sa rekate duhet të falen gjatë namazit të duhasë?” Ai u përgjigj: “Sa të kesh dëshirë”. Umu Hani tregon se Profeti (a.s.) falte tetë rekate namaz duha dhe jepte selam pas çdo dy rekatesh.[542] Transmeton Ebu Daudi me një zinxhir të vërtetë.

Aishja (r.a.) tregon se Profeti (a.s.) falte katër rekate namaz duha dhe shtonte aq sa donte Allahu”.[543] Transmeton Ahmedi, Muslimi dhe Ibën Maxhe.

 

 

NAMAZI I ISTIHARËS

 

Është vepër e Sunetit që, nëse dikush duhet të zgjedhë midis disa alternativave të lejuara[544] dhe nuk është i qartë për mirësinë e atyre alternativave, ai duhet të falë dy rekate namaz vullnetar, madje ato mund të llogariten edhe nëse janë namaze sunete të vazhdueshme apo namaz për hyrjen në xhami dhe kështu me radhë. Ky namaz mund të falet në çdo kohë dhe personi mund të këndojë nga Kurani çdo pjesë që dëshiron, pasi ka kënduar Fatihanë. Më pas besimtari e madhëron Allahun dhe i çon salavate Profetit (a.s.) dhe thotë duanë e mëposhtme, e cila është transmetuar nga Buhariu në tregimin e Xhabirit: “Profeti (a.s.) na mësonte istiharen për të gjitha çështjet[545] tona, ashtu siç na mësonte suret e Kuranit. Ai ka porositur: “Nëse ndonjërin prej jush e mundon një çështje, ai duhet të falë dy rekate namaz vullnetar dhe të thotë: O Allah! Unë të kërkoj Ty mirësi dhe  ndihmë,  pasi Ti je i Gjithëdijshmi, i Plotëfuqishmi. Kërkoj prej mirësisë Tënde të madhe; sepse Ti cakton e unë jo; sepse Ti di gjithçka e unë jo, Ti je i Gjithëdijshmi i të fshehtave. ”[546]

Nuk ka asnjë transmetim autentik lidhur me diçka të veçantë që duhet të këndohet gjatë namazit dhe as ndonjë transmetim të saktë lidhur me përsëritjen e tij. Neveviu është i mendimit se, pasi të falet namazi i istihares, njeriu duhet të bëjë atë çfarë i ndjen zemra, të ndihet mirë për atë që bën dhe të mos këmbëngulë të veprojë atë që kishte dëshiruar para se të falte namazin e istihares. Nëse ndjenjat e tij ndryshojnë, ai duhet ta lërë atë që kishte për qëllim, përndryshe ai nuk po e mbështet tërësisht çështjen e tij tek Allahu dhe nuk do të ishte i sinqertë në kërkimin e ndihmës tek fuqia dhe ndihma e Allahut. Sinqeriteti në kërkimin e zgjedhjes së Allahut nënkupton atë që besimtari ta braktisë tërësisht atë që kishte dëshiruar apo që ishte i vendosur të vepronte.

 

 

NAMAZI I TESBIHËVE

 

Ikrima transmeton nga Ibën Abasi se Profeti (a.s.) i tha Abas Abdul Mutalibit: “O Abas, o xhaxha! A të jap ty, a të dhuroj ty, a të tregoj ty në mënyrë të veçantë dhjetë gjëra që nëse i zbaton, Allahu do t’i falë gjynahet e tua të para dhe të fundit, të shkuarat dhe të tashmet, ato që i bën me qëllim dhe ato që i bën pa qëllim, të voglat dhe të mëdhatë, të fshehtat dhe të dukshmet? (Dhjetë veprat janë) Fal katër rekate duke kënduar në çdo rekat Fatihanë dhe një sure. Kur të mbarosh këndimin e Kuranit në rekatin e parë, gjatë kohës që je në këmbë, thuaj: Subhanallah, El-hamdulilah, ue la ilahe il-Allah, ue Allahu Ekber (Madhështia i takon Allahut, të gjitha falënderimet janë për Allahun, nuk ka zot tjetër përveç Allahut dhe Allahu është më i Madhi) pesëmbëdhjetë herë. Pastaj bjer në ruku dhe gjatë kohës që je në ruku thuaj të njëjtat dhjetë herë. Pastaj ngrihu dhe thuaji të njëjtat dhjetë herë. Pastaj bjer në sexhde dhe thuaji të njëjtat (fraza) përsëri dhjetë herë. Pastaj ngrihu nga sexhdeja dhe përsëriti të njëjtat frazat dhjetë herë, pastaj bjer në sexhde dhe thuaj të njëjtën gjë dhjetë herë, pastaj ngrihe kokën nga sexhdeja dhe thuaje të njëjtën gjë dhjetë herë. Këto janë shtatëdhjetë e pesë (përsëritje të së njëjtave fraza). Vepro kështu në secilin prej katër rekateve. Nëse mund ta falësh njëherë në ditë, fale. Nëse nuk mund ta falësh, atëherë çdo të premte. Nëse nuk mund ta falësh çdo të premte, atëherë njeherë në vit. Nëse përsëri nuk mundesh, atëherë njëherë në jetë”.[547] Transmeton Ebu Daudi, Ibën Maxhe, Ibën Huzejme në Sahiun e tij dhe Tabaraniu.

Për këtë hadith El Mundhiri thotë: “Ky hadith është transmetuar nëpërmjet shumë zinxhirësh transmetimi dhe nga një numër sahabësh. Më i miri prej tyre është versioni në fjalë, i transmetuar nga Ikrime. Një grup dijetarësh e kanë quajtur atë sahih, duke përfshirë këtu El Hafiz Ebu Bekr El Axhurrin, (mësuesi i El Mundhirit) Ebu Muhamed Abdurrahim El Misrin dhe Ebu El Hasan El Mekdisin”.

Ibën El Mubarak thotë: “Namazi tesbih është një vepër shumë e dëshiruar dhe është e pëlqyeshme që të falet rregullisht dhe të mos neglizhohet”.

 

NAMAZI NË RAST NEVOJE (Salatul-Haxheh)

Ahmedi transmeton me një transmetim të saktë nga Ebu Derdaja se Profeti (a.s.) ka thënë: “Ai që merr abdes ashtu siç duhet dhe pastaj fal dy rekate, Allahu do t’i japë atij çdo gjë për të cilën ai lutet, herët apo vonë”.[548]

 

NAMAZI I PENDIMIT (Salatu Teube)

Ebu Bekri tregon se ka dëgjuar Profetin (a.s.) të thotë: “Allahu e fal atë njeri që bën një mëkat (dhe pastaj ndihet i tuprpëruar), pastron veten e tij, fal namaz[549] dhe kërkon falje prej Tij”. Më pas ai këndoi ajetin:

 

وَالَّذِينَ إِذَا فَعَلُوا فَاحِشَةً أَوْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ ذَكَرُوا اللَّهَ فَاسْتَغْفَرُوا لِذُنُوبِهِمْ وَمَنْ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ

إِلاَّ اللَّهُ وَلَمْ يُصِرُّوا عَلَى مَا فَعَلُوا وَهُمْ يَعْلَمُونَ(أُوْلَئِكَ جَزَاؤُهُمْ مَغْفِرَةٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَجَنَّاتٌ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا وَنِعْمَ أَجْرُ الْعَامِلِينَ

“Edhe ata që, kur bëjnë ndonjë (mëkat) të shëmtuar ose i bëjnë zullum vetes së tyre, e përmendin Allahun dhe kërkojnë falje për mëkatet e tyre. E kush i fal mëkatet përveç Allahut? (Ata) që duke ditur, nuk vazhdojnë në atë që kanë punuar (në të keqen). Shpërblimi i tyre është falja nga Zoti dhe xhenetet, nëpër të cilat rrjedhin lumenj e aty do jenë përgjithmonë. Sa i mirë është shpërblimi i atyre që punojnë!”[550] (Ali Imran, 135-136). Hadithi transmetohet nga Ebu Daudi, Nesaiu, Ibën Maxhe, Bejhakiu dhe Tirmidhiu, i cili e quan hasen.

Taberaniu transmeton me një zinxhir të saktë nga Ebu Derda se Profeti (a.s.) ka thënë: “Kushdo që merr abdes, e përsos atë dhe më pas ngrihet për të falur dy ose katër rekate namaz, farze ose nafile, përsos në to rukunë dhe sexhden e tij dhe kërkon prej Allahut që ta falë, ai do të falet”.[551]

 

 

NAMAZI në rastet e EKLIPSIT DIELLOR DHE ATIJ HËNOR (Salatul-Kusuf)

 

Dijetarët pajtohen me mendimin se namazi gjatë kohës së eklipseve është sune mua’kadah, një namaz i theksuar, i cili duhet të falet si nga burrat ashtu edhe nga gratë. Më e mira është që ai të falet me xhemat, megjithëse xhemati nuk është kusht për të. Njerëzit thirren në të duke thënë “Namazi me xhemat, namazi me xhemat!”.

Shumica e dijetarëve janë të mendimit se ai falet me dy rekate, ku në secilin prej tyre duhet të bëhen dy ruku në vend të një rukuje të zakonshme.

Aishja (r.a.) tregon se gjatë kohës së Profetit (a.s.) ndodhi një eklips dhe Profeti shkoi në xhami, qëndroi, dha tekbir dhe i vendosi njerëzit në rreshta pas tij dhe këndoi shumë Kuran gjatë namazit.

Më pas ai dha tekbir dhe bëri një ruku të gjatë, por jo aq e gjatë sa këndimi i Kuranit. Duke e pasuar atë, ai ngriti kokën duke thënë: “Allahu e dëgjon atë që e madhëron Atë dhe Ty Zoti ynë të takojnë të gjitha lavdërimet”. Më pas ai qëndroi dhe këndoi përsëri shumë Kuran, por më pak se në rekatin e parë. Pastaj dha përsëri tekbir dhe bëri një ruku që ishte më e shkurtër se e para. Më pas ai tha përsëri: “Allahu e dëgjon atë që e madhëron atë. Ty Zoti ynë të takojnë të gjitha lavdërimet”.

Pas kësaj ai u përul. Të njëjtën gjë e bëri në rekatin tjetër dhe përfundoi kështu katër rekate dhe katër sexhde. Dielli doli përsëri para se ai të përfundonte. Më në fund ai u ngrit dhe iu drejtua njerëzve[552] duke e madhëruar Allahun ashtu siç Ai e meriton dhe tha: “Dielli dhe hëna janë dy prej shenjave të Allahut dhe nuk ndodh asnjë eklips për shkak të jetës apo vdekjes së ndokujt. Nëse shihni se ata po ndodhin, nxitoni për t’u falur!”[553] Transmeton Buhariu dhe Muslimi.

Buhariu dhe Muslimi transmetojnë se Ibën Abasi ka thënë: “Gjatë jetës së Profetit (a.s.) ndodhi nje eklips dhe ai u fal me një qëndrim aq të gjatë, aq kohë sa mund të marrë këndimi i sures El Bekare. Pastaj ai bëri një ruku të gjatë, pas së cilës ai këndoi gjatë por një këndim më të shkurtër se ai i pari. Pastaj ra përsëri në ruku por për një kohë më të shkurtër se ajo e para. Duke e pasuar atë, ai ra në sexhde (dy herë). Në vijim ai bëri një tjetër qëndrim të gjatë, i cili po ashtu nuk ishte aq i gjatë sa ai i pari. Pas saj ai bëri një tjetër ruku të gjatë por jo aq të gjatë sa ajo e para. Më vonë ai bëri një tjetër qëndrim (dhe këndim) të gjatë, por jo aq të gjatë sa ai i pari. Pas kësaj ai bëri një tjetër ruku të gjatë por jo aq të gjatë sa ajo e para. Duke e pasuar atë, ra në sexhde dhe (kështu me radhë). Kur ai mbaroi dielli kishte dalë. Ai përfundoi namazin dhe tha: “Dielli dhe hëna janë dy shenja nga shenjat e Allahut dhe nuk ndodh asnjë eklips për shkak të vdekjes apo lindjes së ndokujt. Nëse e shihni atë, përkujtoni Allahun!”.[554]

Duke e cilësuar këtë hadith, Ibën Abdul Berri thotë: “Këto dy hadithe janë transmetimet më të sakta rreth kësaj çështjeje”.

Ibën El Kajimi thotë: “Hadithi autentik, i qartë dhe konkret përsa i përket salatul kusuf, është se rukuja duhet të përsëritet (dy herë) në çdo rekat. Kjo bazohet në hadithin e transmetuar nga Aishja, Ibën Abasi, Xhabiri, Ubej ibën Kabi, Abdullah ibën Amër ibën El Asi dhe Ebu Musa El Eshari. Të gjithë ata transmetojnë se Profeti (a.s.) e përsëriti rukunë në një rekat. Ata të cilët e përmendin përsëritjen e rukusë janë më të shumtë në numër, më me peshë dhe më afër Profetit (a.s.) se ata që nuk e përmendin atë.

Ky është mendimi i Malikut, Shafiut dhe Ahmedit. Ebu Hanife është i mendimit se salatul kusuf përbëhet nga dy rekate të ngjashme me namazin e Bajramit dhe të Xhumasë, bazuar në hadithin e Nu’man ibën Beshir, i cili thotë se i Dërguari i Allahut e fali namazin e eklipsit me ne si një ndër namazet tuaja. Ai shkoi në ruku dhe bëri sexhde duke u falur me nga dy rekate dhe iu lut Allahut derisa dielli u shfaq përsëri.

Në hadithin e Kabsah El-Hilalit, Profeti (a.s.) ka thënë: “Nëse e shihni atë (d.m.th eklipsin), faluni ashtu siç keni falur namazin e fundit farz!”[555] Transmeton Ahmedi dhe Nesaiu.

Këndimi i Fatihasë është i detyrueshëm në dy rekatet dhe pastaj mund të këndojë atë sure që dëshiron. Është e lejuar që të këndohet me zë ose pa zë, por Buhariu thotë: “Këndimi me zë është më i saktë”.

Koha e namazit të eklipsit është që nga fillimi i eklipsit derisa ai të mbarojë. Namazi i eklipsit hënor është i ngjashëm me atë të eklipsit diellor. Hasan El Basriu tregon: “Ndodhi një eklips diellor dhe Ibën Abasi, prijësi i Basras, doli jashtë dhe fali dy rekate me nga dy ruku për secilin. Pastaj ai u ngjit në mimber dhe tha: “Unë u fala siç e kam parë Profetin (a.s.) duke u falur”. Transmeton Shafiu në musnedin e tij.

Është e pëlqyeshme të bësh tekbir, të lutesh, të japësh sadaka dhe t’i kërkosh Allahut falje gjatë eklipsit. Aishja transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Dielli dhe hëna janë dy shenja nga shenjat e Allahut dhe nuk ndodh asnjë eklips për shkak të lindjes apo vdekjes së ndonjërit. Nëse e shihni atë (eklipsin) lutjuni Allahut, lartmadhërojeni Atë, jepni sadaka dhe faluni”.[556] Transmeton Buhariu dhe Muslimi.

Gjithashtu, ata transmetojnë nga Ebu Musa se ndodhi njëherë një eklips diellor dhe Profeti (a.s.) tha: “Nëse shihni diçka të kësaj natyre, nxitoni për të përkujtuar Allahun, lutjuni Atij dhe kërkoni falje prej Tij”.[557]

 

NAMAZI I KËRKIMIT TË SHIUT (Salatul-Istiska)

Ky namaz falet kur kërkohet shi prej Allahut gjatë kohës së thatësirës.

Ai mund të falet në njërën prej mënyrave të mëposhtme:

• Imami me pasuesit e tij[558], fal dy rekate namaz në çdo kohë, përjashtuar ato kohë në të cilat nuk është e pëlqyeshme të falesh. Në rekatin e parë, pas Fatihasë, imami këndon suren El A’la. Ndërsa në rekatin e dytë pas Fatihasë ai këndon El Gashije [Përcaktimi i këtyre dy sureve në mënyrë të veçantë, nuk ka argument nga Profeti (a.s.), kështu që lejohet të këndohet çdo pjesë nga Kurani; Temamul-Minneh]. Pastaj mban një hytbe para ose pas namazit. Menjëherë sapo hytbeja mbaron, njerëzit e pranishëm duhet të ndryshojnë drejtimin e rrobave të tyre të jashtme, secili duke vendosur anën e majtë në krahun e tij të djathtë dhe anën e djathtë në krahun e tij të majtë, t’i drejtohen kiblës, t’i bëjnë lutje Allahut dhe të ngrenë duart e tyre gjatë kohës që veprojnë kështu.

Ibën Abasi tregon se i Dërguari i Allahut doli jashtë (të falë salatul istiska) duke veshur rroba të vjetra në një mënyrë modeste dhe fali dy rekate namaz ashtu siç falte Bajramin, por ai nuk mbajti ndonjë hytbe të ngjashme.[559] Transmetojnë “të pestët”. Tirmidhiu, Ebu Auaneh dhe Ibën Hibani e quajnë atë të saktë.

Aishja thotë: “Njerëzit iu ankuan Profetit (a.s.) për mungesën e shiut dhe kështu ai urdhëroi për një minber. Kur e vendosën minberin në vendfalje, ai caktoi një ditë për njerëzit që të mblidhen. Ai doli jashtë atë ditë, kur dielli kishte dalë dhe u ul në minber. Pasi e madhëroi Allahun dhe e lavdëroi Atë, tha: “Ju më jeni ankuar për thatësirë në vendin tuaj, por ju jeni urdhëruar nga Allahu që t’i luteni Atij dhe Ai u ka premtuar se do t’u përgjigjet lutjeve tuaja”. Pastaj tha:

“Të gjitha lavdërimet i takojnë Allahut, Mëshiruesit

Mëshirëbërësit, Sunduesit të Ditës së Gjykimit.

Nuk ka zot tjetër përveç Allahut, i Cili bën atë që dëshiron.

O Allah, nuk ka zot tjetër përveç Teje. Ti je i Pasur dhe ne jemi të varfër. Lësho shi mbi ne dhe bëjë atë burim fuqie dhe kënaqësie për ne!”

Pastaj ngriti dy duart dhe vazhdoi të lutej derisa pamë bardhësinë e nënsqetullave të tij.

Pas kësaj, ai u ktheu shpinën njerëzve, e veshi nga ana tjetër mantelin dhe ngriti duart lart. Së fundi, ai u kthye nga njerëzit, zbriti nga predikatorja dhe fali dy rekate. Në atë kohë Allahu formoi një re me bubullimë dhe vetëtimë. Me lejen e Allahut ra shi dhe para se ai të arrinte në xhami, filloi të binte shi një shi i madh. Kur ai pa se sa shpejt njerëzit po vraponin për t’u strehuar, qeshi aq shumë sa iu dukën dhëmballët. Ai tha: “Dëshmoj se Allahu ka fuqi mbi çdo gjë dhe se unë jam rob dhe i Dërguari i Tij”.[560] Transmeton Hakimi, i cili e quan atë sahih dhe Ebu Daudi, i cili thotë: “Ky hadith është garib dhe zinxhiri i tij është i besueshëm”.

Për më tepër, transmetohet nga Abad ibën Temijm, nga xhaxhai i tij Abdullah ibën Zejd El Mazni se Profeti (a.s.) doli jashtë për të falur salatu istiska dhe fali dy rekate duke i kënduar ata me zë të lartë.[561] Transmeton “Grupi’.

Ebu Hurejra tregon: “Një ditë Profeti (a.s.) doli jashtë për të falur namazin e kërkimit të shiut dhe fali dy rekate me ne pa thirrur ezan dhe ikamet. Pastaj ai na u drejtua ne, iu lut Allahut dhe ktheu fytyrën e tij drejt kiblës, me duar të ngritura. Më pas ai përmbysi mantelin e tij, duke vendosur anën e majtë në krahun e tij të djathtë dhe anën e djathtë në krahun e tij të majtë”.[562] Transmeton Ahmedi, Ibën Maxhe dhe Bejhakiu.

 

• Duaja e shiut mund të bëhet edhe me rastin e namazit të Xhumasë. Në këtë rast imami bën duatë gjatë hytbes së xhumasë dhe njerëzit e pranishëm thonë “Amin”.

Buhariu dhe Muslimi transmetojnë nga Shurejku e ky nga Enesi se një njeri hyri në xhami në kohën e Xhumasë, ndërkohë që Profeti (a.s.) po u fliste njerëzve. Burri tha: “O i Dërguari i Allahut, pasuria jonë është shkatëruar dhe ne nuk kemi çfarë të shesim në treg. Lute Allahun që të zbresë shi për ne”. Pejgamberi (a.s.) ngriti duart lart dhe tha: “O Allah, na jep ne shi! O Allah, na jep ne shi! O Allah, na jep ne shi!” Enesi thotë: “Për Allahun, në ata kohë nuk shihnim re në qiell dhe nuk kishte asnjë shtëpi apo ndërtesë mes nesh dhe kodrës. Nga pas kodrës erdhi një re që dukej si mburojë. Ajo arriti shpejt mesin e qiellit, u shpërnda dhe filloi të bjerë shi. Për Allahun, ne nuk e kemi parë diellin për një javë. Më pas në Xhumanë tjetër një burrë hyri në xhami nga po ajo derë, ndërsa Profeti (a.s.) po mbante hytben. Burri u drejtua nga Profeti (a.s.) dhe tha: “Bagëtitë tona kanë ngordhur dhe rrugët janë bërë të pakalueshme. Lute Allahun që ta bëjë atë të pushojë”. Profeti (a.s.) ngriti duart dhe tha: “O Allah, rreth nesh dhe jo mbi ne! O Allah, lëshoje atë në kodra e në male, në fund të lëndinave dhe në plantacione!” Shiu pushoi dhe ne të gjithë dolëm jashtë në diell”.[563]

 

• Lutja e shiut mund të bëhet edhe duke mos qenë ditë e premte. Pavarësisht se ç’ditë është, namazi mund të falet brenda ose jashtë xhamisë. Ibën Maxhe dhe Ebu Auaneh tregojnë se Ibën Abasi ka thënë: “Erdhi një beduin te Pejgamberi (a.s.) dhe i tha: O i Dërguari i Allahut! Unë vij nga një popull që nuk kanë ushqim dhe hamshorët e tyre nuk mund të lëvizin bishtin për shkak të ligështisë”.

I Dërguari i Allahut u ngjit në mimber, e madhëroi Allahun dhe tha: “O Allah! Na lësho shi të mirë, i cili çon në të mirë dhe që është prodhues, një shi përgjithësisht masiv. Tani dhe jo më vonë”. Pastaj zbriti nga mimberi. Njerëzit erdhën nga çdo drejtim duke thënë se jemi ngjallur me shiun”.[564] Transmetojnë Ibën Maxhe dhe Ebu Auaneh me njerëz të besueshëm, por El Hafidh në “Et-Telhis” hesht rreth tij.

Shurahbil ibën Simti i ka thënë Kab ibën Murras: “O Kab, na trego diçka nga i Dërguari i Allahut”. Kabi tha: “Kur një njeri shkoi dhe i tha Profetit të Allahut, “Lute Allahun për shi për fisin Mudar”. E dëgjova Profetin (a.s.) duke thënë: “Ti je një burrë i guximshëm. Kërkon që unë të lutem për fisin Mudar?!” Burri tha: “O i Dërguari i Allahut! Ti i ke kërkuar Allahut fitore dhe ai të dha ty fitore. Ti iu lute Allahut dhe ai tu përgjigj ty”. I Dërguari i Allahut ngriti duart dhe tha: “O Allah! Na jep neve shi të bereqetshëm, të mirë dhe prodhues, përgjithësisht masiv, tani dhe jo më vonë, të dobishëm dhe jo të dëmshëm”. Allahu iu përgjigj lutjes së tij. Nuk kaloi shumë dhe njerëzit erdhën të ankohen për shkak të shiut të tepërt dhe dëmtimit të shtëpive të tyre. I Dërguari i Allahut ngriti duart dhe tha: “O Allah! Rreth nesh dhe jo mbi ne!”. Retë filluan të parhapeshin majtas dhe djathtas”.[565] Transmetojnë Ahmedi, Ibën Maxhe, Bejhakiu, Ibën Shejbe dhe Hakimi. Ky i fundit e quan atë hadith hasen sahih dhe pohon se zinxhiri i tij përkon me kushtet e Buhariut dhe Muslimit.

Esh-Sha’bi thotë: “Umeri doli jashtë për të falur namazin e kërkimit të shiut dhe

ai nuk bëri gjë tjetër veçse kërkoi falje nga Allahu. Njerëzit i thanë: “Ne nuk të pamë ty të falje namazin e kërkimit të shiut”. Ai tha: “E kërkova shiun me atë që e bën atë të zbresë (istigfar ose duke kërkuar falje nga Allahu) jo si ata (arabët e kohës së injorancës) që e kërkonin atë nga yjet e shiut. Pastaj ai këndoi dy ajetet e mëposhtme:

 

فَقُلْتُ اسْتَغْفِرُوا رَبَّكُمْ إِنَّهُ كَانَ غَفَّارًا يُرْسِلْ السَّمَاءَ عَلَيْكُمْ مِدْرَارًا

“Kërkoni falje prej Zotit tuaj se Ai me të vërtetë fal shumë. Ai ju lëshon nga qielli shi me bollëk” (Nuh, 10) dhe

 

وَيَاقَوْمِ اسْتَغْفِرُوا رَبَّكُمْ ثُمَّ تُوبُوا إِلَيْهِ يُرْسِلْ السَّمَاءَ عَلَيْكُمْ مِدْرَارًا وَيَزِدْكُمْ قُوَّةً إِلَى قُوَّتِكُمْ وَلاَ تَتَوَلَّوْا مُجْرِمِينَ

“O populli im! Kërkoni falje prej Zotit dhe kthehuni tek Ai e Ai ju lëshon shi me bollëk dhe fuqisë suaj i shton fuqi, e mos refuzoni e të bëheni mëkatarë!”[566] Hud, 52. (Ngjarja në fjalë transmetohet nga Ebu Seidi në Sunenin e tij, Abdurrezaku, Bejhakiu dhe Ibën Ebi Shejbe).

 

Disa nga lutjet e shiut:

Duatë e mëposhtme janë disa nga lutjet që janë transmetuar.

Shafiu pohon se është transmetuar nga Selim ibën Abdullahu e ky nga babai i tij se Profeti (a.s.), kur kërkonte të binte shi, thoshte:

“O Allah! Na lësho neve një shi të bereqetshëm, prodhues, të shumtë, të përgjithshëm dhe të vazhdueshëm. O Allah, na lësho shi dhe mos na bëj prej të dëshpëruarve! O Allah! Robërit (e Tu), toka, kafshët dhe i gjithë krijimi (Yt) po vuajnë nga ajo që vetëm tek Ti mund të ankohemi. O Allah, bëj të mbjellat tona të rriten dhe mjelmat tona të mbushen. Na lësho nga begatitë e qiellit dhe na rrit me begatitë e tokës! O Allah, largo prej nesh vështirësitë, urinë dhe shterpësinë dhe largoji vuajtjet prej nesh, sepse askush nuk mund t’i largojë ato veç Teje. O Allah! Ne kërkojmë falje prej Teje, sepse Ti je Mëkatfalës dhe lësho mbi ne shi të mjaftueshëm!”.[567]

Shafiu thotë: “Unë pëlqej që imami të lutet me atë (dua)”.

Seadi tregoi se në namazin e shiut Profeti (a.s.) lutej: “O Allah! Na mbulo me re intensive që kanë shi të mjaftueshëm dhe të dobishëm. Lësho mbi ne vazhdimisht shi të lehtë duke e stërpikur atë lehtësisht mbi ne. O Allah! Ti je plot madhështi dhe bujari”. Transmeton Ebu Auane në Sahihun e tij.

Amër ibën Shuajbi transmeton nga babai i tij e ky nga gjyshi i tij se Profeti (a.s.) thoshte gjatë namazit të kërkimit të shiut: “O Allah! Furnizoi me ujë robërit dhe bagëtinë Tënde, shpërndaje Mëshirën Tënde dhe jepu jetë vendeve Tua të vdekura”.[568] Transmeton Ebu Daudi.

Për atë që lutet është e pëlqyeshme t’i ngrejë duart e tij me shpinën e tyre drejt qiellit. Muslimi transmeton nga Enesi se Profeti (a.s.) lutej me shpinën e duarve gjatë istiskasë (namazit të kërkimit të shiut)[569]“.[570]

Gjithashtu, është e pëlqyeshme që kur të shohë shiun të thotë: “O Allah, bëje shiun të dobishëm!”.[571]

Po ashtu, ai duhet të zbulojë një pjesë të trupit të tij që të bjerë shiu mbi të. Në anën tjetër, nëse dikush frikësohet se po bie shumë shi dhe uji po shtohet, duhet të thotë:

“O Allah, na dhuro shi mëshire dhe mos na jep shi dënimi, fatkeqësie, shkatërrimi dhe përmbytjeje!”[572] “O Allah, lëshoje atë mbi pyje, bimë dhe pemë. O Zoti ynë, shpërndaje atë rreth nesh dhe jo mbi ne!”[573] Të gjitha këto hadithe janë autentike dhe të konfirmuara nga Profeti (a.s.).

 

 

sexhdja gjatë këndimit të Kuranit

 

Kushdo që këndon një ajet të sexhdes ose e dëgjon atë, pëlqehet që ai të thotë tekbirin dhe të bjerë në sexhde, e pastaj të thotë përsëri tekbir dhe të ngrihet nga sexhdja. Kjo quhet sexhdja e këndimit. Gjatë sexhdes nuk ka ndonjë teshehud apo selam.

Nafiu tregon se Ibën Umeri ka thënë: “Profeti (a.s.) na këndonte Kuran dhe kur arrinte në një ajet sexhde, merrte tekbir, binte në sexhde dhe ne binim në sexhde”.[574] Transmetojnë Ebu Daudi, Bejhakiu dhe Hakimi. Ky i fundit e konsideron atë sahih sipas kritereve të Buhariut dhe Muslimit.

Ebu Daudi tregon se Abdurrezaku ka thënë se El-Thaurit i pëlqente ky hadith. Ebu Daudi thotë: Atij i pëlqente sepse në të përmendet tekbiri.

Abdullah Ibën Mesudi ka thënë: “Nëse lexoni një ajet sexhdeje, atëherë merrni tekbir dhe bini në sexhde. Kur ta ngrini kokën, merrni përsëri tekbir”.[575]

 

Vlera e kësaj sexhdeje

Ebu Hurejra tregon se Profeti (a.s.) ka thënë: “Nëse biri i Ademit lexon një ajet sexhdeje dhe bie në sexhde, shejtani largohet prej tij dhe thotë: “O i mjeri unë, ai u urdhërua të bjerë në sexhde dhe ra e për të është xheneti. Unë u urdhërova të bie në sexhde dhe nuk u binda e për mua është zjarri”.[576] Transmeton Ahmedi, Muslimi dhe Ibën Maxhe.

 

Urdhërimi për të

Shumica e dijetarëve janë të mendimit se përulja në rast të ajetit sexhde është sunet si për atë që e këndon ashtu edhe për atë që e dëgjon. Kjo bazohet në atë që transmeton Buhariu nga Umeri, i cili këndoi suren En-Nahl në minber një të premte deri sa arriti tek ajeti i sexhdes dhe zbriti nga minberi dhe ra në sexhde e bashkë me të ranë edhe njerëzit. Të premten tjetër ai këndoi të njëjtat ajete dhe kur arriti tek ajeti sexhde tha: “O njerëz, ne nuk jemi urdhëruar të bëjmë këtë sexhde. Kushdo që bën sexhde, ka vepruar mirë dhe nuk ka mëkat për atë që nuk vepron kështu”. Në një transmetim tjetër përmendet: “Allahu nuk na e ka bërë detyrim sexhden, por nëse ndokush dëshiron, le të veprojë kështu (atëherë le të bjerë në sexhde)”.[577]

Veç kësaj, “Grupi”, përveç Ibën Maxhes, transmeton se Zejd ibën Thabiti ka thënë: “Unë i këndova suren Nexhm Profetit (a.s.) dhe ai nuk ra në sexhde gjatë saj”.[578]

Ndërsa Darakutni e transmeton atë dhe thotë: “Asnjëri nga ne nuk ra në sexhde”.[579]

Ibën Haxher El Askalani thotë se mendimi më i mirë është se ai e la atë për të treguar se është e lejuar të mos e zbatosh një vepër të tillë. Shafiu ndan të njëjtën pikëpamje. Ky mendim mbështetet nga ajo që transmetohet prej Bezarit dhe Darakutnit nga Ebu Hurejra, i cili thotë: “Profeti (a.s.) këndoi suren En-Nexhm dhe ra në sexhde dhe ne ramë në sexhde me të”.[580] Në Fet’h El Bari, Ibën Haxheri pohon se transmetuesit e tij janë të besueshëm.

Për më tepër, Ibën Mesudi transmeton se Profeti (a.s.) këndoi suren En-Nexhm dhe ra në sexhde. Të gjithë njerëzit ranë në sexhde bashkë me të, përveç një burri të vjetër nga fisi Kurejsh, i cili thjesht ngriti ca gurëza dhe i vuri në ballin e tij dhe tha: “Kjo është e mjaftueshme për mua”. Ibën Mesudi tha: “Pas njëfarë kohe unë e gjeta atë të vrarë si jobesimtar”.[581] Transmetojnë Buhariu dhe Muslimi.

 

Ajetet e sexhdes

Në Kuran janë pesëmbëdhjetë ajete, në të cilat duhet rënë në sexhde pasi të lexohen. Amër ibën El Asi tregon se Profeti (a.s.) këndoi pesëmbëdhjetë ajetet e sexhdes në Kuran, prej të cilave 13 ndodhen në sure të ndara dhe dy prej tyre në suren El Haxh.[582]

Pesëmbëdhjetë ajetet e sexhdes janë:

1. إِنَّ الَّذِينَ عِنْدَ رَبِّكَ لاَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِهِ وَيُسَبِّحُونَهُ وَلَهُ يَسْجُدُونَ

“S’ka dyshim se ata që janë pranë Zotit tënd (melekët) nuk tërhiqen nga adhurimi për Të, nga mendjemadhësia, Atë e madhërojnë dhe vetëm Atij i bëjnë sexhde”. (El-Arafë, 206)

 

2. وَلِلَّهِ يَسْجُدُ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ طَوْعًا وَكَرْهًا وَظِلاَلُهُمْ بِالْغُدُوِّ وَالآصَالِ

“Gjithçka ka në qiej dhe në tokë i bën sexhde vetëm Allahut, me dëshirë ose me dhunë, edhe hijet e tyre në mëngjes dhe në mbrëmje”. (Er-Rad, 15).

 

3. وَلِلَّهِ يَسْجُدُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الأَرْضِ مِنْ دَابَّةٍ وَالْمَلاَئِكَةُ وَهُمْ لاَ يَسْتَكْبِرُونَ

“Vetëm Allahut i bën sexhde çdo gjallesë që është në qiej dhe në tokë edhe engjëjt, e ata nuk bëjnë kryelartësi”. (En-Nahl, 49)

 

4. قُلْ آمِنُوا بِهِ أَوْ لاَ تُؤْمِنُوا إِنَّ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ مِنْ قَبْلِهِ إِذَا يُتْلَى عَلَيْهِمْ يَخِرُّونَ لِلأَذْقَانِ سُجَّدًا

“Thuaj: I besuat Atij a nuk i besuat (Allahut nuk i bëhet dëm) e atyre që u është dhënë dijeni (në librat e parë) para tij, kur atyre u lexohet, ata hidhen (me fytyra) duke bërë sexhde”. (El-Isra, 107)

 

5. أُوْلَئِكَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ مِنْ النَّبِيِّينَ مِنْ ذُرِّيَّةِ آدَمَ وَمِمَّنْ حَمَلْنَا مَعَ نُوحٍ وَمِنْ ذُرِّيَّةِ إِبْرَاهِيمَ وَإِسْرَائِيلَ وَمِمَّنْ هَدَيْنَا وَاجْتَبَيْنَا إِذَا تُتْلَى عَلَيْهِمْ آيَاتُ الرَّحْمَانِ خَرُّوا سُجَّدًا وَبُكِيًّا

“Këta (të përmendur) ishin që Allahu i gradoi nga pejgamberët, pasardhës të Ademit, prej pasardhësve të tyre që i patëm bartur (në anije) bashkë me Nuhun, prej pasardhësve të Ibrahimit dhe Jakubit dhe prej atyre që i udhëzuam dhe i bëmë të zgjedhur; kur u lexoheshin atyre ajetet e Zotit, binin në sexhde dhe qanin”. (Merjem, 58)

 

6. أَلَمْ تَرَى أَنَّ اللَّهَ يَسْجُدُ لَهُ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَمَنْ فِي الأَرْضِ وَالشَّمْسُ وَالْقَمَرُ وَالنُّجُومُ وَالْجِبَالُ وَالشَّجَرُ وَالدَّوَابُّ وَكَثِيرٌ مِنْ النَّاسِ وَكَثِيرٌ حَقَّ عَلَيْهِ الْعَذَابُ وَمَنْ يُهِنِ اللَّهُ فَمَا لَهُ مِنْ مُكْرِمٍ إِنَّ اللَّهَ يَفْعَلُ مَا يَشَاءُ

“A nuk e di se Allahut i nënshtrohet (i bën sexhde) kush është në qiej dhe kush është në tokë; dielli, hëna, yjet, kodrat, bimët, shtazët edhe shumë njerëz, por shumë prej tyre meritojnë veç ndëshkim. Atë që poshtëron Allahu nuk ka kush që mund ta bëjë të ndershëm. Allahu bën atë që dëshiron”. (El-Haxh, 18)

 

7. يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا ارْكَعُوا وَاسْجُدُوا وَاعْبُدُوا رَبَّكُمْ وَافْعَلُوا الْخَيْرَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ

“O ju që besuat! Falni namazin me ruku dhe sexhde dhe vetëm Zotin

tuaj adhuroni. Bëni punë të mira (të dobishme) se do të gjeni shpëtim”. (El-Haxh, 77)

 

8. وَإِذَا قِيلَ لَهُمْ اسْجُدُوا لِلرَّحْمَانِ قَالُوا وَمَا الرَّحْمَانُ أَنَسْجُدُ لِمَا تَأْمُرُنَا وَزَادَهُمْ نُفُورًا

“E kur u është thënë atyre: Bëni sexhde për të Madhërishmin, ata thanë: E kush është Rrahmani, Mëshiruesi?! A t’i bëjmë sexhde se ti na urdhëron? E kjo shtoi edhe më tepër largimin e tyre (nga feja)”. (El-Furkan, 60)

 

9. أَلاَّ يَسْجُدُوا لِلَّهِ الَّذِي يُخْرِجُ الْخَبْءَ فِي السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَيَعْلَمُ مَا تُخْفُونَ وَمَا تُعْلِنُونَ

“Si nuk i bëjnë sexhde Allahut që di të fshehtën në qiej dhe në tokë dhe atë që fshihni dhe publikoni?” (En-Neml, 25)

 

10. إِنَّمَا يُؤْمِنُ بِآيَاتِنَا الَّذِينَ إِذَا ذُكِّرُوا بِهَا خَرُّوا سُجَّدًا وَسَبَّحُوا بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَهُمْ لاَ يَسْتَكْبِرُونَ

“Në të vërtetë argumentet tona i besojnë ata që kur këshillohen me to, bien me fytyra (në sexhde) dhe madhërojnë Zotin e tyre në shenjë falënderimi dhe ata nuk janë kryeneçë”. (Es-Sexhde, 15)

 

11. وَظَنَّ دَاوُودُ أَنَّمَا فَتَنَّاهُ فَاسْتَغْفَرَ رَبَّهُ وَخَرَّ رَاكِعًا وَأَنَابَ

“…E Daudi mendoi se Ne e kemi vënë atë në provë, andaj kërkoi falje tek Zoti i vet dhe ra i përkulur dhe u pendua”.[583]

 

12. وَمِنْ آيَاتِهِ اللَّيْلُ وَالنَّهَارُ وَالشَّمْسُ وَالْقَمَرُ لاَ تَسْجُدُوا لِلشَّمْسِ وَلاَ لِلْقَمَرِ وَاسْجُدُوا لِلَّهِ الَّذِي خَلَقَهُنَّ إِنْ كُنْتُمْ إِيَّاهُ تَعْبُدُونَ

“Nga faktet e Madhështisë së Tij janë nata, dita, dielli dhe hëna. Mos i bëni sexhde as diellit dhe as hënës. Sexhde bëjini vetëm Allahut, i Cili i krijoi ato, nëse adhuroni vetëm Atë”. (Fusilet, 37)

 

13. فَاسْجُدُوا لِلَّهِ وَاعْبُدُوا

“Pra, bini në sexhde për Allahun dhe adhurojeni Atë!”. (En Nexhm 62).

14. وَإِذَا قُرِئَ عَلَيْهِمْ الْقُرْآنُ لاَ يَسْجُدُونَ

“Dhe kur u lexohet atyre Kurani nuk përulen (bien në sexhde)”. (Inshikak, 21)

 

15. كَلاَّ لاَ تُطِعْهُ وَاسْجُدْ وَاقْتَرِبْ

“Jo, jo! Ti mos iu bind atij, vazhdo me sexhde dhe afroju Zotit tënd me të”. (El-Alek, 19)

 

Kushtet për sexhden e këndimit të Kuranit

Shumica e dijetarëve vënë disa kushte dhe masa paraprake për sexhden e këndimit, ashtu siç bëjnë për namaz, si: pastërtia, drejtimi nga kibla dhe mbulimi i auretit.[584]

Sheukani thotë: “Nuk ka hadith përsa i përket sexhdes së këndimit që provon se të biesh në sexhde duhet të jesh me abdes. Njerëzit që ishin me të (me Profetin) ranë në sexhde me të dhe ai nuk urdhëroi asnjërin prej tyre të merrte abdes dhe vështirë të besosh se ata të gjithë ishin me abdes. Për më tepër politeistët ranë në sexhde bashkë me të dhe ata janë të papastër dhe abdesi i tyre nuk është i vlefshëm. Buhariu transmeton nga Ibën Umeri se ai binte në sexhde edhe kur ishte pa abdes.[585]

Ibën Ebi Shejbe thotë të njëjtën gjë. Përsa i përket transmetimit të Bejhakiut (me një zinxhir që Ibën Haxheri e quan sahih), i cili thotë: “Njeriu nuk duhet të bjerë në sexhde nëse nuk është i pastër”.

Këto pohime pajtohen me mendimin e Ibën Haxherit se kjo mund t’i referohet papastërtisë nga marrëdhëniet seksuale ose kur ka ndonjë alternativë tjetër të mundshme, ndërsa përsa i përket rastit të parë ai varet (nga prania e papastërtisë) dhe nevoja për t’u pastruar. Në mënyrë të ngjashme nuk ka asnjë hadith që përmend se rrobat dhe vendi duhet të jenë të pastra. Përsa i përket mbulesës së auretit dhe drejtimit nga kibla nëse është e mundur thuhet se ato merren parasysh në mënyrë unanime.

Ibn Haxheri në “Fet’h El Bari” thotë: “Asnjë nuk pajtohet me Ibën Umerin se dikush mund të bjerë në sexhde edhe pse është pa abdes, përjashtuar Esh-Shabijun. Ibën Ebi Shejbe e transmeton atë me një zinxhir të saktë. Gjithashtu ai transmeton nga Ebu Abdurrahman Es-Selmi se ai këndonte një ajet sexhdeje dhe përulej pa marrë abdes dhe pa u drejtuar nga kibla, tek ecte dhe vetëm duke bërë me shenjë. Disa prej atyre që i përkisnin familjes së Profetit (a.s.) pajtohen me Ibën Umerin”.

 

Duatë gjatë sexhdes

Kushdo që e kryen këtë sexhde mund të lutet ashtu si dëshiron. Lidhur me këtë

çështje nuk ka asnjë transmetim autentik nga Profeti (a.s.), përveç hadithit të Aishes (r.a), e cila tregon se, kur Profeti (a.s.) binte në sexhde gjatë këndimit të Kuranit, ai thoshte: “Unë ia kam nënshtruar fytyrën Atij që e krijoi atë dhe i dha asaj shikimin dhe dëgjimin me fuqinë dhe vullnetin e Tij. I lavdëruar qoftë Allahu, Krijuesi më i mirë“.[586] Transmetojnë “të pestët”, përveç Ibën Maxhes. E transmeton gjithashtu Hakimi dhe Tirmidhiu dhe Ibnis-Seken thonë se ai është sahih. Megjithatë ky i fundit shton se në fund Profeti (a.s.) thoshte tri herë, ashtu siç bënte përherë në sexhden e tij, “Madhështia i takon vetëm Allahut, më të Lartit”. Pra, kur ai bënte sexhden e këndimit gjatë namazit.

 

Sexhdja e këndimit gjatë namazeve

Lejohet që imami apo ai që falet vetëm[587] të këndojë ajetin e sexhdes gjatë namazit, edhe nëse këndimi është me zë ose pa zë. Pasi ka kënduar një ajet të tillë, ai duhet të bjerë në sexhde. Buhariu dhe Muslimi transmetojnë nga Ebu Rafi i cili ka thënë: “Fala namazin e jacisë me Ebu Hurejrën dhe ai këndoi suren (El Inshikak) dhe ra në sexhde gjatë namazit. Unë e pyeta: “O Ebu Hurejre! Ç’sexhde qe kjo? Ai tha: “Unë rashë në sexhde kur po këndoja (këtë sure) pas Ebu Kasimit (Profetit a.s.) dhe që atëherë nuk kam pushuar së vepruari kështu derisa ta takoj atë”.[588]

Hakimi transmeton nga Ibën Umeri duke vlerësuar si të saktë sipas kritereve të Buhariut dhe Muslimit, duke thënë se Profeti (a.s.) bëri një sexhde gjatë rekatit të parë të namazit të drekës dhe shokët e tij ishin të mendimit se ai kishte kënduar “Elif Lam Mim…”, suren “Sexhde”.[589]

Neveviu thotë: “Nuk është e papëlqyeshme që imami të këndojë ajetin e sexhdes, sipas shkollës sonë apo për atë që falet vetëm. Nuk ka ndonjë problem nëse këndimi është me zë apo pa zë. Personi duhet të bjerë në sexhde pasi e këndon një ajet të tillë”.

Maliku thotë: “Në përgjithësi është e papëlqyeshme”.

Mendimi i Ebu Hanifes është: “Është e papëlqyeshme gjatë namazit që këndohet pa zë por jo gjatë atij me zë”.

Autori i “El Bahr” përmend: “Sipas shkollës sonë është e pëlqyeshme ta shtysh sexhden derisa ai (imami) të japë selam, me qëllim që të mos i ngatërrojë njerëzit që falen pas tij”.

 

Bashkimi i një numri sexhdesh

Ndonjë mund t’i bashkojë sexhdet dhe të përulet vetëm njëherë, nëse ai e përsërit ajetin e sexhdes, me kusht që ai ta vonojë sexhden derisa ta ketë përfunduar këndimin e Kuranit. Disa thonë se, nëse dikush bie në sexhde pas herës së parë është e mjaftueshme për të.[590] Të tjerë thonë se ai duhet të bjerë përsëri në sexhde përderisa një rast i tillë përsëritet.[591]

 

Kompensimi i sexhdes së leximit

Shumica e dijetarëve janë të mendimit se sexhdja duhet të kryhet menjëherë pasi këndohet apo dëgjohet ajeti i sexhdes. Shtyrja e sexhdes nuk e prapëson atë. Nëse një periudhë e gjatë kohore kalon mes këndimit të ajetit të sexhdes dhe sexhdes konkrete, nuk është e nevojshme rënia në sexhde sepse një gjë e tillë nuk është e detyrueshme.

 

Sexhdja e falënderimit

Shumica e dijetarëve thonë se është e pëlqyeshme të bëhet sexhdja e falënderimit kur ndonjërit i vjen ndonjë mirësi apo kalon ndonjë sprovë.

Ebu Bekri tregon se, kur Profeti (a.s.) pranonte diçka që e kënaqte atë apo disa lajme të mira, ai binte në sexhde për të falënderuar Allahun.[592] Transmeton Ebu Daudi, Ibën Maxhe dhe Tirmidhiu, i cili pohon se është hasen.

Gjithashtu, Bejhakiu transmeton me një zinxhir që pajtohet me kriteret e Buhariut, se kur Aliu (r.a.) i shkroi Profetit (a.s.) duke e informuar atë se Hamadhani kishte përqafuar Islamin, Profeti (a.s.) ra në sexhde dhe kur ngriti kokën e tha: “Paqja qoftë mbi Hamadhanin, paqja qoftë mbi Hamadhanin!”[593]

Abdurrahman ibën Aufi tregon se Profeti (a.s.) doli jashtë dhe ai e ndoqi atë derisa hyri në një korije palmash dhe ra në sexhde. Ai ndenji në sexhde aq gjatë saqë Abdurrahmani u frikësua se Allahu ia kishte marrë shpirtin. Abdurrahmani u afrua ta vështronte dhe ai ngriti kokën dhe tha: “Çfarë ka, o Abdurrahman?” Abdurrahmani i tregoi se ç’kishte menduar dhe ai tha: “Xhibrili (a.s.) erdhi tek unë dhe më tha: A të jap lajme të mira? Allahu të thotë ty: Kushdo që lutet për ty, Unë lutem për të, kushdo që të përshëndet ty, Unë e përshendes atë. Kështu që unë rashë në sexhde që ta falënderoj Allahun”.[594] Transmeton Ahmedi dhe Hakimi, i cili thotë se hadithi është sahih sipas kritereve të Buhariut dhe Muslimit dhe se ai nuk di ndonjë hadith tjetër më autentik se ky.

Buhariu transmeton se Kab ibën Malik ra në sexhde kur i erdhi lajmi se Allahu i Lartësuar e kishte pranuar pendimin e tij.[595]

Ahmedi transmeton se Aliu (r.a.) ra në sexhde kur gjeti Dhul-Thudejeh ndër të vrarët e Havarixhëve.[596]

Gjithashtu Seid ibën Mensur tregon se Ebu Bekri bëri sexhden e falënderimit kur u njoftua për vrasjen e Musejleme.[597]

Sexhdja e falënderimit kufizohet me të njëjtat kushte që kufizohet sexhdja e

këndimit të Kuranit, ndërkohë që disa nuk pajtohen më këtë mendim pasi ajo nuk është në vetvete namaz.

Autori i “Fet’h El Alam” pëmend: “Ky mendim është më afër së saktës”.

Sheukani thotë: “Nuk ka asnjë hadith që provon se për sexhden e falënderimit kërkohet abdes, pastërtia e rrobave apo e vendit. Ky është mendimi i Jahjas dhe Ebu Talibit. Këto hadithe nuk përmendin se gjatë sexhdes duhet të thuhet ndonjë tekbir. Imam Jahja është i mendimit se sexhdja e falënderimit nuk bëhet gjatë namazit pasi ajo nuk është pjesë e tij”.

 

Sexhdet e harresës gjatë namazit

Është konfirmuar se ndonjëherë Profeti (a.s.) harronte diçka në namaz. Gjithashtu është e vërtetë se ai ka thënë: “Unë jam njeri dhe unë harroj ashtu siç harroni edhe ju. Nëse unë harroj, më kujtoni”.[598]

Përsa u përket këtyre sexhdeve janë disa pika të veçanta që do të paraqiten më poshtë.

 

Si ta kryejmë këtë sexhde?

Sexhdet e harresës (suxhud es-sehua) janë dy sexhde, të cilat një person duhet t’i bëjë para selamit ose pas tij. E gjitha kjo është konfirmuar nga Profeti (a.s.). Në sahih transmetohet nga Ebu Seid El Hudri se Profeti (a.s.) ka thënë: “Nëse ndonjëri prej jush ka dyshime gjatë namazit dhe nuk i kujtohet (numri i rekateve) që ka falur, tre apo katër, atëherë ai duhet t’u japë fund dyshimeve të tij duke e falur namazin duke u nisur nga ajo që është më i sigurt dhe pastaj të bëjë dy sexhde para se të japë selam”.[599]

Në historinë e Dhul-Jedejnit, në dy sahihët, thuhet se Profeti (a.s.) i bëri sexhdet pas selamit.[600]

Më e vlefshme është që të veprohet në bazë të asaj që është transmetuar dhe të bëjmë sexhde para selamit nëse ashtu është transmetuar dhe ta bëjmë sexhden pas selamit nëse kemi argument e në rastet e tjera mund të zgjedhim.

Sheukani thotë: “Më e mira që thuhet lidhur më këtë çështje është që njeriu duhet të pasojë atë që ka thënë apo ka vepruar Profeti (a.s.), duke i bërë sexhdet para dhe pas selamit. Nëse ato shkaqe kushtëzohen me sexhde para selamit, atëherë ai duhet t’i bëjë sexhdet para selamit dhe nëse kushtëzohen me sexhde pas selamit, atëherë ai duhet të bëjë sexhde pas selamit. Nëse nuk kemi të bëjmë me diçka të kushtëzuar para apo pas selamit, ai mund të zgjedhë t’i bëjë sexhdet para apo pas selamit pa bërë dallime në rastet e shtimit apo shkurtimit të namazit. Kjo është bazuar në atë që Muslimi transmetoi në sahihun e tij nga Ibën Mesudi se Profeti (a.s.) ka thënë: “Nëse dikush nga ju shton apo lë diçka mangut në namaz, atëherë ai duhet të bëjë dy sexhde”.[601]

 

Kur t’i bëjmë këto sexhde?

Sexhdet e harresës bëhen në rastet e mëposhtme:

 

1. Nëse një njeri jep selamin para se të ketë përfunduar namazin

Ibn Sirini transmeton nga Ebu Hurejra, i cili tregon se Profeti (a.s.) fali namazin e drekës apo iqindinë vetëm me dy rekate dhe dha selam. Më pas ai u ngrit dhe u mbështet mbi një dru në xhami sikur të ishte i zemëruar. Vendosi dorën e djathtë mbi të majtën dhe gërshetoi gishtat. Pastaj mbështeti faqen mbi shpinën e dorës së majtë. Disa njerëz e lanë xhaminë me nxitim dhe thanë: “A është shkurtuar namazi?” Ndër ta ishte dhe Ebu Bekri me Umerin, të cilëve u vinte turp t’i flisnin. Njëri ndër të pranishmit i cili quhej Dhul-Jedejn, tha: “O i Dërguari i Allahut! A harrove apo namazi është shkurtuar?” Ai u përgjigj: “Unë nuk kam harruar dhe ai nuk është shkurtuar”. Pastaj Profeti (a.s.) pyeti: “A është e vërtetë ajo që thotë Dhul-Jedejn?” Njerëzit e pohuan një gjë të tillë. Kështu ai i drejtoi njerëzit që kishin dalë, fali pjesën e mbetur dhe në fund dha selam.[602] Pastaj bëri tekbirin dhe ra në sexhde ashtu siç binte zakonisht apo ndoshta edhe më gjatë. Më pas ai ngriti kokën dhe dha tekbir. Pastaj ai dha tekbir përsëri dhe ra në sexhde ashtu si sexhdet e zakonshme apo ndoshta edhe më gjatë dhe së fundi ngriti kokën.[603] Transmetojnë Buhariu dhe Muslimi.

Atau transmeton se Ibën Zubejri fali namazin e akshamit dhe dha selam pas dy rekatesh dhe pastaj u ngrit pasi dëshironte të puthte Gurin e Zi. Kur njerëzit tentuan ta korrigjonin atë (duke thënë Subhane Allah), ai tha: “Ç’gjë po ju shqetëson?” Atëherë ai fali atë që kish lënë mangut dhe pastaj bëri dy sexhde. Kur Ibën Abasit iu përmend kjo, ai tha se një gjë e tillë nuk ishtë larg Sunetit të Profetit (a.s.). Transmeton Ahmedi, Bezari dhe Tabaraniu.

 

2. Në rast të ndonjë shtese në namaz

Ibën Mesudi tregon se Profeti (a.s.) fali pesë rekate dhe njerëzit e pyetën atë: “A është urdhëruar ndonjë shtesë në namaz?” Ai pyeti: “Përse thoni kështu?” Ata u përgjigjën: “Ti fale pesë rekate”. Atëherë ai bëri dy sexhde pasi kishte dhënë selam.[604] Transmeton “Grupi”.

Ky hadith dëshmon se është i pranueshëm namazi i atij që fal nga harresa pesë rekate.

 

3. Në rast se harrohet teshehudi i parë apo ndonjë prej suneteve të tjera të namazit

Ibën Buhajne tregon se Profeti (a.s.) u ngrit pas dy rekateve. Njerëzit u munduan ta korrigjonin por ai vazhdoi. Kur ai mbaroi namazin, bëri dy sexhde dhe pastaj dha selam.[605]“[606] Transmeton “Grupi”.

Ky hadith tregon se, nëse ndokush harron uljen e parë por kujtohet për të dhe e kujton para se të ngrihet krejtësisht, ai duhet të kthehet dhe të ulet sërish. Por në qoftë se është kujtuar pasi është ngritur, ai nuk duhet të ulet. Kjo mbështetet nga ajo çka kanë transmetuar Ahmedi, Ebu Daudi dhe Ibën Maxhe nga Mugire ibën Shuabeh se Profeti (a.s.) ka thënë: “Nëse ndonjëri prej jush ngrihet pas rekatit të dytë dhe nuk është ngritur tamam, atëherë ai duhet të ulet. Por nëse ai është ngritur krejtësisht, atëherë ai nuk duhet të ulet por të bëjë në fund dy sexhdet e harresës”.[607]

 

4. Nëse dyshon në i ka kryer apo jo disa pjesë të namazit

Abdurrahman ibën Auf transmeton se ai e ka dëgjuar të Dërguarin e Allahut të thotë: “Nëse ndonjëri prej jush ka dyshime gjatë namazit dhe nuk e di nëse ka falur një apo dy rekate, atëherë ai duhet ta konsiderojë se ka falur vetëm një. Nëse nuk e di nëse ka falur dy rekate apo tre, atëherë duhet ta konsiderojë se ka falur vetëm dy. Nëse nuk e di në ka falur tre apo katër, atëherë ai duhet ta konsiderojë se ka falur vetëm tre. (Në të gjitha këto raste) në fund të namazit ai duhet të ulet dhe të bëjë dy sexhde para se të japë selam”.[608] Transmeton Ahmedi, Ibën Maxhe dhe Tirmidhiu. Ky i fundit thotë se hadithi është sahih.

Në një transmetim përmendet: “Kushdo që falet dhe dyshon se e ka shkurtuar namazin, ai duhet të vazhdojë të falet derisa ai të dyshojë se ka shtuar diçka në namaz”.[609]

Ebu Seid El Hudri tregon se Profeti (a.s.) ka thënë: “Nëse ndonjëri prej jush ka dyshime gjatë namazit dhe nuk e di nëse ka falur tre apo katër rekate, atëherë ai duhet t’i largojë dyshimet duke u falur sipas numrit që ai është i sigurt se ka falur dhe pastaj të bëjë dy sexhde para selamit. Nëse ai ka falur pesë rekate, ato do të jenë plotësim për namazin e tij e nëse fal për t’i plotësuar ato të katra, ato do të jenë sfidë për shejtanin”.[610] Transmeton Ahmedi dhe Muslimi.

Këto dy hadithe dëshmojnë atë që kanë thënë shumica e dijetarëve, përkatësisht, nëse dikush ka dyshime lidhur me numrin e rekateve që ka falur, atëherë ai duhet të marrë për bazë numrin më të vogël të rekateve që është më i sigurt se i ka falur dhe pastaj të bëjë dy sexhde.

 

NAMAZI ME XHEMAT (Salatul-Xhema’ah)

Falja e namazeve me xhemat është sunneh mua’akkadeh.[611] Shumë hadithe flasin rreth vlerës dhe mirësisë së namazeve më xhemat.

Për vlerën dhe mirësinë e namazit me xhemat (të falurit në xhami me bashkësinë e muslimanëve) janë transmetuar shumë hadithe, ndër të cilat po përmendim hadithet e mëposhtme:

Ibën Umeri transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Namazi i falur me xhemat është 27 herë më i vlefshëm se namazi që falet vetëm”.[612] Muttefekun alejhi.

Ebu Hurejra transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Namazi që falet me xhemat qëndron njëzet e pesë herë më lart në (shpërblim) se sa namazi që falet në shtëpi apo në treg. Kjo është kështu, sepse ai merr abdes dhe e përsos atë dhe shkon në xhami vetëm me qëllimin për të falur namaz. Për çdo hap që bën ai ndgrihet një shkallë dhe i fshhet një mëkat. Kur ai falet dhe qëndron në xhami, përsa kohë nuk e prish abdesin, engjëjt luten për të: “O Allah, bekoje atë! O Allah ki mëshirë për të!” Ai konsiderohet në namaz, për aq kohë sa pret për namaz”.[613]

Ky është teksti i Buhariut, ndërkohë që ky hadith transmetohet edhe nga Muslimi.

Gjithashtu, Ebu Hurejra transmeton se një njeri i verbër i tha Profetit (a.s.): “O i Dërguari i Allahut! Unë nuk kam ndonjë njeri që të më drejtojë për në xhami”. Ai e pyeti Profetin (a.s.) për t’i dhënë leje që të falet në shtëpinë e tij dhe Profeti (a.s.) i dha leje. Pastaj, kur u kthye për të ikur, Profeti (a.s.) e thirri dhe i tha: “A e dëgjon thirrjen për namaz?” Ai tha: “Po”. Atëherë Profeti (a.s.) i tha: “Atëherë përgjigju asaj”. (Duke shkuar në xhami).[614] Transmeton Muslimi.

Ebu Hurejra transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Betohem në Atë, në dorën e të Cilit është shpirti im! Unë kam menduar të jap urdhër të mblidhen dru për të ndezur një zjarr dhe pastaj të caktoj dikë t’i udhëheqë njerëzit në namaz e të shkojë në shtëpitë e atyre burrave (që nuk morën pjesë në namaz) dhe të djegë shtëpitë e tyre mbi ta”.[615] Transmeton Buhariu dhe Muslimi.

Abdullah ibën Mesudi thotë: “Nëse ndonjëri prej jush dëshiron ta takojë Allahun nesër si musliman, ai duhet të vazhdojë t’i falë këto pesë namaze kudo që dëgjon thirrjen e tyre, pasi Allahu i ka bërë të ligjshme Profetit tuaj rrugën e drejtë të udhëzimit. Pesë namazet e falura me xhemat janë pjesë e këtij udhëzimi. Nëse ju do t’i falnit ato në shtëpitë tuaja, si ky që rri mbrapa në shtëpinë e tij, atëherë ju do ta linit Sunetin e Profetit tuaj. Nëse ju e lini Sunetin e Profetit tuaj, atëherë ju do të devijonit. Vërtetë, unë kam jetuar në një kohë kur asnjë nuk rrinte larg prej tyre (namazeve me xhemat), me përjashtim të hipokritëve, të cilët ishin të njohur për hipokrizinë e tyre. Një njeri sillej i mbajtur nga dy njerëz (për shkak të dobësisë) derisa të vendosej në saf (në rresht për t’u falur me njerëzit”.[616] Transmeton Muslimi.

Në një transmetim tjetër të tij (Muslimit) thuhet: “Pejgamberi (a.s.) na ka mësuar sunetet e udhëzimit: Falja e namazit në xhaminë, në të cilën thirret ezani”.

Ebu Derda transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Nëse në një fshat apo shkretëtirë janë tre burra dhe nuk falen bashkë, atëherë shejtani sundon mbi ta. Pra, qëndroni me xhematin pasi delen e vetmuar e ha ujku”.[617] Transmeton Ebu Daudi me një zinxhir hasen.

 

Gratë dhe falja e tyre me xhemat në xhami

Për gratë është më mirë të falen në shtëpitë e tyre sesa të marrin pjesë në namazet me xhemat. Megjithatë, ato mund të shkojnë në xhami për t’u falur nëse nuk vishen në mënyrë që t’i tërheqin njerëzit dhe nëse nuk përdorin zbukurime dhe parfume.

Ibën Umeri tregon se Profeti (a.s.) ka thënë: “Mos i pengoni gratë tuaja të shkojnë në xhami, megjithëse namazi në shtëpitë e tyre është më i mirë për to”.[618]

Po ashtu, Ebu Hurejra transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Mos i pengoni vajzat robëresha të Allahut prej xhamive të Allahut. Ato duhet të dalin jashtë të paparfumosura”.[619]

Dy hadithet e mësipërme transmetohen nga Ahmedi dhe Ebu Daudi.

Gjithashtu, Ebu Hurejra transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Çdo grua që përdor parfum, nuk duhet të jetë e pranishme për të falur namazin e jacisë me ne”.[620] Transmetojnë Muslimi, Ebu Daudi dhe Nesaiu me një zinxhir hasen.

Siç u përmend më parë, për gratë është më mirë të falen në shtëpitë e tyre. Ahmedi dhe Taberaniu transmetojnë se Umu Humejd Es-Saidijeh shkoi tek i Dërguari i Allahut dhe tha: “O i Dërguari i Allahut, unë dëshiroj të falem me ty”. Profeti (a.s.) iu drejtua asaj dhe i tha: “Unë e kuptoj, por namazi në banesën tënde është më i mirë se namazi në xhaminë e lagjes. Po ashtu, namazi në xhaminë e njerëzve të tu është më i mirë se sa namazi në xhaminë (më të madhe) e xhematit”.[621]

 

Namazi në xhamitë më të mëdha dhe më të largëta:

Është e pëlqyeshme të falesh në një xhami që është më larg dhe me një xhemat më të madh.

Muslimi transmeton nga Ebu Musa se Profeti (a.s.) ka thënë: “Ai që merr shpërblimin më të mirë për namaz është ai njeri që bën largësinë më të madhe në ecje”.[622]

Gjithashtu, Muslimi transmeton se Xhabiri ka thënë: “Territori rreth xhamisë u boshatis dhe fisi Benu Seleme dëshiroi të lëvizte atje. Kur mori vesh për këtë, Profetit (a.s.) u tha: “Mua më ka ardhur lajmi se ju dëshironi të lëvizni më pranë xhamisë”. Ata thanë: “Po, o i Dërguari i Allahut, ne e dëshirojmë këtë”. Atëherë Profeti (a.s.) tha: “O fisi Benu Seleme, shtëpitë tuaja do të regjistrojnë hapat (sevapet) tuaja”.[623]

Vlen për argument këtu edhe hadithi i Buhariut, Muslimit dhe të tjerëve të transmetuar nga Ebu Hurejra, i cili u përmend më sipër.

Ubej ibën Ka’b transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Namazi i një njeriu me një tjetër është me më shumë shpërblime dhe pastrim nga mëkatet sesa namazi që ai fal vetëm[624]. Po kështu, namazi i tij me dy burra është më i mirë sesa namazi i tij vetëm me një burrë dhe çka është më tepër është me e dashur tek Allahu”.[625] Transmeton Ahmedi, Ebu Daudi, Nesaiu, Ibën Maxhe dhe Ibën Hibani. Ibën Es-Sekeni, El Ukejli dhe Hakimi e klasifikojnë këtë hadith si të vërtetë.

 

Shkuarja në xhami me qetësi dhe dinjitet

Pëlqehet që gjatë rrugës për në xhami të ecet me qetësi dhe dinjitet[626] dhe jo me nxitim apo duke vrapuar. Kjo është kështu sepse njeriu konsiderohet të jetë në namaz kur ai shkon për në namaz (dhe gjithashtu kur ai pret për namaz).

Ebu Kutadeh tregon se, ndërkohë që ata po faleshin me Profetin (a.s.), dëgjuan poteren e disa burrave. Kur u falën, Profeti i pyeti: “Si qe puna me ju?” Ata u përgjigjën: “Ne po nxitonim për në namaz”. Ai tha: “Mos e përsërisni më atë! Kur të vini në xhami, ejani në qetësi. Atë që e arrini faleni me xhemat dhe plotësojeni pjesën e humbur”.[627] Transmeton Buhariu dhe Muslimi.

Ebu Hurejra tregon se Profeti (a.s.) ka thënë: “Kur të dëgjoni ikametin, shkoni në namaz me qetësi dhe dinjitet dhe mos nxitoni. Atë që e arrini me xhemat faleni dhe plotësojeni atë që humbët”.[628] Transmeton “Grupi”, përveç Tirmidhiut.

 

Pëlqehet që imami ta lehtësojë namazin për pasuesit e tij

Ebu Hurejra transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Nëse ndonjëri prej jush i udhëheq njerëzit në namaz, atëherë ai duhet të lehtësojë për ta, sepse mes njerëzve ka të dobët, të sëmurë dhe të moshuar. Nëse ndokush falet vetëm, atëherë ai mund ta zgjasë namazin aq sa dëshiron”.[629] Ky hadith transmetohet nga “Grupi”.

Transmetohet nga Enesi se Profeti (a.s.) ka thënë: “Disa herë unë hyj në namaz me qëllim që ta zgjas atë, por dëgjoj të qarën e një fëmije dhe pastaj e shkurtoj namazin duke menduar për shqetësimin e nënës së fëmijës”.[630]

Buhariu dhe Muslimi transmetojnë se Enesi ka thënë: “Nuk jam falur asnjëherë pas ndonjërit që ka falur namaz më të lehtë dhe më të plotësuar sesa ai i Profetit (a.s.)”.[631]

Ebu Umer ibën Abdul Berri thotë se dijetarët pajtohen se është e pëlqyeshme që imami ta bëjë namazin të lehtë ndërkohë që duhet të ruajë minimumin e caktuar[632], pa të cilin namazi nuk do të ishte i plotë dhe të mos lërë anash apo të shkurtojë ndonjë pjesë të tij (duke mos e falur atë në mënyrën e duhur). Profeti (a.s.) e ndaloi çukitjen si të korbit.[633] Njëherë ai pa një burrë që falej dhe nuk e plotësoi rukunë e tij dhe i tha: “Kthehu dhe falu sepse ti nuk je falur”. Po ashtu, ai ka thënë: “Allahu nuk e vështron atë që nuk e drejton shpinën e tij gjatë rukusë dhe sexhdes”.[634]

Pastaj Ebu Umer ibën Abdul Berri thotë se ai nuk di ndonjë ndryshim mendimesh mes dijetarëve përsa i përket asaj që imami duhet të lehtësoj për pasuesit, ndërkohë që duhet ta falë atë në mënyrën e duhur. Transmetohet se Umeri ka thënë: “Mos i bëni njerëzit të mos e duan Allahun duke e zgjatur namazin aq shumë sa të jetë i vështirë për ata që falen pas jush”.

 

Imami mund ta zgjasë rekatin e parë në mënyrë që t’u mundësojë të tjerëve t’i bashkangjiten namazit

Është e ligjshme që imami ta zgjasë rekatin e parë duke pritur të tjerët që janë duke hyrë në xhami t’i bashkohen xhematit. Po ashtu, është e pëlqyeshme që imami të presë njerëzit që po vijnë gjatë rukuve dhe uljeve të fundit. Ebu Katadeh transmeton se Profeti (a.s.) e zgjaste rekatin e parë dhe njerëzit e merrnin me mend se ai vepronte kështu me qëllim që t’u mundësonte atyre që vinin me vonesë që t’i bashkangjiteshin rekatit të parë. Ebu Seidi thotë: “Kur bëhej ikameti për namaz, ndokush mund të shkonte në El Bekij, të kryente nevojat personale, pastaj të merrte abdes dhe të kthehej duke e gjetur Profetin (a.s.) ende në rekatin e parë, sepse ai e zgjaste atë (rekatin e parë)”.[635] Transmetojnë Ahmedi, Muslimi, Ibën Maxhe dhe Nesaiu.

 

Është e detyruar ta pasosh imamin dhe është e ndaluar t’i paraprish atij[636]

Ebu Hurejra transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Imami është zgjedhur të pasohet kështu që mos ndryshoni prej tij. Kur ai jep tekbir, jepni dhe ju tekbir, kur ai bie në ruku, bini edhe ju në ruku. Kur ai thotë: “Allahu e dëgjon atë që e lartmadhëron”, thoni: “O Allah, Zoti ynë, Ty të takojnë të gjitha lavdërimet”. Kur ai bie në sexhde, bini edhe ju në sexhde. Nëse ai falet ulur, atëherë të gjithë duhet të faleni ulur”.[637] E transmetojnë dy shejhat (Buhariu dhe Muslimi). Në një version nga Ahmedi dhe Ebu Daudi thuhet kështu: “…imami duhet të pasohet. Nëse ai jep tekbir, jepni tekbir dhe mos veproni kështu derisa ai të ketë vepruar. Kur ai bie në ruku, bini në ruku dhe mos bini në ruku derisa ai të ketë rënë. Kur ai bie në sexhde, bini dhe ju në sexhde dhe mos bini në sexhde derisa ai të ketë rënë”.[638]

Ebu Hurejra transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “A nuk frikësoheni se nëse ju e ngrini kokën para imamit, Allahu mund ta shndërrojë kokën tuaj në atë të gomarit ose ta shndërrojë formën e tij në atë të gomarit”.[639] E transmeton Grupi.

Enesi transmeton se i Dërguari i Allahut ka thënë: “O njerëz! Unë jam imami juaj, kështu që mos më paraprini në ruku, sexhde, qëndrim në këmbë, në ulje apo në mbarim”.[640] Transmeton Ahmedi dhe Muslimi.

El Berra ibën Azib tregon: “Ne faleshim me të Dërguarin e Allahut dhe kur ai thoshte: “Allahu e dëgjon atë që e lartmadhëron Atë”, asnjëri nga ne nuk kërruste shpinën derisa Profeti (a.s.) vendosi ballin e tij mbi tokë”.[641] Transmeton “Grupi”.

 

Formimi i xhematit

Një njeri me një imam mund të formojë xhematin, madje edhe nëse personi tjetër është fëmijë apo grua.

Ibën Abasi tregon: “Unë bujta tek tezja ime Mejmuna dhe Profeti (a.s.) u ngrit për t’u falur gjatë natës. U ngrita të falem me të, qëndrova në të majtë të tij dhe Profeti më zuri për dore dhe më vendosi në krahun e tij të djathtë”.[642] E transmeton Grupi. [643]

Ebu Seidi dhe Ebu Hurejra transmetojnë se Profeti (a.s.) ka thënë: “Kushdo që ngrihet gjatë natës dhe ngre edhe gruan e tij dhe falin dy rekate namaz bashkë, do të llogariten me ata që e përmendin shumë Allahun”.[644] Transmeton Ebu Daudi.

Ebu Seidi tregon se një burrë hyri në xhami kur Profeti (a.s.) bashkë me shokët e tij e kishin përfunduar namazin. Profeti (a.s.) tha: “Kush do t’i japë atij sadaka duke u falur bashkë me të?” Kështu një burrë u ngrit dhe u fal me të.[645] Transmetojnë Ahmedi, Ebu Daudi dhe Tirmidhiu, i cili e quan këtë hadith hasen.

Ibën Ebi Shejbe transmeton se ishte Ebu Bekri që u ngrit të falet me atë burrë. Tirmidhiu e përdor këtë si dëshmi për të se një grup mund të falet me xhemat në një xhami në të cilën namazi është falur. Ai thotë se ky është mendimi i Ahmedit dhe Is’hakut. Dijetarë të tjerë thonë se secili duhet të falet vetëm dhe ky është mendimi i Sufjanit, Malikut, Ibën Mubarekut dhe Shafiut.[646]

 

Imami mund të ndërrojë vendin e tij dhe të bëhet pasues

Nëse imami që udhëheq rregullisht namazin apo ai i caktuar nuk është i pranishëm, lejohet që tjetër të kryejë detyrën në vend të imamit. Nëse imami i përhershëm vjen gjatë namazit, imami zëvendësues mund të lëvizë në rreshtat prapa dhe t’ia lirojë vendin imamit të përhershëm.

Buhariu dhe Muslimi transmetojnë se Sehël ibën Sad ka treguar se i Dërguari i Allahut shkoi për të përmirësuar marrëdhëniet mes tyre te fisi Benu Amër ibën Aufi. Erdhi koha e namazit dhe myezini shkoi tek Ebu Bekri dhe i tha: “A do t’i prish njerëzit në namaz dhe unë të thërras ikametin?” Ebu Bekri e pohoi një gjë të tillë. Ndërsa ai po udhëhiqte namazin, i Dërguari i Allahut erdhi dhe iu bashkangjit rreshtave. Njerëzit përplasën duart me kofshët e tyre, por Ebu Bekri nuk u kthye gjatë namazit. Kur shumica e xhematit filloi të përplaste duart, ai u kthye dha pa Profetin (a.s.), i cili i bëri me shenjë Ebu Bekrit që të qëndronte në vendin e tij. Ebu Bekri ngriti duart dhe madhëroi Allahun për atë që Profeti (a.s.) i kishte thënë atij. Pastaj Ebu Bekri lëvizi prapa derisa iu bashkangjit safeve dhe Profeti eci përpara (për t’i prirë njerëzit në namaz). Kur ai mbaroi namazin, shkoi tek Ebu Bekri dhe i tha: “O Ebu Bekër, ç’të pengoi të qëndroje atje kur unë të thashë të veproje ashtu?” Ebu Bekri iu përgjigj: “Nuk i takon birit të Ebu Kuhafes të udhëheqë Profetin në namaz”. Pastaj Pejgamberi (a.s.) tha: “Pse e pashë pjesën me të madhe prej jush duke përplasur duart? Nëse ju shihni diçka në namaz, ju duhet të thoni “Subhanallah”, sepse kur thoni ashtu ajo e tërheq vëmendjen e tij (imamit) ndërsa përplasja (e duarve me kofshën) është për gratë.[647]“[648]

 

Mbërritja e imamit në namazin me xhemat

Kushdo që i bashkangjitet xhematit, duhet të bëjë tekbirin hyrësgjatë kohës qëështë në këmbë dhe pastaj të kalojë direkt tek veprimet që xhemati mund të jetë

duke kryer. [649] Për shembull, nëse xhemati është duke rënë në sexhde, atëherë ai duhet të japë tekbirin hyrës dhe pastaj të bjerë në sexhde. Megjithatë, këtij njeriu nuk i quhet se ka falur një rekat përderisa nuk ka rënë në ruku, madje edhe nëse ai sapo bie në ruku dhe vendos duart e tij në gjunjë, kur imami e ka mbaruar rukunë.

Ebu Hurejra tregon se i Dërguari i Allahut ka thënë: “Nëse ju vini në namaz dhe ne jemi në sexhde, atëherë bini në sexhde me ne por mos e llogarisni atë (si një rekat). Kushdo që zë rukunë e ka zënë namazin.[650]“[651] Transmetojnë Ebu Daudi dhe Ibën Huzejme në sahihun e tij dhe Hakimi i cili e quan sahih në librin e tij “El Mustadrak”.

Ai që arrin në namaz me vonesë vepron si imami dhe ulet së bashku me të në uljen e fundit duke lexuar lutjet dhe ngrihet për të vazhduar namazin vetëm pasi imami të ketë dhënë selam. Pasi të ngrihet thotë “Allahu Ekber” dhe plotëson atë që i ka mbetur.

 

Kur lejohet të mos i bashkangjitesh xhematit?

1- I ftohti dhe shiu

Ibën Umeri tregon se Profeti (a.s.) e urdhëroi myezinin të thoshte: “Faluni në vendet tuaja!” në një natë të ftohtë dhe me stuhi gjatë një udhëtimi.[652] Transmeton Buhariu dhe Muslimi.

Xhabiri tregon se ata shkuan me Profetin (a.s.) në një udhëtim, në të cilin binte shi dhe ai tha: “Kushdo që dëshiron, mund të falet në vendin e tij të pushimit “.[653] Transmeton Ahmedi, Muslimi, Ebu Daudi dhe Tirmidhiu.

Ibën Abasi, në një ditë me shi i tha myezinit: Kur të thuash gjatë ezanit “Dëshmoj se Muhamedi është i Dërguari i Allahut”, mos thuaj “Ejani në namaz”, por thuaj “Faleni namazin në shtëpitë tuaja”. Kjo u duk se nuk u pëlqeu njerëzve kështu që ai pyeti: “A u çuditët nga kjo? Kështu ka vepruar një burrë që është mi i mirë se unë (Profeti a.s.). Namazi me xhemat është një urdhër i fortë, por unë e urrej që ju të dilni jashtë dhe të ecni nëpër llucë dhe në një tokë që rrëshket”.[654] Transmetojnë Buhariu dhe Muslimi. Sipas versionit të Muslimit kjo gjë ka ndodhur të Xhumanë.

Ajo që zbatohet në rast të ftohti, zbatohet gjithashtu edhe në rast të nxehtësisë së skajshme, errësirës dhe frikës nga ndonjë shtypës. Ibën Batal shkruan: “Dijetarët pajtohen me arsyen e mosndjekjes së namazit me xhematit për shkak të shiut të madh, errësirës, erës dhe të tjera”.

2- Kur ushqimi është shtruar

Ibën Umeri tregon se Profeti (a.s.) ka thënë: “Nëse u është shtruar ushqimi, mos vraponi por plotësoni nevojat, madje edhe nëse është bërë ikamet për namazin”.[655] Transmeton Buhariu.

3- Nevojat fiziologjike

Aishja (r.a.) tregon se e ka dëgjuar Profetin (a.s.) të thotë: “Nuk ka namaz kur ushqimi është shtruar apo kur ndonjëri ka nevoja personale”.[656] Transmeton Ahmedi, Muslimi dhe Ebu Daudi.

Ebu Derda thotë: “Kjo është një shenjë që personi të kuptojë se ai duhet të plotësojë nevojat e tij, me qëllim që ta falë namazin me mendje të kthjellët”.[657] Transmeton Buhariu.

 

Kush ka përparësi për t’u bërë imam?

Ai që duhet të bëhet imam është ai që di më shumë nga Kurani. Nëse dy ose më shumë janë të barabartë në këtë, atëherë është ai që ka më shumë dije rreth Sunetit. Nëse edhe në këtë janë të barabartë, atëherë duhet të bëhat ai që ka emigruar i pari. Nëse edhe në këtë janë të barabartë, atëherë duhet të bëhet ai që është më i vjetër.

Ebu Seidi tregon se Profeti (a.s.) ka thënë: “Nëse ju jeni tre në numër, atëherë njëri prej jush duhet të jetë imam. Ai që është më i meritueshëm për t’u bërë imam është ai që është më i pajisur me Kuran”.[658] Transmeton Ahmedi Muslimi dhe Nesaiu.

Kuptimi “më i pajisur me Kuran” i referohet atij që di më shumë pjesë nga Kurani. Ky interpretim bazohet në hadithin e Amër ibën Selemes, i cili thotë: “Imami juaj duhet të jetë ai që di më shumë sure nga Kurani”.

Ibën Mesudi transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Imami i njerëzve duhet të bëhet ai që di më shumë sure nga Libri i Allahut. Nëse janë të barabartë në këndimin e tyre, atëherë ai që di më shumë nga Suneti. Nëse në dijen e Sunetit janë të barabartë, atëherë ai që ka emigruar i pari. Nëse edhe në këtë janë të barabartë, atëherë ai që është më i vjetër. Asnjë burrë nuk duhet të jetë imami i një burri tjetër, nëse tjetri ka autoritet (d.m.th një udhëheqës në çdo kapacitet apo prijës i Umetit Musliman). Po ashtu, askush nuk duhet të ulet në vendin e tij të nderit në shtëpinë e tij pa lejen e tij”. Në një transmetim tjetër thuhet: “Asnjë burrë nuk duhet të bëhet imami i ndonjë tjetri, ndërkohë që është në familjen e tij ose në atë vend ku tjetri gëzon autoritet”.[659] Transmeton Ahmedi dhe Muslimi.

Transmeton Seid ibën Mensuri, por në të thotë: “Njeriu nuk duhet t’i dalë imam tjetrit në autoritetin e tij, përveçse me lejen e tij e as të ulet në vendin e tij të nderit në shtëpinë e tij, përveçse me lejen e tij. Kjo do të thotë se pushtetari, i zoti i shtëpisë, i zoti i vendit dhe imami i vendit kanë të drejtë të bëhen imamë në rastet kur marrin leje nga ndonjëri prej tyre. Ebu Hurejra transmeton se Pejgamberi (a.s.) ka thënë: “Nuk i lejohet një njeriu që beson Allahun dhe Ditën e Fundit që të prijë si imam një masë pa lejen e tyre dhe nuk lejohet ta veçojë veten me lutje duke mos i cekur edhe të tjerët. Nëse e bën këtë veç, i ka tradhëtuar ata”.[660] Transmeton Ebu Daudi.

 

Kujt i pranohet që të jetë imam?

Është e pranueshme që ta drejtojnë namazin të gjithë ata persona që përmenden më poshtë:

Një djalosh mendjeprehtë, një burrë i verbër, një njeri që rri në këmbë për ata që janë ulur, një njeri i ulur për ata që janë në këmbë, një njeri që fal farzin për ata që falin nafile dhe e kundërta. Po ashtu, një njeri që ka marrë abdes mund të jetë imam për ata që kanë marrë tejemum dhe një njeri që ka marrë tejemum mund të bëhet imam për ata që kanë marrë abdes, një udhëtar për vendasit dhe një vendas për udhëtarët, një person më pak i çmuar për njerëz që janë më të çmuar.

Amër ibën Seleme i priu njerëzit në namaz kur ai ishtë gjashtë ose shtatë vjeç. I Dërguari i Allahut e zgjodhi dy herë Ibën Umu Maktumin, një burrë i verbër, t’i udhëhiqte banorët e Medines në namaz. Gjatë sëmundjes së tij të fundit, Profeti (a.s.) u fal pas Ebu Bekrit në një pozicion të ulur. Ai u fal në shtëpinë e tij në një pozicion të ulur, ndërkohë që ata që ishin pas tij u falën në këmbë. Ai u bëri shenjë atyre që të ulen dhe kur mbaroi namazin u tha: “Imami është caktuar që të pasohet. Nëse ai bie në ruku, bini në ruku! Nëse ai ngre kokën, ngrijeni kokën dhe nëse ai falet ulur, atëherë faluni ulur pas tij!”[661]

 Muadhi e falte jacinë me Profetin (a.s.) dhe pastaj kthehej tek njerëzit e tij dhe i udhëhiqte ata në të njëjtin namaz, duke qenë për të nafile dhe farz për të tjerët.[662]

Mihxhen ibën El Edre tregon: “Unë shkova tek i Dërguari i Allahut në xhami dhe ata u falën, ndërsa unë nuk u fala. Ai m’u drejtua mua dhe më tha: “Përse nuk u fale?” Unë i thashë: “O i Dërguari i Allahut, unë u fala në vendin tim pastaj erdha këtu”. Pastaj ai tha: “Kur ti vjen (në xhami) falu me ta dhe bëje atë namaz vullnetar”.[663]

I Dërguari i Allahut pa një njeri duke u falur vetëm dhe i tha: “Kush do t’i japë sadaka atij njeriu duke u falur me të?”[664]

Amër ibën El Asi i udhëhoqi të tjerët në namaz, ndërkohë që kishte marrë vetëm tejemum dhe Profeti (a.s.) e miratoi atë.

Profeti (a.s.) pas çlirimit të Mekës i udhëhoqi njerëzit në namaz duke falur dy rekate (përjashtuar akshamin) dhe tha: “O banorët e Mekës! Ngrihuni dhe falni dy rekatet e fundit, pasi ne jemi udhëtarë”.[665]

Nëse një udhëtar falet pas një vendasi, ai duhet t’i plotësoje të katër rekatet madje edhe nëse fal vetëm një pjesë të një rekati pas imamit vendas.

Ibën Abasi u pyet: “Përse një udhëtar duhet të falë dy rekate nëse falet vetëm dhe katër rekate nëse falet pas një vendasi?” Ai u përgjigj: “Ashtu është Suneti”.[666]

Në një version tjetër, Musa ibën Seleme, i tha atij: “Nëse falemi me ju, falim katër rekate, përndryshe dy?” Ai u përgjigj: “Ky është Suneti i Ebu El Kasimit (Profetit a.s.)”.[667] Transmeton Ahmedi.

 

Kujt nuk i lejohet të bëhet imam?

Nuk lejohet të bëhet imam ai që ka probleme shëndetësore, të cilat nuk i mundësojnë atij të jetë i pastër. Ai nuk mund t’i prijë një të shëndetshmi, por as edhe një personi tjetër me probleme shëndetësore, të ndryshme nga të tijat. Ky është mendimi i shumicës së dijetarëve. Sipas shkollës malikite, prirja e një personi të tillë në namaz është e vlefshme, por është e papëlqyeshme që ai të bëhet imam.

 

Pëlqehet që një grua të prijë namazin për gratë

Aishja i udhëhiqte gratë në namaz dhe qëndronte në mes të tyre në rreshtin e parë. Umu Seleme gjithashtu vepronte në këtë mënyrë.[668]

Profeti (a.s.) caktoi një myezin të thërriste ezanin për Uarakan dhe e caktoi atë (Uarakan) të udhëhiqte familjen e saj në namazet farze.[669]

 

Një burrë që udhëheq një grup grash në namaz

Ebu Ja’la dhe Tebaraniu, në “El Ausat”, transmetojnë me një zinxhir të saktë se Ubej ibën Kab shkoi tek Profeti (a.s.) dhe i tha: “O i Dërguari i Allahut! Bëra diçka natën e kaluar”. Profeti (a.s.) e pyeti: “Ç’gjë qe ajo?” Ai tha: “Gratë në shtëpinë time më thanë se unë këndoj mirë Kuran dhe se ato nuk këndojnë, kështu që kërkuan prej meje t’i udhëhiqja në namaz. Kështu, unë fala tetë rekate dhe vitrin me to”. Profeti (a.s.) heshti dhe Ubej ibën Kabi thotë se heshjen e tij e merrnim si miratim.[670]

 

[[

Nuk është mirë që namazin ta prijnë njerëzit mëkatarë dhe bidatçinj

Buhariu transmeton se Ibën Umeri falej pas El-Haxhaxhit.[671]

Muslimi transmeton se Ebu Seid El Hudri fali namazin e Bajramit pas Meruanit.[672]

Ibën Mesudi njëherë fali katër rekate të namazit të sabahut pas Uelid Ibën Ukbah Ibën Maitit, i cili pinte verë dhe atë Othman Ibën Afani e kishte goditur me shkopinj për mëkatin e kryer. Sahabët dhe pasuesit e tyre u falën pas Ibën Ebi Ubejdit, i cili ishte akuzuar për devijim në çështjet e besimit dhe herezive. Sipas dijetarëve, prirja e namazit nga kushdo që namazi i tij individual është i vlefshëm, edhe namazi me xhemat pas tij është i vlefshëm. Megjithatë, është e papëlqyeshme të falesh pas ndonjë keqbërësi apo pas ndonjë njeriu që është i njohur për bidatet e tij. Es-Saib ibën Halad transmeton se një burrë po udhëhiqte njerëzit në namaz dhe ai pështyu në drejtim të Kiblës. I Dërguari i Allahut e pa atë dhe tha: “Mos e lejoni më atë që të prijë në namaz”. Pas kësaj, po ai burrë dëshiroi të udhëheqë përsëri namazin, por një gjë e tillë nuk iu lejua dhe iu kumtua se ç’kishte thënë Profeti (a.s.) në lidhje me të. Kështu, ai shkoi tek Profeti (a.s.) dhe e pyeti rreth asaj çështjeje. Profeti (a.s.) i tha: “Po, (është e vërtetë) sepse ti ke ofenduar Allahun dhe të Dërguarin e Tij”.[673] Transmeton Ebu Daudi dhe Ibën Hibani. El Mundhiri dhe Ebu Daudi heshtin në lidhje me këtë transmetim.

 

Leja për t’u larguar nga namazi me xhemat

Nëse imami e zgjat shumë namazin, është e lejuar, në rrethana të caktuara, ta braktisësh namazin me qëllim për ta falur atë vetëm. Shembujt e mëposhtëm shpjegojnë se kur mund të veprohet në këtë mënyrë. Për shembull; nëse sëmuresh, nëse frikësohesh se mos pasuria e ndonjërit mund të humbasë dhe prishet, nëse ke frikë se mos humbet shokët apo grupin e udhëtimit, nëse je tepër i munduar nga gjumi dhe kështu me radhë. Kjo bazohet në hadithin e mëposhtëm të transmetuar nga Xhabiri: “Muadhi e falte jacinë me Profetin (a.s.) dhe më pas shkonte të udhëhiqte njerëzit (banorët që ishin afër tij) në namaz”.

Një natë Profeti e vonoi namazin e jacisë dhe Muadhi u fal me të dhe më pas shkoi tek njerëzit e tij dhe i udhëhoqi ata në namazin e jacisë duke kënduar suren El-Bekaren. Një burrë e la namazin dhe u fal vetëm. Njerëzit i thanë: “O filan, bëre hipokrizi”. Ai tha: “Unë nuk bëra hipokrizi, por unë do të shkoj tek Profeti (a.s.) dhe ta njoftoj atë për atë që ndodhi”. Ai i tregoi Profetit (a.s.) se ç’kishte ndodhur dhe Profeti i tha Muadhit: “Përse i sprovon njerëzit në këtë mënyrë o Muadh? “Përse i sprovon njerëzit në këtë mënyrë o Muadh? Këndo këtë dhe atë sure”.[674] Transmeton “Grupi”.

 

Përsëritja e namazit me xhemat

Jezid El Esuedi tregon se kanë falur namazin e sabahut me të Dërguarin e Allahut në Mina dhe dy burra shkuan dhe u ndalën në vendet e tyre të pushimit. Profeti (a.s.) urdhëroi që të silleshin pranë dhe ata shkuan duke u dridhur nga frika. Profeti (a.s.) u tha: “Çfarë ju ndaloi juve të faleshit me njerëzit e tjerë? A nuk jeni ju të dy muslimanë?” Ata u përgjigjën: “Padyshim që jemi, o i Dërguari i Allahut, por ne u falëm në shtëpitë tona”. Pastaj Profeti (a.s.) u tha atyre: “Nëse ju faleni në shtëpitë tuaja dhe pastaj vini tek një imam (xhemat), atëherë faluni me të dhe kjo do të jetë nafile për ju”.[675] Transmeton Ahmedi dhe Ebu Daudi.

Nesaiu dhe Tirmidhiu e përmendin me këto fjalë: “Nëse ju faleni në shtëpitë tuaja dhe pastaj vini në një xhami me xhemat, faluni me ta dhe kjo do të jetë nafile për ju”. Tirmidhiu e quan atë hasen sahih, ndërsa Ibën Sekeni thotë se ai është sahih.

Ky hadith tregon se është vepër e pranuar për atë që e përsërit namazin kur e fal atë me xhemat me nijet për nafile, edhe nëse ai e ka falur atë vetëm apo me xhemat.

Transmetohet se Hudhejfe i përsëriti namazet e drekës, iqindisë dhe akshamit, megjithëse ai i kishte falur ato me xhemat. Gjithashtu, transmetohet se Enesi e fali namazin e sabahut me Ebu Musën në vendin e quajtur Mirbed dhe më vonë shkuan së bashku në xhaminë e madhe, ku e përsëritën namazin pas Mugire ibën Shu’abes. Ky veprim duket se kundërshton hadithin auentik të Profetit (a.s.) në të cilin thuhet: “Mos e falni të njëjtin namaz dy herë në një ditë!”.[676]

Kjo mosmarrëveshje është zgjidhur nga Ibën Abdulberri i cili shkruan: “Ahmedi dhe Is’haku thonë se kjo i referohet faljes së një namazi farz dhe pas njëfarë kohe përsëritja e tij po si namaz farz. Për atë që e përsërit namazin në një xhemat me qëllimin si një falje e dytë nafile, nuk është përsëritje e namazit të detyrueshëm, por thjesht një namaz vullnetar. Ai i bindet urdhërit të Profetit (a.s.) që të mos falë të njëjtin namaz dy herë, pasi namazi i parë është i detyrueshëm ndërsa i dyti nafil. Pra, në këtë mënyrë nuk ka përsëritje të namazit.

 

Pëlqehet që imami të kthehet në të djathtë apo të majtë të tij pas dhënies së selamit

Është e pëlqyeshme që imami të kthehet nga e majta ose nga e djathta dhe pastaj ta lërë vendin ku qe falur.

Kubejda ibën Halebi citon babain e tij të ketë thënë: “Profeti (a.s.) na udhëhiqte në namaz dhe pastaj kthehej në të dy anët, herë në të majtë dhe herë në të djathtë të tij”.[677] Transmeton Ebu Daudi, Ibën Maxhe dhe Tirmidhiu. Tirmidhiu e quan hadithin hasen.

Lidhur me këtë, dijetarët mendojnë se lejohet të kthehesh në krahun që dëshiron. Të dyja këto veprime janë të mbështetura nga Profeti (a.s.). Aishja (r.a.) thotë: “Pasi Profeti jepte selam, ai qëndronte ulur për aq kohë sa mund të thuhet: O Allah! Ti je paqja dhe prej Teje vjen paqja. I lavdëruar je Ti, Zotëruesi i madhështisë dhe bujarisë”.[678] Transmetojnë Ahmedi, Muslimi, Tirmidhiu dhe Ibën Maxhe.

Ahmedi dhe Buhariu transmetojnë se Umu Seleme ka thënë: “Sa herë që i Dërguari i Allahut e mbaronte namazin dhe jepte selam, gratë ngriheshin, ndërsa ai qëndronte në vendin e tij për një farë kohe të shkurtër para se të ngrihej”. Ajo tha: “Unë mendoj (Allahu e di më së miri), se ai vepronte kështu që t’i lejonte gratë të largoheshin para se të largoheshin burrat.[679]

 

Të qenit në një vend të ngritur e imamit apo pasuesve të tij

Është e papëlqyeshme që imami të jetë në një vend më të lartë sesa pasuesit e tij.

Ebu Mesud El Ensariu thotë se Profeti (a.s.) e ka ndaluar që imami të jetë në një vend më të lartë sesa ata që falen pas tij.[680] Kjo transmetohet nga Darakutni, ndërsa Hafidh Ibën Haxheri hesht në lidhje me këtë hadith në librin e tij “Et-Talhis”.

Hamam ibën Harith transmeton se Hudhejfe i udhëhoqi njerëzit në namaz në Medein (Irak) duke qëndruar në një vend më të ngritur. Ebu Mesudi e tërhoqi fort për këmishe. Kur ai mbaroi namazin, Ebu Mesudi tha: “A nuk e di ti se kjo është e ndaluar?” Hudhejfe tha: “Patjetër që e di. Mua mu kujtua vetëm kur ti më tërhoqe”.[681] Transmeton Ebu Daudi, Shafiu dhe Bejhakiu. Hakimi, Ibën Huzejme dhe Ibën Hibani e konsiderojnë hadithin në fjalë të vërtetë.

Nga ana tjetër, nëse imami ka arsye për të qëndruar më lart se pasuesit e tij,

veprimi nuk është i papëlqyer. Sehël ibën Sad Es-Saidi thotë: “Unë e pashë Profetin (a.s.) të ulur në një mimber ditën që u vendos. Ai dha tekbirin fillestar (për të filluar namazin), ndërkohë që qëndronte mbi të dhe më pas ra në ruku. Pas kësaj ai lëvizi pas dhe bëri sexhde tek baza e tij dhe pastaj u kthye në pozicionin e mëparshëm. Kur mbaroi, ai u kthye nga njerëzit dhe tha: “O njerëz! Unë veprova kështu që të më pasoni mua dhe t’ju mësoj namazin tim“.[682] Transmeton Ahmedi, Buhariu dhe Muslimi.

Lejohet që pasuesit të qëndrojnë në një vend më të lartë se imami, pasi Seid ibën Mensuri, Shafiu, Bejhakiu dhe Buhariu (ky e ka cekur në formën mualak) transmetojnë nga Ebu Hurejra se ai u fal në krye të xhamisë, ndërkohë që pasonte imamin. Enesi falej në dhomën e Ebu Nafit, në të djathtë të xhamisë. Dhoma e tij ishte më e larta dhe dera e saj ishte e kthyer nga xhamia e Basras, kështu që Enesi falej në të duke pasuar imamin. Sahabët nuk thanë ndonjë gjë rreth saj.[683] Transmeton Ibën Mensuri në Sunenin e tij.

Sheukani thotë: “Nëse pasuesi qëndron shumë lart nga imami, për shembull mbi 150 metra lartësi, dhe kështu nuk mund të dijë se ç’veprim bën imami, atëherë unanimisht kjo është e ndaluar, edhe nëse ai është në xhami apo diku tjetër. Nëse është më pak se kjo distancë, atëherë kjo gjë lejohet nisur nga parimi që nuk bie ndesh me atë që përmendëm, përndryshe nuk është e lejuar. Ky mendim mbështetet nga veprimi i sipërpërmendur i Ebu Hurejres, të cilin asnjë nuk e kundërshtoi.

 

Pasimi i imamit me një pengesë në mes

Lejohet që një pasues të ndjekë imamin, madje edhe nëse mes tyre ka një pengesë, për aq kohë sa ai mund të diktojë lëvzjet e imamit me anë të të dëgjuarit ose të të parit.[684]

Buhariu përmend: “El-Hasani ka thënë se nuk ka problem nëse faleni dhe mes jush dhe atij (imamit) ka një lumë”.[685] Lidhur me këtë çështje, Ebu Mixhlez ka thënë: “Pasojeni imamin, madje edhe nëse mes tij dhe jush është një rrugë apo një mur, për aq kohë sa ju mund të dëgjoni tekbirin fillestar”. Tashmë ne e kemi përmendur hadithin, sipas të cilit njerëzit u falën me Profetin (a.s.), ndërkohë që ata ishin pas dhomës duke u falur pas tij.[686]

 

Kur imami lë një pjesë shumë të rëndësishme të namazit

Prirja e namazit nga ana e imamit është e vlefshme për xhematin, edhe nëse ai lë mangut një nga pjesët e detyrueshme të namazit, vetëm nëse pasuesit e plotësojnë atë dhe nuk janë të njohur për atë veprim të detyrueshëm që e ka lënë mangut imami.

Ebu Hurejra transmeton se ka dëgjuar Profetin (a.s.) të thotë: “Do të falen me ju imamët. Nëse e drejtojnë mirë namazin, atëherë të dyja palët do të shpërblehen. Nëse gabojnë, ju do të keni shpërblim ndërsa ata do të fajësohen”.[687] Transmeton Ahmedi dhe Buhariu.

Sehli transmeton se e ka dëgjuar Profetin (a.s.) të thotë: “Imami është i besueshëm. Nëse ai ka vepruar mirë, është për të dhe për ta. Nëse ai ka vepruar keq, është (vetëm) për të e jo në dëm të pasuesve (xhematit)”.[688] Transmeton Ibën Maxhe.

Është transmetuar saktësisht nga Umeri se ai i udhëhoqi njerëzit në namaz kur ishte xhunub (pasi nuk ishte pastruar pas marrëdhënieve me bashkëshorten) dhe një gjë të tillë e kishte harruar. Ai e përsëriti namazin, por ata që ishin falur pas tij nuk e përsëritën.

 

Caktimi i një personi tjetër për të drejtuar pjesën e mbetur të namazit

Kjo ka të bëjë me rastet kur imami për disa arsye duhet ta lërë namazin. Për shembull, nëse atij i kujtohet se duhet të marrë abdes ose e prish abdesin gjatë namazit, atëherë ai duhet të caktojë një person tjetër të drejtojë pjesën e mbetur të namazit.

Amër ibën Mejmun tregon se po qëndronte në këmbë dhe nuk kishte asnjë njeri mes tij dhe Umerit, përveç Abdullah ibën Abasit mëngjesin që Umeri u godit. Ai e dha tekbirin me zë kur u godit dhe tha: “Më vranë a më kafshoi qeni?!” Kështu, Umeri (r.a.) urdhëroi Abdurrahmanin të udhëhiqte namazin dhe ai i drejtoi ata në një namaz të shkurtër.[689] Transmeton Buhariu.

Ebu Razin transmeton: “Aliu po falej një ditë kur filloi t’i dilte gjak nga hundët. Ai kapi për dore një burrë, e nxori para xhematit dhe u largua”. [690]

Ahmedi përmend: “Nëse imami cakton dikë tjetër (është e lejuar), pasi Umeri dhe Aliu caktuan dikë tjetër. Nëse njerëzit falen vetëm (është e lejuar) si në rastin e Muavijes, kur ai u qëllua dhe njerëzit u falën vetëm dhe plotësuan namazin e tyre”.

 

Kur njerëzit nuk e pëlqejnë imamin

Janë transmetuar shumë hadithe, të cilat e qortojnë atë që e udhëheq xhematin dhe nuk pëlqehet prej tij. Mospëlqimi këtu i referohet çështjeve fetare dhe duhet të bazohet në një arsye të vlefshme.

Ibën Abasi transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Namazet e tri personave nuk do të ngrihen mbi kokat e tyre as sa gjatësia e pëllëmbës së dorës. (Ato janë): Një njeri që i drejton njerëzit në namaz dhe ata e urrejnë atë; një grua që fle duke mos iu bindur burrit dhe ai është i hidhëruar me të dhe dy vëllezër që janë grindur dhe janë përçarë me njëri-tjetrin”.[691] Transmeton Ibën Maxhe. El Iraki thotë se zinxhiri i këtij hadithi është hasen.

Abdullah ibën Amër transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Allahu nuk e pranon namazin e tre lloje njerëzve: një njeri që e drejton xhematin në namaz dhe ata urrejnë atë; një njeri që vjen në namaz pasi koha e tij ka mbaruar dhe një njeri që e robëron përsëri skllavin e tij, pasi i ka falur lirinë”.[692] Transmetojnë Ebu Daudi dhe Ibën Maxhe.

Duke hulumtuar rreth këtij hadithi, Tirmidhiu thotë se është e papëlqyeshme që një njeri të udhëheqë njerëzit në namaz, ndërkohë që ata nuk e pëlqejnë atë. E nëse imami nuk është i tillë, atëherë gjynahu bie mbi ata që e urrejnë.

 

Pozicioni i imamit dhe i pasuesve

Pëlqehet që personi që falet me imamin të qëndrojë në krah të djathtë të tij dhe nëse janë dy ose më shumë, duhet që të qëndrojnë pas tij.

Xhabiri transmeton: “I Dërguari i Allahut po falej dhe unë shkova dhe qëndrova në të majtë të tij. Ai më kapi për dore dhe më rrotulloi rreth tij derisa shkova në krahun e tij të djathtë. Më pas erdhi Xhabir ibën Sahër dhë qëndroi në të majtë të Profetit (a.s.). Ai na mori të dyve për dore dhe na shtyu derisa qëndruam pas tij”.[693] Transmetojnë Muslimi dhe Ebu Daudi.

Nëse një grua është e pranishme në një xhemat, atëherë ajo duhet të qëndrojë në një rresht vetëm pas burrave dhe nuk duhet të bashkohet në rreshtat e tyre. Nëse ajo nuk falet me xhemat, atëherë namazi i saj do të ishte i vlefshëm sipas mendimit të shumicës. Enesi ka thënë: “Unë bashkë me një jetim, u falëm pas të Dërguarit të Allahut në shtëpinë tonë dhe nëna ime u fal pas nesh”. Në një transmetim tjetër thuhet: “U rreshtova unë dhe jetimi në një saf pas tij dhe gruaja pas nesh”.[694] Transmeton Buhariu dhe Muslimi.

 

Pozicioni i imamit gjatë kohës që udhëheq namazin

Është e pëlqyeshme që imami të qëndrojë në qendër të rreshtave kur prin namazin dhe njerëzit që vijnë direkt pas tij të jenë njerëz të mençur dhe që kuptojnë.

Ebu Hurejrja transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Lëreni imamin të qëndrojë në mes dhe plotësoni boshllëqet në rreshta”.[695] Transmeton Ebu Daudi dhe ai bashkë me El Mundhirin nuk bëjnë komente të mëtejshme rreth saktësisë së tij. Ibën Mesudi transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Le të qëndrojnë pas meje ata që janë më të urtët (më të diturit) dhe më të qetë dhe më pas ata që janë pas tyre, pastaj ata që janë pas tyre dhe jini të kujdesshëm ndaj turbullirave të tregjeve”.[696] Transmeton Ahmedi, Muslimi, Ebu Daudi dhe Tirmidhiu.

Enesi ka thënë se Profeti (a.s.) i donte ata që emigruan (muhaxhirët) dhe ata që i ndihmuan (ensarët) qëndronin pranë tij, kështu që ata mësonin prej tij”.[697] Transmetojnë Ahmedi dhe Ebu Daudi.

Urtësia që njerëzit qëndrojnë afër imamit është se ata mund ta korrigjojnë atë, nëse ai gabon dhe mundet që ta caktojë lehtësisht ndonjërin prej tyre nëse i dikton nevoja që të largohet.

 

Pozicioni i fëmijëve dhe grave ndaj burrave

I Dërguari i Allahut i vendoste burrat para djemve të rinj dhe gratë pas djemve të rinj.[698] Transmeton Ahmedi dhe Ebu Daudi.

Ebu Hurejra transmeton se Pejgamberi (a.s.) ka thënë: “Rreshtat më të mirë për burrat janë rreshtat e para, ndërsa rreshtat më të mira për gratë janë ato të fundit dhe më më të këqinjtë për to janë rreshtat e parë”. [699] Transmeton “Grupi”, përveç Buhariut.

Rreshtat e fundit për gratë janë më të mirë, sepse kështu ato janë larg burrave jo si në atë të parin, ku ato janë shumë afër me rreshtin e burrave dhe ekziston mundësia e përzierjes së tyre.

 

Namazi i një individi të vetëm pas një rreshti

Nëse një person thotë tekbirin fillestar pas një rreshti dhe pastaj hyn në të dhe bie në ruku me imamin, namazi i tij është i vlefshëm.

Ebu Bekrete transmeton se ai shkoi tek i Dërguari i Allahut ndërkohë që ai po binte në ruku. Kështu Ebu Bekrete ra në ruku para se të hynte në rresht. Ai ia përmendi këtë gjë Pejgamberit (a.s.) dhe ai i tha: “Allahu ta shtoftë kujdesin, por mos e përsërit më atë.[700]“[701] Transmeton Ahmedi, Buhariu, Ebu Daudi dhe Nesaiu.

Sipas shumicës së dijetarëve, nëse një njeri falet vetëm pas një rreshti, namazi i tij është i vlefshëm por jo i pëlqyeshëm. Ahmedi, Is’haku, Hamadi, Ibën Ebu Lejla, Uakiu, Hasan ibën Salih, Nahai dhe Ibën El Mundhiri, pohojnë se nëse një person fal një rekat të plotë pas rreshtit, namazi i tij është i pavlefshëm.

Vabisah transmeton se një ditë Profeti (a.s.) pa një burrë duke u falur vetëm pas rreshtit dhe e urdhëroi atë ta përsëriste namazin.[702] Ky hadith transmetohet nga “të pestët”, përveç Nesaiut. Në versionin e Ahmedit, i Dërguari i Allahut u pyet për një burrë që ishte falur vetëm pas rreshtit dhe ai tha: “Ai duhet të përsërisë namazin e tij”. Tirmidhiu e ka quajtur hadithin hasen dhe zinxhiri i Ahmedit është i mirë.

Ali ibën Shejban transmeton se Pejgamberi (a.s.) pa një burrë duke u falur pas rreshtit dhe ai e priti derisa mbaroi namazin e pastaj i tha: “Fillo sërish namazin se namazi i një personi që falet vetëm pas safit nuk është i vlefshëm”.[703] Transmetojnë Ahmedi, Ibën Maxhe dhe Bejhakiu. Ahmedi thotë se ai është hasen. Ibën Sejid En-Nasi thotë se transmetuesit e tij janë të mirënjohur dhe të besueshëm.

Shumica e dijetarëve mbështeten tek hadithi i Ebu Bekrete, duke thënë se e ai ka falur një pjesë të namazit pas rreshtave dhe Profeti (a.s.) nuk e ka urdhëruar ta përsëriste faljen. Përsëritja e namazit tregon zell në praktikimin e asaj që është e rekomanduar dhe është më e mirë.

El Keman ibën El Humam ka thënë: “Dijetarët tanë janë të mendimit se hadithi i Vabisas i referohet asaj që është e pëlqyeshme, ndërsa hadithi i Ali ibën Shejbanit nënvizon mospraktikimin e asaj që është më e mira, ashtu siç janë në harmoni me hadithin e Ebu Bekrete. Pra është e qartë se nuk është e nevojshme të përsëritet namazi, pasi një veprim i tillë nuk është urdhëruar.

Nëse dikush i afrohet rreshtit dhe nuk gjen vend ose hapësirë të mjaftueshme për të qëndruar në rresht, atëherë, sipas disa mendimeve, ai duhet të qëndrojë vetëm dhe është e papëlqyeshme që të tërheqë ndonjë tjetër për të siguruar vendin e tij. Të tjerët thonë se ai duhet të tërheqë në rreshtin e pasmë ndonjë që ka dijeni për këtë rregull, pasi e kanë thënë tekbirin fillestar. Është e pëlqyeshme për personin që tërhiqet të bashkohet me personin tjetër”.

 

Drejtimi i safave dhe mbushja e boshllëqeve

Para se të fillojë namazi, është e pëlqyeshme që imami t’i urdhërojë pasuesit e tij që të drejtojnë rreshtat dhe të mbushin ndonjë boshllëk të mbetur. Enesi transmeton se, para se të fillonte namazin, i Dërguari i Allahut kthehej nga xhemati dhe u thoshte: “Bashkohuni dhe drejtoni rreshtat“.[704] Transmetojnë Buhariu dhe Muslimi. Ai gjithashtu transmeton se Pejgamberi (a.s.) thoshte: “Drejtojini rreshtat, sepse drejtimi i tyre është pjesë e plotësimit të namazit”.[705]

Nuaman ibën Beshir thotë se Profeti (a.s.) i drejtonte njerëzit në rreshta ashtu si drejtohet shigjeta, derisa bindej se ne e kishim marrë atë mësim prej tij dhe e kishim kuptuar. Një ditë ai pa një burrë që kishte nxjerrë jashtë kraharorin dhe tha: “Drejtoni rreshtat ose Allahu do të shkaktojë armiqësi mes jush”.[706] Transmetohet nga “të pestët”. Tirmidhiu thotë se ky hadith është sahih.

Ebu Umame transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Drejtojini rreshtat dhe vendosini shpatullat tuaja afër njëri-tjetrit. Tregohuni të mirësjellshëm ndaj njëri-tjetrit dhe mbushini boshllëqet, sepse shejtani hyn nëpërmjet asaj që është mes jush si shqerrat e vegjël (që mund t’i kalojnë hapësirat)”.[707] Transmeton Ahmedi dhe Tabaraniu me një zinxhir që nuk ka ndonjë të metë në të.

Gjithashtu, Enesi transmeton se Pejgamberi (a.s.) ka thënë: “Plotësojeni rreshtin e parë dhe pastaj atë që është pas tij dhe nëse ka ndonjë mangësi ajo duhet të jetë në rreshtin e fundit”.[708] Transmeton Ebu Daudi, Nesaiu dhe Bejhakiu.

Ibn Umeri thotë: “Nuk ka hap për të cilin njeriu merr shpërblim më të madh sesa ai që bën për të mbushur një hapësirë boshe të rreshtit në namaz”.[709] Transmeton El Bezari me një zinxhir të shkallës hasen.

Gjithashtu Ibën Umeri transmeton se i Dërguari i Allahut ka thënë: “Kushdo që bashkohet me rreshtin, Allahu do të bashkohet me të. Kushdo që e ndan rreshtin, Allahu do të ndahet prej tij”.[710] Transmeton Nesaiu, Hakimi dhe Ibën Huzejme.

Xhabir ibën Semure thotë se Profeti (a.s.) shkoi tek ata dhe u tha: “Përse nuk i bëni rreshtat tuaj ashtu siç i bëjnë engjëjt para Zotit të tyre?” Pastaj ai thotë se ata e pyetën: “O i Dërguari i Allahut! Si i bëjnë engjëjt rreshtat para Zotit të tyre?” Ai u përgjigj: “Ata plotësojnë rreshtin e parë dhe qëndrojnë ngjitur bashkë, pranë njëri-tjetrit”.[711] Transmeton “Grupi”, përveç Buhariut dhe Tirmidhiut.

 

Inkurajimi për të qenë në rreshtin e parë dhe në krah të djathtë të imamit

Ne i kemi përmendur tashmë fjalët e Profetit (a.s.): “Nëse njerëzit do ta dinin se (ç’bekime ka) në thirrjen për në namaz dhe në rreshtin e parë, ata do të konkuronin me njëri-tjetrin për të thirrur ezanin dhe për të qëndruar në safin e parë dhe nuk do gjenin mënyrë për të vendosur (se kush do të thirrte ezanin dhe kush do të qëndronte në rreshtin e parë) përveçse me short, atëherë ata do të hidhnin short”.

Ebu Seid El Hudri transmeton se Profeti (a.s.) i pa shokët e tij duke shkuar në fund të rreshtave dhe u tha: “Ejani afër dhe më ndiqni mua dhe ata pas jush t’ju ndjekin juve. Njerëzit do të vazhdojnë të shkojnë pas derisa Allahu do t’i vendosë ata pas”.[712] Transmeton Muslimi, Nesaiu, Ebu Daudi dhe Ibën Maxhe.

Aishja (r.a.) transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Allahu dhe engjëjt e Tij lëshojnë begati mbi ata që falen në të djathtë të rreshtave”.[713] Transmeton Ebu Daudi dhe Ibën Maxhe.

Ahmedi dhe Taberani transmetojnë me një zinxhir të saktë nga Ebu Umame se i Dërguari i Allahut ka thënë: “Allahu dhe engjëjt e Tij lëshojnë begati mbi rreshtin e parë”. Njerëzit e pyetën: “O i Dërguari i Allahut, po mbi të dytin?” Profeti (a.s.) tha përsëri: “Allahu dhe engjëjt e Tij zbresin begati në rreshtin e parë”. Njerëzit e pyetën përsëri: “O i Dërguari i Allahut, po në të dytin?”. Më së fundi ai tha: “Edhe mbi të dytin”.[714]

 

Përsëritja e fjalëve të imamit për ata që ndodhen në rreshtat pas

Nëse njerëzit nuk mund ta dëgjojnë imamin, është e pëlqyeshme që dikush të përsërisë me zë të lartë fjalët e imamit, në mënyrë që të tjerët të kenë mundësi t’i dëgjojnë.[715] Dijetarët janë të një mendimi se përsëritja me zë të lartë pas fjalëve të imamit, pa qenë e nevojshme, është një bidat i urryer.

 

 

XHAMITË

 

Toka është e gjitha xhami

Allahu i Lartësuar i ka dhënë këtij Umeti një begati shumë të veçantë. Ajo është se e gjithë toka është bërë xhami për të. Kështu që, kur vjen koha e namazit, muslimani mund të falet kudo që të jetë. Ebu Dherri e pyeti Profetin (a.s.): “Cila është xhamia e parë në tokë?” Ai tha: “Mesxhid El Haram (xhamia në Mekë)”. Ebu Dherri pyeti për së dyti: “Po xhamia e dytë më e vjetër cila është?” Profeti (a.s.) tha: “Xhamia El Aksa” (në Kuds të Palestinës). Ebu Dherri pyeti sërish: “Sa kohë ka patur mes ndërtimit të të dyjave?” Profeti (a.s.) u përgjigj: “Dyzetë vjet”. Më pas ai tha: “Kudo që të jesh, në kohën e namazit, ti mund të falesh, pasi e gjithë ajo (toka) është xhami”.[716] Transmeton “Grupi”. Në një transmetim tjetër shënon: “E tëra është xhami”.

 

Vlera e ndërtimit të xhamive

Othmani transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Kushdo që ndërton një xhami për hir të Allahut, duke kërkuar me të kënaqësinë e Allahut, Allahu do t’i ndërtojë atij një shtëpi në xhenet”.[717] Transmeton Buhariu dhe Muslimi.

Ibën Abasi transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Kushdo që ndërton një xhami për Allahun, madje edhe nëse është e vogël sa foleja[718] e një zogu, Allahu do t’i ndërtojë atij një shtëpi në xhenet”.[719] Transmetojnë Ahmedi, Ibën Hibani dhe Bezari me një zinxhir të saktë (sahih).

 

Duatë (lutjet) gjatë shkuarjes në xhami

Është sunet që gjatë shkuarjes në xhami të bëhen lutje. Më poshtë po përmendim shembuj të këtyre lutjeve:

Umu Seleme transmeton se, kur i Dërguari i Allahut dilte nga shtëpia, thoshte:

“Me emrin e Allahut, tek Ai mbështetem. Kërkoj ndihmë prej Teje, që të mos devijoj dhe të mos më devijojnë, që të mos gaboj dhe që të mos më bëjnë të gaboj, që të mos bëj padrejtësi dhe të mos më bëjnë padrejtësi ose të mos bëj keq dhe as të mos më bëjnë keq”.[720] Transmetojnë Ebu Daudi, Nesaiu, Ibën Maxhe dhe Tirmidhiu i cili e quan sahih.

Enesi transmeton se Pejgamberi (a.s.) ka thënë: “Kushdo që thotë kur del nga shtëpia e tij: “Në emër të Allahut, i mbështetem Allahut, nuk ka fuqi dhe pushtet përveç Allahut”, atij do t’i thuhet: “Kjo është e mjaftueshme për ty, ti je i udhëzuar, nën kujdes, i mbrojtur dhe djalli do të qëndrojë larg teje”.[721] Transmetojnë Ebu Daudi, Nesaiu dhe Tirmidhiu i cili e quan hasen.

Buhariu dhe Muslimi transmetojnë nga Ibën Abasi se Profeti (a.s.) doli për të shkuar në xhami duke thënë: “O Allah! Bëje dritë zemrën time dhe ndriçoje shikimin tim! Ndriçoje të dëgjuarit tim, më ndriço mua nga pas dhe nga ana ime e djathtë. Ndriçoji nervat e mia, gjakun tim, flokun tim, lëkurën time, më ndriço mua!”.[722]

Ne versionin e Muslimit ne gjejmë flalët: “O Allah! Bëje dritë zemrën time dhe bëje dritë gjuhën time! Ndriçoje shikimin tim, dëgjimin tim! Bëj dritë pas meje dhe para meje! Bëj dritë sipër meje dhe poshtë meje! O Allah, më jep mua dritë!”[723]

Ebu Seid El Hudri transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Nëse një njeri del nga shtëpia, shkon për namaz dhe thotë: “O Allah, unë të lutem Ty me të drejtën e lutësit ndaj Teje dhe me të drejtën e kësaj ecjeje, pasi unë nuk kam dalë jashtë në mënyrë arrogante dhe mosfalënderuese apo për t’u dukur apo për famë. Unë kam dalë nga frika ndaj zemërimit Tënd dhe duke kërkuar kënaqësinë Tënde. Unë të kërkoj Ty të më shpëtosh nga zjarri dhe të m’i falësh të gjtha gjynahet e mia, pasi askush nuk i fal gjynahet përveç Teje”, Allahu do t’i caktojë atij shtatëdhjetë mijë engjëj që të kërkojnë falje për të dhe Allahu e drejton fytyrën e Tij drejt tij derisa ai të mbarojë namazin”.[724] Transmeton Ahmedi, Ibën Huzejme dhe Ibën Maxhe. El Hafidhi thotë se ky hadith është hasen.

 

Duatë gjatë hyrjes dhe daljes nga xhamia

Është sunet për atë që dëshiron të hyjë në xhami, të hyjë me këmbën e tij të djathtë dhe të thotë: “Kërkoj mbrojtje nga Allahu i Lartësuar, në Fytyrën e Tij të ndershme dhe në pushtetin e Tij të përhershëm, (të më ruajë) prej shejtanit të mallkuar.”[725] “Në emër të Allahut! O Allah, lësho begati të shumta mbi Muhamedin! O Allah, m’i fal gjynahet e mia!”[726]  “O Allah, hapi për mua dyert e Tua të mëshirës!”[727]

Kur ndonjëri dëshiron të dalë nga xhamia, ai duhet të dalë me këmbën e majtë dhe të thotë: “Me emrin e Allahut! O Allah, lësho begati të shumta mbi Muhamedin. O Allah, m’i fal të gjitha gjynahet e mia dhe hapi për mua dyert e Tua të bamirësisë![728] O Allah, më mbro nga shejtani i mallkuar!”[729]

 

Mirësia e shkuarjes në xhami për të falur namaz:

Ebu Hurejra transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Kush shkon në xhami (për të falur namaz) dhe kthehet prej saj, Allahu do të përgatisë për të një gosti në xhenet saherë që ai shkon dhe kthehet”.[730] Transmeton Ahmedi, Buhariu dhe Muslimi.

Gjithashtu, Ebu Seidi transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Nëse ju shihni ndonjë që vjen shpesh në xhami, atëherë dëshmoni për besimin e tij. Allahu thotë:

إِنَّمَا يَعْمُرُ مَسَاجِدَ اللَّهِ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ

“Vizituesit e shtëpive të Allahut janë vetëm ata që besojnë Allahun dhe Ditën e Fundit”.[731] Kuran: Et-Teube 18. (Hadithi Transmetohet nga Ahmedi, Ibën Maxhe, Ibën Huzejme, Ibën Hibani dhe Tirmidhiu, i cili thotë se hadithi është hasen, ndërsa Hakimi thotë se ai është sahih).

Muslimi transmeton nga Ebu Hurejra se i Dërguari i Allahut ka thënë: “Nëse ndonjëri prej jush pastrohet në shtëpinë e tij dhe pastaj niset për në shtëpinë e Allahut për të plotësuar detyrimet që i ka vendosur Allahu, atëherë çdo hap i tij do të fshijë një gjynah dhe tjetri do të ngrejë gradat e tij”.[732]

Ebu Derdaja transmeton se i Dërguari i Allahut ka thënë: “Xhamia është shtëpi për çdo njeri të devotshëm dhe atij të cilit xhaminë e ka shtëpi, Allahu i jep rehati, liri dhe një rrugë e cila të çon tek kënaqësia e Allahut, për në xhennet”.[733] Transmeton Tabaraniu dhe Bezari me një zinxhir sahih.

Ne kemi përmendur hadithin që fillon me këto fjalë: “A t’ ju tregoj juve (atë vepër) me të cilën Allahu i fshin mëkatet dhe i ngre gradat…?”

 

Namazi i hyrjes në xhami

Ebu Katade transmeton se Pejgamberi (a.s.) ka thënë: “Kur ndonjëri prej jush vjen në xhami, ai duhet të falë dy rekate namaz para se të ulet”.[734] Transmeton “Grupi”.  

 

Tri xhamitë më me vlerë

Xhabiri transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Namazi në xhaminë e shenjtë (në Mekë) është i vlefshëm sa njëqind mijë namaze në ndonjë vend tjetër. Namazi në xhaminë time (në Medine) është i barazvlefshëm me njëmijë namaze falur diku tjetër. Një namaz në Bejt El Makdes (në Kuds) është i barazvlefshëm me pesëqind namaze diku tjetër”.[735] Transmeton Bejhakiu dhe Sujuti, i cili thotë se hadithi është hasen.

Ahmedi transmeton se i Dërguari i Allahut (a.s.) ka thënë: “Falja e namazit në xhaminë time është më e mirë se njëmijë namaze diku tjetër, përveç atyre namazeve që falen në xhaminë e shenjtë. Namazi në xhaminë e shenjtë është njëqind herë më i mirë sesa namazi në xhaminë time”.[736]

Profeti (a.s.) ka thënë: “Nuk merret (nuk lejohet të merret) ndonjë udhëtim me qëllim shpërblimi përveçse në tri xhami; në xhaminë e shenjtë (në Mekë), këtu në xhaminë time (në Medine) dhe në Mesxhid El Aksa (në Kuds)”.[737] Transmeton “Grupi”.

 

Zbukurimi i xhamive

Enesi transmeton se i Dërguari i Allahut ka thënë: “Ora (momenti i ditës së fundit) nuk do të vijë derisa njerëzit t’i krenohen[738] njëri-tjetrit për ndërtimin e xhamive”.[739]

Transmetojnë Ahmedi, Ebu Daudi, Nesaiu, Ibën Maxhe dhe Ibën Hibani, i cili e quan sahih.

Fjalët e hadithit të transmetuar në librin e Ibën Huzejmes janë: “Do të vijë një kohë kur njerëzit do të krenohen për ndërtimin e xhamive, pastaj shumë pak njerëz do t’i frekuentojnë ato”.[740]

Ibën Abasi transmeton se i Dërguari i Allahut ka thënë: “Unë nuk jam urdhëruar të ndërtoj xhami të mëdha dhe të larta”. Në versionin e Ebu Daudit shtohet fraza e Ibën Abasit, në të cilën ai ka thënë: “Ju pa dyshim që do t’i zbukuroni ato, ashtu siç bënë çifutët dhe kristianët (me vendet e tyre të adhurimit)”.[741] Hadithi i mësipërm është transmetuar nga Ebu Daudi dhe Ibën Hibani, i cili e quan sahih.

Umeri urdhëronte të ndërtoheshin xhami dhe thoshte: “Mbroni njerëzit nga shiu. Tregohuni të kujdesshëm ndaj zbukurimeve me ngjyrë të kuqe apo të verdhë, pasi ato i hutojnë njerëzit”.[742]

Transmeton Ibën Huzejme në sahihun e tij dhe Buhariu në formën mualak.

 

Mbajtja e xhamive të pastra dhe të aromatizuara

Aishja (r.a.) transmeton se Profeti (a.s.) ka urdhëruar që xhamitë të ndërtohen në zona të banuara dhe të mbahen të pastra dhe të parfumosura.[743] E transmetojnë Ahmedi, Ebu Daudi, Tirmidhiu, Ibën Maxhe dhe Ibën Hibani me një zinxhir të mirë transmetimi, ndërsa Ebu Daudi e transmeton me tekstin: “Ai na urdhëronte ne të ndërtonim xhami në zona të banuara, t’i ndërtonim ato mirë dhe t’i pastronim. Abdullahu e parfumoste xhaminë me aromë kur ulej në mimber”.

Enesi transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Mua mu vunë përpara shpërblimet për umetin tim, madje edhe shpërblimi për largimin e një grimce pluhuri nga xhamia”.[744] Transmeton Ebu Daudi, Tirmidhiu dhe Ibën Huzejme, i cili e quan sahih.

 

Mirëmbajtja e xhamive

Xhamitë janë shtëpi adhurimi dhe është e detyrueshme që ato të mbahen të pastra dhe larg çdo papastërtie dhe erërave ndotëse. Muslimi transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Këto xhami nuk janë vende urinimi apo papastërtish, por ato janë ndërtuar për të përkujtuar Allahun dhe për të lexuar Kuran”.[745]

Ahmedi transmeton me një zinxhir të saktë nga Ebu Hurejra se i Dërguari i Allahut ka thënë: “Nëse ndonjëri prej jush fshin hundët, ai duhet ta mbulojë atë, përndryshe mund të ndyjë trupin apo rrobat e ndonjë besimtari dhe ta bezdisë  atë”.[746]

Ahmedi dhe Buhariu transmetojnë nga Ebu Hurejra se Pejgamberi (a.s.) ka thënë: “Kur ndonjëri prej jush është ngritur për t’u falur, ai nuk duhet të pështyjë përpara, pasi është para Allahut gjatë kohës që është në namaz. Po ashtu, ai nuk duhet të pështyjë në krah të djathtë pasi në të djathtë të tij është një engjëll. Kështu që ai duhet të pështyjë në të majtë apo poshtë këmbëve të tij dhe duhet ta mbulojë atë”.[747]

Xhabiri transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Kushdo që ha hurdha, qepë apo presh, nuk duhet të vijë në xhaminë tonë pasi engjëjt i dëmton ajo që dëmton bijtë e Ademit”.[748] Transmeton Buhariu dhe Muslimi.

Një ditë xhumaje Umeri (r.a.) iu drejtua njerëzve: “O njerëz, ju hani dy lloje bimësh të cilat unë i konsideroj të këqia (qepa dhe hudhra), pasi e kam parë Profetin (a.s.) që kur nuhaste erëra të tilla nga ndokush, e urdhëronte atë të shkonte në El Bakij. Kushdo që i ha ato, le t’i hajë ato si gjellë (duke e larguar erën e tyre)”.[749] Transmetojnë Ahmedi, Muslimi dhe Nesaiu.

 

Nuk pëlqehet që në xhami të lajmërohet për sende të humbura, të bëhet tregti apo të lexohen poezi jo të mira

Ebu Hurejra transmeton se i Dërguari i Allahut ka thënë: “Nëse shihni ndonjërin në xhami duke lajmëruar për ndonjë send që i ka humbur, i thoni atij: “Allahu mos ta ktheftë atë, pasi xhamitë nuk janë ndërtuar për këtë gjë”.[750] Transmeton Muslimi.

Ebu Hurejra transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Nëse shihni dikë duke blerë apo shitur diçka në xhami, i thoni: “Allahu mos të dhëntë fitim nga kjo tregti”.[751] Transmeton Nesaiu dhe Tirmidhiu. Ky i fundit e quan atë hasen.

Abdullah ibën Umeri transmeton se Profeti (a.s.) e ndaloi shitblerjen në xhami, leximin e poezive, lajmërimin e sendeve të humbura dhe veçanërisht formimin e rrethit (d.m.th takimin në formë rrethi) para namazit të xhumasë.[752] Transmeton “të pestët” dhe Tirmidhiu e quan këtë hadith sahih.

Poezia e cila është e ndaluar është ajo që përqesh një musliman, vlerëson një keqbërës apo një epsh dhe kështu me radhë. Përsa i përket poezive që përmbajnë urtësi, lartësojnë Islamin dhe inkurajojnë për mëshirë, nuk ka asgjë të keqe për to.

Ebu Hurejra transmeton se Umeri (r.a.) kaloi para Hasanit, i cili po recitonte poezi në xhami. Umeri e vështroi atë në një mënyrë mosmiratuese. Hasani i tha: “Unë recitoja kur një njeri më i mirë se ti ishte i pranishëm”. Ai u drejtua nga Ebu Hurejra dhe tha: “Unë po të kërkoj ty për hir të Allahut të përmendësh se ke dëgjuar të Dërguarin e Allahut duke thënë: “Përgjigju për mua (Hasan). O Allah, ndihmoje atë me engjëllin Xhibril”. Ebu Hurejra tha: “Po, (e kam dëgjuar atë)”.[753] Transmeton Buhariu dhe Muslimi.

 

Të lypurit në xhami

Dijetari i madh islam, Ibën Tejmije thotë: “Të lypurit është i ndaluar si brenda xhamisë ashtu edhe jashtë saj, përveç nëse një gjë e tillë nuk është vërtetë e nevojshme. Nëse është e nevojshme, ndokush mund të lypë në xhami për aq kohë sa ai nuk dëmton dikë tjetër dhe nuk i shqetëson të tjerët duke ecur mbi ta apo duke bërtitur. Për shembull, ndërkohë që njerëzit janë duke dëgjuar hytben e Xhumasë, ai i shpërqendron ata me zërin e tij.

 

Ngritja e zërit në xhami

Është e ndaluar të ngrihet zëri në xhami, për aq kohë sa ai i shqetëson ata që falen, madje qoftë edhe me leximin e Kuranit. Mësimi apo dhënia e dijes (të tjerëve) përjashtohen nga ky ndalim. Ibën Umeri transmeton se i Dërguari i Allahut shkoi tek disa njerëz që po faleshin dhe po këndonin Kuran me zë të lartë dhe tha: “Ai që falet është në bisedë me Zotin e tij dhe kështu ai duhet të jetë i vetëdijshëm se me ç’ka po bisedon. Ju nuk duhet ta ngrini zërin tuaj kundrejt njëri-tjetrit (në leximin) e Kuranit”.[754] Transmeton Ahmedi me një zinxhir sahih.

Ebu Seid El Hudri transmeton se Profeti (a.s.) ishte duke bërë itikaf në xhami dhe dëgjoi disa njerëz duke kënduar Kuran me zë të lartë. Ai largoi mbulesën dhe tha: “Me të vërtetë që secili prej jush është në bisedë me Zotin e tij kështu që nuk duhet ta shqetësoni njëri-tjetrin. Po ashtu, ju nuk duhet t’i ngrini zërat tuaj kundrejt njëri-tjetrit në këndimin e Kuranit”.[755] Transmeton Ebu Daudi, Nesaiu, Bejhakiu dhe Hakimi, i cili e quan sahih sipas kritereve të Buhariut dhe Muslimit.

 

Biseda në xhami

Neveviu thotë: “Është e lejuar të marrësh pjesë në një bisedë të vlefshme në

xhami dhe dikush mund të diskutojë rreth çështjeve të kësaj bote, të diskutojë madje edhe të qeshë përsa kohë ai merret me gjëra të lejuara. Ky mendim është bazuar në hadithin e Xhabir ibën Semure, i cili ka thënë: “Profeti nuk ngrihej nga vendi ku falte namazin e sabahut derisa dielli të kishte lindur dhe atëherë ai çohej. Ata flisnin dhe qeshnin për ditët para se të bëheshin muslimanë në kohën e injorancës dhe ai buzëqeshte”.[756] Transmeton Muslimi.

 

Lejimi për të ngrënë, pirë apo fjetur në xhami

Ibën Umeri tregon: “Në kohën e Profetit (a.s.) ne flinim dhe merrnim nga një sy gjumë në xhami dhe në atë kohë ne ishim të rinj”.[757]

Neveviu thotë: “Është konfirmuar se banorët e Sufes, Urenitët, Aliu, Safran ibën Umeje dhe një numër tjetër sahabësh flinin në xhami. Po ashtu, Thumame flinte në xhami para se të bëhej musliman dhe e gjithë kjo ndodhte gjatë kohës së Dërguarit të Allahut”. Shafiu shkruan në “El Umm”: “Nëse një idhujtar fjetur në xhami, atëherë pa diskutim që edhe një musliman mund të flejë”. Në “El Muhtasar” ai ka thënë: “Nuk ka ndonjë të keqe që një politeist të qëndrojë në çdo xhami, përveçse në xhaminë e shenjtë (në Mekë)”. Abdullah ibën Harithi thotë: “Në kohën e Profetit (a.s.) ne hanim bukë dhe mish në xhami”.[758] Transmeton Ibën Maxhe me një zinxhir të vërtetë transmetimi.

 

Gërshetimi i gishtërinjve

Është e papëlqyeshme të gërshetohen gishtërinjtë e duarve gjatë shkuarjes në xhami ose gjatë pritjes për namaz kur jemi në xhami, megjithëse një gjë e tillë nuk është e urryer të veprohet në kohë të tjera, madje edhe në xhami.

Kabi transmeton se i Dërguari i Allahut (a.s.) ka thënë: “Kur dikush merr abdes, e përsos atë dhe del me qëllimin për të shkuar në xhami, ai nuk duhet t’i gërshetojë gishtat pasi ai konsiderohet të jetë në namaz”.[759] Transmeton Ahmedi, Ebu Daudi dhe Tirmidhiu.

Ebu Seid El Hudri tregon: “Unë hyra në xhami me të Dërguarin e Allahut, ndërsa një burrë ishte ulur në mes të xhamisë me gishtat e ndërthurur. I Dërguari i Allahut i bëri atij me shenjë, por burri nuk e diktoi apo nuk e kuptoi atë. Profeti (a.s.) u kthye dhe tha: “Nëse ndonjëri prej jush është në xhami, ai nuk duhet t’i ndërthurë gishtat e tij pasi ndërthurja e gishtave është prej shejtanit dhe ju jeni në namaz për aq kohë sa jeni në xhami derisa ta lini atë”.[760] Transmeton Ahmedi.

 

Namazi mes shtyllave

Është e lejuar për imamin apo dikë tjetër që fal namazin vetëm, të falet mes dy

shtyllave. Buhariu dhe Muslimi transmetojnë nga Ibën Umeri se kur Profeti (a.s.) hyri në Qabe ai u fal mes dy shtyllave.[761]

Seid ibën Xhubejri, Ibrahim Et Tejemi dhe Sueid ibën Gufle i udhëhoqën njerëzit në namaz, ndërkohë që ishin mes dy shtyllash. Është e papëlqyeshme për pasuesit të falen mes shtyllave, nëse ata kanë hapësirë të mjaftueshme sepse një gjë e tillë i ndërpret safet. Megjithatë, ata mund të veprojnë kështu nëse janë të detyruar nga ngushtësia. Enesi thotë: “Neve na u ndalua të falnim namaz mes shtyllave dhe ne largoheshim nga prej tyre”.[762] Transmeton Hakimi i cili thotë se është sahih.

Muavije ibën Kura transmeton se babai i tij ka thënë: “Në kohën e Profetit (a.s.) ne na u ndalua të formonim rreshta mes shtyllave dhe i largonim edhe të tjerët prej kësaj”.[763] Transmeton Ibën Maxhe por një nga transmetuesit është mexhhul (nuk është i njohur).

Seid ibën Mensuri transmeton në Sunetin e tij se Ibën Mesudi, Ibën Abasi dhe Hudhejfe e ndaluan një gjë të tillë. Lidhur me këtë çështje, Ibën Seid En-Nasi thotë: “Nuk dihet të ketë ndryshim mendimi ndërmjet sahabëve”.

 

 

 

Vendet ku ndalohet falja e namazit

 

Ndalohet që namazi të falet në vendet e mëposhtme:

1- Në varreza[764]

Aishja (r.a.) transmeton se i Dërguari i Allahut ka thënë: “Allahu i ka mallkuar çifutët dhe kristianët, sepse ata i kthyen varret e profetëve në xhami”.[765] Transmeton Buhariu, Muslimi, Ahmedi dhe Nesaiu.

Ahmedi dhe Muslimi transmetojnë nga Ebu Merthed El Ganeui se Profeti (a.s.) ka thënë: “Mos u falni përpara varreve dhe mos u ulni mbi to!”.[766] Gjithashtu, ata dy transmetojnë se Xhundub ibën Abdullah El Bexheli e kishte dëgjuar Profetin (a.s.), pesë ditë para se të vdiste, të thotë: “Njerëzit para jush i morën varret e pejgamberëve dhe njerëzve të mirë për xhami. Kini kujdes e mos i merrni varret për xhami. Unë ua ndaloj juve këtë”.[767]

Aishja transmeton se Umu Seleme po i tregonte njëherë Profetit (a.s.) për një kishë që kishte parë në Habeshe (Abisini) dhe pikturat që kishte në të. Profeti i tha asaj: “Ata janë njerëz që, kur një rob i devotshëm apo një burrë i devotshëm prej tyre vdes, ndërtojnë një xhami (vend adhurimi) mbi varret e tyre dhe vendosin piktura mbi to. Njerëz të tillë janë krijesat më të këqija tek Allahu”.[768] Transmeton Buhariu, Muslimi dhe Nesaiu.

Gjithashtu, transmetohet se Profeti (a.s.) ka thënë: “Allahu i ka mallkuar ata që i vizitojnë varret dhe i marrin ato për xhami dhe ndezin mbi to drita”.[769]

Shumë dijetarë e marrin këtë ndalim të jetë prej gjërave të papëlqyeshme, pavarësisht nëse varri është para apo pas imamit. Sipas shkollës dhahirite, ky ndalim është një ndër gjërat krejtësisht të ndaluara dhe për këtë namazi i falur në anë të varrit është i pavlefshëm.[770] Sipas shkollës hanbelite ky ligj zbatohet vetëm nëse janë tri apo më shumë varre. Nëse ka një apo dy varre, atëherë namazi është i vlefshëm, megjithëse është e papëlqyeshme të falesh para varrit, në të kundërt një gjë e tillë nuk është e papëlqyeshme.

 

2- Në kisha dhe sinagoga

Ebu Musa El Ashari dhe Umer ibën Abdulaziz u falën në kishë. Esh-Shabi, Atau dhe Ibën Sirini nuk shihnin ndonjë gjë të keqe që dikush të falej në kishë (nëse ndodhte që ndokush ishte në kishë në kohën e namazit). Buhariu thotë: “Ibën Abasi falej në sinagogë (në rrethana të caktuara), përjashtuar ato me statuja dhe skulptura”.

Muslimanët e Nexhranit i shkruan Umerit (r.a.) se ata nuk gjetën vend më të pastër dhe më të mirë për t’u falur përveçse në një sinagogë. Umeri u shkroi atyre: “Spërkateni atë me ujë dhe gjethe me aromë dhe faluni në të!”. Sipas shkollës hanefite dhe shafite, në përgjithësi është e papëlqyeshme të falesh në vende të tilla.

 

3- Në vendet e plehërave, thertore, në mes të rrugës, në vendet e pushimit të deveve, në banjo dhe mbi Qabe

Ibën Umeri transmeton se Profeti (a.s.) e ndaloi namazin në shtatë vende: “Në vendet ku ka plehëra, në kasaphanë, në varreza, në mes të rrugës, në banjo, në vendet ku devetë pinë ujë e pushojnë dhe sipër shtëpisë së Allahut (mbi Qabe në Mekë)”.[771] Transmeton Ibën Maxhe, Abdu ibën Humejdi dhe Tirmidhiu, i cili përmend se zinxhiri i transmetimit të hadithit nuk është shumë i fortë.

Arsyeja përse namazi është i ndaluar në vendet ku ka plehëra dhe në kasaphanë është prania e papastërtive në ato abmiente. Është e ndaluar të falesh në këto vende pa vendosjen e ndonjë pengese në mes. Edhe nëse ekziston ndonjë pengesë e tillë dikush mund të falet, por shumica e dijetarëve pohojnë se një gjë e tillë është e papëlqyeshme. Ndërsa Ahmedi dhe dijetarët e shkollës dhahirite mendojnë se një gjë e tillë është e ndaluar. Arsyeja se përse është e ndaluar të falesh në vendet e pushimit të deveve është se ato janë krijuar perej xhindëve e mund të ketë dhe arsye të tjera. Falja e namazit në ato vende është e ngjashme me të parat.

Arsyeja se përse është ndaluar që namazi të falet në mes të rrugës është se ato zakonisht janë plot lëvizje, gjë e cila do ta largonte zemrën e besimtarit nga namazi. Ndërsa përsa i përket faljes mbi çatinë e Qabes kjo kundërshton rregullin që namazi duhet të falet në drejtim të saj. Për këtë arsye, shumica e dijetarëve janë të mendimit se namazi i falur sipër Qabes është i pavlefshëm. Hanefitë thonë se kjo është e lejuar, por e urryer, ngase në këtë mënyrë do të lihej anash madhërimi i Qabes. Sipas mendimit të shumicës së dijetarëve edhe arsyeja e ndalimit të faljes në banjave është prania e papastërtive në to. Ahmedi, Ebu Thauri dhe dhahiritët mbështesin mendimin se namazi i falur në banjë është i pavlefshëm. Shumica e dijetarëve thonë se, edhe nëse nuk ka papastërti, falja e namazit në banjë është e papëlqyer.

 

4- Namazi brenda në Qabe

Namazi i falur brenda në Qabe është i vlefshëm, pavarësisht nëse është namaz farz apo sunet.

Ibn Umeri transmeton: “I Dërguari i Allahut hyri në Qabe dhe bashkë me të Usama ibën Zejd, Bilali dhe Othman ibën Talha. Pasi hynë e mbyllën derën. Kur ata e hapën derën unë isha i pari që hyra dhe e pyeta Bilalin: “A u fal i Dërguari i Allahut (gjatë kohës që ishte brenda)?” Ai tha: “Po, pas dy shtyllave të Jemenit”.[772] Transmeton Ahmedi, Buhariu dhe Muslimi.

 

 

Sutra Apo pengesa para atij që falet

 

Gjykimi fetar për të

Është e pëlqyeshme për atë që falet të vendosë ndonjë pengesë para tij, me qëllim që të mos kalojnë të tjerët para tij dhe ta kufizojë shikimin e tij në momentet kur falet e që të mos i kalojë përtej kësaj pengese dhe ta shpërqendrojë. Ebu Seidi Transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Kur ndonjëri prej jush falet, ai duhet të falet drejt sutrës së tij dhe duhet të afrohet pranë saj”.[773] Transmeton Ebu Daudi dhe Ibën Maxhe.

Ibën Umeri transmeton se, kur i Dërguari i Allahut dilte për të falur namazin e Bajramit, ai kërkonte një heshtë dhe e vendoste atë para vetes së tij dhe falej drejt saj. Njerëzit u falën pas tij. Ai vepronte kështu kur udhëtonte dhe një gjë të tillë e bënë praktikë edhe ata që ishin me pozitë (që merreshin me çëshjet e muslimanëve).[774] Transmeton Buhariu, Muslimi dhe Ebu Daudi.

Shkolla hanefite dhe malikite mendojnë se është e dëshirueshme që sutra të vendoset përpara, vetëm nëse ekziston frika se dikush mund të kalojë përpara. Nëse një frikë e tillë nuk ekziston, atëherë sipas tyre nuk është e pëlqyeshme që të vendoset sutra para vetes. Ky mendim bazohet në hadithin e Ibën Abasit, i cili ka thënë se Profeti (a.s.) u fal në një sipërfaqe të hapur dhe para tij nuk kishte asgjë.[775] Hadithi transmetohet nga Ahmedi dhe Ebu Daudi. Bejhakiu e transmeton këtë hadith duke thënë: “Ky mbështetet me një transmetim nga Fadël ibën Abasi me një zinxhir transmetuesish të saktë se vargu në fjalë”

 

Si realizohet vendosja e pengesës?

Çdo gjë që një person vendos para vetes së tij do cilësohet si sutër, madje edhe nëse është fundi i shtrojës së tij. Sabra ibën Muabed transmeton se i Dërguari i Allahut ka thënë: “Kur dikush prej jush falet, ai duhet të vendosë një pengesë për namazin e tij, madje edhe nëse është një shigjetë”.[776] Transmeton Ahmedi dhe Hakimi, i cili thotë se ky hadith është sahih sipas kritereve të Muslimit.

Hejthemi përmend: “Transmetuesit e Ahmedit janë të besueshëm.”

Ebu Hurejra transmeton se i Dërguari i Allahut ka thënë: “Kur ndonjëri prej jush falet, ai duhet të vendosë diçka para tij. Nëse ai nuk mund të gjejë diçka tjetër duhet të vendosë ndonjë shkop. Nëse nuk e gjen as këtë, atëherë ai duhet të vizatojë një vizë (në tokë para tij) dhe në këtë mënyrë asgjë që kalon para tij nuk do ta dëmtojë atë”.[777] Transmeton Ahmedi, Ebu Daudi dhe Ibën Hibani. Ky i fundit e klasifikon atë sahih, ashtu siç bën Ahmedi dhe El Medini.

Bejhakiu thotë: “Nuk ka asnjë problem lidhur me këtë hadith përsa i përket nxjerrjes së kësaj dispozite, në dashtë Allahu”.

Po ashtu, transmetohet se Profeti (a.s.) është falur në drejtim të një shtylle në xhaminë e tij, në drejtim të një peme, në drejtim të një krevati në të cilin ishte shtrirë[778] Aishja, në drejtim të një kafshe, drejt ndenjëses së tij në devenë e tij e kështu me radhë. Talha thotë: “Ne faleshim, ndërkohë që kafshët kalonin para nesh. Ne ia përmendëm këtë gjë Profetit (a.s.) dhe ai tha: “Nëse para jush është çdo lloj gjëje me madhësinë e një ndenjëseje[779], atëherë asgjë që kalon para jush nuk mund t’ju bëjë dëm”.[780] Transmetojnë Ahmedi, Muslimi, Ibën Maxhe dhe Tirmidhiu i cili e quan sahih.

 

Sutra (pengesa) e imamit është sutër edhe për pasuesit

Pengesa e vendosur para imamit është gjithashtu pengesë edhe për personat që falen pas tij.

Amër ibën Shuajbi transmeton nga i ati se gjyshi i tij ka treguar: “Ne po zbrisnim në një rrugicë afër Mekës dhe na zuri koha e namazit. Profeti (a.s.) u fal drejt një muri dhe ne ishim pas tij. Një qengj tentoi të kalojë para tij, ndërsa ai e shtyu duke tentuar ta largojë derisa barku i qengjit u ngjit pas murit dhe më në fund ai kaloi pas tij”.[781] Tranmsetojnë Ahmedi dhe Ebu Daudi.

Përkitazi me çfarë u tha më lart Ibën Abasi tregon: “Unë po kaloja dhe i kisha hipur një gomari, ndërkohë që atëherë sapo kisha hyrë në fazën e moshës së pjekurisë dhe Profeti (a.s.) po drejtonte faljen e namazit në Mina. Unë kalova para safit dhe e lashë kafshën të kulloste e më pas iu bashkangjita xhematit dhe asnjë nuk e kundërshtoi këtë”.[782] Transmeton “Grupi”.

Këto hadithe dëshmojnë se është e lejuar të kalosh para njerëzve që pasojnë imamin dhe se sutra kërkohet vetëm për imamin dhe për ata që falen vetëm.

 

Afrimi pranë sutrës

Begaviu thotë: “Dijetarët preferojnë që sutra të jetë aq afër, sa të ketë vend të mjaftueshëm për të rënë në sexhde. E njëjta gjë zbatohet për largësinë mes rreshtave në namaz”.

Në hadithin e përmendur në fillim të kësaj pjese thuhet: “.. ai duhet të jetë afër asaj”.

Bilali transmeton se mes Profetit (a.s.) dhe murit kishte gjatësi sa tri parakrahë (një metër e gjysmë).[783] Transmetojnë Ahmedi dhe Nesaiu. Edhe Buhariu transmeton diçka të ngjashme në lidhje me këtë.

Sehël ibën Sead thotë: “Mes të Dërguarit të Allahut (dhe murit) kishte hapësirë të mjaftueshme sa për të kaluar një dele”.[784] Transmetojnë Buhariu dhe Muslimi.

 

Ndalohet kalimi para një njeriu që po falet

Është e ndaluar të kalohet mes një personi që po falet (d.m.th mes tij dhe sutrës së tij). Ka shumë hadithe që ndalojnë kalimin mes personit dhe sutrës së tij dhe një veprim të tillë e përshkruajnë si mëkat të madh.

Busr ibën Seidi thotë se Zejd ibën Halidi e dërgoi atë tek Ebu Xhuhejmi ta pyesë se ç’kishte dëgjuar nga i Dërguari i Allahut në lidhje me kalimin përpara dikujt që falet. Ai tha se Pejgamberi (a.s.) ka thënë: “Nëse dikush do ta dinte mëkatin e kalimit para atij që falet, ai do të preferonte të priste dyzet[785] sesa të kalonte para tij.[786]“[787] Transmeton “Grupi”.

Zejd ibën Halid transmeton se i Dërguari i Allahut ka thënë: “Nëse një person kalon para një tjetri që po falet dhe ta dinte se ç’barrë (mëkati) kishte mbi vete, për të do të ishte më mirë të qëndronte dhe (të priste) për dyzet vjeshta (vjet) sesa të kalonte para tij”.[788] Transmeton Bezari me një zinxhir sahih.

Ibën El Kajimi shkruan: “Ibën Hibani dhe të tjerët thonë se ndalimi i këtij hadithi vlen kur dikush falet me sutër. Nëse dikush falet pa sutër, atëherë nuk është e ndaluar që të kalosh para tij. Si dëshmi për këtë, Ebu Hatimi (d.m.th Ibën Hibani) sjell hadithin, në Sahiun e tij nga El Mutalib ibën Ebi Uidah. Ai ka thënë se e ka parë të Dërguarin e Allahut që kur mbaroi tavafin (rrotullimin rreth Qabes), shkoi në fund të rrethit dhe fali dy rekate, ku mes tij dhe njerëzve që po bënin tavaf nuk kishte asnjë pengesë.[789]

Në lidhje me këtë, Ebu Hatimi thotë se ky transmetim dëshmon se është e lejuar të kalosh përpara një personi që po falet, por në rastin kur ky i fundit nuk ka pengesë. Në këtë hadith qëndron një dëshmi e qartë se paralajmërimi përsa i përket kalimit para atij që falet, i referohet vetëm atij që po falet drejt një sutreje dhe jo atij që falet pa të. Ebu Hatimi shpjegon se namazi i Profetit (a.s.) ishte pa ndonjë pengesë mes tij dhe njerëzve që bënin tavaf në Qabe. Në fund të hadithit të El Mutalibit ai përmend: “Unë e pashë të Dërguarin e Allahut duke u falur para Gurit të Zi dhe burra e gra kalonin para tij në një kohë kur nuk kishte sutre mes tij dhe tyre”.[790]

Në “Er-Raudah En-Nadijeh” thuhet se, nëse ndonjë person falet pa sutre apo shumë larg saj, atëherë ai nuk duhet t’i pengojë njerëzit që të kalojnë para tij dhe nuk është e ndaluar të kalosh para tij, megjithëse një gjë e tillë nuk është e pëlqyeshme.

 

Të ndaluarit e dikujt që kalon para një njeriu që falet

Është e lejuar që të ndalosh dikë që të mos kalojë para personit që falet. Nëse një njeri që falet ka vendosur një pengesë para tij, atëherë atij i lejohet që të ndalojë çdo njeri apo kafshë nga të kaluarit para tij. Nëse një person tjetër kalon para tij, por përtej sutrës, atëherë personi që falet as nuk duhet ta pengojë kalimtarin e as nuk dëmtohet prej tij.

Humejd ibën Hilal ka thënë: “Ndërsa unë dhe një shok i imi kujtonim një hadith, Ebu Sehël Es Semani tha: “Unë do t’ju tregoj se çfarë dëgjova dhe pashë nga Ebu Seid El Hudri. Një ditë unë isha me Ebu Seidin dhe falëm namazin e Xhumasë para një pengese, kur një djalosh nga fisi Muejt shkoi dhe tentoi të kalojë para Ebu Seidit. Ai e shtyu atë në qafën e tij. Ai pa rreth e rrotull dhe pasi nuk pa kalim tjetër tentoi sërish dhe Ebu Seidi e shtyu atë edhe më fort. Ata të dy u grindën dhe njerëzit u grumbulluan. Djaloshi shkoi tek Meruani për t’u ankuar. Edhe Ebu Seidi shkoi tek Meruani. Meruani pyeti: “Çfarë ndodhi mes teje dhe djalit të vëllait tënd që e bëri atë të ankohej?” Ebu Sedi tha: “E kam dëgjuar Profetin (a.s.) të thotë: “Nëse ndonjëri prej jush falet drejt një sutreje dhe dikush provon të kalojë para jush, atëherë zmbrapseni atë. Nëse ai refuzon, atëherë përdorni forcën sepse ai është një shejtan”.[791] Transmeton Buhariu dhe Muslimi.

 

Asgjë që kalon para personit që falet nuk e prish namazin

Namazi nuk prishet nga asgjë që kalon para personit që falet. Aliu, Othmani, Ibën Musejeb, Esh-Shabiu, Maliku, Shafiu, Sufjan El Thauri dhe dijetarët e shkollës hanefite janë të mendimit se namazi nuk prishet nga asgjë që kalon para personit që falet. Ky mendim bazohet në hadithin e Ebu Daudit të transmetuar nga Ebu El Uadak i cili thotë: “Një djalosh provoi të kalonte para Ebu Seidit gjatë kohës që ai po falej. Ebu Seidi e zmbrapsi atë dhe ai provoi përsëri. Ebu Seidi e shtyu. Kjo ndodhi tri herë dhe kur (Ebu Seidi) mbaroi (namazin) tha: “Namazin nuk e prish asgjë, por Profeti (a.s.) ka thënë: “Zmbrapseni (njeriun që provon të kalojë para jush) me gjithë mundësitë tuaja, sepse ai është një shejtan”.[792]

 

 

ÇFARË LEJOHET NË NAMAZ?

Gjatë namazit lejohen veprat e mëposhtme:

 

1- Qarja, rënkimi dhe psherëtima

Gjatë faljes së namazit lejohet qarja, rënkimi dhe psherëtima, pavarësisht nga fakti se një gjë e tillë ndodh për shkak të frikës ndaj Allahut apo për ndonjë arsye tjetër (d.m.th vajtimi për shkak të ndonjë dhimbjeje apo plage që dikush nuk mund ta durojë) është i lejuar. Kjo bazohet në ajetin kuranor:

إِذَا تُتْلَى عَلَيْهِمْ آيَاتُ الرَّحْمَانِ خَرُّوا سُجَّدًا وَبُكِيًّا

“Kur atyre u lexoheshin ajetet e Mëshiruesit, ata binin në sexhde dhe qanin”.[793] Ky ajet është i përgjithshëm dhe përfshin edhe atë që falet.

Abdullah ibën Shihir transmeton se ka parë të Dërguarin e Allahut duke u falur dhe kraharori i tij gumëzhinte ashtu siç gumëzhin ena, për arsye se po qante.[794] Transmeton Ahmedi, Ebu Daudi, Nesaiu dhe Tirmidhiu. Ky i fundit e quan këtë hadith sahih.

Aliu (r.a.) transmeton: “Në betejën e Bedrit nuk kishte kalorës mes nesh përveç Mikdad ibën El Esuadit. Unë pashë se askush nga ne nuk ishte i ngritur përveç të Dërguarit të Allahut, i cili po falej poshtë një peme dhe po qante, deri në agim”.[795] Transmeton Ibën Hibani.

Aishja (r.a.) transmeton rastin e sëmundjes vdekjeprurëse të Profetit (a.s.). Profeti (a.s.) në ato momente tha: “Urdhëroje Ebu Bekrin t’i prijë njerëzit në namaz”. Aishja (r.a.) u përgjigj: “O i Dërguari i Allahut! Ebu Bekri është një njeri me zemër shumë të butë e nuk mund t’i mbajë lotët dhe nëse lexon Kuran, ai qan”. Më pas Aishja tha: “Unë e thashë atë vetëm ngase nuk doja që njerëzit ta fajësonin Ebu Bekrin se ishte i pari që zuri vendin e Profetit (a.s.)”. I Dërguari i Allahut tha: “Urdhëroje Ebu Bekrin që t’i prijë njerëzit në namaz. Ju gratë jeni si shoqërueset[796] e Jusufit”.[797] Transmeton Ahmedi, Ebu Daudi, Ibën Hibani dhe Tirmidhiu i cili e quan sahih.

Fakti që Profeti (a.s.) këmbënguli që Ebu Bekri t’i printe njerëzit në namaz pasi ai u njoftua se ai pushtohej nga lotët tregon që është e lejuar të qash gjatë namazit.

Njëherë Umeri (r.a.) fali sabahun dhe këndoi suren Jusuf dhe kur arriti tek ajeti:

قَالَ إِنَّمَا أَشْكُو بَثِّي وَحُزْنِي إِلَى اللَّهِ

“Unë ankohem për vuajtjen dhe dhimbjen time vetëm tek Allahu”, (Jusuf, 86), ngriti zërin duke qarë.[798] Transmeton Buhariu, Seid ibën Mensuri dhe El Mundhiri.

Ngritja e zërit të Umerit në qarje kundërshton ata që mendojnë se qarja e prish

namazin nëse shoqërohet me dy tinguj, pavarësisht nëse një gjë e tillë del nga frika ndaj Zotit apo jo. Ata thonë se tingulli që del nga goja për shkak të qarjes është njëlloj si të folurit, por kjo nuk është e pranueshme pasi të folurit dhe të qarët janë dy gjëra krejt të ndryshme.

 

2- Kthimi në një anë për shkak të ndonjë nevoje

Ibën Abasi transmeton se i Dërguari i Allahut kthehej në të djathtë dhe në të majtë të tij, por ai nuk e kthente kokën për të parë se çfarë kishte pas tij.[799] Transmeton Ahmedi.

Ebu Daudi transmeton se kur i Dërguari i Allahut falej, ai vështronte drejt një lëndine, pasi kishte dërguar disa kalorës për ta ruajtur atë.[800]

Enes ibën Sirini thotë se ka parë Enes ibën Malikun të ngrinte sytë drejt diçkaje, ndërkohë që po falej.[801] Transmeton Ahmedi.

 

Kthimi i panevojshëm gjatë namazit

Të kthyerit për të parë diçka pa pasur vërtetë nevojë është veprim shumë i papëlqyeshëm pasi një vepër e tillë është kundër etikës së nënshtrimit përpara Allahut në namaz.

Aishja (r.a.) tregon se ka pyetur të Dërguarin e Allahut rreth kthimit dhe shikimit rreth e rrotull në namaz dhe ai ka thënë: “Ajo është pjesa që shejtani e vjedh nga namazi i robit”.[802] Transmeton Ahmedi, Buhariu, Nesaiu dhe Ebu Daudi.

Ebu Derda tregon se Profeti (a.s.) ka thënë: “O njerëz! Tregohuni të kujdesshëm përsa i përket kthimit dhe lëvizjes në namaz, sepse nuk ka namaz për atë që kthehet. Nëse duhet ta bëni atë, bëjeni në namazet sunete dhe jo në ato farze”.[803] Transmeton Ahmedi.

Enesi transmeton se i Dërguari i Allahut i ka thënë atij: “Tregohu i kujdesshëm rreth kthimit në namaz, pasi kthimi në të është shkatërrues. Nëse të duhet ta bësh një gjë të tillë, atëherë bëje në namazet sunete dhe jo në ato farze”.[804] Transmeton Tirmidhiu i cili e quan sahih.

Në hadithin e El-Harith El Asharit, Profeti (a.s.) ka thënë: “Allahu i dha Jahjas, të birit të Zekeries pesë urdhra të cilëve duhej t’u bindej dhe duhej të urdhëronte bijtë e Izraelit t’u bindej atyre. Njëri prej tyre ishte: “Me të vërtetë Allahu ju urdhëron juve të faleni dhe kur të faleni mos u ktheni, sepse Allahu vështron në fytyrën e robit të tij në namaz për aq kohë sa ai nuk e kthen atë”.[805] Transmeton Ahmedi dhe Nesaiu.

Ebu Dherri transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Allahu e vështron robin e

tij për aq kohë sa ai është në namaz dhe vazhdon ta vështrojë atë për aq kohë sa ai nuk kthehet. Nëse (robi i Tij) kthehet, (Allahu) kthehet prej tij”.[806] Transmeton Ahmedi dhe Ebu Daudi, i cili thotë se zinxhiri i transmetuesve të këtij hadithi është sahih.

Hadithet e mësipërme lidhen me kthimin e fytyrës gjatë namazit. Nëse personi që falet e kthen gjithë trupin (pjesën e sipërme) larg nga Kibla, atëherë namazi i tij është i pavlefshëm, pasi nuk plotëson kërkesën e të kthyerit nga Kibla. Përsa i përket kësaj çështjeje nuk ka ndryshime mendimesh.

 

3- Vrasja e një gjarpri, akrepi apo kafshëve të tjera të dëmshme

Edhe nëse vrasja e këtyre gjallesave keqbërëse do të kërkonte më tepër kohë se një lëvizje e vetme në namaz, atëherë personi nuk do të bënte keq nëse do të vepronte kështu. Ebu Hurejra transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Vriteni gjarprin dhe akrepin gjatë namazit!”[807] Transmeton Ahmedi, Tirmidhiu, Ebu Daudi, Nesaiu dhe Ibën Maxhe. Hadithi është hasen sahih.

4- Ecja vetëm disa hapa për shkak të ndonjë nevoje

Aishja (r.a.) tregon: “I Dërguari i Allahut po falte namaz në shtëpi dhe dera ishte e mbyllur. Unë shkova dhe i rashë derës dhe ai erdhi të ma hapte atë dhe pastaj u kthye përsëri tek vendi i tij për t’u falur. Dera ishte në drejtim të Kiblës”.[808] Transmetojnë Ahmedi, Ebu Daudi, Nesaiu dhe Tirmidhiu. Ky i fundit e quan hasen.

Në këtë hadith duhet të qartësohet se Profeti (a.s.) nuk e ndryshoi drejtimin e Kiblës as kur e hapi derën dhe as kur u kthye në vendin e tij. Kjo mbështetet edhe nga ajo që është transmetuar se Profeti (a.s.) falej dhe nëse dikush trokiste në derë, ai e hapte atë vetëm nëse dera ishte në drejtim të Kiblës, në të majtë apo në të djathtë të tij por duke mos ia kthyer shpinën Kiblës.[809] Transmeton Darakutni.

El Ezrak ibën Kajsi transmeton: “Ebu Berzete El Eslemi ishte në El Ahuaz, në breg të një lumi dhe u fal duke mbajtur frerët e kalit. Kali filloi duke ecur mbrapa dhe ai (Ebu Berzete) e ndoqi kalin. Një burrë nga Havarixhët tha: “O Allah! Turpëroje këtë burrë, shihe se si ai vepron në namazin e tij”.

Kur Ebu Berzete mbaroi namazin, tha: “E dëgjova mirë atë që the. Pa dyshim që unë kam marrë pjesë në gjashtë, shtatë apo tetë beteja me të Dërguarin e Allahut dhe jam i vetëdijshëm për lehtësimet që ai na ka treguar. Pa dyshim që për mua ishte më mirë të mbaja kafshën time sesa ta lija të lirë e të kthehej në vendin e saj, pasi një gjë e tillë do të më shkaktonte një telash të madh”. Namazi që po falte Ebu Berzete ishte namazi i iqindisë dhe ai fali dy rekate.[810] Transmeton Ahmedi, Buhariu dhe Bejhakiu. Fali dy rekate sepse ishte udhëtar.

Përsa i përket lëvizjes nëpërmjet shumë hapave, Ibën Haxheri në “Fet’h El Bari” thotë: “Juristët janë të mendimit se bërja e shumë hapave e prish namazin farz. Ata e interpretojnë hadithin e Ebu Berzete duke iu referuar vetëm bërjes së disa hapave”.

 

5- Mbajtja e një fëmije gjatë namazit

Ebu Katade transmeton se Profeti (a.s.) po falte namaz dhe një fëmijë me emrin Umame bint Zejneb[811] kishte hipur mbi qafën e tij. Kur ai ra në ruku e uli atë poshtë dhe kur u ngrit nga sexhdeja e mori atë përsëri në shpinën e tij.[812] Amir thotë se nuk kam pyetur se në ç’namaz ndodhi kjo. Ibën Xhurejxhi thotë se kjo është transmetuar nga Zejd ibën Ebi Atab nga Amër ibën Sulejm se kjo ndodhi në namazin e sabahut. Transmetojnë Ahmedi, Nesaiu dhe të tjerët.

El Fakihani komenton: “Qëllimi që fshihet pas veprës së Profetit (a.s.) që mbajti Umamen në namaz ishte një shembull për arabët, të cilët i konsideronin vajzat si diçka e keqe dhe e turpshme. Profeti (a.s.) veproi ndryshe prej tyre dhe e mbajti vajzën në namaz në qafën e tij. Qartësimi i gjërave nëpërmjet veprave ka më shumë ndikim se sa një pohim i thjeshtë”.

Abdullah ibën Shedadi transmeton se babai i tij ka thënë: “I Dërguari i Allahut erdhi tek ne gjatë faljes së namazit të drekës ose gjatë faljes së iqindisë dhe po mbante Hasanin a Husejnin. Profeti (a.s.) eci përpara dhe dha tekbir për namaz. Gjatë namazit ai e zgjati sexhden. Unë e ngrita kokën dhe pashë fëmijën në shpinën e të Dërguarit të Allahut gjatë kohës që ai ishte në sexhde. Unë u ktheva tek sexhdeja ime. Kur i Dërguari i Allahut mbaroi namazin, njerëzit i thanë: “O i Dërguari i Allahut! Ti e zgjate sexhden aq shumë sa menduam se po ndodhte diçka apo po të vinte shpallja”. Ai tha: “Asnjëra prej tyre nuk ndodhi, por djali (nipi) im po pushonte në shpinën time dhe unë nuk pëlqeva ta shtyja dhe kështu prita derisa ai të mbaronte atë që dëshironte”.[813] Transmeton Ahmedi, Nesaiu dhe Hakimi.

Neveviu thotë se ky veprim, sipas mendimit të Shafiut dhe të atyre që pajtohen me të, i drejtohet lejueshmërisë së mbajtjes së ndonjë fëmije të vogël, mashkull apo femër, apo çdo kafshe të pastër gjatë një namazi farz apo nafil dhe se një gjë e tillë është e lejuar si për imamin ashtu edhe për pasuesit.

Ndjekësit e Malikut thonë se lejueshmëria është vetëm për namazet sunete dhe jo për ato farze. Ky interpretim është i pasaktë, sepse Profeti (a.s.) po drejtonte një namaz farz dhe se siç u përmend më sipër ishte namazi i sabahut. Disa pasues të Malikut pohojnë se lejueshmëria e tillë është anuluar, ndërsa të tjerët thonë se një gjë e tillë ishte e lejuar vetëm për Profetin (a.s.). Të tjerë mendojnë se kjo lejohet vetëm për shkak të ndonjë nevoje.

E gjithë kjo është e gabuar dhe nuk duhet të merret parasysh pasi nuk ka prova që vërtetojnë ndonjërën prej tyre apo ndonjë nevojë të mundshme. Ky hadith autentik tregon qartë se mbajtja e një foshnjeje është e lejuar. Nuk ka asgjë në këtë rregull që kundërshton ndonjë parim bazë të Sheriatit, pasi qenia njerëzore është e pastër dhe se çfarë ka në stomakun e tij nuk duket pasi ajo mbetet në stomak, vendi i saj i natyrshëm.

Gjithashtu rrobat e fëmijës konsiderohen të pastra dhe Sheriati është thuajse krejtësisht i qartë në këtë pikë. Veprimet gjatë namazit nuk e prishin atë nëse janë të vogla, të pakta apo të shpërndara. Fakti që Profeti (a.s.) e bëri atë është një demonstrim që vërteton lejueshmërinë e tij. Ky argument bazohet mbi parimin të cilin e kemi përmendur më parë.

Kjo refuzon atë që thotë Ebu Sulejman El Hatabi, duke pohuar se Profeti (a.s.) nuk e mbajti me qëllim fëmijën, por fëmija po mbahej tek Profeti (a.s.) dhe kur ai u ngrit, fëmija mbeti me të. Ai tha: “Mos mendoni se ai e mbajti atë përsëri me qëllim, pasi ai do të ishte një veprim i tepërt dhe do t’ia shpërqendronte zemrën. Kur një perde e shpërqendronte atë, si nuk mund ta bënte një gjë të tillë një (fëmijë)?”.

Ky pohim nga Hatabi, – Allahu pastë mëshirë për të!- është i pasaktë dhe nuk duhet të merret për bazë. Ndër gjërat që e refuzojnë këtë janë transmetimet: “Kur ai u ngrit, ai e ngriti atë” dhe “Kur ai u ngrit nga sexhdeja e ktheu fëmijën në vendin e tij”.[814] Transmeton Muslimi.

Refuzime të mëtejshme rrjedhin nga një version tjetër përveç atij të Muslimit: “Ai erdhi tek ne duke mbajtur Umaman dhe u fal…”

Përsa i përket rregullës së perdes, ajo e tërheq zemrën pa pasur në të ndonjë gjë përfituese. Përsa i përket mbajtjes së fëmijës, ne nuk jemi të bindur se ajo e tërheq zemrën, por edhe nëse ndodh një gjë e tillë, ajo lejohet për shkak të përfitimit dhe parimeve që kemi përmedur. Burimi i atij preokupimi është përfitimi i cili ndryshon nga rasti lidhur me perden. Kështu që qëndrimi më i saktë është se hadithi është një dëshmi e qartë që në namaz lejohet të mbash një fëmijë dhe se kjo do të vazhdojë të jetë pjesë e ligjshme deri në Ditën e Gjykimit. Megjithatë, Allahu e di më së miri.

 

6- Të kthyerit e përshëndetjes me një lëvizje

Nëse personi që falet përshendetet apo i flet dikush, mund t’i përgjigjet atij që e përshëndet apo i flet duke bërë me shenjë.

Xhabiri ka thënë: “I Dërguari i Allahut më dërgoi diku ndërkohë që ai vetë po shkonte tek fisi Benu Mustalik. Shkova tek ai, kur ai po falej mbi shpinën e devesë së tij. Kur unë i fola, ai lëvizi dorën e tij. Unë e dëgjova atë duke kënduar dhe e pashë duke bërë shenjë me kokën e tij. Kur ai mbaroi më tha: “Ç’bëre për punën që të dërgova? Asgjë nuk më pengoi të flisja me ty përveç namazit”.[815] Transmeton Ahmedi dhe Muslimi.

Abdullah ibën Umeri tregon se Suhejbi ka thënë: “Unë kalova pranë të Dërguarit të Allahut gjatë kohës që ai po falej. E përshëndeta dhe ai mu përgjigj vetëm me shenja”. Abdullahu tha: “E vetmja gjë që di është se ai tha se Pejgamberi (a.s.) ka bërë me shenjë me gishtin e tij”.[816] Transmetojnë Ahmedi dhe Tirmidhiu. Ky i fundit e quan atë sahih.

Abdullah ibën Umeri thotë: “Unë e pyeta Bilalin: Si u përgjigjej i Dërguari i Allahut njerëzve që e përshëndesnin në kohën që ai falej? Ai u përgjigj: Ai u bënte shenjë atyre me dorën e tij”.[817] Transmeton Ahmedi, Tirmidhiu, Ebu Daudi, Nesaiu dhe Ibën Maxhe. Timidhiu e vlerëson si sahih.

Enesi thotë se Profeti (a.s.) bënte me shenjë kur ishte duke u falur.[818] Kjo transmetohet nga Ahmedi, Ebu Daudi dhe Ibën Huzejme. Zinxhiri i transmetimit të këtij hadithi është sahih. E njëjta gjë zbatohet duke bërë shenjë me gisht, me dorë apo me kokë. Të gjitha këto veprime janë transmetuar nga Profeti (a.s.).

 

7- Të thënit Subhane-Allah dhe përplasja e duarve

Lejohet që burri të thotë Subhane Allah dhe gruaja të përplasë duart nëse diçka e tillë është e nevojshme (p.sh të lajmërosh imamin për ndonjë gabim apo të njoftosh dikë se ai apo ajo mund të hyjë në dhomë apo të paralajmërosh ndonjë njeri të verbër e kështu me radhë). Sehël ibën Sad Es-Sadi transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Nëse dikush përballet me diçka gjatë namazit, ai duhet të thotë Subhane-Allah. Përplasja e duarve është për gratë dhe Subhane-Allah është për burrat”.[819] Transmeton Ahmedi, Ebu Daudi dhe Nesaiu.

8- Korrigjimi i gabimeve të imamit

Nëse imami harron ndonjë ajet, atëherë lejohet që pasuesi t’ia kujtojë, pavarësisht nga fakti se nëse këndimi është pjesë e këndimit të detyrueshëm apo jo. Ibën Umeri tregon se i Dërguari i Allahut u fal dhe u ngatërrua paksa në këndimin e tij. Kur ai mbaroi i tha Umerit: “A ishe i pranishëm me ne (në namaz)?” Ai u përgjigj: “Po”. Pastaj Profeti (a.s.) e pyeti: “Ç’të pengoi ty të më korrigjoje mua?”[820] Transmeton Ebu Daudi dhe të tjerët. Transmetuesit e këtij hadithi janë të besueshëm.

 

9- Falënderimi i Zotit kur teshtin apo kur të vjen ndonjë mirësi [821]

Rifa’a ibën Rafi tregon: “Unë u fala pas të Dërguarit të Allahut dhe teshtiva e thashë: “Falënderimet i takojnë vetëm Allahut, falënderime të shumta, të bukura dhe të bekuara, ashtu siç i do Zoti ynë dhe me të cilat Ai është i kënaqur”. Pastaj i Dërguari i Allahut pyeti: “Kush foli në namaz?” Të gjithë heshtën dhe asnjeri nuk foli. Ai pyeti përsëri dhe përsëri askush nuk foli. Ai pyeti përsëri dhe pastaj unë thashë: “Unë fola o i Dërguari i Allahut”. Më pas ai u betua duke thënë: “Pasha Atë, në Dorën e të Cilit është shpirti i Muhamedit, tridhjetë e ca engjëj kanë garuar për ta ngritur atë pranë (tek Zoti)”.[822] Transmetojnë Nesaiu, Tirmidhiu dhe Buhariu me ca ndryshime në fjalë.

 

10- Sexhdeja mbi rroba apo mbi çallmë për ndonjë arsye

Kjo ka të bëjë me një rrobë që vendoset në pjesën e ballit që vihet në sexhde gjatë namazit. Ibën Abasi transmeton se i Dërguari i Allahut u fal në një rrobë dhe mbuloi fytyrën e tij me një pjesë të saj për të mënjanuar vapën apo të ftohtit e tokës.[823] Kjo transmetohet nga Ahmedi me një zinxhir sahih. Është e papëlqyeshme të veprohet kështu pa ndonjë arsye.

 

Një përmbledhje e veprimeve të tjera që janë të lejuara në namaz

Ibën Kajimi ka përmbledhur disa veprime të tjera që lejohen në namaz, të cilat vetë Profeti (a.s.) i ka praktikuar. Ai shkruan se Profeti (a.s.) falej dhe Aishja (r.a.) ishte e shtrirë ndërmjet tij dhe Kiblës. Kur ai binte në sexhde, e prekte me dorën e tij dhe i bënte asaj shenjë se duhet të tërhiqte këmbën dhe kur ai ngrihej ajo e shtrinte përsëri këmbën e saj.[824]

Njëherë Profeti (a.s.) po falej dhe shejtani erdhi tek ai për t’ia tëhequr vëmendjen nga namazi dhe e shtrëngoi në fyt derisa pështyma i rrodhi në dorën e tij. Profeti (a.s.) falej në minber[825] duke e bërë rukunë atje dhe kur vinte koha e sexhdes ai zbriste prej minberit duke u tërhequr prapa dhe binte në sexhde në tokë dhe pastaj kthehej përsëri në minber. Njëherë ai u fal drejt një muri dhe një kafshë tentoi të kalojë mes tij edhe murit. Profeti (a.s.) e ndaloi kafshën të kalonte para tij duke e shtyrë derisa barku i saj u ngjit për murit dhe më pas kaloi pas tij. Njëherë kur ai po falej, dy vajza nga fisi Abdul Mutalib po ziheshin me njëra-tjetrën dhe ai i ndau ato (me krahët e tij) teksa ishte në namaz. Në versionin e Ahmedit thuhet se ato ndaluan tek këmbët e tij dhe ai i ndau pa e lënë namazin. Në një rast tjetër kur ai po falej, një djalë iu afrua duke dashur të kalonte para tij dhe i bëri shenjë me dorë të lëvizte mbrapa dhe ai kështu veproi. Më pas, një vajzë tentoi të kalonte para tij dhe ai i bëri me shenjë që të lëvizte prapa, por vajza kaloi dhe kur ai mbaroi, tha: “Ato janë më të vendosura”.[826] Ahmedi e transmetoi atë dhe ajo është gjithashtu në “Es-Sunen”[827]. Ai gjithashtu frynte tek falej. Hadithi që përmend “Fryrja në namaz është fjalë” nuk bazohet në thëniet e Profetit (a.s.), por Seidi e transmetoi atë në Sunenin e tij nga Ibën Abasi si një nga pohimet e Ibën Abasit, nëse është autentik. Profeti (a.s.) qante gjatë namazit dhe pastronte gjithashtu fytin e tij kur falej (duke u kollitur).

Ali ibën Ebi Talibi ka thënë: “Unë kisha një kohë të caktuar në të cilën vizitoja të Dërguarin e Allahut. Kur unë shkoja tek ai, nëse e gjeja duke u falur, ai më jepte leje për të hyrë duke dhënë shenjë në formë të kollitjes e nëse ishte i lirë më jepte leje që të hyja”.[828] Transmetojnë Nesaiu dhe Ahmedi. Në versionin e Ahmedit thuhet: “Unë hyja tek Profeti (a.s.) gjatë ditës dhe natës. Nëse unë shkoja gjatë kohës që ai falej, ai qëronte fytin e tij (si shenjë që unë mund të hyja)”. Ky hadith transmetohet nga Ahmedi, i cili vepronte kështu dhe nuk ishte i mendimit se pastrimi i fytit e prishte namazin. Disa herë Profeti (a.s.) falej zbathur dhe disa herë me këpucë. Kjo është ajo çfarë ka thënë Abdullah ibën Umeri dhe ai i urdhëroi njerëzit që të faleshin me këpucë, me qëllim që të ndryshonin nga çifutët. Disa herë ai falej kur kishte veshur një rrobë e disa herë të tjera me dy rroba, duke theksuar faktin se rasti i dytë ndodhte më shpesh.

 

Këndimi i Kuranit duke lexuar në të

Dhekuani, shërbyesi i Aishes, drejtonte namazin kur falej me të gjatë muajit të Ramazanit, duke kënduar pjesë nga Kurani. Transmeton Maliku.

Shafiu është i mendimit se një gjë e tillë është e lejuar. Neveviu thotë: “Nëse dikush shfleton ndonjëherë Kuranin gjatë namazit, ky veprim nuk e prish namazin. Nëse vështron në diçka të shkruar që nuk është Kuran dhe e lexon atë me veten e tij, ajo nuk e prish namazin. Madje edhe nëse bëhet për një kohë të gjatë, megjithëse një gjë e tillë është e urryer”. Mendimi i Shafiut rreth kësaj jepet në “El­ Imla”.

 

Preokupimi i zemrës me punë të tjera përveç namazit

Ebu Hurejrja transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Kur bëhet thirrja për namaz, shejtani ua mbath këmbëve dhe kur ajo mbaron, ai kthehet. Ai largohet përsëri kur thirret ikameti dhe kur ai mbaron, ai kthehet përsëri derisa arrin mes njeriut dhe mendimeve të tij duke i përshpëritur: “Kujto këtë e kujto atë”, të cilën ai nuk e kishte kujtuar, derisa njeriu nuk di sesa ka falur tre apo katër rekate. E nëse dikush prej jush nuk e di se a ka falur tri apo katër rekate, le të bëjë dy sexhde duke qenë ulur”.[829] Transmeton Buhariu dhe Muslimi.

Buhariu tregon se Umeri (r.a.) ka thënë: “Unë përgatis ushtrinë (në mendjen time) në namaz”.

Megjithëse është e vërtetë se një namaz i tillë është i vlefshëm dhe i mjaftueshëm[830], është e detyrueshme për personin që falet ta mbajë mendjen dhe zemrën e tij të përqendruar në namaz dhe tek Zoti i tij. Ai duhet ta mbajë mendjen tek kuptimi i ajeteve të Kuranit dhe te domethënia e tyre, duke u përpjekur të kuptojë urtësinë e çdo veprimi në namaz, pasi personi merr prej namazit vetëm aq sa është i vetëdijshëm gjatë faljes së namazit.

Ebu Daudi, Nesaiu dhe Ibën Hibani transmetojnë nga Amar ibën Jasiri se ai e ka dëgjuar të Dërguarin e Allahut duke thënë: “Një njeri mund ta ketë plotësuar namazin dhe merr shpërblim vetëm sa për një të dhjetën e tij, një të nëntën, një të tetën, një të shtatën, një të pestën, një të katërtën, një të tretën apo gjysmën”.[831]

El Bezari transmeton nga Ibën Abasi se Pejgamberi (a.s.) ka cituar se Allahu i Madhëruar ka thënë: “Unë e pranoj namazin e atij që përkushtohet gjatë tij tek Madhështia ime; dhe që nuk e fal namazin në shenjë mendjemadhësie ndaj të tjerëve; dhe që nuk e kalon natën duke bërë gjynahe; dhe që e kalon ditën duke më përkujtuar mua; dhe që është i mëshirshëm ndaj të varfërve, udhëtarëve dhe të vejave; dhe që është i mëshirshëm ndaj atij që vuan nga ndonjë goditje. Ai ka një dritë si drita e diellit. Unë e mbroj atë me Madhështinë time dhe engjëjt e ruajnë atë. Unë i jap atij dritë në errësirë dhe kthjellësi në injorancë. Shëmbëllimi i tij në krijimin Tim është si Firdeusi në xhenet”.[832]

Ebu Daudi transmeton nga Zejd ibën Halid se i Dërguari i Allahut ka thënë: “Kushdo që merr abdes dhe e përsos atë dhe më pas fal dy rekate, duke qenë i vëmendshëm gjatë tyre, do t’i falen mëkatët e tij të mëparshme”.[833]

Muslimi transmeton se Othman ibën Ebi El Asi ka thënë: “O i Dërguari i Allahut! Shejtani vjen mes meje dhe namazit tim gjatë këndimit të Kuranit duke më ngatërruar mua në to”. Profeti (a.s.) i tha: “Ai shejtan quhet Hanzeb. Nëse ai të ngacmon, kërko mbrojtje nga Allahu prej tij dhe pështy tri herë në krahun tënd të majtë”.[834]

Muslimi transmeton nga Ebu Hurejra se Pejgamberi (a.s.) citon se Allahu i Madhëruar ka thënë: “Unë e kam ndarë namazin (d.m.th Fatihanë) në dy pjesë, mes Meje dhe robit Tim dhe robit Tim i takon ajo që kërkon. Kur ai thotë: “Të gjitha falënderimet i takojnë Allahut, Zotit të botërave”, Allahu i Lartmadhëruar thotë: “Robi im më falënderoi Mua”. Kur ai vazhdon: “Mëshiruesit, Mëshirëbërësit”, Allahu i Lartmadhëruar thotë: “Robi im më lavdëroi Mua”. Kur ai thotë: “Sunduesi në Ditën e Gjykimit”, Allahu i Lartësuar thotë: “Robi Im më Lartësoi Mua dhe m’i besoi Mua çështjet e tij. Kur ai thotë: “Vetëm Ty të adhurojmë dhe vetëm prej Teje ndihmë kërkojmë”, Allahu i Lartësuar thotë: “Kjo është mes meje dhe robit Tim dhe atij o takon çfarë ai kërkon”. Dhe kur ai thotë: “Na udhëzo në rrugën e drejtë, në rrugën e atyre që i begatove me të mira dhe jo në të atyre me të cilët Ti je i zemëruar dhe as në të atyre që humbën vetveten”, Allahu thotë: Kjo është për robin Tim dhe robi Im do të ketë atë që kërkon”.[835]

 

 

Veprat që janë të papëlqyeshme në namaz

 

Është e papëlqyeshme që dikush të mos i kryejë në namaz veprat sunet që u përmendën më sipër. Gjithashtu edhe veprat që do të përmenden më poshtë janë të papëlqyeshme:

 

1- Të luajturit me rroba ose me ndonjë pjesë të trupit është e papëlqyeshme nëse nuk është e nevojshme

Muajkibi tregon se ka pyetur Profetin (a.s.) për largimin e gurëzave gjatë namazit dhe ai i ka thënë: “Mos i largoni gurëzat kur jeni duke u falur, po nëse ju duhet ta bëni atë, atëherë bëjeni vetëm njëherë me qëllim që të niveloni gurëzat”.[836] Transmeton “Grupi”.

Ebu Dherri transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Kur qëndroni në namaz, mëshira është para jush. Kështu që ju nuk duhet t’i largoni gurëzat”.[837] Transmeton Ahmedi, Tirmidhiu, Ebu Daudi, Nesaiu dhe Ibën Maxhe.

Umu Seleme transmeton se ishte një djalë që quhej Jesar që frynte gjatë namazit dhe Profeti (a.s.) i tha: “Allahu ta mbushtë fytyrën me dhe!”[838] Transmeton Ahmedi me një zinxhir të mirë transmetimi.

 

2- Vendosja e duarve në ijë gjatë namazit

Ebu Hurejra transmeton: “I Dërguari i Allahut e ndoloi vendosjen e duarve në ijë gjatë namazit”.[839] Transmeton Ebu Daudi.

 

3- Ngritja e shikimit drejt qiellit

Ebu Hurejra transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Ata që e ngrenë shikimin drejt qiellit në namaz, duhet të ndalojnë së vepruari kështu, përndryshe do t’u merret shikimi”.[840] Transmeton Ahmedi, Muslimi dhe Nesaiu.

 

4- Vështrimi në diçka që të tërheq vëmendjen

Aishja transmeton se i Dërguari i Allahut u fal me një rrobë me figura. Pastaj ai

tha: “Figurat ma tërhoqën vëmendjen. Çojani (këtë rrobë) Ebu Xhehmit (d.m.th personit që ia dha atë Profetit a.s.) dhe më sillni mua një veshje tjetër të tij (pa figura)”.[841] Transmeton Buhariu dhe Muslimi.

Buhariu transmeton se Enesi ka thënë se Aishja (r.a.) kishte një perde me të cilën mbulonte një pjesë të shtëpisë së saj. Profeti (a.s.) i tha: “Hiqe perden tënde, pasi pikturat e asaj gjithmonë ma tërheqin vëmendjen në namaz”.[842] Ky hadith argumenton se të shikuarit në ndonjë shkrim apo figura nuk e prish namazin.

 

5- Mbyllja e syve

Disa thonë se kjo vepër është e papëlqyeshme, ndërsa të tjerët mendojnë se është e lejuar, megjithëse është e papëlqyeshme. Hadithi që provon se është e papëlqyeshme nuk është autentik.

Ibën El Kajimi ka thënë: “Qëndrimi i saktë është se; nëse mbajtja e syve hapur nuk ndikon tek përqendrimi i dikujt, atëherë është e pëlqyeshme që ata të mbahen hapur. Megjithatë, nëse para personit që falet ka diçka, si për shembull zbukurim apo dekoracion, që do të ndikonte në përqendrim, atëherë në asnjë lloj mënyre nuk është e papëlqyeshme t’i mbyllësh sytë. Në fakt, në rrethana të tilla të thuash se është e pëlqyeshme të mbyllen sytë është më e pranueshme për parimet dhe qëllimet e Sheriatit sesa të thuash është e papëlqyeshme”.

 

6- Lëvizja me të dyja duart gjatë dhënies së selamit

Xhabir ibën Semure ka thënë: “Ne u falëm pas të Dërguarit të Allahut dhe ai tha: “Ç’është ajo që ata japin selam me duart e tyre sikur të ishin bishtat e kuajve? Është e mjaftueshme për ju t’i mbani duart në kofshët tuaja dhe të thoni “Es-selamu alejkum!”[843] Transmeton Nesaiu dhe të tjerë.

 

7- Mbulimi i gojës dhe veshja e gjatë (derisa të arrijë në tokë), (Es-Sedli)

Ebu Hurejra ka thënë: “I Dërguari i Allahut i ndaloi veshjet tepër të gjata në namaz dhe ndaloi që personi që falet të mbulojë gojën e tij”.[844]

Ky hadith transmetohet nga “të pestët” dhe nga Hakimi, i cili thotë se është sahih sipas kritereve të Muslimit.

El Hatabi sqaron: “Es-Sedl është zgjatja e rrobave derisa të arrijë tokën”. El Kemal ibën Humami shton: “Kjo gjithashtu zbatohet edhe për veshjen e ndonjë rrobe pa i futur krahët në mëngët e saj”.

 

8- Falja e namazit ndërkohë që është shtruar ushqimi

Aishja (r.a.) transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Nëse darka është shtruar

dhe namazi është gati, atëherë filloni me darkën (në radhë të parë).[845]“[846] Transmetojnë Ahmedi dhe Muslimi.

Nafiu transmeton se kur shtrohej ushqimi për Ibën Umerin ndërkohë që thirrej ikameti, ai nuk shkonte në namaz derisa të mbaronte ushqimin e tij, megjithëse e dëgjonte këndimin e Kuranit nga imami.[847] Transmeton Buhariu.

El Hatabi thotë: “Profeti (a.s.) ka urdhëruar që duhet filluar me ushqimin me qëllim që të përmbushen nevojat e trupit. Në këtë mënyrë personi shkon në namaz i qetë dhe dëshira apo uria e tij nuk e shqetësojnë atë në plotësimin e rukusë, sexhdes apo veprave të tjera të namazit”.

 

9- Falja gjatë kohës kur dikush duhet t’u përgjigjet nevojave personale apo gjërave të tjera që tërheqin vëmendjen

Theubani transmeton se i Dërguari i Allahut ka thënë: “Tri vepra nuk janë të lejuara për askënd; që njeriu të prijë njerëzit në namaz dhe pastaj të bëjë dua për veten e tij pa përfshirë të tjerët, pasi kështu ai do t’i tradhëtonte ata; të vështrojë në një shtëpi pa marrë leje sepse nëse vepron kështu (është sikur) ai ka hyrë në të (pa leje); dhe të falë namaz ndërkohë që duhet t’u përgjigjet nevojave personale derisa ta lirojë veten e tij”.[848] Transmeton Ahmedi, Ebu Daudi dhe Tirmidhiu i cili e quan hasen.

Aishja (r.a.) transmeton se ajo e kishte dëgjuar të Dërguarin e Allahut duke thënë: “Asnjeri nuk duhet të falet ndërkohë që ushqimi është shtruar apo nëse duhet t’u përgjigjet nevojave personale”.[849] Transmeton Ahmedi, Muslimi dhe Ebu Daudi.

 

10- Falja e dikujt që e ka munduar gjumi

Aishja transmeton se i Dërguari i Allahut ka thënë: “Kur ndonjëri prej jush ndihet i përgjumur (në namaz), ai duhet të shtrihet derisa të kthjellohet, përndryshe ai nuk do të dijë nëse kërkon falje apo shan vetveten”.[850] Transmeton “Grupi”.

Ebu Hurejra transmeton se Pejgamberi (a.s.) ka thënë: “Nëse dikush prej jush ngrihet natën për namaz dhe i merret goja në leximin e Kuranit e nuk është i sigurt se çfarë po thotë, atëherë ai duhet të flejë”.[851] Transmeton Ahmedi dhe Muslimi.

 

11- Falja në një vend të caktuar në xhami (përveç rastit të imamit)

Abdurrahman ibën Shibl ka thënë se Profeti (a.s.) e ka ndaluar çukitjen si të korbit (gjatë rukusë dhe sexhdes), shtriqen si të egërsirave dhe zgjedhjen e një vendi të caktuar në xhami (për t’u falur), ashtu si deveja që ka vendin e saj kur ulet.[852]“[853] Transmeton Ahmedi, Ibën Huzejme dhe Ibën Hibani i cili e quan sahih.

 

 

VEPRIMET QË E PRISHIN NAMAZIN

Veprat e mëposhtme e prishin namazin dhe personi që i kryen ato e humbet qëllimin e faljes:

 

1- Pirja apo ngrënia me qëllim

Ibën El Mundhiri thotë: “Dijetarët pajtohen me mendimin se nëse dikush ha apo pi me qëllim gjatë namazit farz, ai duhet ta përsërisë atë. [854] E njëjta gjë vlen edhe për nafilet sipas shumicës së dijetarëve, pasi çdo gjë që e prish namazin farz e prish edhe atë nafile”.[855]

 

2- Të folurit me qëllim rreth diçkaje që nuk ka lidhje me namazin

Të folurit me qëllim gjatë namazit, nëse nuk është në interes të namazit, e prish atë. Zejd ibën Erkami transmeton: “Ne flisnim gjatë namazit dhe një person fliste me personin pranë tij derisa zbriti ajeti, ( وَقُومُوا لِلَّهِ قَانِتِينَ ) “Qëndroni para Allahut të nënshtuar dhe me përkushtim” (El-Bekare, 238) dhe atëherë u urdhëruam të mbanim qetësi në namaz e të mos flisnim”.[856] Transmeton “Grupi”.

Ibën Mesudi transmeton: “Ne e përshëndesnim Profetin (a.s.) gjatë kohës që ai ishte në namaz dhe ai i përgjigjej përshëndetjes sonë. Kur ne u kthyem nga Abisinia, ne e përshëndetëm atë por ai nuk iu përgjigj më përshëndetjes sonë. I thamë: “O i Dërguari i Allahut! Ne të përshëndesnim ty kur faleshe dhe ti na përgjigjeshe”. Atëherë ai tha: “Namazi kërkon përqendrim të plotë”.[857] Transmeton Buhariu dhe Muslimi.

Nëse dikush nuk e di këtë rregull ose flet në harresë, namazi i tij është i vlefshëm. Muavije ibën El Hakemi tregon: “Unë po falesha pas të Dërguarit të Allahut dhe dikush në xhemat teshtiu. I thashë: “Allahu të mëshiroftë!”. Më pas njerëzit më vështruan duke shfaqur mosmiratim për veprimin tim. Unë thashë “Mjerë unë! Përse më vështroni në atë mënyrë?” Ata vazhduan të godisnin duart dhe kofshët e tyre dhe kur unë e pashë se ata donin që të heshtja, desha të flas por nuk thashë asgjë. Vallahi nuk kam gjetur mësues më të mirë se ai as para dhe as pas tij. Kur i Dërguari i Allahut mbaroi namazin, ai nuk më qortoi, nuk më goditi dhe nuk më ofendoi, por thjesht tha: “Të folurit me të tjerët nuk bën gjatë namazit, sepse namazi është për të madhëruar Allahun, për të ngritur Madhështinë e Tij dhe për të kënduar Kuran”.[858] Transmetojnë Ahmedi, Muslimi, Ebu Daudi dhe Nesaiu. Muavije ibën Hakemi foli nga padija e këtij rregulli dhe Profeti (a.s.) nuk e urdhëroi ta përsëriste namazin.

Të folurit (nëse është përkujtues për shkak të mosplotësimit të namazit) nuk e prish namazin siç do të shihet në hadithin e mëposhtëm. Ebu Hurejra tregon: “I Dërguari i Allahut na drejtoi në namazin e drekës apo të iqidisë dhe dha selam pasi kishte falur vetëm dy rekate. Dhul Jedein[859] i tha Profetit (a.s.): “O i Dërguari i Allahut! A është shkurtuar namazi apo harrove ti (ndonjë pjesë te tij)?” Ai tha: “Nuk është shkurtuar dhe unë nuk kam harruar ndonjë pjesë të tij”. Ai tha: “Po, o i Dërguari i Allahut, ti harrove”. Kështu Profeti (a.s.) pyeti (njerëzit): “A është e vërtetë ajo që thotë Dhul Jedein?” Njerëzit i thanë: “Po, ai ka thënë të vërtetën. Ti fale vetëm dy rekate”. Atëherë Profeti (a.s.) fali dy rekatet e mbetura dhe dha selam. Pastaj bëri dy sexhde”.[860] Transmeton Buhariu dhe Muslimi.

Shkolla malikite e lejon të folurit gjatë namazit nëse një gjë e tillë bëhet për të mirën e namazit për aq kohë sa ajo nuk llogaritet e tepërt. Sipas kësaj shkolle kështu veprohet vetëm kur fjala Subhane-Allah nuk arrin ta lajmërojë imamin për të korrigjuar gabimin.

Komenti i El-Auzait është: “Kushdo që flet me qëllim gjatë namazit, duke kërkuar të mirën e namazit, nuk e prish atë”. Ai tha se nëse një person këndon Kuran me zë të lartë në namazin e iqindisë dhe dikush pas tij thotë “Është namazi i iqindisë (d.m.th namazi nuk duhet të thuhet me zë)”, atëherë ky i fundit nuk e prish namazin.

 

3- Bërja e lëvizjeve të shumta me qëllim

Dijetarët kanë mendime të ndryshme rreth asaj se cilat janë lëvizje të pakta dhe cilat janë lëvizje të shumta. Disa thonë se lëvizjet e tepërta llogariten ato lëvizje, që nëse i sheh dikush pas tij është i sigurt se personi në fjalë nuk është duke falur namaz. Lëvizjet që nuk janë në këtë masë konsiderohen si lëvizje të pakta. Disa të tjerë thonë se është një veprim apo një sërë veprimesh që do t’i bënin tjerët të besonin se personi nuk po falet.

Neveviu thotë: “Nëse dikush bën shumë veprime që nuk janë pjesë e namazit, ai

e prish namazin e nëse janë të pakta, namazi nuk prishet. Rreth kësaj çështjeje nuk ka ndryshime mendimesh. Ky është qëndrimi i saktë. Mëgjithatë, ekzistojnë mendime të ndryshme rreth asaj se cilat janë veprime të pakta dhe të shumta. Për këtë ekzistojnë katër mendime. “Ai thotë që mendimi i katërt është më i sakti dhe më i pranuari. Mendimi i katërt, të cilin e përmban autori dhe shumica e dijetarëve është se përkufizimet e sakta të së shumtës dhe të së paktës përcaktohen nga standarte të pranuara në përgjithësi. Namazi nuk dëmtohet nga lëvizje që llogariten si të zakonshme si lëvizja (e kokës) në përgjigje të ndonjë përshëndetjeje, heqja e këpucëve, ngritja e çallmës dhe vendosja e saj në vendin e vet.

Po ashtu, janë edhe veshja apo zhveshja e një rrobe të lehtë, mbajtja e një fëmije të vogël, shtyrja e dikujt që të mos kalojë para personit që falet, fërkimi i pështymës në rroba dhe vepra të tjera të ngjashme.

Përsa u përket veprave të tjera, të cilat te njerëzit llogariten si lëvizje të shumta, si p.sh bërja e hapave të vazhdueshëm gjatë namazit, ato e prishin namazin.

Neveviu thotë: “Dijetarët janë të mendimit se shumë vepra e prishin namazin nëse kryhen në vazhdimësi (d.m.th njëra pas tjetrës). Nëse dikush i ndan këto vepra, për shembull, bën një hap dhe ndalet për një kohë, pastaj bën një hap tjetër ose dy dhe pastaj dy hapa të tjerë, pas një pushimi (qoftë edhe i shkurtër) mes tyre, namazi i tij nuk prishet, edhe nëse në këtë mënyrë bën njëqind hapa. Rreth kësaj çështjeje nuk ka ndryshime mendimesh. Përsa u përket lëvizjeve të vogla, – vazhdon ai, – siç janë lëvizja e gishtit për të madhëruar Allahun apo për t’u kruajtur e kështu me radhë, këto nuk e prishin namazin sipas mendimit të mirënjohur dhe autentik, madje edhe nëse bëhen shpesh dhe në vazhdimësi, por ato janë të papëlqyeshme”. Shafiu në pohimin e tij lidhur me këtë thotë: “Madje edhe nëse dikush i numëron ajetet me gishtat e tij, kjo nuk do t’ia prishte namazin, megjithëse më e mira është që një gjë e tillë të shmanget”.

 

4- Lënia me qëllim e ndonjë kushti bazë të namazit pa ndonjë arsye të vlefshme

Buhariu dhe Muslimi transmetojnë se Profeti (a.s.) i tha një beduini që nuk e kishte falur mirë namazin e tij: “Kthehu dhe falu, sepse ti nuk je falur”.[861]

Ibën Rushdi shkruan: “Të gjithë dijetarët janë të një mendimi se nëse dikush falet dhe nuk është në gjendje të pastër, ai duhet ta përsërisë namazin (kjo qëndron nëse vepra është kryer) me qëllim apo nga harresa. Në mënyrë të ngjashme, edhe ai që falet pa u drejtuar nga kibla me qëllim apo për shkak të harresës (duhet ta përsërisë namazin). Në përgjithësi, nëse mungon ndonjëri nga kushtet mbi të cilat ngrihet vlefshmëria e namazit, është e detyrueshme që namazi të përsëritet”. [862]

 

5- Buzëqeshja apo qeshja në namaz

Ibën Mundhiri thotë se ekzistojnë mendime të përbashkëta se qeshja gjatë namazit e prish atë. Neveviu thotë: “Kjo është nëse njeriu qesh me zë dhe nxjerr qoftë edhe dy tinguj”. Shumica e dijetarëve thonë se buzëqeshja nuk shkakton problem. Nëse dikush pushtohet nga qeshja dhe nuk mund ta kontrollojë atë, namazi i tij nuk do të prishet nëse ajo është e një natyre të vogël. Nëse ai qesh shumë, namazi i tij do të prishet. Masa dalluese në mes të asaj që është pak apo shumë është ajo që te njerëzit njihet si e tillë.

 

 

 

FALJA KAZA (ME VONESË) E NAMAZIT TË HUMBUR

 

Dijetarët janë të një mendimi se nëse dikush ka harruar ta falë namazin apo ka fjetur gjatë kohës së tij, atëherë është e detyrueshme që ai ta falë atë kaza. Ky mendim bazohet në hadithin e Profetit (a.s.): “Nuk ka pakujdesi kur dikush është në gjumë, por harresa ndodh kur dikush është zgjuar. Kur dikush prej jush harron të falë namazin apo është në gjumë, atëherë ai duhet ta falë namazin kur të kujtohet për të”.[863]

Nëse dikujt i bie të fikët dhe është i pavetëdijshëm, atëherë nuk është e nevojshme që ai ta përsërisë namazin, nëse nuk ndërgjegjësohet në një kohë të mjaftueshme për të marrë abdes dhe për ta falur namazin në kohën e duhur.

Abdurrezaku transmeton nga Nafiu se njëherë Abdurrezaku u sëmur dhe humbi vetëdijen. Kur ai u ndërgjegjësua nuk e fali namazin e humbur.

Ibën Xhurejxh transmeton nga Ibën Taus e ky nga babai i tij se nëse një i sëmurë e humb vetëdijen ai nuk duhet ta falë namazin e humbur.

Muamari transmeton: “Unë e pyeta Zuhriun për atë që humb vetëdijen dhe ai tha se ai nuk duhet ta përsërisë namazin e humbur”.

Hamad ibën Seleme transmeton nga Junus ibën Ubejdi se Hasan El Basriu dhe Muhamed ibën Sirini kanë thënë se atij që i bie të fikët nuk duhet ta përsërisë namazin që mund të ketë humbur.

Përsa i përket lënies së namazit me qëllim, shumica e dijetarëve thonë se ai është një mëkat dhe namazi i humbur duhet të falet. Ibën Tejmije thotë: “Ai që e lë namazin me qëllim, nuk është e ligjshme që ta falë atë kaza e as që është i vlefshëm prej tij, por ai duhet të falë sa më shumë nafile”.

Ibën Hazmi ka bërë një diskutim të hollësishëm rreth kësaj çështjeje. Më poshtë do të lexoni një përmbledhje të fjalës së tij rreth kësaj teme:

Përsa i përket atij që e lë namazin me qëllim derisa koha e tij kalon, ai asnjëherë nuk do të jetë në gjendje ta falë atë namaz. Një njeri i tillë duhet t’i kthehet Allahut, të kërkojë falje prej Tij dhe t’i shtojë veprat e tij të mira dhe nafilet me qëllim që ta shtojë peshoren e veprave të mira në Ditën e Ringjalljes.

Ebu Hanife, Maliku dhe Shafiu thonë se ai mund ta falë namazin pasi koha e tij ka kaluar.

Madje Maliku dhe Ebu Hanife thonë se nëse një person lë me qëllim një namaz apo disa namaze, atëherë ai duhet t’i falë ato para se të falë namazin e kohës. Kjo bëhet edhe nëse i ka humbur të pestë namazet dhe gjatë kësaj kohe mund të ndodhë që të humbë edhe namazin e kohës. Ata thonë se, nëse ai ka humbur më shumë se pesë namaze, ai duhet të fillojë me namazin, të cilit i ka hyrë koha dhe më pas të falë namazet e humbura. Prova e qëndrimit tonë (d.m.th e qëndrimit të Ibën Hazmit) gjendet në fjalët e Allahut të Lartësuar:

 

فَوَيْلٌ لِلْمُصَلِّينَ(الَّذِينَ هُمْ عَنْ صَلاَتِهِمْ سَاهُونَ

“Mjerë për ata që falen dhe që janë të pakujdesshëm ndaj namazit të tyre” (El-Maun, 4-5) dhe:

فَخَلَفَ مِنْ بَعْدِهِمْ خَلْفٌ أَضَاعُوا الصَّلاَةَ وَاتَّبَعُوا الشَّهَوَاتِ فَسَوْفَ يَلْقَوْنَ غَيًّا

“Dhe më pas ata u pasuan nga një brez tjetër të cilët i humbnin namazet e tyre dhe ndiqnin epshet e tyre por ata do të hasin shkatërrim”. (Merjem, 59)

Nëse dikush e ka humbur namazin me qëllim dhe mund ta falë atë më vonë, atëherë përse është përmendur për mjerim apo shkelje? Pa dyshim që nuk ka mjerim apo shkelje tek ai që e shtyn namazin, por për atë që e shtyn namazin deri në minutën e fundit që koha e tij e lejuar kalon, është ndryshe. Allahu i Lartësuar ka caktuar kohë të veçanta për namazet farze; janë caktuar si koha e fillimit ashtu edhe koha e mbarimit. Nuk ka ndonjë ndryshim mes faljes së namazit para kohës së tij dhe faljes pas kohës së caktuar, sepse në të dya rastet ai nuk është falur në kohën e tij të përcaktuar. Këtu nuk duhet të bëjmë analogji mes njërit apo tjetrit, por i njëjti rregull duhet të zbatohet për të dy rastet, pasi secili prej tyre kalon përtej kufijve që ka caktuar Zoti. Allahu i Lartësuar thotë:

وَمَنْ يَتَعَدَّ حُدُودَ اللَّهِ فَقَدْ ظَلَمَ نَفْسَهُ

“Kush del jashtë dispozitave të Allahut, ka dëmtuar vetveten”. (Et-Talak, 1)

Parimi i faljes kaza duhet të ndërtohet mbi burime të sakta të ligjit islam. Vendosja e legjislacioneve në fe nuk është e lejuar, përveçse nga ana e Allahut, ashtu siç është dëshmuar nga Profeti i Tij. Ne duhet t’i pyesim ata njerëz që thonë se namazi i humbur me qëllim duhet të falet kaza: “Na tregoni për namazin që ai do të falë, a është po ai namaz që Allahu ka urdhëruar të falet apo është i ndryshëm prej tij?” Nëse ata thonë se ai është i njëjtë, atëherë ne u drejtohemi atyre: “Atëherë ai që e humb namazin me qëllim nuk ka bërë gjynah duke mos iu nënshtruar (Allahut të Lartësuar) pasi ai ka vepruar atë që ka urdhëruar Allahu dhe sipas mendimit tuaj për të nuk ka mëkat dhe se ai që e humb namazin me qëllim deri sa koha e tij të mbarojë nuk është fajtor, por këtë nuk e thotë asnjë musliman”. Nëse ata thonë se ai nuk është namazi që Allahu ka urdhëruar ne mund t’u themi: “Ju keni thënë të vërtetën”. Ky është një pohim i mjaftueshëm nga ana e tyre. Kjo mjafton, ngase ju jeni dakord për atë që keni urdhëruar një gjë që nuk e ka urdhëruar Allahu. Më pas ne mund t’i pyesim ata: “Ai që humb namazin me qëllim, i është nënshtruar apo nuk i është nënshtruar Allahut?” Nëse ata thonë se është i nënshtruar, ata do të kundërshtojnë unanimitetin e muslimanëve dhe do të bien ndesh me Kuranin dhe hadithin e konfirmuar. Nëse thonë se ata nuk i janë nënshtruar Allahut, ata thonë të vërtetën dhe nuk është e vlefshme që një vepër mosnënshtrimi të zëvendësojë një vepër nënshtrimi. Gjithashtu, Allahu i Lartësuar, ka caktuar kufij nëpërmjet të Dërguarit të Tij dhe çdo namaz ka kohën e vet.

Çdo namaz ka një kohë të caktuar kur fillon dhe asnjë nuk mund ta falë namazin para asaj kohe. Po ashtu, çdo namaz ka një kohë të caktuar kur mbaron dhe asnjë nuk duhet ta falë atë pas kohës së tij. Asnjë prej këtij umeti nuk e vë në dyshim këtë çështje. Megjithatë nëse dikujt i lejohet që të falet pas kohës së caktuar nga i Dërguari i Allahut, atëherë caktimi i kohës së përfundimit nuk do të kishte ndonjë kuptim për të. Një mendim i tillë është pa logjikë dhe Allahu i Lartësuar na ruajtë prej tij! Çdo vepër që lidhet me një kohë të caktuar nuk është e vlefshme të kryhet jashtë asaj kohe. Nëse do të ishte e vlefshme jashtë asaj kohe, atëherë cili do të ishte qëllimi i kohës së caktuar për atë vepër?! Logjika e këtij argumenti është e qartë dhe Allahu i Lartësuar është Mbështetësi ynë.

Ibën Hazmi diskuton shumë rreth kësaj çështjeje dhe shton: “Nëse është e detyrueshme falja e një namazi nga ai që e ka lënë me qëllim derisa koha e tij ka kaluar, atëherë pse Allahu dhe i Dërguari i tij nuk e kanë përmendur një fakt të tillë, pasi (sigurisht) ata nuk e kanë harruar një gjë të tillë. Allahu i Madhëruar thotë:

وَمَا كَانَ رَبُّكَ نَسِيًّا

“Dhe Zoti yt nuk harron”. (Merjem, 64)

Çdo ligj që nuk bazohet në Kuran dhe Sunet është i pavlefshëm. Nga Profeti (a.s.) është transmetuar saktësisht se ai ka thënë: “Kushdo që humbet namazin e iqindisë është sikur të ketë humbur pasurinë dhe familjen e tij”.[864]

Është e saktë të thuhet se nëse dikush “humb” diçka, ai nuk mund ta ketë më atë, sepse nëse ai e arrin apo i mundësohet ta arrijë, atëherë ajo nuk do të konsiderohej diçka e humbur. Gjithë umeti musliman pajtohet me pohimin dhe rregullën se nëse koha e namazit ka kaluar, atëherë namazi ka mbaruar, por nëse dikush e fal atë, fjalët “namazi ka mbaruar” kthehen në të pavërteta; kështuqë nuk ka mënyrë arsyetimi që mund të kryhet më pas. Ndër njerëzit që pajtohen me ne në këtë çështje përfshihen: Umer ibën Hatabi, djali i tij Abdullahu, Sead ibën Ebi Uekasi, Selman El Farisi, Ibën Mesudi, El Kasim ibën Muhamed ibën Ebu Bekër, Budejl El Akaili, Muhamed ibën Sirini, Mutraf ibën Abdullahu, Umer ibën Abdulaziz dhe të tjerët. Allahu nuk ka lënë asnjë justifikim për asnjë që duhet të falë namaz, ta shtyjë atë nga koha e tij, madje as në raste lufte, frike, sëmundjeje të thellë apo udhëtimi. Allahu i Madhëruar thotë:

وَإِذَا كُنتَ فِيهِمْ فَأَقَمْتَ لَهُمْ الصَّلاَةَ فَلْتَقُمْ طَائِفَةٌ مِنْهُمْ مَعَكَ وَلْيَأْخُذُوا أَسْلِحَتَهُمْ فَإِذَا سَجَدُوا

فَلْيَكُونُوا مِنْ وَرَائِكُمْ وَلْتَأْتِ طَائِفَةٌ أُخْرَى لَمْ يُصَلُّوا فَلْيُصَلُّوا مَعَكَ وَلْيَأْخُذُوا حِذْرَهُمْ وَأَسْلِحَتَهُمْ

Kur të gjendesh ti (o Muhamed!) në mesin e besimtarëve dhe t’u bëhesh imam për faljen e namazit (në luftë), atëherë njëri grup prej tyre le të falet me ty, e le t’i mbajnë pranë edhe armët e veta. Pastaj këta, le të rrinë pas jush, e le të vijë grupi tjetër, i cili nuk është falur dhe, le të falet me ty. Le të jenë syçelë dhe t’i mbajnë armët e veta”. (En-Nisa, 102) dhe

فَإِنْ خِفْتُمْ فَرِجَالاً أَوْ رُكْبَانًا

“E nëse keni frikë (nga armiku), atëherë faluni duke ecur ose hipur mbi kuaj…” (El-Bekare, 132).

Allahu i Lartësuar nuk e lejon madje edhe një person që e ka kapluar thellë sëmundja ta shtyjë namazin. Në fakt një njeri në gjendje të tillë është urdhëruar të falet ulur, nëse nuk mund të falet në këmbë. Nëse nuk mund të falet as ulur, ai mund të falet në anën e tij. Gjithashtu, nëse nuk mund të marrë abdes me ujë, ai mund të marrë tejemum dhe të falet. Edhe pa tejemum edhe nëse nuk gjen dhe. Pra, kush ka lejuar se dikush mund ta lërë namazin me qëllim dhe kush ka urdhëruar që ai duhet të falet pas kohës së tij dhe si mund të ndodhë që namazi i vonuar të jetë i mjaftueshëm? Asnjëri nga këto mendime nuk rrjedh nga Kurani, Suneti i vërtetë a jo i vërtetë, as e ka thënë kush prej sahabëve dhe arsyetimi analogjik (Kijasi) e kështu me radhë.

Ibën Hazmi më tej vazhdon: “Përsa i përket mendimit tonë për atë që e lë me qëllim namazin deri sa koha e tij të kalojë, ai duhet pendohet tek Allahu i Lartësuar, të kërkojë falje prej Tij, të rrisë numrin e nafileve dhe të bëjë sa më shumë vepra të mira. Ky mendim bazohet në fjalët e Allahut:

 

فَخَلَفَ مِنْ بَعْدِهِمْ خَلْفٌ أَضَاعُوا الصَّلاَةَ وَاتَّبَعُوا الشَّهَوَاتِ فَسَوْفَ يَلْقَوْنَ غَيًّا(إِلاَّ مَنْ تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ صَالِحًا فَأُوْلَئِكَ يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ وَلاَ يُظْلَمُونَ شَيْئًا

“Dhe më pas Ata i pasoi një brez që i humbte namazet dhe që ndiqte epshet. Por ata do të hasin shkatërrim përveç atij që pendohet, beson dhe bën mirë. Një njeri i tillë do të hyjë në xhenet dhe nuk do t’i bëhet padrejtësi” . (Merjem, 59-60)

وَالَّذِينَ إِذَا فَعَلُوا فَاحِشَةً أَوْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ ذَكَرُوا اللَّهَ فَاسْتَغْفَرُوا لِذُنُوبِهِمْ وَمَنْ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلاَّ اللَّهُ

“…ata që, kur bëjnë punë të këqija apo i bëjnë padrejtësi vetves, kujtojnë Allahun dhe kërkojnë falje për mëkatet e tyre dhe nuk i përsërisin me vetdije të këqiat që bënë. E kush i fal mëkatet përveç Allahut?!”. (Ali Imran, 135)

فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَه(وَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَه

“Kushdo që bën një të mirë që peshon sa grimca, atë do ta gjejë dhe kushdo që bën një të keqe që peshon sa grimca atë do ta gjejë” (Ez-Zelzele, 7-8) dhe

وَنَضَعُ الْمَوَازِينَ الْقِسْطَ لِيَوْمِ الْقِيَامَةِ فَلاَ تُظْلَمُ نَفْسٌ شَيْئًا

“Ne do të vendosim një peshore të drejtë në Ditën e Ringjalljes dhe asnjërit nuk do t’i bëhet padrejtësi”. (El-Enbija, 47)

Umeti musliman pajtohet se ka argumente që përmendin se veprat vullnetare janë vepra të mira dhe Allahu e di sesa vlejnë ato në të vërtetë. Natyrshëm rrjedh mendimi se një numër veprash vullnetare mund ta barazojnë në shpërblim një vepër të detyrueshme dhe madje mund të qëndrojnë në një shkallë edhe më të lartë. Për më tepër, Allahu i Madhëruar na i ka bërë të qartë neve se nuk ia humb veprën asnjë personi dhe se veprat e mira i fshijnë të këqijat”.

 

 

 

NAMAZI I TË SËMURIT

 

Kushdo që ka ndonjë arsye, si sëmundje a diçka të ngjashme gjatë namazit farz dhe nuk mund të qëndrojë në këmbë, atëherë ai mund të falet ulur. Nëse nuk mund të falet ulur, atëherë ai mund të falet shtrirë në anën e tij duke bërë me shenjë. Në raste të tilla përkulja për sexhden duhet të jetë në një pozicion më të ulët se përkulja për rukunë. Ky parim mbështetet në fjalët e Allahut:

فَاذْكُرُوا اللَّهَ قِيَامًا وَقُعُودًا وَعَلَى جُنُوبِكُمْ

“…dhe madhëroje Allahun, duke qenë në këmbë, ulur apo shtrirë”. (En-Nisa, 103)

Imran ibën Husajni tregon: “Unë vuaja nga majasëlli (hemorroide) dhe e pyeta Profetin (a.s.) për faljen e namazit dhe ai tha: “Fale namazin në këmbë nëse ke mundësi ta bësh këtë dhe nëse nuk mundesh atëherë falu ulur. Nëse nuk mund ta bësh as këtë, atëherë falu shtrirë”.[865] Transmeton “Grupi”, përveç Muslimit.

Nesaiu shton: “Dhe nëse nuk mundesh atëherë duke qenë shtrirë në shpinë. Allahu nuk e ngarkon robin e Tij më shumë se ç’ka mundësi”.

Xhabiri transmeton se Pejgamberi (a.s.) bëri një vizitë te një i sëmurë dhe e gjeti atë duke u falur në një jastëk. Profeti (a.s.) e largoi atë anash dhe i tha: “Falu në tokë nëse mundesh dhe nëse jo, atëherë falu me shenja dhe bëje sexhden më poshtë se rukunë”.[866] Transmeton Bejhakiu. Ebu Hatim thotë se më e vërtetë është të jetë “meukuf”.

Ajo çfarë nënkuptohet me pamundësinë e një personi, është se nëse falet në mënyrën e zakonshme, kjo mund të shkaktojë përkeqësim të sëmundjes dhe mund të ndikojë në vonimin e shërimit ose frika se mund të ketë marramendje. Ai që falet ulur duhet të falet në pozicion këmbëkryq.

Aishja (r.a.) tregon se ajo e pa Profetin (a.s.) tek po falej ulur këmbëkryq.[867] Ky hadith transmetohet nga Nesaiu dhe Hakimi, i cili thotë se është sahih. Po ashtu, lejohet të ulesh në atë mënyrë që ulesh kur thua teshehudin. Ai që nuk mund ta falë namazin as ulur dhe as në këmbë, ai duhet të shtrihet në krahun e tij dhe nëse nuk mund ta bëjë një gjë të tillë, të shtrihet me shpinë me këmbët drejtuar nga kibla sipas gjendjes së shëndetit.

Ibën Mundhiri preferon këtë mendim. Lidhur me këtë çështje është një hadith i dobët i transmetuar nga Aliu, i cili thotë se Profeti (a.s.) ka thënë: “I sëmuri, nëse ka mundësi, duhet të falet në këmbë. Nëse nuk mundet kështu ai duhet të falet ulur. Nëse nuk mundet ta bëjë sexhden dhe rukunë, atëherë le të lëvizë kokën e tij dhe ta bëjë lëvizjen e kokës për sexhden më të ulët se ajo e rukusë. Nëse nuk mund të falet ulur, atëherë le të falet shtrirë në të djathtë të tij duke u drejtuar nga kibla. Nëse nuk mund të falet në të djathtë të tij, atëherë le të falet në shpinë me këmbët e tij drejtuar nga kibla”.[868] Transmeton Darakutni.

Disa dijetarë thonë se dikush mund të falet në atë mënyrë që është më e lehtë për të. Në hadith është i qartë fakti se, nëse dikush nuk mund të lëvizë vetëm kokën kur është në shpinë, atëherë asgjë tjetër nuk është e detyrueshme për të.

 

 

NAMAZI NË KOHË FRIKE APO RREZIKU

 

Të gjithë dijetarët pajtohen për ligjshmërinë e “namazit të frikës”[869]. Në Kuran thuhet:

وَإِذَا كُنتَ فِيهِمْ فَأَقَمْتَ لَهُمْ الصَّلاَةَ فَلْتَقُمْ طَائِفَةٌ مِنْهُمْ مَعَكَ وَلْيَأْخُذُوا أَسْلِحَتَهُمْ فَإِذَا سَجَدُوا فَلْيَكُونُوا مِنْ وَرَائِكُمْ وَلْتَأْتِ طَائِفَةٌ أُخْرَى لَمْ يُصَلُّوا فَلْيُصَلُّوا مَعَكَ وَلْيَأْخُذُوا حِذْرَهُمْ وَأَسْلِحَتَهُمْ

 “Kur ti (o Profet) je me ta, dhe qëndron duke i prirë ata në namaz, lëre njërën pjesë të qëndrojë (në namaz) me ty, duke i mbajtur armët e tyre me vete. Kur të barojnë sexhden le të tërhiqen prapa. Dhe lëre të vijë pjesën tjetër që nuk është falur dhe le të falën me ty, duke i bërë të gjitha sexhdet dhe duke i mbajtur armët”.[870] (En-Nisa, 102)

Lidhur më këtë çështje, imam Ahmedi thotë: “Përsa i përket namazit në rast frike ka gjashtë apo shtatë hadithe të konfirmuara dhe në cilëndo mënyrë që falet, ai është i vlefshëm”.

Ibën El Kajimi thotë: “Në thelb janë gjashtë mënyra për ta falur namazin në rast frike, megjithëse disa thonë se janë më shumë se kaq. Kurdoherë që vihet re ndonjë ndryshim në transmetimin e ndonjë rasti, ata e përshkruajnë atë si ndryshim (në mënyrën e të falurit), duke arritur kështu në shtatëmbëdhjetë mënyra. Kjo mund të jetë kështu për shkak të veprave të ndryshme të Profetit (a.s.) ose thjesht për shkak të ndryshimit të transmetimeve”. El Hafidhi thotë se ky është një qëndrim i vërtetë dhe sqarimi i tij do të jepet më poshtë.

 

Mënyra të ndryshme për të falur namazin e frikës

1. Nëse armiku nuk është në drejtim të kiblës, atëherë imami në namazet me dy rekate duhet ta drejtojë një grup në faljen e rekatit të parë pas të cilit ai duhet të presë derisa ata të falin rekatin e dytë vetë. Pastaj ata duhet të shkojnë dhe të përballen me armikun. Më pas duhet të vijë grupi i dytë dhe imami duhet t’i prijë ata në namaz, ndërkohë që ai vet po fal rekatin e dytë. Ai përsëri duhet t’i presë ata të falin një rekat tjetër vetë para se t’i prijë ata në selam. Salih ibën Hauat transmeton nga Salih ibën Ebu Hajtheme se një grup u rreshtuan me Profetin (a.s.), ndërsa një grup tjetër përballej me armikun. Ai fali me ta një rekat dhe vazhdoi të qëndrojë në këmbë, ndërsa e plotësuan vetë e më pas u kthyen të përballen me armikun. Grupi tjetër erdhi dhe fali rekatin e mbetur me të dhe ai qëndroi ulur deri sa ata e plotësuan vetë namazin e pastaj ai i priu ata në selam.[871] Transmeton “Grupi”, përveç Ibën Maxhes.
2. Nëse armiku nuk është në drejtim të kiblës atëherë imami fal një rekat me njërin grup[872] të ushtrisë, ndërsa grupi tjetër përballet me armikun. Pastaj të dy grupet ndërrojnë vendet dhe imami fal një rekat me grupin tjetër. Pjesëtarët e secilit grup e plotësojnë vetë rekatin tjetër. Ibën Umeri tregon se i Dërguari i Allahut fali një rekat me njërin grup, ndërkohë që grupi tjetër përballej me armikun. Në atë çast ata që ishin falur zunë vendin e shokëve të tyre duke u përballur me armikun dhe grupi i dytë erdhi dhe fali një rekat me Profetin (a.s.) dhe pastaj ai dha selam. Më pas secili grup e fali rekatin e mbetur”.[873] Transmeton Buhariu, Muslimi dhe Ahmedi.

Duket qartë se grupi i dytë e plotësoi namazin pasi imami dha selam pa e ndërprerë namazin e tyre (d.m.th ato ishin dy rekate të vazhdueshme), dhe grupi i parë nuk e plotësoi namazin derisa grupi i dytë e kishte plotësuar atë dhe pastaj u kthyen të parballeshin me armikun. Ibën Mesudi thotë:

“Pastaj, ai dha selamdhe ata u ngritën të mbarojnë rekatin e dytë vetëm dhe pastaj ata dhanë selam”.[874]

 

3. Imami fal nga dy rekate me secilin grup, ku dy rekatet e para të tij janë namazi i tij farz dhe dy të tjerat nafile. Lejohet për atë që fal namaz nafile t’i prijë në namaz ata që po falin farzin. Xhabiri transmeton se Profeti (a.s.) fali dy rekat me njërin grup të sahabëve dhe pastaj dy rekate të tjera me grupin tjetër dhe pastaj dha selam.[875] Transmetojnë Shafiu dhe Nesaiu.

Ebu Daudi, Ahmedi dhe Nesaiu në një transmetim tjetër tregojnë se Xhabiri ka thënë: “Profeti (a.s.) fali namazin në një rast frike me ne. Ai fali dy rekate me një pjesë prej sahabëve dhe pastaj erdhën të tjerët që zunë vendet e tyre dhe ai fali dy rekate me ta dhe pastaj dha selam. Kështu Profeti (a.s.) fali katër rekate dhe njerëzit falën nga dy rekate secili”.[876]

Ahmedi, Buhariu dhe Muslimi transmetojnë se ai ka thënë: “Ne ishim me Profetin (a.s.) gjatë ekspeditës ushtarake në Dhat El Rika dhe filloi namazi. Ai fali dy rekate me një grup dhe më pas ata u tërhoqën dhe pastaj ai priu grupin tjetër në dy rekate. Profeti (a.s.) fali katër rekate dhe njerëzit falën dy rekate”.[877]

4. Nëse armiku është në drejtim të kiblës, atëherë imami i prin të dy grupet në namaz në të njëjtën kohë dhe ata ndajnë detyrën në mbrojtje nga armiku dhe ndjekin imamin në çdo veprim derisa ai të bjerë në sexhde, rast në të cilin një grup do të bëjë sexhden me të dhe tjetri do të presë derisa ata të mbarojnë dhe pastaj të bëjnë sexhden e tyre. Pasi mbaron rekati i parë, njerëzit që janë para lëvizin pas dhe njerëzit që janë pas lëvizin para. Xhabiri tregon: “Falëm namazin e frikës me Profetin (a.s.) dhe ai na drejtoi në dy rreshta pas tij. Armiku ishte mes nesh dhe Kibles. Profeti (a.s.) dha tekbir dhe ne të gjithë dhamë tekbir. Ai ra në ruku dhe ne të gjithë vepruam si ai. Pastaj ai ngriti kokën nga rukuja dhe ne të gjithë u ngritëm nga rukuja. Më pas ai ra në sexhde dhe po ashtu edhe rreshti që ishte afër tij, ndërsa grupi i dytë ndenji duke u përballur me armikun, derisa Profeti (a.s.) me rreshtin e parë kishin mbaruar sexhden e tyre, gjë pas së cilës rreshti mbrapa ra në sexhde dhe pastaj u ngrit (pasi kishte mbaruar sexhden). Duke e pasuar këtë, ata që ishin prapa lëvizën përpara, ndërsa ata që ishin para lëvizën prapa. Profeti (a.s.) ra në ruku dhe ne të gjithë ramë në ruku. Më pas ai ngriti kokën dhe ne të gjithë ngritëm kokat tona nga rukuja. Pastaj ai ra në sexhde dhe rreshti që më parë ishte mbrapa në rekatin e parë ra në sexhde me të, ndërsa rreshti i ri i pasëm, qëndroi të përballet me armikun. Kur Profeti (a.s.) dhe rreshti (i ri) i parë kishin plotësuar sexhden e tyre, rreshti i pasëm ra në sexhde. Së fundi Profeti (a.s.) dha selam dhe ne të gjithë dhamë selam”.[878] Transmeton Ahmedi, Muslimi, Nesaiu, Ibën Maxhe dhe Bejhakiu.
5. Të dy grupet fillojnë namazin me imamin dhe pastaj një grup ruan armikun dhe tjetri falet me imamin, pas së cilës ata do të ruanin armikun, ndërkohë që grupi tjetër vinte dhe falte një rekat vetëm, në kohën që imami ishte në këmbë. Pastaj ata do t’i bashkangjiteshin atij në rekatin e dytë të imamit dhe të tyre. Në atë çast, grupi që kishte shkuar për t’u përballur me armikun, vinte të falte një rekat (të dytin) vetë dhe të tjerët qëndronin ulur (në namaz duke pritur për ta të uleshin në rekatin e dytë), ku më pas imami do të jepte selam dhe pas tij të dy grupet do të jepnin selam bashkarisht. Ebu Hurejra transmeton: “Unë fala namazin e frikës më të Dërguarin e Allahut gjatë vitit të betejës së Nexhdit. Ai u ngrit për të falur namazin e iqindisë dhe një grup qëndroi me të, ndërsa grupi tjetër përballej me armikun me shpinat e tyre drejt kiblës. Kur ai dha tekbir, të gjithë njerëzit dhanë tekbir, pra ata që ishin me të dhe ata që përballeshin me armikun. Pastaj bëri një ruku dhe grupi bëri një ruku dhe sexhde me të, ndërsa të tjerët qëndronin ende duke u përballur me armikun. Më pas grupi që ishte me Profetin (a.s.) shkoi të përballej me armikun, ndërsa grupi tjetër erdhi të falte një rekat. Profeti (a.s.) qëndroi në këmbë (në namaz) ashtu siç ishte. Më pas ai ra në ruku dhe grupi i ri ra në ruku bashkë me të. Pastaj ai ra në sexhde dhe ata ranë në sexhde me të. Pas kësaj grupi që kishte shkuar të përballej me armikun erdhi dhe fali një rekat, ndërkohë që Profeti (a.s.) dhe ata që ishin me të ishin ulur (në namaz). Pasatj dhe selam dhe të gjithë së bashku dhanë selam. Profeti fali dy rekate dhe të dy grupet falën dy rekate”.[879] Transmeton Ahmedi, Ebu Daudi dhe Nesaiu.
6. Secili grup fal një rekat me imamin dhe imami fal dy rekate të plota, ndërsa secili grup fal vetëm një. Ibën Abasi transmeton se Profeti (a.s.) u fal në Dhi Kard dhe ai i drejtoi njerëzit në dy rreshta, një resht pas tij dhe një rresht duke ruajtur armikun. Grupi pas tij fali një rekat (me të) dhe pastaj ia la vendin grupit tjetër. Grupi tjetër erdhi dhe fali një rekat me Profetin (a.s.) dhe asnjë grup nuk fali rekat tjetër”.[880] Ky hadith transmetohet nga Nesaiu dhe Ibën Hibani, i cili e vlerëson si të vërtetë. Ibën Abasi gjithashtu thotë: “Allahu ia bëri të detyrueshëm namazin Profetit tuaj (në mënyrën e mëposhtme): katër rekate si banor prezent në vendin e tij, dy si udhëtar dhe vetëm një gjatë kohës së frikës”.[881] Transmeton Ahmedi, Muslimi, Ebu Daudi dhe Nesaiu.

Tha’lebe ibni Zehdem thotë: “Ishim me Seid ibën El-As në Taberistan dhe na tha: “Kush nga ju e ka falur namazin e frikës me Profetin a.s.?” Hudhejfe iu përgjigj: “Unë”, dhe fali me njërin grup një rekat dhe me grupin tjetër një dhe nuk e plotësuan namazin më vonë kaza”.[882] Këtë argument e ka transmetuar Ebu Daudi dhe Nesai.

Si falet namazi i akshamit në kohën e frikës?

Namazi i akshamit nuk mund të shkurtohet dhe nuk ka hadith që përmend se si duhet të falet ai gjatë kohës së frikës. Kështu që dijetarët kanë mendime të ndryshme se si duhet të falet ai. Shkollat hanefite dhe malikite thonë se imami duhet të falë dy rekate me grupin e parë dhe një rekat me grupin e dytë. Shafiu dhe Ahmedi thonë se është e lejuar që imami të falë një rekat me grupin e parë dhe dy rekate me grupin e dytë, ashtu siç është transmetuar se Aliu (r.a.) u fal në këtë mënyrë.

 

Namazi në kohën e frikës së tejskajshme

Nëse frika (ndaj armikut) është e madhe apo beteja ka filluar, secili person duhet të falet individualisht dhe në mundësinë e tij më të mirë. Kjo nënkupton të falurit në këmbë apo hipur mbi kafshë, në drejtim të kiblës apo në drejtim tjetër, duke bërë shenja për rukunë dhe sexhden si të ketë mundësi. Ai duhet ta bëjë shenjën e sexhdes më poshtë se ajo e rukusë. Ai është i justifikuar për çdo veprim të namazit që nuk mund ta kryejë.

Ibën Umeri transmeton se Profeti (a.s.) e përshkroi namazin e frikës duke thënë: “Nëse rreziku është më i madh se aq, atëherë faluni në këmbë apo hipur mbi kafshë”.

Në Sahihun e Buhariut janë këto fjalë: “Nëse rreziku është më i madh se aq, atëherë faluni ndërkohë që qëndroni në këmbë ose hipur mbi kafshë, në drejtim të kiblës apo jo në drejtim të saj”.[883] Në versionin e Muslimit transmetohet se Ibën Umeri ka thënë: “Nëse rreziku ëshë më i madh se aq, atëherë faluni në këmbë apo hipur mbi kafshë dhe me shenja”.[884]

 

Namazi i atij që rri në pritë të armikut dhe i atij që frikësohet nga prita e armikut

Nëse dikush rri në pritë të armikut dhe ka frikë se humbet kohën e namazit, ai mund të falet me shenja, madje edhe nëse lëviz në drejtim tjetër të kiblës. Rasti i atij që rri në pritë është i njëjtë me atë që frikësohet nga ndonjë pritë e armikut. I njëjti rast është edhe për atë që e pengon armiku të bëjë ruku dhe sexhde apo për atë person që ka frikë për veten, për familjen apo për pasurinë e tij nga një hajdut, armik apo kafshë e egër. Në të gjitha këto raste, nëse është e nevojshme, personi mund të falet me shenja dhe në çdo drejtim. El Iraki thotë: “E njëjta gjë zbatohet edhe për atë që largohet nga një përmbytje apo zjarr dhe nuk ka ndonjë mundësi tjetër. Po ashtu, e njëjta gjë është edhe për atë që është në rrethana të ngushta dhe ka borxh që nuk mund ta paguajë dhe ka frikë se debitori i tij mund ta kapë dhe ta burgosë pasi nuk e pranon sqarimin e tij. Gjithashtu, kjo zbatohet edhe për atë që i frikësohet dënimit të kisasit[885] dhe shpreson se duke mos qenë i pranishëm, pala persekutuese do ta zbusë zemërimin e saj dhe do ta falë atë.

Abdullah ibën Unejs transmeton: “I Dërguari i Allahut më dërgoi te Halid ibën Sufjani El-Hudheli, i cili ishte fshehur në Arafat dhe tha: “Shko dhe vrite atë!”. Unë e vështrova atë, ndërkohë që kishte hyrë namazi i drekës dhe mendova se do humbja namazin për shkak të ballafaqimit me të. Vendosa ta falja namazin duke ecur dhe duke bërë me shenja dhe kështu bëra. Kur iu afrova, ai më tha: “Kush je ti?” Unë i thashë: “Një burrë nga arabët. Më ka rënë në vesh se ti po i mbledh njerëzit kundër Profetit (a.s.), kështu që erdha tek ti për këtë arsye”. Ai tha: “Po, unë kështu bëj”. Unë eca me të për pak kohë derisa e lëshova poshtë të vdekur me shpatën time”.[886] Transmeton Ahmedi dhe Ebu Daudi. El Hafidhi thotë se zinxhiri i këtij hadithi është hasen.

 

 

 

NAMAZI I UDHËTARIT

 

Namazi i udhëtarit ka disa dispozita të veçanta, të cilat do t’i cekim në vazhdim.

 

Shkurtimi i namazeve që përbëhen nga katër rekate:

Allahu thotë në Kuran:

وَإِذَا ضَرَبْتُمْ فِي الأَرْضِ فَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ أَنْ تَقْصُرُوا مِنْ الصَّلاَةِ إِنْ خِفْتُمْ أَنْ يَفْتِنَكُمْ الَّذِينَ كَفَرُوا إِنَّ الْكَافِرِينَ كَانُوا لَكُمْ عَدُوًّا مُبِينًا

“Kur të jeni në udhëtim e sipër, nuk është mëkat për ju të shkurtoni namazin, nëse frikësoheni se jobesimtarët do t’ju sjellin ndonjë të keqe. Jobesmtarët janë armiqtë tuaj të hapët”. (En-Nisa, 101)

Ky shkurtim nuk është kufizuar vetëm në situatat në rast frike.

Ja’la ibën Umeje ka thënë: “Unë i thashë Umer ibën Hatabit: “Më sqaro përse njerëzit e shkurtojnë namazin, kur Allahu thotë: “…nëse frikësoheni se jobesimtarët do t’ju sjellin ndonjë të keqe..” (ajeti i mësipërm) dhe ato ditë kanë shkuar tani!” Umeri tha: “Edhe unë jam habitur për të njëjtën gjë dhe kur ia përmenda atë Profetit (a.s.), ai tha: “Kjo është një bamirësi që Allahu i Lartësuar jua ka dhënë juve, kështu që pranojeni atë”.[887] Transmeton “Grupi” përveç Buhariut.

Ibën Xheriri transmeton se Ebu Munib El Xharshi ia përmendi këtë ajet Ibën Umerit dhe tha: “Ne jemi të sigurt tani dhe nuk kemi frikë, a duhet pra që ta shkurtojmë namazin?” Ibën Umeri iu përgjigj:

لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ كَانَ يَرْجُو اللَّهَ وَالْيَوْمَ الآخِرَ وَذَكَرَ اللَّهَ كَثِيرًا

“Me të vërtetë që ju keni tek i Dërguari i Allahut një shembull të mrekullueshëm për ta pasuar”. (El-Ahzab, 21)

Për të njëjtën çështje u pyet edhe Aishja, e cila tha: “Namazi u bë farz në Mekë me nga dy rekate. Kur Profeti (a.s.) erdhi në Medine, dy rekate iu shtuan çdo namazi përveç namazit të akshamit, pasi ai është vitri i ditës dhe namazit të sabahut për shkak të gjatësisë së këndimit të Kuranit. Kur ishte në udhëtim, ai falte namazin e parë (d.m.th vetëm dy rekate), ashtu siç është bërë farz në Mekë”.[888] Transmeton Ahmedi, Bejhakiu, Ibën Hibani dhe Ibën Huzejme. Transmetuesit e këtij hadithi janë të besueshëm.

Ibën El Kajimi thotë: “Profeti (a.s.) falte vetëm dy rekate për ata namaze që përbëheshin nga katër, kudo që udhëtonte derisa kthehej në Medine. Nuk është konfirmuar se ai ka falur ndonjëherë katër rekate (gjatë kohës që udhëtonte) dhe asnjëri prej imamëve nuk ndryshon lidhur me këtë çështje, megjithëse ata kanë mendime të ndryshme përsa i përket rregullit të shkurtimit të namazit”.

Amri, Aliu, Ibën Mesudi, Ibën Abasi, Ibën Umeri, Xhabiri dhe pasuesit e shkollës hanefite thonë se ai është vaxhib (i detyruar). [889] Ndjekësit e shkollës malikite thonë se është sunneh muakedeh (sunet i theksuar); madje është edhe më i theksuar se namazi me xhemat. Nëse udhëtari nuk mund të gjejë një udhëtar tjetër që ta prijë në namaz, ai mund të falet vetëm pasi është e papëlqyeshme që të pasojë atë që është vendas (d.m.th të falë katër rekate) sipas shkollës malikite. Dijetarët e shkollës hanbelite janë të mendimit se është më e vlefshme që personi ta shkurtojë namazin sesa të falë katër rekate. Dijetarët e shkollës shafite kanë mendim të ngjashëm nëse personi ka udhëtuar një distancë të mjaftueshme.

 

Distanca që dikush duhet të udhëtojë para se ta shkurtojë namazin

Përfundimi i nxjerë nga ajeti kuranor është se çdo udhëtim, qoftë i gjatë apo i shkurtër, që përkon me përkufizimin gjuhësor të fjalës “udhëtim” do të mjaftonte për t’i shkurtuar namazet, t’i bashkosh ato dhe të mos agjërosh. Nuk ka asgjë në Sunet që e përmbledh këtë term të përgjithshëm në një kuptim të veçantë. Ibën Mundhiri dhe të tjerët kanë përmendur më shumë se njëzet transmetime lidhur me këtë pikë. Ne do të përmendim disa prej tyre ose ato më të rëndësishmet.

Ahmedi, Muslimi, Ebu Daudi dhe Bejhakiu transmetojnë se Jahja ibën Jezidi ka thënë: “Unë e pyeta Enes ibën Malikun rreth shkurtimit të namazit dhe ai me tha se i Dërguari i Allahut falte dy rekate nëse ai kishte udhëtuar tri milje ose një fersah”.[890]

Ibën Haxheri në “Fet’h El Bari” shkruan: “Ky është hadithi më autentik që e përmend dhe e sqaron atë (pyetje)”. Hamendja mes miljes dhe asaj që quhet fersah është bërë e qartë nga thënia e Ebu Seid El Hudrit: “Nëse Profeti (a.s.) udhëtonte në një distancë sa një fersah, ai shkurtonte namazin”.[891] Kjo transmetohet nga Seid ibën Mensuri.

Hafidh ibën Haxheri në “Et-Talhis” e pranoi atë pa bërë komente rreth tij. Fakti që një fersah është i barabartë me tre milje është i mirënjohur dhe kështu hadithi i Ebu Seidit e largon dyshimin që shkakton hadithi i Enesit, duke sqaruar se distanca më e shkurtër prej së cilës Profeti (a.s.) e shkurtonte namazin ishte tre milje.

Një fersah është i barabartë me 5541 metra, ndërsa një milje është e barabartë me 1748 metra. Distanca më e shkurtër që është përmendur për shkurtimin e namazit është një milje. Kjo është transmetuar nga Ibën Ebi Shejbe nga Ibën Umeri me një zinxhir sahih.

Ibën Hazmi e pason këtë transmetim dhe diskuton se nëse distanca është më pak se një milje, atëherë namazi nuk duhet të shkurtohet. I Dërguari i Allahut shkoi tek varrezat e Bakit për të varrosur të vdekurit dhe njëherë tjetër ai shkoi t’u përgjigjej nevojave personale dhe nuk e shkurtoi namazin.

Përsa u përket disa juristëve që thonë se udhëtimi duhet të jetë të paktën dy distanca të tilla i gjatë apo disa të tjerëve që thonë tre të tilla, përgjigjja e Imam Ebu El Kasim El-Harkit është e mjaftueshme për ne. Në “El Mugni” ai thotë: “Unë nuk gjej ndonjë argument për atë që thonë ata dijetarë. Pohimet e sahabëve janë në kundërshtim me ta dhe ato nuk janë prova (përcaktuese) nëse ndryshojnë. Nga Ibën Umeri dhe Ibën Abasi është transmetuar diçka që ndryshon nga ajo që argumentojnë dijetarët tanë. Madje edhe nëse kjo nuk kishte të bënte më të, pohimet e tyre nuk përbëjnë ndonjë argument kur ekziston një pohim apo vepër e Profetit (a.s.). Madje edhe nëse pohimet e tyre janë të pranueshme, ne nuk do të ishim të aftë të përshkonim distancat që ata përmendin për dy arsyet e mëposhtme: e para është se ndryshojnë nga Suneti i transmetuar nga Profeti (a.s.) dhe nga kuptimi objektiv i Kuranit, pasi kuptimi i qartë i ajetit e lejon shkurtimin e namazit kur dikush është në udhëtim. Allahu i Madhëruar thotë:

وَإِذَا ضَرَبْتُمْ فِي الأَرْضِ فَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ أَنْ تَقْصُرُوا مِنْ الصَّلاَةِ

“Nëse ju jeni në udhëtim, nuk ka ndonjë mëkat për ju nëse e shkurtoni namazin”. Kushti në rastin e ndonjë frike është hequr siç e pamë në hadithin e transmetuar nga Ja’la ibën Umeje dhe ajo që mbetet është kuptimi i qartë i ajetit, i cili përfshin çdo lloj udhëtimi. Profeti (a.s.) ka thënë: “Një udhëtar mund të marrë mes’h sipër çorapeve të tij për një periudhë prej tre ditësh”.[892]

Kjo tregon se gjatësia e kohës, që dikush duhet të marrë mes’h nuk shërben si argument për çështjen që ne po diskutojmë. Distanca e shkurtër mund të kalohet për tri ditë dhe Profeti (a.s.) e ka quajtur udhëtim. Ai ka thënë: “Nuk i lejohet asnjë gruaje që beson Allahun dhe Ditën e Fundit të bëjë një udhëtim njëditor përveçse me praninë e një të afërmi mashkull”.[893]

E dyta, pyetja rreth distancës që duhet bërë gjatë një udhëtimi është vetëm ajo që merr përgjigje nga shpalljet e Allahut të Lartësuar (Kurani dhe Suneti); nuk është ndonjë çështje që dikush mund ta bazojë në arsyetimin personal dhe as ndonjë çështje prej së cilës mund të rrjedhë ndonjë analogji. Këto argumente që ekzistojnë e mbështesin mendimin se shkurtimi i namazit i lejohet çdo udhëtari, nëse nuk ka ndonjë marrëveshje për të kundërtën.

Ngjashëm me të është edhe udhëtimi që bëhet me aeroplanë, trena e kështu me radhë ose një udhëtim që bëhet në nënshtrim ndaj Allahut të Lartësuar e lloje të ndryshme udhëtimi. Nëse dikush, profesioni i të cilit e bën që të jetë gjithmonë në udhëtim, për shembull, një pilot, një shofer kamioni, një kapiten anijeje e të tjerë të ngjashëm me ta, atëherë atyre u lejohet ta shkurtojnë namazin apo ta prishin agjërimin, pasi ata llogariten udhëtarë.

 

Vendi nga ku mund të shkurtohet namazi

Shumica e dijetarëve janë të mendimit se personit i lejohet ta shkurtojë namazin, nëse ai e lë vendin e tij të banimit dhe del jashtë qytetit të tij. Ky është një kusht dhe ai nuk duhet ta fillojë namazin e plotë (katër rekate) derisa të arrijë shtëpinë e parë të qytetit të tij.

Ibën Mundhiri thotë: “Unë nuk di që Profeti (a.s.) të ketë shkurtuar ndonjë nga namazet e tij gjatë çdo udhëtimi të tij, derisa të linte Medinen”.

Enesi transmeton: “Unë fala namazin e drekës katër rekate me Profetin Muhamed (a.s.) në Medine, ndërsa në Dhul-Hulejfe falëm vetëm dy rekate”.[894] Transmeton “Grupi”.

Disa nga dijetarët e hershëm prej selefëve thonë se nëse dikush bën nijetin për të udhëtuar ai mund ta shkurtojë namazin edhe pse është në shtëpinë e tij.

 

Kur duhet që udhëtari ta falë namazin e plotë?

Një udhëtar mund ta shkurtojë namazin për aq kohë sa ai është në udhëtim. Po ashtu, nëse ai qëndron në një vend për tregti apo për punë të tjera, atëherë ai duhet ta shkurtojë namazin për aq kohë sa ai është atje, edhe nëse qëndron me vite. Sipas Ibën El Kajimit nëse një person vendos të qëndrojë në një vend për një periudhë të caktuar kohore, ai mbetet udhëtar pavarësisht nga fakti nëse planifikon të rrijë atje për një kohë të gjatë apo të shkurtër për aq kohë sa ai nuk planifikon të qëndrojë (d.m.th të banojë atje dhe të mos kthehet) në vendin ku ai ka udhëtuar. Kështu vazhdon derisa nuk ka vendosur të qëndrojë në atë vend. Dijetarët kanë mendime të ndryshme lidhur me këtë çështje. Duke i përmbledhur dhe duke dhënë mendimn e tij, Ibën Kajimi thotë: “I Dërguari i Allahut qëndroi njëzet ditë në Tebuk dhe gjatë asaj kohe ai e shkurtoi namazin dhe nuk tha që dikush nuk mund ta shkurtojë atë nëse qëndron më shumë se aq ditë, megjithëse ka një konsensus se ai qëndroi atje për atë periudhe kohore”.

Në “Sahihun” e Buhariut transmetohet se Ibën Abasi ka thënë: “Profeti (a.s.) në disa prej udhëtimeve të tij ndenji më shumë se nëntëmbëdhjetë ditë dhe ai fali vetëm dy rekate. Nëse ne qëndronim në një vend për nëntëmbëdhjetë ditë, ne e shkurtonim namazin e për raste të tjera mbi nëntëmbëdhjetë ditë, ne e falnim namazin të plotë”.[895]

Ahmedi përmend se Ibën Abasi i referohej qëndrimit të Profetit (a.s.) në Mekë në kohën e çlirimit, kur ai tha: “I Dërguari i Allahut qëndroi në Mekë për tetëmbëdhjetë ditë gjatë kohës së çlirimit, sepse ai do të shkonte në Hunejn dhe nuk po planifikonte të qëndronte atje”. Ky është një interpretim i pohimit të Ibën Abasit.

Të tjerë thonë se Ibën Abasi i referohej qëndrimit të Profetit (a.s.) në Tebuk, siç ka treguar Xhabir ibën Abdullahu: “I Dërguari i Allahut qëndroi në Tebuk për njëzet ditë dhe e shkurtoi namazin”.[896] Kjo transmetohet nga Imam Ahmedi në musnedin e tij.

Misuar ibën Mahreme transmeton: “Ne qëndruam me Sadin në disa fshatra të Shamit për dyzet ditë dhe Sadi e shkurtonte namazin, ndërsa ne e falnim të plotë”.

Nafiu transmeton se Ibën Umeri ishte në Azerbajxhan për gjashtë muaj pasi dëbora kishte bllokuar rrugën dhe gjatë kësaj kohe ai e shkurtonte namazin. Hafs ibën Ubejdullahu thotë: “Enes ibën Maliku qëndroi në Sham për dy vjet dhe fali namaz udhëtari”. Enesi transmeton se shokët e Profetit (a.s.) ndenjën në Ram Hurmuz për shtatë muaj dhe ata e shkurtuan namazin.

El Hasani transmeton: “Unë ndenja me Abdurrahman ibën Semuren në Kabul për dy vjet dhe ai i shkurtonte namazet por nuk i bashkonte ato”. Ibrahimi tregon: “Ne qëndruam për një vit a më shumë në Rij dhe për dy vjet në Sixhistan”.

Ky është udhëzimi i Profetit (a.s.) dhe i shokëve të tij dhe ky është qëndrimi i saktë. Përsa u përket mendimeve të tjera, imam Ahmedi thotë: “Nëse një person ka për qëllim të rrijë katër ditë në një vend, ai duhet ta falë namazin të plotë edhe nëse qëllimi i tij është të rrijë më pak se kaq atëherë ai mund ta shkurtojë namazin”. Kjo bazohet në interpretimin e transmetimeve të Profetit (a.s.) dhe shokëve të tij (d.m.th ata asnjëherë nuk kishin për qëllim të rrinin gjatë duke menduar gjithmonë se do të largoheshin të nesërmen, të pasnesërmen e kështu me radhë). Ky interpretim është dukshëm i dyshimtë. Profeti (a.s.) çliroi Mekën dhe qëndroi atje për të themeluar Islamin, për të çrrënjosur politeizmin dhe për t’i udhëzuar arabët në rrugën e drejtë dhe të vërtetë, në fenë islame. Është krejt e qartë se një objektiv i tillë merr më shumë se një ditë apo dy për t’u plotësuar. Në mënyrë të ngjashme me këtë, qëndrimi i tij në Tebuk ishte në përgatitje për luftën e afërt dhe ai e dinte se një gjë e tillë do të merrte më shumë se katër ditë. Po ashtu, qëndrimi i Ibën Umerit në Azerbajxhan për gjashtë muaj dhe falja e namazeve të shkurtuara gjatë gjithë kohës bëhej me dijen se që të shkrihej, borës i duheshin më shumë se dy apo tre ditë në mënyrë që rruga të bëhej e kalueshme. E njëjta gjë është edhe në rastin e Enesit që ndenji në Sham për dy vjet dhe e fali namazin të shkurtuar dhe qëndrimi i sahabëve për shtatë muaj në Ram Hurmuz duke i shkurtuar namazin. Dihet mirë se këto lloj aktivitetesh, siç janë xhihadi, izolimi dhe mbrojtja nga armiqtë kanë marrë më shumë se katër ditë.

Pasuesit e Ahmedit përmendin: “Nëse dikush rri në një vend me qëllimin për xhihad ose për shkak të burgimit apo sëmundjes, atëherë ai mund ta shkurtojë namazin, pavarësisht nëse mendon se një situatë e tillë do të zgjasë për një kohë të shkurtër apo të gjatë”. Kjo është e saktë, por nuk ka ndonjë argument që kushte të tilla janë përcaktuar në Kuran, Sunet, Ixhma (Konsensus i dijetarëve), apo praktikë të shokëve të Profetit (a.s.). Ata diskutuan se kushte të tilla bazohen në atë çka i nevojitet një personi për të plotësuar nevojat e tij gjatë kohës që është udhëtar dhe ajo është diçka më pak se katër ditë. Përgjigjja e tij ndaj tyre ishte: “Nga ku i nxirrni ju ato rrethana, ndërkohë që Profeti (a.s.) qëndroi më shumë se katër ditë në Mekë dhe Tebuk, duke e shkurtuar namazin dhe nuk i përmendi gjë askujt rreth saj. Ai nuk u kishte thënë atyre se ai asnjëherë nuk kishte për qëllim të qëndronte më shumë se katër ditë, megjithëse e dinte që njerëzit do ta pasonin hap pas hapi shembullin e tij lidhur me namazin. Pa dyshim që ata e ndoqën atë në shkurtimin e namazit dhe nuk e kundërshtuan faljen me shkurtim, edhe nëse do të qëndronin më shumë se katër ditë. Kjo duhet të sqarohet pasi është shumë e rëndësishme. Në mënyrë të ngjashme, sahabët e pasuan atë në ato çështje dhe ai nuk u tha ndonjë gjë dhe nuk i kundërshtoi ata që u falën me të.

Maliku dhe Shafiu thonë: “Nëse dikush ka për qëllim të rrijë për më shumë se katër ditë, ai duhet ta falë namazin e plotë dhe nëse ka për qëllim të rrijë më pak se katër ditë ai duhet ta shkurtojë”.

Ebu Hanife thotë: “Nëse dikush ka për qëllim të rrijë pesëmbëdhjetë ditë, ai nuk duhet ta shkurtojë namazin dhe nëse ka për qëllim të rrijë më pak se aq, ai duhet ta shkurtojë namazin”. Ky është edhe mendimi i Lejth ibën Sadit dhe gjithashtu është transmetuar nga tri sahabë: Umeri, Ibën Umeri dhe Ibën Abasi.

Seid ibën El Musejeb është i mendimit se nëse qëndron katër ditë, atëherë duhen falur katër rekate (dhe nuk duhen shkurtuar). Një pohim i ngjashëm me atë të Ebu Hanifes është transmetuar gjithashtu prej tij. Ali ibën Ebi Talibi thotë se, nëse dikush rri për dhjetë ditë, duhet ta falë namazin e plotë dhe e njëjta gjë është transmetuar nga Ibën Abasi.

El Hasani thotë: “Ai që nuk arrin në destinacionin e tij (qyteti i banimit), mund ta shkurtojë namazin”.

Aishja (r.a.) thotë: “Namazi shkurtohet edhe kur personi nuk i la lënë ende plaçkat e udhëtimit (dhe nuk është më në udhëtim)”.

Të katër imamët janë të mendimit se nëse dikush ka ndonjë nevojë për të cilën do kujdesur dhe ka gjithmonë qëllimin për t’u larguar ditën tjetër, atëherë ai mund ta shkurtojë namazin e tij për aq kohë sa ai qëndron në atë vend. Megjithatë, sipas një pohimi të imam Shafiut, ai mund të bëjë kështu vetëm për shtatëmbëdhjetë apo tetëmbëdhjetë ditë dhe pas asaj kohe ai nuk duhet ta shkurtojë namazin. El Mundhiri përmend në Ishrafin e tij: “Dijetarët pajtohen me mendimin se udhëtari mund ta shkurtojë namazin, për aq kohë sa ai nuk ka për qëllim të qëndrojë në atë vend, madje edhe nëse qëndron atje me vite”.

 

Nafilet gjatë udhëtimit

Shumica e dijetarëve janë të mendimit se nuk është e papëlqyeshme të falësh nafile gjatë kohës që dikush e shkurton namazin. Lidhur me këtë çështje ka ndryshime mendimesh përsa u përket namazeve sunete të rregullta dhe nafileve të tjera. Buhariu dhe Muslimi transmetojnë se Profeti (a.s.) u pastrua në shtëpinë e Umu Hanit në ditën e çlirimit të Mekës dhe pastaj fali tetë rekate.[897]

Ibën Umeri transmeton se Profeti (a.s.) u fal duke kalëruar në çdo drejtim që përballej duke lëvizur kokën (d.m.th për lëvizjet e namazit).[898]

El Hasani transmeton se shokët e Profetit (a.s.) në kohën që ishin në udhëtim, falnin namaze vullnetare para dhe pas namazit farz.

Ibën Umeri dhe disa të tjerë janë të mendimit se nuk ka nafile para dhe pas namazit farz, përveç mesit të natës. Ai pa disa njerëz duke u falur pas namazit dhe tha: “Nëse do të falesha (nafile), unë do të kisha preferuar ta kisha falur namazin e plotë. O nipi im! Unë e shoqërova të Dërguarin e Allahut (në udhëtime) dhe ai asnjëherë nuk fali më shumë se dy rekate derisa Allahu e mori shpirtin e tij. Unë e shoqërova Ebu Bekrin dhe ai nuk fali më shumë se dy rekate”. Ai gjithashtu përmendi emrin e Umerit, Othmanit dhe pastaj këndoi ajetin:

لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ كَانَ يَرْجُو اللَّهَ وَالْيَوْمَ الآخِرَ وَذَكَرَ اللَّهَ كَثِيرًا

“Me të vërtetë që tek i Dërguari i Allahut ju keni një shembull të mrekullueshëm (për ta pasuar)”.(El-Ahzab, 21)[899] Ngjarja transmetohet nga Buhariu.

Ibën Kudame bashkon atë që thotë Hasani dhe Ibën Umeri duke përfshirë transmetimin që ka cekur El Hasani rreth faktit që nuk ka ndonjë dëm nëse falen nafile gjatë udhëtimit dhe transmetimi i Ibën Umerit cek se nuk ka ndonjë dëm nëse nuk falen nafile.

 

Udhëtimi ditën e xhuma

Nuk përbën problem nëse udhëtohet ditën e Xhuma, përderisa nuk ka ardhur koha e namazit.

Umeri ka dëgjuar një njeri të thotë: “Nëse sot nuk do të ishte e premte, do të isha larguar”. Umeri i tha: “Ik! E premtja nuk e pengon njeriun prej udhëtimit”.[900]

Ebu Ubejde udhëtoi të premten dhe ai nuk priti për namaz. Ez-Zuhri dëshiroi të udhëtonte në paraditen e së premtes dhe njerëzit i thanë atij diçka dhe ai iu drejtua: “Profeti (a.s.) ka udhëtuar të premten”.[901]

 

 

BASHKIMI I DY NAMAZEVE

 

Lejohet që një person të bashkojë namazin e drekës me iqindinë ose në kohën e të parit ose ne kohën e të dytit. Po ashtu, lejohet që të bashkohet edhe namazi i akshamit me jacinë[902] nëse është në një ndër rrethanat e mëposhtme:

 

Bashkimi i namazeve në Arafat dhe Muzdefile

Dijetarët janë të një mendimi se namazi i drekës dhe iqindisë duhet të bashkohen gjatë kohës së drekës në Arafat duke afruar iqindinë në kohën e drekës (gjatë kryerjes së haxhit) dhe namazi i akshamit dhe jacisë në kohën e jacisë në Muzdefile, duke pasuar kështu shembullin e Profetit (a.s.).

 

Bashkimi i namazeve gjatë udhëtimit

Shumica e dijetarëve janë të mendimit se lejohet që të bashkohen dy namaze në kohën e njërit prej tyre gjatë udhëtimit, pavarësisht nga fakti nëse personi është është ndalur në ndonjë vend apo është ende në udhëtim.

Muadhi ka transmetuar se gjatë kohës që Profeti (a.s.) ishte në Tebuk dhe dielli kishte kaluar meridianin, Profeti (a.s.) bashkoi namazin e drekës me iqindinë. E nëse nisej para se dielli të kalonte meridianin, e vononte drekën deri në kohën e iqindisë. Ai bënte të njëjtën gjë edhe për namazin e akshamit dhe atij të jacisë. Nëse dielli perëndonte para se ai të fillonte udhëtimin, ai bashkonte namazin e akshamit dhe jacisë (në atë kohë). Nëse ai fillonte udhëtimin dhe dielli nuk kishte perënduar, atëherë ai i bashkonte ato në kohën e jacisë.[903] Transmeton Ebu Daudi dhe Tirmidhiu. Ky i fundit thotë se hadithi është hasen.

Kurejbi transmeton se Ibën Abasi ka thënë: “A t’ju tregoj për namazin e Profetit (a.s.) gjatë udhëtimit?” Ne i thamë: “Sigurisht!” Ai tha: “Nëse dielli e kishte kaluar meridianin kur ai pushonte, ai bashkonte drekën me iqindinë para se t’i hipte kalit (d.m.th të nisej). Nëse dielli nuk e kishte kaluar meridianin në kohën që ai pushonte (d.m.th ngrinte kampin), ai udhëtonte deri në kohën e namazit të iqindisë dhe pastaj bashkonte drekën me iqindinë. Nëse dielli perëndonte në kohën që ai pushonte, ai bashkonte akshamin me namazin e jacisë. Nëse kjo nuk ndodhte gjatë kohës që ai pushonte, ai udhëtonte derisa të vinte koha e jacisë dhe t’i bashkonte namazet”.[904] Transmeton Ahmedi dhe Shafiu në musnedin e tij me një hadith të ngjashëm.

Shafiu ka diçka të ngjashme në Musnedin e tij, duke përmendur se kur Profeti (a.s.) e niste udhëtimin para se dielli të kalonte meridianin, ai e vononte namazin e drekës dhe e bashkonte atë me iqindinë në kohën e këtij të fundit. Bejhakiu e ka transmetuar atë me një zinxhir të mirë dhe thotë: “Të bashkosh dy namaze gjatë udhëtimit është diçka e mirënjohur dhe është praktikuar nga sahabët e

Profetit (a.s.) dhe nga ata që i pasuan ata”.

Imam Maliku transmeton në “El Muata” nga Muadhi se Profeti (a.s.) e ka vonuar namazin një ditë gjatë betejës së Tebukut dhe pastaj shkoi dhe fali bashkë namazin e drekës me të iqindisë. Pastaj u kthye dhe shkoi përsëri dhe fali namazin e akshamit dhe të jacisë bashkë”.[905]

Duke komentuar rreth këtij transmetimi, Shafiu thotë se fraza e tij “Pastaj ai u kthye dhe u largua përsëri”, i referohet vetëm një situate kur Profeti (a.s.) po qëndronte në një vend të caktuar (d.m.th. ai nuk udhëtonte nga një anë në tjetrën).

Ibën Kudame përmend hadithin e mësipërm dhe shkruan në “El Mugni” se Ibën

Abdul Berri ka thënë: “Ai hadith është sahih dhe zinxhiri i tij është konfirmuar. Njerëzit që e njohin historinë e jetës së Profetit (a.s.) thonë se beteja e Tebukut ndodhi në vitin e nëntë të hixhrit. Ky hadith është një argument i qartë dhe dëshmia më e fortë kundër atyre që thonë se dikush mund t’i bashkojë namazet vetëm kur ai është në të vërtetë duke lëvizur nga njëra anë në tjetrën, pasi Profeti (a.s.) ishte vendosur në një vend dhe nuk po udhëtonte përderisa ai po qëndronte në tendën e tij dhe do të dilte jashtë të bashkonte namazet dhe pastaj të kthehej përsëri në tendën e tij. Muslimi e ka transmetuar këtë hadith në sahihun e tij dhe ka përmendur: “Ai e falte drekën dhe iqindinë bashkë dhe po ashtu akshamin dhe jacinë”. Ky hadith duhet të pasohet pasi është i konfirmuar (të jetë autentik) dhe është një pohim i qartë përsa i përket këtij rregulli dhe nuk ka asgjë që e kundërshton atë. Lehtësimi për të bashkuar namazet është për këdo që është në udhëtim, por në asnjë mëyrë nuk është kufizuar vetëm për udhëtarët. E njëjta gjë është edhe për shkurtimin e namazit edhe për mes’hin sipër çorapeve, por më e mira është ta vonosh atë.

Të paturit qëllim për t’i bashkuar nuk është kusht për bashkimin apo shkurtimin e namazit.

Ibën Tejmije thotë: “Ky është qëndrimi i shumicës së dijetarëve. Kur Profeti (a.s.) i bashkonte namazet me shokët e tij apo i shkurtonte namazet me ta, ai asnjëherë nuk e urdhëroi ndonjërin prej tyre të bënte nijetin për bashkimin apo shkurtimin e namazeve. Në fakt kur ai la Medinen për në Mekë, ai fali dy rekate pa e bashkuar namazin dhe pastaj fali drekën në Arafat pa u treguar njerëzve se ai kishte për qëllim ta falte iqindinë menjëherë pas saj. Më pas fali iqindinë me ta dhe nuk kishte për qëllim të bashkonte namazet. Kur u largua nga Medina, ai i priu njerëzit në namazin e iqindisë në Dhul Hulejfe dhe nuk i urdhëroi ata që të bënin nijetin për të shkurtuar namazin”.

Përsa i përket faljes së namazeve të bashkuara direkt pas njëri-tjetrit, Ibën Tejmije shkruan: “Mendimi i saktë është se nuk është ndonjë kusht të veprosh kështu në çfarëdo rrethanash, as në namazin e parë e as në namazin e fundit. Në Sheriat nuk ka kufij të tillë dhe të vepruarit në këtë mënyrë do ta rrëzonte qëllimin e lëshimit (d.m.th lejimin për të bashkuar dy namaze)”. Përkitazi me këtë, imam Shafiu thotë: “Është thuajse e lejuar për një person që të falë namazin e akshamit në shtëpinë e tij me nijet për bashkim dhe pastaj të shkojë në xhami të falë jacinë”. Një pohim i ngjashëm është transmetuar nga Ahmedi.

 

Bashkimi i dy namazeve në kohë shiu

 

El Ethremi transmeton në Sunenin e tij se Ebu Seleme ibën Abdurrahmani ka thënë: “Është prej Sunetit të bashkosh namazin e akshamit me jacinë kur është duke rënë shi”.

Po ashtu, Buhariu transmeton se Profeti (a.s.) ka bashkuar namazin e akshamit me jacinë një natë me shi.[906]

Më poshtë jepet një përmbledhje e mendimeve të shkollave të ndryshme të jurisprudencës islame:

Shkolla shafite thotë se lejohet për një person që ndodhet në vendin e vet të bashkojë namazin e drekës me atë të iqindisë dhe namazin e akshamit me atë të jacisë. Në raste të tilla secili çift falet në kohën e namazit të parë, nëse bie shi kur fillon namazi i parë dhe nëse vazhdon të bjerë në kohën që ai fillon të dytin.

Sipas shkollës malikite lejohet të bashkohet namazi i akshamit me jacinë në xhami në kohën e akshamit për shkak të shiut apo të shiut që pritet të bjerë, nëse ka llucë dhe errësirë gjatë rrugës ose nëse ka aq shumë llucë sa njerëzit nuk mund të veshin këpucët. Një bashkim i tillë është i papëlqyeshëm për kohën e drekës dhe të iqindisë.

Sipas shkollës hanbelite, lejohet të bashkohet vetëm akshami me jacinë në kohën e të parit apo të dytit për shkak të borës, akullit, llucës, të ftohtit të ashpër apo shiut, i cili i qull rrobat. Ky lëshim bëhet vetëm për atë që falet me xhemat në xhami dhe që vjen nga një distancë në të cilën mund të dëmtohet nga shiu. Ndërsa për ata që falen në xhami apo me xhemat në shtëpitë e tyre, për ata që e kanë rrugën të sigurt apo për ata që e kanë shtëpinë afër xhamisë, nuk lejohet që t’i bashkojnë namazet.

 

Bashkimi i namazeve për shkak të ndonjë sëmundje apo për arsye tjetër

 

Ahmedi, Kadi Husejni, El Hatabi dhe El Muteuali i shkollës shafite janë të mendimit se lejohet t’i bashkosh dy namaze në kohën e të parit apo të dytit për shkak të ndonjë sëmundje pasi ajo është një vështirësi më e madhe se ajo e shiut. Në lidhje me këtë Neveviu thotë: “Ky është një mendim i fortë i bazuar në argument”.

Në “El Mugni” përmendet: “Sëmundja që e lejon dikë të bashkojë namazet është ajo që përndryshe do të shkaktonte vështirësi dhe dobësi (nëse namazet falen veç e veç).

Shkolla hanbelite është më lehtësuesja pasi ajo lejon të bashkohen namazet

si për atë që është sëmurë, ashtu edhe për gjidhënësen e cila ajo mund të hasë vështirësi në pastrimin e rrobave të saj për çdo namaz, për gruan që vuan nga gjakderdhje e tejzgjatur, për personin që nuk mund të kontrollojë urinën e tij, për atë që nuk mund të pastrojë veten e tij dhe për atë që frikësohet për jetën, pasurinë dhe nderin e tij. Gjithashtu edhe për ndonjë që i frikësohet ndonjë dëmi në çështjet jetësore për shkak të lënies së bashkimit.

Ibën Tejmije thotë: “Mendimi më lehtësues në lidhje këtë çështje është ai i shkollës hanbelite, e cila lejon dikë të bashkojë namazet nëse është i zënë (përderisa Nesaiu ka transmetuar diçka në lidhje më të nga i Dërguari i Allahut) dhe ata gjithashtu thonë se një kuzhinier, bukëpjekës e kështu me radhë, mund t’i bashkojnë namazet nëse frikësohen për pasurinë e tyre (d.m.th nëse ndodh që të shkatërrohet investimi i tyre me të cilin punojnë etj.)”.

 

Bashkimi i namazeve për shkak të ndonjë nevoje shtrënguese

Imam Neveviu shkruan në komentimin e tij mbi Sahihun e Muslimit: “Shumica e dijetarëve janë të mendimit që i lejohet një vendasi t’i bashkojë namazet për shkak të ndonjë nevoje shrënguese për atë që e ka bërë traditë këtë gjë. Ky është pohimi i Ibën Sirinit dhe Esh’hebit nga shokët e Malikut dhe El Hatabi e transmeton atë nga El Kofali, nga Shashi El-Kebir nga shokët e Shafiut dhe nga Ebu Is’hak El Mervezi dhe nga disa dijetarë të tjerë të hadithit. Ky është konkluzioni i Ibën Mundhirit. Ky mbështetet edhe nga pohimi i Ibën Abasit, në të cilin ai thotë: “Profeti (a.s.) i bashkonte namazet sepse nuk donte t’ia vështirësonte çështjet umetit të tij dhe jo për sëmundje apo për ndonjë arsye tjetër”.

Hadithi i Ibën Abasit, i përmendur më sipër, është transmetuar nga imam Muslimi, i cili thotë: “I Dërguari i Allahut bashkoi në Medine namazin e drekës me iqindinë dhe po ashtu akshamin me jacinë pa pasur atje ndonjë rrezik dhe pa rënë shi”. Kur është pyetur Ibën Abasi se çfarë ka dëshiruar Profeti me atë vepër, ai është përgjigjur: “Ai nuk donte vështirësi për umetin e tij”.[907]

Buhariu dhe Muslimi transmetojnë prej tij se Profeti (a.s.) fali shtatë rekate dhe tetë rekate (d.m.th drekën dhe iqindinë bashkë dhe akshamin me jacinë bashkë në Medine).[908]

Gjithashtu, Muslimi transmeton nga Abdullah ibën Shekiku se Abdullah ibën Abasi një ditë pas namazit të iqindisë iu drejtua njerëzve duke u folur dhe kjo gjë zgjati derisa dielli kishte perënduar dhe yjet kishin dalë. Njerëzit i thanë atij: “Namazi! Namazi!”. Një burrë nga fisi Beni Tajm, vazhdimisht përsëriste: “Namazi! Namazi!”. Ibën Abasi tha: “A po më mëson mua Sunetin? Mos e paç nënën!”. Pastaj ai tha: “Kam parë të Dërguarin e Allahut ta bashkojë drekën me iqindinë dhe akshamin me jacinë”.

Abdullah ibën Shekiku tregon: “Unë nuk isha i qetë në zemrën time rreth asaj që tha ai dhe kështu shkova për të pyetur Ebu Hurejrën dhe ai e konfirmoi atë që kishte thënë Ibën Abasi”.[909]

 

Çështje me interes

Në “El Mugni” thuhet: “Nëse dikush i fal namazet e bashkuara në kohën e namazit të parë dhe pastaj arsyeja për të cilën ka vepruar kështu pushon së qëni dhe para se të hyjë koha e nanmazit tjetër (d.m.th namazi tjetër është ai që sapo e kishte falur në kohën e namazit të parë), atëherë ajo që ka bërë është e mjaftueshme për të dhe nuk është e nevojshme që ai ta përsërisë namazin e dytë në kohën e tij. Përderisa ai e ka falur namazin në një mënyrë ta caktuar, ai është i lirë nga çdo detyrim për shkak të asaj vepre. Ai e përmbushi detyrimin e tij në rrethana në të cilat kishte një justifikim të vlefshëm dhe ky veprim nuk bëhet i pavlefshëm për faktin se ajo arsye nuk ekziston më. Kjo është e ngjashme me rastin e atij personi që merr tejemum dhe gjen ujë pasi e mbaron namazin”.

 

Namazi në anije, tren apo aeroplan

Namazi në anije, tren apo aeroplan është i vlefshëm dhe nuk ka ndonjë mospëlqim për një vepër të tillë. Ai duhet të falet ashtu siç e lejon mundësia. Ibën Umeri tregon se ka pyetur të Dërguarin e Allahut për namazin në anije dhe ai i ka thënë: “Falu në këmbë, nëse nuk frikësohesh se do të mbytesh (d.m.th anija mund të përmbyset)”.[910] Transmeton Darakutni dhe Hakimi. Ky i fundit e quan atë sahih sipas kritereve të Buhariut dhe Muslimit.

Abdullah ibën Ebi Utba, transmeton: “Unë shoqërova Xhabir ibën Abdullahun, Ebu Seid El Hudrin dhe Ebu Hurejren në një anije dhe ata u falën ne këmbë me xhemat, megjithëse mund të dilnin në breg (nëse do të dëshironin)”.[911] Transmeton Seid ibën Mensuri.

 

Disa lutje të udhëtimit

Është e pëlqyeshme që kur lë shtëpinë udhëtari të thotë: “Në emër të Allahut të Lartësuar! Ne i kemi besuar Allahut. Nuk ka forcë dhe pushtet përveçse me Allahun. O Allah! Unë kërkoj mbrojtje tek Ti që të mos humbas dhe të mos më humbin të tjerët, të mos devijoj nga rruga Jote dhe të mos më devijojnë të tjerët nga rruga Jote, të mos më bëhet keq dhe të mos bëj keq, të mos veproj si injorant dhe të tjerët të mos veprojnë si injorantë ndaj meje”.

Pastaj personi mund të thotë cilëndo nga duatë që janë regjistruar nga Profeti (a.s.). Këtu janë disa prej tyre:

Ali ibën Rabia tregon se ka parë Aliun që i hipi një kafshe. Kur ai vendosi këmbën në lak, tha: “Me emrin e Allahut”. Pastaj kur u ul në të tha: “Falënderimet i takojnë vetëm Allahut. Madhështia i takon Atij, i Cili e nënshtroi këtë për ne, pasi ne nuk do të ishim të aftë ta nënshtronim atë dhe Tek Zoti ynë është kthimi”. Pastaj ai e falënderoi Allahun tre herë dhe e lartësoi Madhështinë e Tij dhe tha: “Madhështia të takon Ty, nuk ka zot tjetër përveç Teje. Unë i kam bërë padrejtësi vetes kështu që më fal mua. Askush nuk i fal mëkatët pëveç Teje”. Pastaj ai qeshi. Ali ibën Rabia e pyeti: “Përse qesh o prijësi i besimtarëve?” Ai u përgjigj: “Unë e kam parë të Dërguarin e Allahut duke vepruar të njëjtën gjë pastaj duke qeshur. Dhe unë e pyeta: Çfarë të bën të qeshësh, o i Dërguari i Allahut? Ai tha: “Zoti kënaqet me robin e tij kur ai thotë: “O Zot më fal mua!”. Dhe Ai thotë: “Robi im e di se askush nuk i fal gjynahet përveç Meje”.[912]

El Ezdi transmeton se Ibën Umeri i mësoi atij se i Dërguari i Allahut e madhëronte Allahun tri herë duke qenë i ulur në devenë e tij për udhëtim. Më pas ai thoshte: “Madhështia i takon vetëm Atij që e nënshtroi këtë për ne, pasi ne nuk mund ta nënshtronim atë. Tek Zoti ynë është kthimi. O Allah! Të lutemi të na japësh në këtë udhëtim bindje e devotshmëri dhe vepra që Ty të pëlqejnë. O Allah! Na e bëj këtë udhëtim të lehtë dhe bëj të na duket i shkurtër! O Allah, na shoqëro ne në këtë udhëtim dhe ruaji familjet dhe pasuritë tona! O Allah, unë kërkoj mbrojtje tek Ti nga vështirësitë e këtij udhëtimi dhe nga mërzia e kthimit dhe nëse shoh që diçka i ka ndodhur pasurisë dhe familjes sime!”. Kur ai kthehej nga udhëtimi thoshte: “Kthehemi (nga udhëtimi) të penduar, adhurues dhe falënderues të Allahut të Madhërishëm”.[913] Transmeton Ahmedi dhe Muslimi.

Ibën Abasi transmeton se kur Profeti (a.s.) dëshironte të udhëtonte, ai thoshte: “O Allah! Ti je mbrojtësi im në udhëtimin tim dhe Ai që kujdesesh për familjen time (kur unë jam larguar). O Allah! Kërkoj mbrojtje tek Ti nga shoqëruesit e padobishëm të udhëtimit dhe nga ndodhitë e pakëndshme në kthimin tim. O Allah, bëje udhëtimin të lehtë dhe të shkurtër për ne!”. Kur ai dëshironte të kthehej thoshte: “Kthehemi të penduar, adhurues dhe falënderues të Allahut të Madhëruar”. Kur hynte në shtëpi, ai thoshte: “Ne pendohemi tek Zoti ynë. Shpresojmë që asnjë mëkat të mos ketë mbetur tek ne”.[914] Transmeton Ahmedi, Tebaraniu, El Bezari me një zinxhir sahih.

Abdullah ibën Serxhesi transmeton se kur i Dërguari i Allahut kishte për të udhëtuar, thoshte: “O Allah! Kërkoj mbrojte tek Ti nga vështirësitë e udhëtimit, nga problemet në kthim, nga çrregullimet pasi gjërat janë në rregull, nga lutja e atij që i është bërë padrejtësi dhe nga të parit e dëmshëm që ka goditur pasurinë dhe familjen tonë”. Kur kthehej, ai bënte një dua të ngjashme, por në vend që të thoshte: “nga të parit e dëmshëm që ka goditur pasurinë dhe familjen tonë”, ai përmendte më para familjen dhe më pas pasurinë.”[915] Transmeton Ahmedi dhe Muslimi.

Ibën Umeri transmeton se kur Profeti (a.s.) dilte në ndonjë betejë apo udhëtim dhe e zinte nata ai thoshte: “O tokë! Zoti im dhe Zoti yt është Allahu. Unë i mbështetem Allahut të më mbrojë nga e keqja jote dhe nga e keqja që është në ty, nga e keqa që është krijuar mbi ty dhe nga e keqja që ecën sipër teje. Unë i mbështetem Allahut të më mbrojë nga luanët, nga gjarpërinjtë e mëdhenj të zinj, nga gjarpërinjtë dhe akrepët, nga e keqja e gjithçkaje që është në tokë, nga e keqja e një paraardhësi dhe nga ajo që ka lindur prej tij”.[916] Transmeton Ahmedi dhe Ebu Daudi.

Havla bint Hakimi Es-Sulejmie transmeton se i Dërguari i Allahut ka thënë: “Kushdo që ndalet në një vend pushimi duhet të thotë: “Mbështetem tek fjala mbrojtëse e Allahut të Lartësuar, nga e keqja e çdo gjëje që Ai ka krijuar”, asgjë nuk do ta godasë atë derisa ta lërë atë vend pushimi”.[917] Transmeton “Grupi”, përveç Buhariut dhe Ebu Daudit.

Ata’ ibën Ebi Meruan transmeton nga babai i tij se Kabi është betuar për Atë (Allahun xh.sh.) që ia hapi detin Musait se Suhejbi i ka thënë atij se kurdo që Profeti (a.s.) shihte një qytet në të cilin donte të hynte thoshte: “O Allah! Zot i shtatë qiejve dhe çka mes tyre, Zot i shtatë tokave dhe çka në to, Zot i djajve dhe i atyre që ata i kanë devijuar, Zot i erërave dhe i asaj që fryjnë ato. Të kërkoj të mirën e këtij qyteti, të mirën e banorëve të tij dhe të mirën e çdo gjëje që gjendet në të. Mbështetem tek Ti nga e keqja e tij, e banorëve të tij dhe nga e keqja e çdo gjëje që gjendet në të”.[918] Transmeton Nesaiu, Ibën Hibani dhe Hakimi i cili e quan sahih.

Ibën Umeri tregon: “Ne udhëtonim me të Dërguarin e Allahut dhe kur ai shihte ndonjë fshat dhe donte të hynte në të, thoshte: “O Allah! Na dhuro begati nga ajo që gjendet në të”, tri herë dhe “O Allah! Na jep furnizim nga të korrat e tij dhe na bëj të dashur për banorët e tij dhe bëji njerëzit e devotshëm prej banorëve të tij të dashur tek ne”.[919] Transmeton Taberaniu në “El Ausat” me një zinxhir të mirë.

Aishja (r.a.) tregon: “Kurdoherë që i Dërguari i Allahut shkonte në ndonjë vend që dëshironte të hynte thoshte: “O Allah! Unë të lutem për të mirën e këtij vendi dhe të mirën që Ti ke mbledhur në të. O Allah! Na furnizo me të mirat e tij dhe na mbro nga sëmundjet e tij. Na bëj të dashur për banorët e tij dhe bëji të devotshmit prej banorëve të tij të dashur tek ne”.[920] Transmeton Ibën Es-Sini.

Ebu Hurejra transmeton se kur i Dërguari i Allahut niste një udhëtim dhe e zinte agimi, ai thoshte: “Dëgjoni dhe jini dëshmitarë për madhështinë e Allahut dhe të mirat që Ai na ka dhënë. Zoti ynë, na mbro dhe na favorizo (pasi) ne kërkojmë mbrojtje tek Allahu nga zjarri i xhehenemit”.[921] Transmeton Muslimi.

 

 

NAMAZI I XHUMASË

 

Vlerat e ditës së xhuma

Xhumaja (e premtja) është dita më e mirë e javës.

Ebu Hurejra transmeton se Pejgamberi (a.s.) ka thënë: “Dita më e mirë në të cilën lind dielli është e premtja. (Të premten) u krijua Ademi, në atë ditë ai hyri në xhenet dhe po atë ditë ai doli nga xheneti. Edhe Ora (Dita e Kijametit) do të ndodhë të premten”.[922] Transmeton Muslimi, Ebu Daudi, Nesaiu dhe Tirmidhiu i cili e quan sahih.

Ebu Lubaneh El Bedri transmeton se Pejgamberi (a.s.) ka thënë: “Më kryesorja e të gjitha ditëve (prijësja e ditëve) është ditë e xhuma. Ajo është dita më e madhe tek Allahu. Ajo është më e nderuar tek Allahu sesa dita e Fitrit apo dita e Kurbanit. Ajo ka pesë vlera të rëndësishme: Allahu e krijoi Ademin në këtë ditë; në këtë ditë Allahu e zbriti Ademin në tokë; në këtë ditë Allahu ia solli vdekjen Ademit, në këtë ditë është një kohë gjatë së cilës, nëse dikush e lut Allahun për ndonjë gjë në të, Allahu do t’ia japë përveçse nëse ai kërkon diçka që është e ndaluar; dhe në këtë ditë do të ndodhë Kijameti. Nuk ka engjëll që është afër Allahut, qiellit, tokës, erës, malit apo detit, të mos jetë i shqetësuar për ditën e xhuma”.[923] Transmeton Ahmedi dhe Ibën Maxhe. El Iraki thotë se zinxhiri i këtij hadithi është hasen.

 

Lutjet në ditën e xhuma

Njeriu duhet të përpiqet që të lutet sa më shumë ditën e premte, sidomos në momentet e fundit të saj. Abdullah ibën Selami transmeton: “Ndërkohë që i Dërguari i Allahut ishte ulur, unë thashë: “Ne gjejmë në Librin e Allahut se të premten është një orë në të cilën nëse një besimtar i lutet Allahut për diçka, lutja e tij pranohet dhe atij do t’i jepet çdo gjë për të cilën lutet”. I Dërguari i Allahut më vështroi dhe pastaj ndërhyri: “Ose një pjesë e një ore”. Unë e pyeta: “Ç’orë është ajo?” Ai u përgjigj: “Ora e fundit e ditës”. Unë pastaj e pyeta: “A nuk është ajo kohë për namaz?” Ai u përgjigj: “Pa dyshim (që është); nëse një besimtar fal namaz dhe pastaj ulet, ai nuk do të ulet, përveçse për shkak të namazit dhe ai do të jetë në namaz”.[924] Transmeton Ibën Maxhe.

Ebu Seidi dhe Ebu Hurejra transmetojnë se Pejgamberi (a.s.) ka thënë: “Të Xhumanë është një orë që nëse një besimtar gjatë saj i kërkon Allahut një të mirë, Ai do t’ia dhurojë atij. Ajo kohë është pas namazit të iqindisë”.[925] Transmeton Ahmedi. El Iraki e quan këtë hadith sahih.

Xhabiri transmeton se Pejgamberi (a.s.) ka thënë: “Dita e xhuma ka dymbëdhjetë orë dhe në njërën prej këtyre orëve nëse një rob i Allahut i lutet për diçka Atij, Ai me siguri do t’i përgjigjet lutjes së tij. Kërkojeni atë në orën e fundit pas namazit të iqindisë”.[926] Transmeton Nesaiu, Ebu Daudi dhe Hakimi në “El-Mustedrak”. Ky i fundit e quan atë sahih sipas kritereve të Muslimit. Ibën Haxheri thotë se zinxhiri i këtij hadithi është hasen.

Ebu Seleme ibën Abdurrahmani transmeton se disa nga shokët e Profetit (a.s.) u mblodhën dhe përmendën “Orën e Xhumasë”. Ata u larguan dhe nuk kishin mendime të ndryshme për atë që ajo orë është në orën e fundit të së xhumasë.” Transmeton Seid ibën Mensuri në Sunenin e tij dhe Hafidh ibën Haxheri e quan atë sahih.

Ahmed ibën Hanbeli thotë: “Shumica e haditheve që flasin për orën në të cilën lutjet janë gjithmonë të pranuara, përmendin se ajo kohë është pas namazit të iqindisë ndërsa disa të tjerë thonë se ajo është pasi dielli kalon meridianin.”

Muslimi dhe Ebu Daudi kanë transmetuar nga Ebu Musa, i cili ka dëgjuar Profetin (a.s.) një ditë të premte të thotë në lidhje me orën në të cilën pranohen lutjet: “Ajo është mes kohës që imami ulet në minber dhe derisa të përfundojë namazi”.[927]

Prapëseprapë, ky hadith i veçantë është i mangët pasi zinxhiri i tij është i këputur dhe ai është mudtarib (jo i qartë).

 

Pëlqehet që të dërgohen sa më shumë salavate për Profetin (a.s.) gjatë natës dhe ditës së xhuma

Aus ibën Ausi transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Dita më e virtytshme e ditëve tuaja është dita e Xhuma. Në atë ditë u krijua Ademi dhe në atë ditë ai vdiq, (në atë ditë) do t’i fryhet surit dhe njerëzit do të ngrihen nga varret! Shtojini salavatet për mua, pasi salavatet për mua do të prezantohen para meje”. Njerëzit i thanë: “O i Dërguari i Allahut! Si do të prezantohen ty salavatet tona kur ti do të jesh tretur?”. Ai tha: “Allahu ia ka ndaluar tokës të tresë trupat e profetëve”.[928] Transmetojnë “të pestët” përveç Tirmidhiut.

Ibën El Kajimi thotë se është e pëlqyeshme që ditën dhe natën e xhuma të lutesh për të mirat e Allahut ndaj Profetit (a.s.), pasi ai ka thënë: “Lutuni për mua gjatë ditës dhe natës së Xhuma”.[929]

I Dërguari i Allahut është prijësi i njerëzimit dhe dita e xhuma është dita më e mirë e javës. Lutja për të gjatë asaj dite është një mirësi që i takon atij dhe askujt tjetër. Kjo vepër gjithashtu përmban një urtësi tjetër brenda saj, që është se çdo e mirë që i ka ardhur këtij umeti (musliman) në këtë jetë dhe në jetën tjetër ka ardhur nëpërmjet tij. Allahu i Lartësuar i ka mbledhur të mirat e kësaj bote dhe të botës tjetër për këtë umet dhe nderi dhe suksesi më i madh do t’u jepet atyre në ditën e Xhuma. Në atë ditë atyre do t’u jepen shtëpitë dhe pallatet e tyre në xhenet dhe ajo është dita kur do t’u jepet më shumë kur të hyjnë në xhenet. Ajo është një ditë feste për ta në këtë botë. Ajo është gjithashtu dita në të cilën Allahu i Lartësuar i plotëson nevojat e tyre dhe u përgjigjet lutjeve të tyre dhe kërkesave të kësaj bote. Ata janë të vetëdijshëm për të gjitha këto dhe kanë mundësi t’i përfitojnë ato në saje të Profetit (a.s.) dhe nëpërmjet tij ata u pajisën me mësime të tilla. Kështu që në shenjë mirënjohjeje dhe vlerësimi për këto të mira që na janë dhënë ne duhet të bëjmë shumë salavate për të gjatë ditës dhe natës së Xhuma.

 

Këndimi i sures Kehf

Është e pëlqyeshme të lexosh suren Kehf gjatë ditës dhe natës së Xhuma.

Ebu Seid El Hudri transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Kush lexon suren Kehf të Xhumanë do t’i jepet ndriçim prej drite nga e xhumaja në xhumanë tjetër”.[930] Transmeton Nesaiu, Bejhakiu dhe Hakimi.

Ibën Umeri transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Kushdo që këndon suren Kehf të Xhumanë, ai do të mbushet me dritë që do të ngrihet nga fundi i këmbës deri tek kupa e qiellit. Ajo do të jetë dritë për të në Ditën e Ringjalljes dhe do t’i falet çdo gjë nga e xhumaja në xhumanë tjetër”.[931] Ky hadith transmetohet nga Ibën Merduija me një zinxhir të vërtetë transmetimi.

Është e papëlqyeshme që të ngrihet zëri gjatë këndimit të sures Kehf në xhami. Shejh Muhamed Abdu ka dhënë një mendim në të cilin përmend se këndimi i sures Kehf me zë të lartë, mes shumë të tjerash, është një ndër gjërat më të papëlqyeshme të Ditës së Xhuma. Ai gjithashtu përmendi edhe fjalët e mëposhtme: “Veçimi i ditës së xhuma si ditë agjërimi, veçimi i natës së saj si natë për të falur namaz nate, këndimi i sures Kehf gjatë me atë lloj melodie që i shqetëson ata që falin namaz, ndërsa njerëzit në xhami nuk dëgjojnë sepse janë të zënë me bisedat e tyre. Kështu që duhet të jemi të kujdesshëm nga një këndim i tillë dhe në këtë formë të ndaluar”.

 

Pastrimi, zbukurimi i vetes, përdorimi i misvakut dhe parfumit për çdo takim, e në mënyrë të veçantë për namazin e xhumasë

Është e pëlqyeshme që çdokush, burrë apo grua, i ri apo i moshuar, udhëtar apo vendas, që dëshiron të marrë pjesë në namazin e xhumasë apo në ndonjë takim me njerëz, të pastrohet dhe të veshë rrobat më të mira. Personi që shkon në xhami ditën e xhuma duhet të marrë gusul, të veshë rrobat më të mira, të lyhet me parfum dhe të lajë dhëmbët. Hadithet e mëposhtme flasin rreth kësaj çështjeje.

Ebu Seidi transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Çdo musliman duhet të

pastrohet ditën e xhuma dhe të veshë rrobat më të mira dhe nëse ka parfum ai duhet ta përdorë atë”.[932] Transmetojnë Ahmedi, Buhariu dhe Muslimi.

Ibën Selami transmeton se ka dëgjuar Profetin (a.s.) të thotë, ndërkohë që ishte në minber ditën e xhuma: “Nuk do të ishte e vështirë për një njeri prej jush nëse do të blinte dy rrobe për ditën e xhuma në vend që të përdorte rrobat e tij të punës”.[933] Transmeton Ebu Daudi dhe Ibën Maxhe.

Selman El Farisi transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Një njeri që pastrohet në ditën e xhuma, e pastron veten e tij me sa të mundet, parfumoset nga parfumet e shtëpisë së tij, shkon në xhami dhe nuk shkakton ndarje mes njerëzve (që janë ulur), falet ashtu siç e ka urdhëruar Allahu dhe pastaj dëgjon me vëmendje atë që thotë imami, do t’i falen të gjitha mëkatet nga e xhumaja në xhumanë tjetër”.[934] Transmetojnë Ahmedi dhe Buhariu, ndërsa Ebu Hurejra thotë në një version tjetër: “Dhe për tri ditë të tjera shtesë, ngase Allahu i dhjetëfishon çdo të mirë”.

Mëkatet e përmendura në këtë hadith janë mëkate të vogla, ashtu siç ka transmetuar Ibën Maxhe nga Ebu Hurejra fjalët e mëposhtme: “Për ata që nuk kanë bërë mëkate të mëdha”.

Ahmedi transmeton me një zinxhir sahih se Profeti (a.s.) ka thënë: “Për çdo musliman është e detyrueshme që të pastrohet, të lyhet me parfum dhe të përdorë misvak në ditën e xhuma”.[935]

Ebu Hurejra transmeton se një të premte Profeti (a.s.) tha: “O bashkësia e muslimanëve! Allahu e ka bërë këtë ditë një bajram për ju, kështu që pastrohuni dhe përdoreni misvakun”.[936] Transmeton Taberaniu në “El Ausat” dhe “El Kebir” me një zinxhir transmetuesish të besueshëm.

 

Shkuarja herët për namazin e xhumasë

Është e pëlqyeshme që një person të shkojë herët në namazin e xhumasë nëse nuk është imam. Alkama thotë: “Unë shkova me Abdullah ibën Mesudin në xhami dhe pamë që tri vetë kishin ardhur para nesh. Ai tha: I katërti i të katërve nuk është larg nga Allahu (në shpërblim). Pastaj tha se ka dëgjuar të Dërguarin e Allahut të thotë: “Njerëzit do të ulen në Ditën e Ringjalljes sipas radhës që ata kanë ardhur në namazin e xhumasë; në fillim i pari, pastaj i dyti, i treti e më pas i katërti. I katërti i të katërve nuk është larg nga Allahu”.[937] Transmeton Ibën Maxhe dhe El Mundhiri.

Ebu Hurejra transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Kushdo që pastrohet në ditën e xhuma ashtu siç lahet për shkak të papastërtisë seksuale dhe më pas shkon në xhami, do të jetë për të sikur të ketë bërë kurban një deve. Nëse shkon në orën e dytë do të jetë për të sikur të ketë bërë kurban një lopë. Nëse shkon në orën e tretë, sikur të ketë bërë kurban një dash me brirë. Nëse shkon në orën e katërt do të jetë për të sikur të ketë bërë kurban një pulë. Dhe nëse shkon në orën e pestë, do të jetë për të sikur të ketë bërë kurban (diçka të ngjashme) me vezën. Kur vjen imami, engjëjt mblidhen dhe dëgjojnë hytben”.[938] Transmeton “Grupi”, përveç Ibën Maxhes.

 

Kalimi mbi qafat e të tjerëve në xhami

Tirmidhiu transmeton se dijetarët nuk pëlqejnë që dikush të kalojë mbi qafat e të tjerëve të xhumanë dhe në lidhje me këtë ata nuk lëshojnë pe. Abdullah ibën Busr thotë: “Një njeri erdhi dhe po kalonte mbi qafat e të tjerëve, ndërkohë që Profeti (a.s.) po mbante hytben e xhumasë. Ai iu drejtua atij dhe i tha: “Ti ke dëmtuar njerëzit dhe ke ardhur vonë”.[939] Transmeton Ebu Daudi, Nesaiu, Ahmedi dhe Ibën Huzejme dhe të tjerët e quajnë sahih.

Ky rregull nuk vlen për imamin apo për atë që gjen ndonjë vend bosh dhe nuk mund të mbërrijë atje, përveçse duke kaluar mbi njerëzit. Nëse dëshiron të kthehet te vendi i tij pasi e ka lënë atë për shkak të ndonjë nevoje, ai mund ta bëjë këtë vetëm nëse nuk i dëmton njerëzit. Ukbe ibën El Harithi tregon: “Unë e fala namazin e iqindisë në Medine pas Profetit (a.s.) dhe pastaj ai u ngrit dhe nxitoi duke kaluar mbi njerëz për të shkuar në shtëpitë e disa prej grave të tij. Njerëzit u frikësuan tek ai po nxitonte në atë mënyrë. Kur ai u kthye dhe i gjeti njerëzit të çuditur që i la me kaq nxitim, tha: “M’u kujtua që një pjesë ari ishte në pronësinë time dhe nuk doja që ai të mbetej tek unë dhe kështu dhashë urdhër që të shpërndahej”.[940] Transmeton Buhariu dhe Nesaiu.

 

Nafilet para namazit të xhumasë

Është sunet të falësh namaze nafile derisa të mbërrijë imami. Pasi imami ka mbërritur nuk duhet që të falet më namaz, përveç namazit me rastin e hyrjes në xhami (tehijetul mesxhid), i cili mund të falet shpejt gjatë hytbes. Nëse dikush vjen në fund të hytbes (d.m.th para se të fillojë namazi) dhe nuk ka kohë, atëherë namazi me rastin e hyrjes në xhami nuk falet.

Ibën Umeri (r.a.) falte namaz të gjatë para xhumasë dhe pas xhumasë falte dy rekate të tjera dhe ai tha se Profeti (a.s.) vepronte kështu.[941] Këtë e transmeton Ebu Daudi.

Ebu Hurejra transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Kushdo që pastrohet në ditën e xhuma dhe pastaj shkon në xhami dhe falet ashtu siç është urdhëruar dhe hesht gjatë kohës që imami mban hytben e më pas falet me imamin, atij do t’i falet çka mes asaj xhumaje dhe tjetrës dhe tri ditë të tjera shtesë”.[942] Transmeton Muslimi.

Xhabiri transmeton se një njeri erdhi në xhami ditën e xhuma në kohën që Profeti (a.s.) po mbante hytben. Profeti (a.s.) e pyeti atë: “A u fale?” Burri u përgjigj: “Jo”. Ai i tha atij: “Fal dy rekate!”[943] Transmeton “Grupi”.

Në një transmetim tjetër thuhet: “Nëse dikush nga ju vjen në xhami ditën e xhuma dhe imami po mban hytben, ai duhet të falë dy rekate dhe t’i falë ato lehtë (shkurt)”.[944] Transmeton Ahmedi, Muslimi dhe Ebu Daudi.

Në një transmetim tjetër thuhet: “Nëse dikush prej jush vjen në xhami ditën e xhuma dhe imami ka dalë për të mbajtur hytben, atëherë ai duhet të falë dy rekate”.[945] Transmeton Buhariu dhe Muslimi.

 

Nëse ndihesh i përgjumur në xhami

Nëse dikush ndihet i përgjumur në xhami, është e pëlqyeshme që ai të ndërrojë vend. Lëvizja mund t’ia largojë disi përgjumjen dhe ta ndihmojë të zgjohet. Ky rregull vlen si për të premten ashtu edhe për ditët e tjera.

Ibën Umeri transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Nëse dikush prej jush ndihet i përgjumur në xhami, ai duhet të lëvizë nga vendi i tij në një vend tjetër”.[946] Transmeton Ahmedi, Ebu Daudi, Bejhakiu dhe Tirmidhiu i cili e quan këtë hadith sahih.

 

Namazi i xhumasë si detyrim

Dijetarët janë të një mendimi se namazi i xhumasë është detyrim individual dhe përbëhet prej dy rekatesh. Allahu i Madhëruar thotë në Kuran:

يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا نُودِي لِلصَّلاَةِ مِنْ يَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلَى ذِكْرِ اللَّهِ وَذَرُوا الْبَيْعَ

“O ju që keni besuar! Kur të bëhet thirrja për namazin e xhumasë, nxitoni në përkujtim të Allahut dhe ndërpriteni shitblerjen”. (El-Xhumua, 9)

Natyra obliguese e namazit të xhumasë shihet qartë edhe në hadithin që e transmetojnë Buhariu dhe Muslimi nga Ebu Hurejra se Profeti (a.s.) ka thënë: “Ne jemi të fundit (që kemi ardhur), por të parët në Ditën e Ringjalljes, megjithësë atyre u erdhën librat para nesh[947] dhe neve pas atyre. Kjo ditë ishte e detyrueshme për ta, por ata u përçanë në lidhje me të dhe Allahu na udhëzoi ne. Kështu që njerëzit na pasojnë neve: çifutët nesër, ndërsa të krishterët pasnesër”.[948]

Ibën Mesudi transmeton se Profeti (a.s.) diktoi se disa njerëz i ishin larguar namazit të xhumasë dhe tha: “Po mendoja të urdhëroja dikë t’i printe njerëzit në namaz dhe pastaj të shkoja dhe t’i digjja shtëpitë e atyre që  nuk vijnë në namazin e të xhumasë”.[949] Transmeton Ahmedi dhe Muslimi.

Ebu Hurejra dhe Ibën Umeri kanë transmetuar se kishin dëgjuar Profetin (a.s.) të thotë: “Ata që nuk vijnë në namazin e xhumasë do të përfundojnë me lënien e xhumasë dhe Allahu do t’i vulosë zemrat e tyre dhe do të konsiderohen si të pakujdesshëm”.[950] Transmeton Muslimi, Ahmedi dhe Nesaiu nga Ibën Umeri dhe Ibën Abasi.

Ebu El Xhad Ed-Dameri, njëri prej sahabëve, transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Kushdo që humb tri namaze xhumaje nga neglizhenca, Allahu do t’i vërë një vulë në zemrën e tij”.[951] Transmetojnë “të pestët”, ndërsa Ahmedi dhe Ibën Maxhe kanë diçka të ngjashme me Xhabirin. Ibën Es-Sekeni e ka quajtur këtë hadith të vërtetë.

 

Për kë është i detyrueshëm namazi i xhumasë?

Namazi i xhumasë është i detyrueshëm për çdo person të lirë, të rritur, të shëndoshë dhe musliman vendas që ka mundësi të shkojë në namazin e xhumasë dhe që nuk ka ndonjë arsye të vlefshme ta humbë atë.

Namazi i xhumasë nuk është i detyrueshëm për personat e mëposhtëm:

• Gratë dhe fëmijët. Përsa i përket këtyre dy grupeve nuk ka ndryshime mendimet e dijetarëve.
• Personi që është i sëmurë dhe has vështirësi nëse shkon në xhami ose që

frikësohet se sëmundja do t’i rëndohet duke shkuar në xhami apo do t’i vonohet shërimi. Gjithashtu kjo vlen edhe për atë person që kujdeset për një të sëmurë rëndë, nëse i sëmuri nuk mund të qëndrojë pa prezencën e dikujt që kujdeset për të.

Tarik ibën Shihabi transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Namazi i xhumasë është një detyrë për çdo musliman, që ta falë me xhemat, përveç katër grupe njerëzish: robit (që nuk është i lirë), gruas, fëmijës dhe të sëmurit”.[952] Neveviu thotë se zinxhiri i tij është sahih sipas kritereve të Buhariut dhe Muslimit. El Hafidh thotë se këtë hadith shumë persona e kanë konsideruar të vërtetë.

• Një udhëtar, madje edhe nëse arrin në një vend të caktuar gjatë kohës që fillon namazi, nuk e ka për detyrë faljen e tij. Kjo bazohet në faktin se Profeti (a.s.) udhëtonte dhe nuk e falte namazin e xhumasë gjatë udhëtimit dhe në haxhin e lamtumirës dita e Arafatit ishte e xhuma, por ai fali vetëm namazin e drekës bashkë me iqindinë në kohën e drekës, pa e falur xhumanë. Në mënyrë të ngjashme vepruan edhe kalifët pas tij e po ashtu edhe pasardhësit.
• Ai që ka borxh, të cilin nuk mund ta shlyejë dhe kështu frikësohet se do ta burgosin dhe ai që frikësohet se do të keqtrajtohet nga një udhëheqës tiran. Ebu Daudi transmeton nga Ibën Abasi se Profeti (a.s.) ka thënë: “Kushdo që dëgjon thirrjen për në namaz dhe nuk i përgjigjet asaj, për të nuk do të ketë namaz nëse nuk ka ndonjë arsye”. Njerëzit e pyetën: “O i Dërguari i Allahut! Cila është arsye e vlefshme?” Ai u përgjigj: “Frika ose sëmundja”.[953]

(5) Faktorët kushtëzues që ndikojnë në mosmarrjen pjesë në namazin me xhemat siç është shiu, balta, i ftohti i tepërt dhe kështu me radhë. Ibën Abasi i tha muezinit në një ditë me shi: “Kur të thuash se Muhamedi është i Dërguari i Allahut, mos thuaj ejani në namaz por thuaj “faluni në shtëpitë tuaja”. Njerëzit e kundërshtuan dhe ai u tha: “Një më i mirë se unë veproi kështu (Profeti (a.s.). Ai u tha njerëzve se vërtetë namazi i xhumasë është detyrim, por unë nuk pëlqeva që ju të ecni në baltë dhe llucë. Ibën Mulijhi transmeton se babai i tij kishte qenë i pranishëm në ditën e xhuma me Profetin (a.s.) kur po binte shi dhe, megjithëse ende nuk u ishin lagur këpucët e tyre, ai i urdhëroi ata të faleshin në shtëpitë e tyre.[954] Transmeton Ebu Daudi dhe Ibën Maxhe.

Të gjithë këta njerëz që përmendëm nuk janë të detyruar ta falin namazin e xhumasë, por e kanë për detyrë faljen e namazit të drekës. Nëse dikush prej tyre mund ta falë namazin e xhumasë, kjo është e mjaftueshme për personin dhe ai nuk është i detyruar të falë namazin e drekës.[955] Theksojmë se dhe gratë gjatë kohës së Profetit (a.s.) shkonin në xhami dhe faleshin me të ditën e premte.

 

Koha e namazit të xhumasë

Shumica e sahabëve dhe e tabiinëve janë të mendimit se koha e namazit të xhumasë është si koha e namazit të drekës. Ahmedi, Buhariu, Ebu Daudi, Tirmidhiu dhe Bejhakiu transmetojnë nga Enesi se Profeti (a.s.) e falte xhumanë kur dielli e kishte kaluar zenitin.[956]

Ahmedi dhe Muslimi transmetojnë se Seleme ibën El Akua ka thënë: “Ne e falnim namazin e xhumasë me Profetin (a.s.) në kohën kur dielli kishte kaluar meridianin dhe kur ne ktheheshim nga namazi, ndiqnim hijen”.[957] Buhariu thotë se koha e xhumasë është kur dielli e kalon meridianin. Transmetime të ngjashme me këtë janë përcjellë edhe nga Umeri, Aliu, Numan ibën Beshiri dhe Umer ibën Harijth. Shafiu thotë: Pejgamberi (a.s.), Ebu Bekri, Omeri, Othmani dhe të gjithë imamët pas tyre e falnin xhumanë kur dielli e kalonte zenitin e tij.

Dijetarët e shkollës hanbelite mendojnë se koha e namazit të xhumasë hyn që

nga fillimi i kohës së namazit të Bajramit e deri në fund të kohës së namazit të drekës. Ata e mbështesin mendimin e tyre tek Ahmedi, Muslimi dhe Nesaiu, të cilët kanë transmetuar nga Xhabiri se Profeti (a.s.) e falte namazin e xhumasë dhe më pas ata merrnin devetë dhe pushonin derisa dielli të kalonte zenitin e tij.[958]

Ky hadith tregon qartë se ata e falnin xhumanë para se dielli të kalonte meridianin. Gjithashtu, ata përmendin si argument edhe hadithin e Abdullah ibën Sejdan Es-Selmit, i cili ka thënë: “Unë e fala xhumanë me Ebu Bekrin, ndërkohë që hytbja dhe namazi i tij ishin para mesditës. Më vonë e fala me Umerin. Namazi dhe hytbja e tij ishin në atë kohë kur mund të thoja se ishte bërë gjysma e ditës. Më pas e fala me Othmanin e hytbja dhe namazi i tij zgjatën derisa mendoja se dielli e kishte kaluar meridianin dhe asnjëri nuk e kundërshtoi”.[959]

Transmeton Darakutni dhe Ahmedi në një transmetim të të birit të tij , Abdullahut, i cili e përmend si argument duke shtuar: “Dhe (diçka) e ngjashme me të është transmetuar nga Ibën Mesudi, Xhabiri, Seidi dhe Muavija. Ata të gjithë e falnin xhumanë para se dielli ta kalonte meridianin dhe askush nuk e kundërshtonte këtë duke qenë në konsensus.[960] Megjithatë, shumica e dijetarëve përgjigjen ndaj hadithit të Xhabirit se është për qëllim kujdesi për faljen e namazit në kohën e tij të hershme, kur dielli e ka kaluar meridianin dhe jo të presë derisa të bjerë vapa. Namazi dhe pushimi i deveve ishte menjëherë pasi dielli e kishte kaluar meridianin. Ndërsa transmetimin e Abdullah ibën Sejdanit, këta dijetarë e konsiderojnë të dobët. Ibën Haxheri shkruan rreth transmetuesit të këtij hadithi: “Ai është një ndër tabiinët e mëdhenj (d.m.th pas brezit të sahabëve) dhe drejtësia e tij është e panjohur. Ibën Adij thotë: “Ai është disi mexhhul (d.m.th që nuk njihet si një njeri i besueshëm)”. Po ashtu, në lidhje me këtë Buhariu thotë: “Transmetimi i tij nuk duhet të besohet, veçanërisht kur ai kundërshton njerëz që janë më të besueshëm se ai. Ibën Ebi Shejbe ka transmetuar nga Suvejd ibën Gafle se ky i fundit u fal me Ebu Bekrin dhe Umerin pasi dielli kishte kaluar meridianin.[961] Zinxhiri i këtij transmetimi është i fortë.

 

 

Numri i njerëzve që kërkohet për namazin e xhumasë

Nuk ka mospajtim mes dijetarëve se për vlefshmërinë e namazit të xhumasë nevojitet një xhemat. Kjo bazohet në hadithin e Tarik ibën Shihabit, i cili transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Xhumaja është detyrim për çdo musliman të falet me xhemat”.[962] Megjithatë, dijetarët kanë mendime të ndryshme në lidhje me numrin e personave që nevojiten për namazin e xhumasë. Për këtë çështje ka pesëmbëdhjetë mendime të ndryshme dhe ato janë përmendur nga Ibën Haxheri në “Fet’h El Bari”. Mendimi më i drejtë është se namazi i xhumasë është i vlefshëm nëse janë dy ose më shumë njerëz të pranishëm. Është transmetuar se Profeti (a.s.) ka thënë: “Dy ose më shumë formojnë xhematin”.[963]

Në lidhje me këtë Sheukani thotë: “Namazet e tjera falen me xhemat vetëm nëse janë dy vetë të pranishëm. E njëjta gjë vlen edhe për namazin e xhumasë nëse nuk ka ndonjë arsye për të qenë ndryshe. Nuk ka ndonjë argument që tregon se (sipas qëllimit të xhematit) numri i tij duhet të jetë më i madh se ai i namazeve të tjera. Abdul Haku thotë: “Nuk ka ndonjë hadith të konfirmuar që flet për numrin e njerëzve që nevojiten në namazin e xhumasë”. Të njëjtën gjë thotë edhe Sujuti: “Nuk ka ndonjë hadith të konfirmuar që përmend ndonjë numër të caktuar (për namazin e së xhumasë)”. Gjithashtu ky është edhe mendimi i Et-Taberit, Dautit, En-Nahait dhe Ibën Hazmit.

 

Vendi i faljes së namazit të xhumasë

Namazi i xhumasë është i vlefshëm dhe mund të falet në çdo xhami, qytet, fshat në ndonjë ndërtesë të një qyteti apo në çdo vend të ndonjë qyteti. Gjithashtu ai është i vlefshëm nëse falet në më shumë se një vend. Umeri u shkroi fjalët e mëposhtme njerëzve të Bahrejnit: “Faleni Xhumanë kudo që të jeni”.[964] Kjo përfshin si qytetet ashtu edhe fshatrat.

Ibën Abasi thotë: “Xhumaja e parë që është falur në Islam, pas asaj që është falur në xhaminë e Pejgamberit (a.s.) në Medine, ka qenë në Xheuai, një fshat në Bahrejn”.[965] Transmeton Buhariu dhe Ebu Daudi.

El-Lejth ibën Sad transmeton se banorët e Egjiptit dhe të rrethinave afër detit e falnin namazin e xhumasë në kohën e Umerit dhe Othmanit, sipas urdhërave të tyre. Disa nga shokët e Profetit (a.s.) e falin Xhumanë me ta. Ibën Umeri i pa njerëzit duke falur namazin e xhumasë në zonat mes Mekës dhe Medines dhe nuk e kundërshtoi veprën e tyre.[966] Transmeton Abdu Rrezaku me një zinxhir sahih.

 

Kushtet e përcaktuara nga juristët për namazin e xhumasë

Tashmë janë përmendur disa nga kushtet mbi bazën e të cilave xhumaja është e detyrueshme (d.m.th ajo është e detyrueshme për burrat, personat e lirë, për ata që nuk janë të sëmurë, për vendasit të cilët nuk kanë ndonjë arsye të vlefshme për të mos e falur xhumanë). Kjo është ajo që na mëson Suneti i Profetit (a.s.) dhe ajo për të cilën jemi përgjegjës para Allahut.

Përsa u përket kushtëzimeve të tjera që disa juristë kanë përcaktuar për namazin e xhumasë, asnjëri prej tyre nuk ka baza tek të cilat mund të referohemi, apo ndonjë argument që t’i mbështesë ato. Do të jetë e mjaftueshme që këtu të përmendim thjesht autorin “Er-Rauda En-Nadija” i cili shkruan: “Namazi i xhumasë është si namazet e tjera dhe nuk ka ndonjë gjë në të që ndryshon prej tyre, nëse për të kundërtën nuk ka ndonjë argument. Ky pohim kundërshton ata që përcaktojnë si kushte të nevojshme për namazin e xhumasë praninë e imamit të përgjithshëm të qytetit, një xhami publike si dhe një numër të caktuar njerëzish që ndjekin namazin me xhemat. Madje nuk ka asnjë argument që këto kushte janë të pëlqyeshme pa e përmendur që janë të detyrueshme, apo se mund të jenë kusht i nevojshëm për këtë namaz. Nëse dy njerëz e falin xhumanë në një vend ku nuk ka të tjerë përveç tyre, ata do të kishin bërë detyrën e tyre. Nëse ndonjë prej tyre do të mbante hytben, do të kishte vepruar sipas Sunetit, e nëse e lënë hytben atëherë kanë lënë vetëm një sunet (jo diçka që është e detyrueshme). Në qoftë se nuk do të ishte hadithi i Tarik ibën Shihabit, i cili përmend qartë se çdo musliman duhet ta falë atë me xhemat dhe fakti që Profeti (a.s.) e falte atë gjithmonë me xhemat, falja e tij individualisht si namazet e tjera do të ishte e pranueshme.

Përsa i përket thënies “nga katër njerëz deri te sundimtari i zonës” kjo nuk ka të bëjë me Profetin (a.s.) dhe as me sahabët e tij. Në fakt, ajo është një thënie e Hasan el Basriut. Përsa u përket pohimeve të shumta dhe mendimeve pseudo-juridike, në lidhje me këtë adhurim të lartë, namazin e xhumasë të cilin Allahu e ka urdhëruar njëherë në javë, si një nga shenjat e Islamit, vetëm pak vëmendje do të mjaftonte për për të treguar teprinë dhe gabimet e tyre. Një ndër këto mendime të çuditshme është se hytbja është e barabartë me dy rekate namaz dhe namazi i atij që e humb atë është i pavlefshëm. Duket se ata janë thuajse të paditur në atë që është transmetuar nga Profeti (a.s.) në një numër transmetimesh që mbështesin njëri-tjetrin se “Në rast se një person humbet rekatin e parë të xhumasë, atëherë ai duhet të falë një rekat tjetër dhe namazi i tij do të jetë i plotë”.[967]

A nuk u kanë arritur atyre hadithet që janë të vlefshëm në këtë çështje?

Disa të tjerë thonë se namazi i xhumasë nuk mund të falet nëse atje nuk ka tre njerëz me imamin, ndërsa të tjerë mendojnë se nevojiten katër njerëz, të tjerë e kufizojnë atë në shtatë. Ka të tjerë që thonë nëntë dhe të tjerë që thonë dymbëdhjetë, njëzetë, tridhjetë, madje ka edhe disa të tjerë që mendojnë dyzetë, pesëdhjetë e shtatëdhjetë dhe çdo numër që është mes atyre që janë përmendur.

Disa të tjerë thonë se duhet të jenë të pranishëm shumë njerëz pa e specifikuar numrin e tyre, ndërsa disa të tjerë thonë se namazi i xhumasë mund të falet vetëm nëse në qytet ka “një xhami publike”. Të tjerë thonë se duhet të ketë me mijëra njerëz që banojnë në zonë, ndërkohë që të tjerë mendojnë se duhet të ketë një xhami publike dhe një hamam (banjë) pulik. Po ashtu, disa mendojnë se namazi nuk është i detyrueshëm nëse nuk ka një imam të mirënjohur dhe të qëndrueshëm e nëse një imam i tillë nuk mund të gjendet ose nëse besueshmëria e tij është e dyshimtë, atëherë namazi i xhumasë nuk është as i detyrueshëm e as i ligjshëm. Asnjë nga këto pohime nuk gjendet në librin e Allahut dhe as në Sunetin e Profetit (a.s.) që të mbështesin ata që mendojnë në këtë mënyrë dhe të jenë kushte apo masa paraprake për namazin e xhumasë. Është për t’u habitur me ata njerëz që flasin pa argumente gjëra të cilat i dëgjojnë nëpër biseda dhe hadithe të trilluara, të cilat janë shumë larg nga Sheriati i pastër. Këtë e dinë të gjithë ata që kanë njohuri mbi Kuranin dhe Sunetin Kushdo që del në një përfundim të tillë të palogjikshëm duhet të refuzohet, pasi kriteri i vetëm është Libri i Allahut dhe Suneti i Profetit (a.s.).

Allahu i Lartësuar thotë në Kuran:

فَإِنْ تَنَازَعْتُمْ فِي شَيْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللَّهِ وَالرَّسُولِ

“Nëse kundërshtoheni në ndonjë çështje, referojuni Allahut dhe të Dërguarit të Tij” (En-Nisa, 59)

إِنَّمَا كَانَ قَوْلَ الْمُؤْمِنِينَ إِذَا دُعُوا إِلَى اللَّهِ وَرَسُولِهِ لِيَحْكُمَ بَيْنَهُمْ أَنْ يَقُولُوا سَمِعْنَا وَأَطَعْنَا وَأُوْلَئِكَ هُمْ الْمُفْلِحُون”

“Kur besimtarët thirren në gjykim ndërmjet tyre tek Allahu dhe i Dërguari i Tij, e vetmja fjalë e tyre është të thonë: “Dëgjuam dhe u bindëm”. Njerëz të tillë janë ata që kanë shpëtuar”, (En-Nur, 51)

فَلاَ وَرَبِّكَ لاَ يُؤْمِنُونَ حَتَّى يُحَكِّمُوكَ فِيمَا شَجَرَ بَيْنَهُمْ ثُمَّ لاَ يَجِدُوا فِي أَنفُسِهِمْ حَرَجًا مِمَّا قَضَيْتَ وَيُسَلِّمُوا تَسْلِيمًا

“Për Zotin tënd, jo! Ata nuk janë besimtarë (të asaj që të zbriti ty dhe të asaj që zbriti para teje) derisa të mos të zgjedhin ty për të gjykuar në atë konflikt mes tyre, e pastaj (pas gjykimit tënd) të mos ndjejnë pakënaqësi nga gjykimi yt (derisa) të mos binden sinqerisht”. (En-Nisa, 65)

Këto ajete e të tjera të ngjashme me to janë argumenti më i qartë se nëse ka ndonjë mosmarrëveshje, besimtari duhet t’i kthehet ligjit të Allahut dhe të Dërguarit të Tij. Ligji i Allahut është Libri i Allahut dhe ligji i të Dërguarit të Allahut, pas largimit të tij është Suneti (Tradita e ndjekur prej tij) dhe asgjë tjetër përveç tij. Allahu nuk ka lejuar ndonjërin prej robërve të Tij – kushdo qoftë ai, edhe nëse arrin shkallën më të lartë të dijes – me të drejtën për të dhënë çfarëdolloj pohimi në lidhje me legjislacionin islam pa u mbështetur në Kuran dhe në rrugën e ndjekur nga Profeti (a.s.). Po ashtu, nëse një muxhtehid merr guximin të propozojë një mendim, pa e argumentuar atë bindshëm, atëherë nuk i lejohet askujt që ta pasojë atë, pavarësisht se kush është ai. Është për t’u çuditur me dijetarë të tillë, që në vend që të jenë udhërrëfyes të besimit dhe praktikës, shkrimet e tyre janë mbushur plot me gjëra të palogjikshme. Kjo nuk kufizohet vetëm në disa prej shkollave të ndryshme të jurisprudencës islame apo në zona të caktuara, apo në kohëra të ndryshme. Jo rrallë ka ndodhur që brezat e mëvonshëm kanë pasuar ata më të hershmit në gjëra të tilla sikur të ndiqnin Umul Kitabin (nënën e Librit, Fatihanë), dhe shpesh kanë pasuar dhe mësime të çorientuara. Gjëra të tilla të pafaktuara i hasim dhe në shumë prej adhurimeve tona, pa pasur argumente bindëse nga Sheriati dhe pa u bazuar në logjikën e shëndoshë.

 

 

Hytbja e ditës së xhuma

 

Gjykimi fetar mbi hytben (predikimin) e së premtes

Shumica e dijetarëve janë të mendimit se hytbja e së premtes është e detyruar dhe këtë mendim e mbështesin në hadithin e konfirmuar në vijim, në të cilin thuhet se Profeti (a.s.) gjithmonë e mbante hytben çdo të premte. Gjithashtu, ata i referohen edhe thënies së Profetit (a.s.), ku thotë: “Faluni siç më shihni mua duke u falur” dhe ajetin kuranor:

يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا نُودِي لِلصَّلاَةِ مِنْ يَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلَى ذِكْرِ اللَّهِ

“O ju që keni besuar! Kur të bëhet thirrja për namaz, atëherë nxitoni aty ku përmendet Allahu”. (El-Xhumua, 9)

Ky ajet përmban një urdhër që të nxitohet në përkujtesë, gjë e cila nënkupton se ajo është e detyrueshme. Dijetarët interpretojnë se përmendja e Allahut përfshin hytben e xhumasë. Sheukani ndalet në argumentin e parë duke thënë se hadithi thjesht përmend veprën e Profetit (a.s.) dhe nuk argumenton se një veprim i tillë është i detyrueshëm.

Për argumentin e dytë ai thotë se nuk kemi të bëjmë me më shumë se urdhërin për të falur namazin, ashtu siç e ka bërë ai, por hytbja nuk është namaz.

Përsa i përket ajetit, ai e konsideron atë thjesht si një urdhër për të qenë i pranishëm në namaz, i cili është i detyrueshëm dhe përjashton hytben. Më tej ai vazhdon se, përsa i përket argumentit të tyre në lidhje me “…nxitoni aty ku përmendet Allahu” ai thotë se kjo i referohet vetëm namazit, që është një shkak i vërtetë për të nxituar.

Megjithatë, të gjithë pajtohen me mendimin se namazi i xhumasë është i detyrueshëm, ndërsa për hytben ka mendime të ndryshme nëse është apo nuk është e tillë. Sheukani përfundon duke thënë se me sa duket qëndrimi i saktë është ai i Hasan El Basriut, Daud El Dhahirit dhe i El Xhuejnit[968] se hytbja është vetëm një vepër e rekomanduar.

 

Pëlqehet që imami t’i përshëndesë njerëzit kur hipën në minber, të drejtohet nga ata dhe më pas të bëhet ezani

Xhabiri transmeton se kur Profeti (a.s.) hipte në minber, ai përshëndeste njerëzit (me selam).[969]

Ky hadith transmetohet nga Ibën Maxhe dhe në zinxhirin e tij është Ibën Lahija dhe El Ethremi e ka regjistruar atë në sunenin e tij nga Esh-Sheabi nga Profeti (a.s.) në formë mursel.

Atau dhe të tjerë transmetojnë gjithashtu në formë mursel se kur Profeti (a.s.) ngjitej sipër në minber, ai kthehej nga njerëzit dhe thoshte: “Es-Selamu Alejkum! (Paqa qoftë mbi ju!)”[970]

Sipas Sheabiut edhe Ebu Bekri me Umerin vepronin në këtë mënyrë.

Saib ibën Jezidi thotë: “Ezani i parë për namaz në ditën e xhuma është thirrur në kohën e Profetit (a.s.), Ebu Bekrit dhe Umerit, kur imami ishte ulur në minberin e tij. Më pas në kohën e Othmanit, meqenëse kishte shumë njerëz, ai caktoi një ezan të tretë[971] jashtë xhamisë. Profeti (a.s.) kishte vetëm një muezin”.[972] Transmeton Buhariu, Nesaiu dhe Ebu Daudi.

Në një transmetim tjetër thuhet: “Në kohën e Othmanit kishte shumë njerëz, e nisur nga kjo, Othmani i urdhëroi njerëzit të bënin një thirrje të tretë për namaz në ditën e xhuma, jashtë xhamisë dhe ajo praktikë ka vazhduar”.

Ahmedi dhe Nesaiu transmetojnë se Bilali e thirrte ezanin për namaz kur Profeti (a.s.) ulej në minber, ndërsa ikametin kur Profeti (a.s.) zbriste nga minberi.[973]

Adij ibën Thabiti transmeton nga babai i tij se gjyshi i tij ka thënë: “Kur Profeti (a.s.) ngjitej në minber, kthehej me fytyrë nga shokët e tij”.[974] Transmeton Ibën Maxhe.

Në lidhje me hadithin e fundit, megjithëse ka pak dyshim në të, Tirmidhiu thotë: “Dijetarët nga sahabët dhe të tjerët veprojnë në atë mënyrë dhe ata pëlqejnë që gjatë kohës që mban hytben, imami të kthehet me fytyrë nga njerëzit”.

 

Përmbajtja e hytbes

Është e pëlqyeshme që hytbja e së premtes të përfshijë madhërimet e Allahut të Lartësuar, përshëndetjet dhe lutjet për Profetin (a.s.), këshilla për xhematin dhe lexim nga Kurani Famëlartë.

Ebu Hurejra transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Çdo fjalë që nuk fillon me madhërimin e Allahut është e mangët”.[975] Transmeton Ebu Daudi dhe Ahmedi në një transmetim të ngjashëm me të.

Në një version tjetër thuhet: “Hytbja e së premtes që nuk përmban shehadetin është si një dorë me të meta”.[976] Transmeton Ahmedi, Ebu Daudi dhe Tirmidhiu.

Ibën Mesudi transmeton se Profeti (a.s.) thoshte në hapjen e tij: “Të gjitha falënderimet janë për Allahun. Ne kërkojmë ndihmë dhe falje prej Tij dhe i lutemi të na mbrojë nga e keqja e veteve tona. Atë që e udhëzon Allahu askush nuk mund ta humbë dhe atë që e humb Allahu askush nuk mund ta udhëzojë në rrugën e drejtë. Dëshmoj se nuk ka zot tjetër përveç Allahut dhe se Muhamedi është rob dhe i Dërguar i Tij, të cilin Ai e dërgoi me të vërtetën si lajmëtar para se të ndodhë Kijameti. Kushdo që i bindet Allahut dhe të Dërguarit të Tij, ai do të jetë në rrugën e drejtë dhe kushdo që nuk u bindet atyre, ai do t’i bëjë dëm vetëm vetes së tij dhe Allahun nuk mund ta dëmtojë aspak”.[977]

Ibën Shihabi u pyet për hyrjen që bënte i Dërguari i Allahut në hytben e ditës së xhuma dhe ai tha diçka të ngjashme me të dhe shtoi: “Kush nuk u bindet atyre, ai e ka humbur rrugën”.[978] Të dyja këto transmetime janë përcjellë nga Ebu Daudi.

Xhabir ibën Semure thotë se i Dërguari i Allahut e mbante hytben e tij në këmbë dhe ulej në mes dy hytbeve. Ai këndonte disa ajete kuranore dhe u përkujtonte njerëzve Allahun”.[979] Transmeton “Grupi” përveç Buhariut dhe Tirmidhiut.

Xhabiri transmeton se Profeti (a.s.) nuk jepte këshilla shumë të gjata ditën e xhuma, por mbante hytbe të shkurtëra.[980] Transmeton Ebu Daudi.

Umu Hisham bint Harith ibën Numan tregon: “Unë e mësova suren Kaf të Kuranit Famëlartë nga Profeti (a.s.), gjatë kohës që ishte në minber pasi ai e këndonte atë çdo të premte kur u drejtohej njerëzve”.[981] Transmeton Ahmedi, Muslimi, Nesaiu dhe Ebu Daudi.

Jala ibën Umeje transmeton se kishte dëgjuar të Dërguarin e Allahut të këndojë në kohën që ishte në minber: …وَنَادَوْا يَامَالِكُ “Dhe ata thërrasin: O Malik…!”. (Ez-Zuhruf, 77)[982] Hadithin e trasnmeton Buhariu dhe Muslimi.

Ibën Maxhe transmeton nga Ubej se i Dërguari i Allahut këndonte suren Mulk të premten, ndërkohë që ishte në këmbë.[983]

Në “Er-Rauda En-Nadija” thuhet: “Dijeni mirë se hytbja e kërkuar nga pikëpamja e ligjshmërisë islame duhet të bazohet në shembullin e Profetit (a.s.) duke i këshilluar njerëzit të bëjnë sa më shumë punë të mira dhe duke i lajmëruar për pasojat e tmerrshme të veprave të këqija. Në të vërtetë ky është dhe qëllimi kryesor i hytbes që ka themeluar ligji islam. Përsa i përket përmbajtjes tjetër, si madhërimi i Allahut, përshëndetjet për Profetin (a.s.) dhe këndimi i një pjese nga Kurani, asnjëra prej tyre nuk është qëllim kryesor, por thelbi kryesor mbetet këshillimi i myslimanëve për t’i mbajtur sa më afër Zotit të Madhëruar. Ka qenë traditë e vazhdueshme e arabëve se nëse dikush dëshironte të bënte ndonjë njoftim apo t’u fliste njerëzve, ai fillonte me madhërimin e Allahut, përshëndetjet për Profetin (a.s.) dhe diçka të ngjashme me to. Megjithatë këto nuk përbëjnë qëllimin kryesor të hytbes, pasi qëllimi i saj është ajo që thuhet pas madhërimit të Allahut dhe lutjeve për Profetin (a.s.). Nëse një person mban hytben dhe e kufizon atë vetëm në madhërimin e Allahut dhe përshëndetjet për Profetin (a.s.), hytbja e tij zor se do të ishte e pranueshme. Çdo njeri me logjikë të shëndoshë e refuzon këtë. Pra, nëse hatibi i këshillon njerëzit për të bërë punë të mira dhe për t’iu larguar punëve të këqija dhe u kujton atyre frikën dhe shpresën nga Allahu, kjo do të ishte e mjaftueshme për të. Nëse ai do t’u shtonte këtyre edhe lavdërimet për Zotin dhe lutjet për të Dërguarin e Tij, pa dyshim që kjo do të ishte më e mirë dhe më e plotë.

 

Qëndrimi në këmbë gjatë dy pjesëve të hytbes dhe ulja e shkurtër në mes tyre

Për imamin është e ligjshme që të qëndrojë në këmbë gjatë dy hytbeve dhe të ulet pak në mes të tyre.

Ibën Umeri (r.a.) tregon: “Kur Profeti (a.s.) mbante hytben e xhumasë, qëndronte në këmbë dhe pastaj ulej e më pas ngrihej sërish, (për hytben e dytë), ashtu siç bëjnë njerëzit sot”.[984] Transmeton “Grupi”.

Xhabir ibën Semure ka thënë: “Profeti (a.s.) e mbante hytben në këmbë dhe pastaj ulej dhe më pas ngrihej dhe fliste përsëri. Kushdo që thotë se ai e mbante hytben ulur, ai ka gënjyer. Me të vërtetë që unë kam falur me të më shumë se dy mijë namaze (nënkupton pesë namazet e ditës)”.[985] Transmeton Ahmedi, Muslimi dhe Ebu Daudi.

Ibën Ebi Shejbe transmeton se Tausi ka thënë: “Profeti (a.s.) e mbante hytben në këmbë dhe kështu vepronin edhe Ebu Bekri, Umeri dhe Othmani. I pari që e ka mbajtur hytben ulur në minber ka qenë Muavija”.

Gjithashtu, Ibën Ebi Shejbe transmeton nga Sheabi se Muavija e mbante hytben ulur kur ai u rëndua në peshë për shkak se ishte tepër i shëndoshë.[986] Disa dijetarë thonë se është e detyrueshme që hytbja të mbahet në këmbë dhe gjithashtu është e detyrueshme të ulesh mes dy hytbeve. Ata përmendin shembullin e Profetit (a.s.) dhe të sahabëve, të cilët gjithmonë vepronin në këtë mënyrë. Megjithatë, fakti që ata vazhdimisht e kryenin një vepër të tillë nuk është i mjaftueshëm të argumentojë se është farz (e detyrueshme).

 

Pëlqehet që hytbja të jetë e shkurtër, të ngrihet zëri në të dhe t’i referohet çështjes

Amar ibën Jasiri transmeton se ka dëgjuar të Dërguarin e Allahut të thotë: “Zgjatja e namazit dhe shkurtimi i hytbes është shenjë e atij që e ka kuptuar fenë. Kështu që zgjateni namazin dhe shkurtojeni hytben!”[987] Transmeton Ahmedi dhe Muslimi.

Shkurtimi i hytbes dhe zgjatja e namazit është shenjë e të kuptuarit të fesë, sepse një njeri i tillë është i aftë të përmbledhë shumë gjëra në pak fjalë.

Xhabir ibën Semurah thotë: “Namazi i Profetit (a.s.) ishte i një gjatësie mesatare dhe po ashtu ishte dhe hytbja e tij”.[988] Transmeton “Grupi”, përveç Buhariut dhe Ebu Daudit.

Abdullah ibën Ebi Aufa transmeton: “Namazi i Profetit (a.s.) ishte i gjatë dhe hytbja e tij ishte e shkurtër”.[989] Transmeton Nesaiu me një zinxhir sahih.

Xhabiri informon: “Kur Profeti (a.s.) mbante hytben i skuqeshin sytë, e ngrinte zërin dhe zemërimi i shtohej sikur po lajmëronte ardhjen e armiqve”.[990] Transmeton Muslimi dhe Ibën Maxhe.

Neveviu thotë: “Pëlqehet që hytbja të mbahet duke përdorur një gjuhë të rrjedhshme dhe të përshtashme. Ajo duhet të jetë një fjalim i organizuar me qëllim që njerëzit ta kuptojnë dhe nuk duhet të jetë e pakuptimtë dhe me fjalë të ndyra, me qëllim që mos t’i largohet synimit të saj. Fjalët e hytbes duhet të zgjidhen me kujdes që të jenë sa më të kuptueshme dhe tërheqëse”.

Ibën Kajimi, duke dhënë pikëpamjet e tij rreth kësaj çështjeje, thotë: “Hytbja e Profetit (a.s.) përforconte bazat e themelore të besimit si: besimin në Allahun e Lartësuar, në engjëjt e Tij, në librat e Tij, në të dërguarit e Tij dhe në takimin me Të. Ai përmendte xhenetin dhe xhehenemin dhe atë që Allahu i Lartësuar u ka premtuar robërve të Tij të devotshëm dhe njerëzve që iu nënshtruan Atij. Po ashtu, ai paralajmëronte për ndëshkimin që Allahu ka përgatitur për armiqtë e Tij dhe për keqbërësit. Po të dëgjoje hytben e tij, zemra të mbushej me besimin në Allah, në njëshmërinë dhe në madhështinë e Tij. Hytbet e tij nuk ishin si fjalimet e atyre që flasin për çështjet e njerëzve të zakonshëm, që vajtojnë për jetën e kësaj bote apo që i frikësojnë njerëzit për afrimin e vdekjes. Fjalime të tilla nuk mund ta forcojnë besimin në Allah apo ta forcojnë besimin në njëshmërinë e Tij apo t’i bëjnë njerëzit të mendojnë për veprat e Tij madhështore në histori, as nuk mund t’i nxisin zemrat për dashuri për Allahun apo t’i bëjnë dëgjuesit të presin me padurim ditën, në të cilën do të takohen me Allahun e Lartësuar. Njerëzit që dëgjojnë fjalime të tilla nuk kanë asnjë lloj përfitimi, përveç faktit që ata do të vdesin, pasuria e tyre do t’u shpërndahet të tjerëve dhe trupat e tyre do të kthehen në dhé. Çfarë lloj besimi ushqejnë fjalët e tyre dhe çfarë lloj besimi dhe dije përhapin ata?

Nëse studiojmë me imtësi hytbet e Profetit (a.s.) dhe të shokëve të tij, ne i gjejmë ato të pajisura me udhëheqje të çmuar, teuhid, cilësi të Allahut, sqarim të bazave të besimit, të ftuarit e njerëzve tek Allahu dhe tërheqja e vëmendjes. Hytbet e tij i referoheshin çështjeve të Allahut duke i lajmëruar të tjerët për zemërimin e Tij dhe duke i nxitur ata të përkujtonin Allahun, ta falënderonin Atë dhe të fitonin kënaqësinë dhe dashurinë e tij.

Ata që i dëgjonin këto hytbe mbusheshin me dashuri për Allahun e Lartësuar dhe mezi prisnin takimin me Zotin e tyre. Me kalimin e kohës, shembulli i Profetit (a.s.) u harrua dhe gjëra të tjera dolën në pah. U harrua qëllimi kryesor i hytbes. Fjalët e qarta dhe të këndshme që i tundnin zemrat e tyre, u bënë të rralla në fjalime. Synimi kryesor i hytbes u la pas dore, zemrat nuk prekeshin më dhe qëllimi kryesor i hytbes humbi”.

 

Ndërprerja e hytbes nga imami për ndonjë arsye

Ebu Burejdete transmeton se i Dërguari i Allahut po mbante hytben, ndërkohë që Hasani dhe Huseini (nipërit e tij) erdhën dhe ata kishin veshur këmisha të kuqe dhe po hidheshin hopa tek po ecnin. Profeti (a.s.) zbriti nga minberi, i mora ata dhe i vendosi para vetes e pastaj tha: “Vërtetë Allahu dhe i Dërguari i Tij kanë thënë të vërtetën. Me të vërtetë që pasuria dhe fëmijët tuaj janë një sprovë. Unë i pashë këta dy fëmijë tek ecnin dhe hidheshin dhe nuk mund të duroja, kështu që e ndërpreva hytben dhe shkova t’i marr ata”.[991] Transmetojnë “të pestët”.

Ebu Rifa’ate El Adevi thotë: “Unë shkova tek Profeti (a.s.) në kohën që ai po mbante hytben dhe i thashë: “O i Dërguari i Allahut! Jam një njeri i huaj dhe kam ardhur të pyes për fenë e time, pasi nuk e njoh atë”. Profeti (a.s.) u kthye nga unë, e ndërpreu hytben, iu ofrua një karrige druri me këmbë prej hekuri, erdhi tek unë dhe filloi të më mësojë atë që Allahu i kishte mësuar atij dhe pastaj shkoi për të plotësuar hytben”.[992] Transmeton Muslimi dhe Nesaiu.

Ibën El Kajimi shkruan: “Profeti (a.s.) e ndërpriste hytben për disa arsye, apo për t’iu përgjigjur ndonjë pyetjeje të ndonjërit prej shokëve të tij. Në disa raste ai zbriste nga minberi për shkak të ndonjë nevoje dhe pastaj kthehej për të plotësuar hytben, ashtu siç bëri kur mori Hasanin dhe Huseinin. Ai i mori ata dhe pastaj u kthye me ta në minber. Ndonjëherë ai e ndërpriste hytben për të komunikuar me njerëzit për t’u thënë të uleshin, të afroheshin, të faleshin etj. Në hytben e tij ai urdhëronte sipas asaj që kërkonte nevoja”.

 

Është e ndaluar të flitet gjatë hytbes

Shumica e dijetarëve janë të mendimit se mbajtja e qetësisë gjatë hytbes është e detyrueshme dhe nuk duhet të këmbehen fjalë, madje as për të urdhëruar për të mirë apo për të ndaluar atë që është e keqe. Ky rregull vlen për personin që është ulur në xhami, pavarësisht nëse ai e dëgjon apo nuk e dëgjon hytben.

Ibën Abasi transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Kushdo që flet në ditën e xhuma në kohën që imami mban hytben, ai është si një gomar që bart libra dhe ai që i thotë atij të heshtë nuk ka shpërblim për xhumanë”.[993] Transmeton Ahmedi, Ibën Ebi Shejbe, El Bezari dhe Tabaraniu. Ibën Haxheri thotë në “Bulug El Meram” se në zinxhirin e këtij hadithi nuk ka ndonjë gjë edhe aq të keqe.

Abdullah ibën Amër transmeton se Pejgamberi (a.s.) ka thënë: “Ka tri lloje personash që marrin pjesë të xhumanë: i pari, një njeri që është i pranishëm por flet (gjatë hytbes) dhe ajo është pjesa që i takon atij; i dyti, një njeri që është i pranishëm dhe bën dua – në rastin e tij Allahu do t’i japë atë që kërkon, nëse Ai dëshiron ose Ai nuk i jep atë që kërkon; i treti, një person që është i pranishëm dhe mban qetësi dhe nuk ecën mbi qafat e muslimanëve duke i shqetësuar ata- për atë ka shlyerje gjynahesh nga ajo e xhuma në tjetrën dhe tri ditë të tjera shtesë pasi Allahu ka thënë:

 

مَنْ جَاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثَالِهَا

“Kush vjen me një të mirë (në Ditën e Gjykimit) ai shpërblehet për të dhjetëfish”.(El-En’am, 160)[994]  Hadithi transmetohet nga Ahmedi dhe Ebu Daudi me një zinxhir të mirë transmetimi.

Ebu Hurejra transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Nëse gjatë kohës që imami mban hytben ditën e xhuma ti i flet shokut tënd të pushojë, atëherë ti ke folur diçka të pavlefshme”.[995] Transmeton “Grupi”, përveç Ibën Maxhes.

Ebu Derda thotë: “Profeti (a.s.) ishte në minber gjatë hytbes së xhumasë, po u drejtohej njerëzve dhe lexoi një ajet kuranor. Pranë meje ishte Ubej ibën Kabi dhe unë e pyeta se kur ishte shpallur ai ajet. Ai refuzoi të më fliste dhe unë sërish e pyeta dhe ai përsëri refuzoi të më kthente përgjigje. Kur Profeti (a.s.) zbriti nga minberi pasi e përfundoi predikimin, Ubej ibën Kabi më tha: “Ti nuk ke fituar asgjë nga xhumaja veç fjalëve të tua të padobishme”. Kur Profeti (a.s.) kishte mbaruar unë shkova dhe i thashë se ç’kishte ndodhur dhe ai më tha: “Ubeji ka thënë të vërtetën. Nëse e dëgjon imamin duke folur, hesht derisa ai të mbarojë”.[996] Transmeton Ahmedi dhe Tabaraniu.

Është transmetuar se Ahmedi dhe Shafiu kanë bërë një dallim përsa i përket këtij rregulli, mes atij që mund ta dëgjojë ligjëratën dhe mes atij që nuk mund ta dëgjojë atë, megjithëse heshtja është më e pëlqyer.

Tirmidhiu thotë se Ahmedi dhe Is’haku e lejojnë kthimin e selamit dhe përgjigjen gjatë teshtitjes, ndërkohë që imami është në hytbe.

Shafiu thotë: “Nëse një person teshtin gjatë hytbes dhe dikush i thotë: “Allahu të mëshiroftë” unë do të kisha dëshiruar të mos përgjigjej, pasi një përgjigje e tillë është thjesht sunet. Për mendimin tim është mekruh që një person të përshëndesë me selam në kohën që të tjerët dëgjojnë hytben, por mendoj që selami duhet të kthehet pasi vërtetë që përshëndetja me selam është sunet, por kthimi i saj është farz.

Përfshirja në ndonjë bisedë në kohën kur nuk mbahet hytbja është e lejuar. Thealebe ibën Ebi Maliku thotë: “Ditën e xhuma njerëzit flisnin, ndërkohë që Umeri ishte i ulur në minberin e tij dhe kur thirrja për namaz kishte mbaruar, Umeri ngrihej dhe askush nuk nxirrte as edhe një fjalë të vetme derisa ai t’i kishte përfunduar krejtësisht të dyja hytbet. Pasi thirrej ikameti dhe Umeri zbriste nga minberi njerëzit fillonin të flisnin”.[997] Transmeton Shafiu në Musnedin e tij.

Ahmedi tregon nëpërmjet një zinxhiri të vërtetë transmetuesish se Othman ibën Afani bisedonte me njerëzit për çështjet e tyre dhe çmimet e tregut, ndërkohë që qëndronte në minber dhe muezini bënte ikamet.

 

Mbërritja e një rekati apo diçka më pak nga namazi i xhumasë

Shumica e dijetarëve janë të mendimit se nëse dikush arrin vetëm një rekat të

xhumasë, ai e ka arritur atë dhe ai rekat do të jetë i vlefshëm për të. Ai duhet të plotësojë vetëm rekatin që ka humbur. Ibën Umeri transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Kushdo që arrin vetëm një rekat të namazit të xhumasë dhe pastaj e plotëson tjetrin, namazi i tij është i plotë”.[998] Transmetojnë Nesaiu, Ibën Maxhe dhe Darakutni.

Në “Bulug El Maram” Ibën Haxheri thotë se zinxhiri i tij është sahih, megjithëse Ebu Hatimi thotë se mendimi më i saktë është se ai është mursel.

Ebu Hurejra transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Kushdo që kap një rekat të namazit, ai ka arritur gjithë namazin”.[999] Transmeton “Grupi”.

Kushdo që arrin më pak se një rekat të xhumasë ai nuk e ka arritur xhumanë dhe duhet të falë katër rekate të namazit të drekës sipas mendimit të shumicës së dijetarëve.

Ibën Mesudi thotë: “Kushdo që kap vetëm një rekat nga xhumaja duhet t’i shtojë asaj vetëm një rekat e atij që i kalojnë të dy rekatet le të falë katër (të falë namzin e drekës)”.[1000] Transmeton Tabaraniu me një zinxhir të mirë.

Ibën Umeri thotë: “Nëse dikush arrin nga namazi i xhumasë vetëm një rekat, atëherë ai duhet të shtojë edhe një rekat tjetër. Nëse arrin vetëm uljen e fundit, atëherë ai duhet të falë katër rekate”.[1001] Transmeton Bejhakiu.

Po këtë mendim ka edhe Shafiu, Maliku, shkolla hanbelite dhe Muhamed ibën El Hasani. Ebu Hanife dhe Ebu Jusufi thonë se kur dikush arrin teshehudin me imamin, atëherë ai e ka arritur xhumanë. Ai duhet të falë dy rekate pasi imami jep selam dhe namazi i tij do të jetë i plotë.

 

Falja e namazit në një vend të mbingarkuar me njerëz

Ahmedi dhe Bejhakiu transmetojnë nga Sejari se Umeri (r.a.) po mbante një hytbe dhe po thoshte: “I Dërguari i Allahut e ndërtoi këtë xhami dhe ne muhaxhirët dhe ensarët ishim me të. Nëse ka shumë njerëz, ndokush prej jush mund ta bëjë sexhden në shpinën e vëllait të tij”. Kur ai pa disa njerëz duke u falur në rrugë, u tha: “Faluni në xhami”.[1002]

 

Nafilet para dhe pas namazit të xhumasë

Është sunet të falësh dy apo katër rekate pas namazit të xhumasë. Ebu Hurejra transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Kush dëshiron të falet pas xhumasë, ai duhet të falë katër rekate”.[1003] Transmeton Muslimi, Ebu Daudi dhe Tirmidhiu.

Ibën Umeri thotë: “Profeti (a.s.) falte dy rekate në shtëpinë e tij ditën e xhuma.[1004] Transmeton “Grupi”.

Ibën Kajimi thotë: “Profeti (a.s.) kur falte namazin e xhumasë, hynte në shtëpinë e tij dhe falte dy rekate dhe urdhëronte ata që ishin falur të falnin katër rekate (pas xhumasë)”. Më tej Ibën Kajimi citon Ibën Tejmijen të ketë thënë: “Kur ai falej në xhami, falte katër rekate dhe kur falej në shtëpi falte dy rekate”. Unë them se kjo është ajo që argumenton hadithi”.

Ebu Daudi transmeton nga Ibën Umeri se kur ai falej në xhami, falte katër rekate dhe kur falej në shtëpinë e tij vetëm dy.[1005] Gjithashtu në dy sahihet është transmetuar nga Ibën Umeri se Profeti (a.s.) falte dy rekate në shtëpinë e tij pas namazit të xhumasë.[1006]

Nëse falen katër rekate, disa dijetarë thonë se ato duhen falur pa i shkëputur e disa të tjerë thonë se ato duhen falur dy e nga dy. Sidoqoftë, më mirë është që të falen në shtëpi e nëse falen në xhami, është mirë të largohesh nga vendi ku është farzi.

Përsa i përket ndonjë namazi sunet para namazit të xhumasë, Ibën Tejmije shkruan: “Profeti (a.s.) asnjëherë nuk falte namaz pas ezanit dhe para namazit të xhumasë dhe askush nuk ka transmetuar një vepër të tillë prej tij. Në kohën e Profetit (a.s.) thirrej vetëm një ezan pasi Profeti (a.s.) kishte hipur në minber. Bilali thirrte ezanin dhe pastaj Profeti (a.s.) mbante dy hytbet e tij. Më pas Bilali thërriste ikametin dhe Profeti (a.s.) i printe njerëzit në namaz. Nuk është e mundur që Profeti (a.s.) të ketë falur namaz pas ezanit apo ndonjë nga muslimanët që u falnin me Profetin (a.s.) të ketë vepruar kështu. Ne nuk kemi asnjë argument që tregon se Profeti (a.s.) të premten falej në shtëpi para së te shkonte në xhami. Ai nuk caktoi ndonjë kohë për falje para namazit të xhumasë. Ajo që tha ishte që njerëzit të shkonin herët në xhami dhe të falnin namaz. Ai ka thënë: “Kushdo që del jashtë herët, ecën në këmbë dhe jo kaluar për në xhami dhe falet ashtu siç është urdhëruar…” Kjo është transmetuar nga shokët e Profetit (a.s.). Kur ata arrinin në xhami të premten, falnin namaz aq sa mundnin. Disa prej tyre falnin dhjetë rekate, disa dymbëdhjetë, disa vetëm tetë e të tjerë edhe më pak se aq. Për këtë arsye shumica e dijetarëve janë të mendimit se nuk ka namaz sunet në një kohë të caktuar apo me një numër të caktuar rekatesh para namazit të xhumasë, pasi nuk rezulton asgjë as në veprat e as në fjalët e Profetit (a.s.) që ta mbështesë apo ta konfirmojë një gjë të tillë.

 

Të qëlluarit e namazit të xhumasë dhe të Bajramit në të njëjtën ditë

Nëse dita e Bajramit përputhet me ditën e xhuma, atëherë namazi i xhumasë nuk është detyrim për ata që kanë falur namazin e Bajramit.

Zejd ibën Erkami thotë: “Profeti (a.s.) fali namazin e Bajramit dhe pastaj bëri një lehtësim për xhumanë duke thënë: “Kush dëshiron ta falë atë, mund ta falë”.[1007] Transmetojnë “të pestët” dhe Hakimi. Ibën Huzejme e quan atë sahih.

Ebu Hurejra transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Në këtë ditë janë bashkuar dy festa. Për këdo që dëshiron, kjo do të mjafojë për namazin e xhumasë, por ne do ta falim namazin e xhumasë”.[1008] Transmeton Ebu Daudi.

Është e pëlqyeshme që imami ta falë namazin e xhumasë, në mënyrë që kushdo që dëshiron ta falë atë mund të veprojë kështu, pasi mund të ketë njerëz që nuk kanë pasur mundësi ta falin namazin e Bajramit. Kjo bazohet në thënien e Pejgamberit (a.s.):“por ne do ta falim namazin e xhumasë”. Sipas shkollës hanbelite, namazi i drekës është i detyrueshëm për atë që nuk e fal xhumanë sepse ka falur namazin e Bajramit. Megjithatë, me sa duket kjo gjë nuk është e detyrueshme, pasi ekziston një hadith në Sunenin e Ebu Daudit, në të cilin Ibën Zubejri thotë: “Ndodhi që Bajrami dhe Xhumaja qëlluan në të njëjtën ditë, kështu që Profeti (a.s.) i bashkoi namazet dhe fali dy rekate në një kohë të hershme dhe nuk shtoi gjë tjetër derisa fali namazin e iqindisë”.[1009]

 

 

NAMAZI I BAJRAMIT

Namazet e dy bajrameve janë urdhëruar në vitin e parë pas emigrimit (hixhretit). Ato janë sunete muekedeh, pasi Profeti (a.s.) gjithmonë i falte këto namaze dhe urdhëronte njerëzit të dilnin jashtë dhe të merrnin pjesë në to.

 

Përgatitja për dy bajramet

Me rastin e dy bajrameve pëlqehet pastrimi, parfumosja dhe veshja e rrobave më të mira.

Xhafer ibën Muhamed transmeton nga babai i tij e ai nga gjyshi i tij, i cili ka transmetuar se Profeti (a.s.) vishte një mantel[1010] të veçantë çdo Bajram.[1011] Transmeton Shafiu dhe Bagaviu.

Hasen Es-Sibti tregon: “I Dërguari i Allahut na urdhëroi të vishnim rrobat më të mira që mund të gjenim në dy bajramet, të lyheshim me parfumin më të mirë dhe të bënim kurban kafshën më të mirë që mund të gjenim”.[1012] Transmeton Hakimi, por në zinxhirin e tij është Is’hak ibën Bazeh të cilin Azdi e quan të dobët, ndërsa Ibën Hibani thotë se ai është i besueshëm.

Ibën El Kajimi shkruan: “Profeti (a.s.) vishte rrobat e tij më të bukura dhe kishte një mantel të veçantë që e vishte në dy bajramet dhe në ditën e xhuma”.

 

Ngrënia para se të dalim në namazin e Fitër-Bajramit

Para se të shkosh të falësh namazin e Fitër-Bajramit (në fund të Ramazanit) duhet të hash diçka, por nuk duhet vepruar kështu me rastin e Kurban-Bajramit. Për Fitër-Bajram është sunet të hash një sasi tek hurmash para së të shkohet për të falur namazin e Bajramit, ndërsa për Kurban-Bajramin ngrënia duhet të shtyhet derisa të kthehesh nga namazi i bajramit dhe atëherë mund të hash nga kurbani nëse është bërë kurban ndonjë kafshë.

Enesi transmeton: “Profeti (a.s.) nuk dilte në namazin e Fitër-Bajramit pa ngrënë disa hurma dhe i hante ato tek (një, tre, pesë, shtatë etj)”.[1013] Transmeton Ahmedi dhe Buhariu.

Burejde transmeton: “Profeti (a.s.) nuk dilte për namazin e Fitër-Bajramit pa ngrënë diçka dhe në ditën e Kurban-Bajramit ai nuk hante derisa ta kthehej nga namazi”.[1014] Transmetojnë Tirmidhiu, Ibën Maxhe dhe Ahmedi i cili shton: “Dhe hante nga kurbani i tij”.

Në “El Muata” transmetohet nga Seid ibën Musejeb se njerëzit u urdhëruan të hanin para se të dilnin në ditën e Fitër-Bajramit.

Ibën Kudame ka thënë: “Nuk di të ketë ndonjë mendim ndryshe rreth faktit se dikush duhet të nxitojë të hajë në ditën e Fitër-Bajramit”.

 

Dalja në vendin e faljes

Namazi i Bajramit mund të falet në xhami, por është e pëlqyeshme të falet në fushë të hapur[1015] jashtë qytetit për aq kohë sa nuk ka ndonjë shkak apo arsye për të vepruar ndryshe (d.m.th shi apo diçka të ngjashme), pasi Profeti (a.s.) i falte të dy bajramet në hapësirën e Medines dhe asnjëherë nuk i fali ato në xhami përveç një rasti për shkak të shiut.

Ebu Hurejra transmeton se në ditën e Bajramit po binte shi dhe kështu ai e fali në xhami namazin e Bajramit.[1016] Transmetojnë Ebu Daudi, Ibën Maxhe dhe Hakimi, ndërsa zinxhiri i tij përmban një transmetues të panjohur.

El Hafidhi thotë në “Et-Talhis” se zinxhiri i këtij transmetimi është i dobët. Po ashtu Dhehebiu thotë se ky hadith është hedhur poshtë.

 

Dalja e grave dhe e fëmijëve për të falur namazin e Bajramit

Është e ligjshme që gratë dhe fëmijët të dalin për të falur namazin e Bajramit. Kjo përfshin të martuarit, beqarët, të rejat, të moshuarit dhe gratë me menstruacione.

Umu Atija transmeton: “Ne u urdhëruam të dalim me vajzat e reja dhe gratë me menstruacione në të dy bajramet, me qëllim që të ishim të pranishme në mirësinë dhe lutjet e muslimanëve. Gratë me menstruacione ndaheshin nga falja”.[1017] Transmeton Buhariu dhe Muslimi.

Ibën Abasi thotë se Profeti (a.s.) merrte gratë dhe vajzat e tij në të dy bajramet.[1018] Transmeton Ibën Maxhe dhe Bejhakiu.

Ibën Abasi transmeton më tej: “Unë dola me të Dërguarin e Allahut në ditën Fitër- Bajramit apo të Kurban-Bajramit dhe ai u fal dhe mbajti një hytbe. Pastaj u afrua te vendi që qëndronin gratë, i këshilloi ato, u kujtoi Allahun dhe i urdhëroi të jepnin sadaka”.[1019] Transmeton Buhariu.

 

Marrja e rrugëve të ndryshme në vajtje dhe ardhje

Shumica e dijetarëve janë të mendimit se është e pëlqyeshme të shkosh për namaz (gjatë bajrameve) nga një rrugë dhe të kthehesh në shtëpi nga një rrugë tjetër, pavarësisht nëse je imam apo pjesëtar i xhematit.

Xhabiri transmeton: “Në ditën e Bajramit Profeti (a.s.) merrte rrugë të ndryshme”.[1020] Transmeton Buhariu.

Ebu Hurejra thotë: “Kur Profeti (a.s.) dilte për namazin e Bajramit, ai kthehej nga një rrugë tjetër”.[1021] Transmeton Ahmedi, Muslimi dhe Tirmidhiu.

Njëkohësisht është e lejuar që të kthehesh nga e njëjta rrugë në të cilën dikush shkon në vendin e faljes. Bekr ibën Mubashir tregon: “Unë shkova me shokët e Profetit (a.s.) për t’u falur ditën e Kurban dhe Fitër-Bajramit dhe kaluam nëpërmjet një lëndine të caktuar derisa shkuam tek vendi i namazit dhe u falëm me të Dërguarin e Allahut. Pastaj u kthyem në shtëpitë tona po nga e njëjta rrugë”.[1022] Transmeton Ebu Daudi, Hakimi dhe Buhariu në “Et-Tarih”. Ibën Sekeni thotë se zinxhiri i këtij hadithi është hasen.

 

Koha e namazit të Bajramit

Koha për faljen e namazit të Bajramit është që kur dielli ngrihet tre metra mbi horizont e derisa arrin meridianin e tij.

Ahmed ibën Hasen El-Bena[1023] transmeton se Xhundubi ka thënë: “Profeti (a.s.) e falte namazin e Fitër-Bajramit kur dielli ishte (afërsisht) gjashtë metra sipër horizontit dhe namazin e Kurban-Bajramit kur dielli ishte tri metra mbi horizont”.[1024]

Sheukani thotë: “Kjo është më e mira që është transmetuar në lidhje me kohën e namazit të Bajramit dhe hadithi tregon se është e pëlqyeshme ta shpejtosh namazin e Kurban-Bajramit dhe ta vonosh kohën e Fitër-Bajramit”.

Ibën Kudame thotë: “Ështe sunet ta falësh herët namazin e Kurban-Bajramit me qëllim që njerëzit të kenë më shumë kohë për të prerë kurbanin dhe ta vonosh namazin e Fitër-Bajramit me qëllim që njerëzve t’u jepet kohë të japin zekatin e fitrit. Nuk di që të ketë ndonjë mendim të ndryshëm në lidhje me këtë çështje”.

 

Ezani dhe ikameti i namazit të Bajramit

Ibën El Kajimi shkruan: “Kur i Dërguari i Allahut shkonte në vendin e faljes gjatë bajrameve, ai falej pa ezan dhe ikamet dhe pa bërë thirrjen: “Namazi me xhemat”. Suneti është që të mos veprosh asnjërën prej tyre”.

Ibën Abasi dhe Xhabiri transmetojnë që të dy se ditën e Fitër-Bajramit dhe ditën e Kurban-Bajramit nuk kishte ezan.[1025] Transmetojnë Buhariu dhe Muslimi.

Gjithashtu Muslimi transmeton se Atau ka thënë: “Xhabiri më informoi se nuk ka ezan për namazin e Fitër-Bajramit, as kur vjen imami dhe as kur ai del. Po ashtu, nuk ka as ikamet dhe as ndonjë lloj thirrjeje tjetër”.[1026]

Sad ibën Ebi Uekasi transmeton: “Profeti (a.s.) e falte namazin e Bajramit pa ezan dhe pa ikamet. Ai mbante dy hytbe në këmbë dhe i ndante ato duke u ulur në mes të tyre”.[1027] Transmeton Bezari.

 

Tekbiri në namazin e Bajramit

Namazi i Bajramit përbëhet nga dy rekate, gjatë të cilave është sunet që tekbiri të thuhet shtatë herë pas tekbirit fillestar dhe këndimit të Kuranit në rekatin e parë. Në rekatin e dytë thuhen pesë tekbire pas tekbirit të zakonshëm që thuhet pasi ngrihesh nga sexhdeja. Për çdo tekbir duhet të ngrihen duart. [Nuk është e pëlqyeshme që të ngrihen duart në çdo tekbir të namazit të bajramit, sepse një gjë e tillë nuk është konfirmuar prej Profetit a.s.; Temamul Minneh]

Amër ibën Shuajbi transmeton nga babai i tij e ai nga gjyshi i tij se Profeti (a.s.) bënte dymbëdhjetë tekbire në namazin e Bajramit, shtatë në rekatin e parë dhe pesë në të dytin. Ai nuk falej para apo pas namazit të Bajramit.[1028] Transmetojnë Ahmedi dhe Ibën Maxhe. Ahmedi thotë se ai e pason praktikën e lartpërmendur.

Ebu Daudi dhe Darakutni transmetojnë se Profeti (a.s.) ka thënë: “Tekbiret në namazin e Fitër-Bajramit janë shtatë në rekatin e parë dhe pesë në të dytin dhe këndimi i Kuranit vjen pas tyre në të dy rekatet”.[1029]

Ky është mendimi më i saktë dhe është mendimi i shumicës së dijetarëve nga sahabët, tabiinët dhe imamët.

Ibën Abdul Barri duke komentuar në numrin e tekbirëve thotë: “Është transmetuar nga shumë zinxhirë të shkallës hasen se Profeti (a.s.) bënte shtatë tekbire në rekatin e parë dhe pesë tekbire në rekatin e dytë. Kjo është transmetuar nga Abdullah ibën Amri, Ibën Umeri, Xhabiri, Aishja, Ebu Uakidi dhe Amër ibën Auf El Muzeni. Nuk është trasnmetuar prej tij me një zinxhir të saktë apo të dobët diçka që ndryshon nga ajo dhe është e para gjë që është praktikuar.[1030]

Përsa i përket pushimit mes tekbirëve, thuhet se Profeti (a.s.) heshtte për një kohë të shkurtër mes tekbirëve dhe asgjë nuk është transmetuar prej tij që të cilësojë saktësisht se çfarë thoshte ai në kohën e pushimit. Megjithatë Taberaniu dhe Bejhakiu transmetojnë më një zinxhir të saktë se Ibën Mesudi e lavdëronte dhe e lartësonte Allahun e Lartësuar dhe lutej për Profetin (a.s.) në intervale të tilla.[1031]

E njëjta gjë është transmetuar edhe nga Hudhejfe dhe Ebu Musa. Thënia e tekbirëve është sunet dhe namazi nuk prishet nëse dikush nuk i thotë ato me qëllim apo nga harresa.

Ibën Kudame thotë se nuk di të ketë ndonjë mendim ndryshe në lidhje më këtë

çështje. Po ashtu, Sheukani thotë se mendimi më i saktë në lidhje me këtë çështje është se, nëse dikush nuk i thotë tekbiret për shkak të harresës, ai nuk duhet të bëjë sexhden e harresës.

 

Falja para apo pas namazit të Bajramit

Nuk ka ndonjë bazë që vërteton ndonjë namaz sunet para apo pas namazit të Bajramit. Profeti (a.s.) dhe shokët e tij asnjëherë nuk falnin namaze të tillë kur shkonin në vendin e faljes gjatë bajrameve, qoftë para apo pas faljes së Bajramit.

Ibën Abasi transmeton: “I Dërguari i Allahut doli jashtë tek vendi i faljes së Bajramit dhe fali dy rekate (d.m.th namazin e Bajramit) pa falur namaz tjetër para apo pas tij”.[1032] Transmeton “Grupi”.

Trasmetohet se Ibën Umeri bënte të njëjtën gjë dhe ai pohonte se ajo ishte praktika e Profetit (a.s.).[1033]

Buhariu transmeton se Ibën Abasi nuk pëlqente që dikush të falte namaz para namazit të Bajramit.

Përsa u përket namazeve vullnetare në një kohë të tillë, Ibën Haxheri në “Fet’h el-Bari” thotë se nuk ka ndonjë argument që thotë se një gjë e tillë nuk lejohet, nëse nuk është koha në të cilën është e papëlqyeshme të falesh në të gjitha ditët.

 

Kujt i pranohet namazi i Bajramit?

Namazi i Bajramit është i vlefshëm për burrat, gratë, fëmijët, udhëtarët, vendasit, njerëzit që falen me xhemat dhe njerëzit që falen vetëm. Gjithashtu ai është i vlefshëm nëse falet në shtëpi, xhami apo në një vend të largët të caktuar për namaz e kështu me radhë.

Kushdo që nuk arrin ta falë namazin e Bajramit me xhemat mund të falë dy rekate. Në Sahihun e Buhariut, në një kapitull të tij thuhet: “Kushdo që nuk arrin të falë namazin e Bajramit, ai mund të falë dy rekate dhe e njëjta gjë është e vlefshme për gratë apo njerëzit në shtëpitë e tyre apo në fshat. Kjo bazohet në fjalët e Profetit (a.s.): “O muslimanë! Kjo është festa jonë”.[1034] Enes ibën Malik urdhëroi shërbyesin e tij, Ibën Ebi Utbah, që jetonte në një vend të largët, të mblidhte familjen dhe fëmijët e tij dhe të falte namazin e Bajramit siç faleshin njerëzit në qytet me tekbire të njëjta si të tyre.

Ikrime ka thënë: “Njerëzit në qytet duhet të mblidhen dhe të falin Bajramin me dy rekate ashtu siç vepron imami”.

Atau thotë: “Nëse e humb namazin e Bajramit, fal dy rekate”.

 

Hytbja e namazit të Bajramit

Hytbja e namazit të Bajramit është sunet dhe po ashtu është edhe dëgjimi i saj. Ebu Seidi thotë: “Në ditën e Fitër-Bajramit dhe të Kurban-Bajramit, Profeti (a.s.) shkonte në vendin e faljes[1035] dhe fillonte namazin. Kur mbaronte, ai kthehej nga njerëzit, ndërkohë që ata ishin ulur në rreshta, i paralajmëronte, i këshillonte dhe i nxiste të bënin vepra të mira. Nëse ai dëshironte të niste ndonjë ushtri apo të urdhëronte diçka, ai vepronte kështu dhe pastaj largohej”.

Më pas Ebu Seidi vazhdon: “Njerëzit filluan të vepronin kështu derisa unë u largova me Meruanin, ndërkohë që ai ishte prijës në Medine, në njërin prej dy bajrameve. Kur arrita në vendin e faljes, gjeta jashtë një minber që e kishte ndërtuar Kethir ibën Es-Salt. Meruani po ngjitej mbi të para namazit të Bajramit e unë e tërhoqa për rrobash. Ai më shtyu dhe mbajti hytben para namazit. Unë i thashë atij: “Pasha Allahun ti e ke ndryshuar (urdhrin)”. Ai më tha: “O Ebu Seid! Ajo që di ti ka kaluar”. Unë i thashë: “Pasha Allahun ajo që di unë është më e mirë se ajo që nuk e di”. Ai tha: “Njerëzit nuk rrinin me ne pas namazit, kështu që unë e mbajta hytben para tij”.[1036] Transmeton Buhariu dhe Muslimi.

Abdullah ibën Es-Saibi ka thënë: “E fala namazin e Bajramit me të Dërguarin e Allahut dhe kur ai mbaroi namazin tha: “Ne do të mbajmë një hytbe. Kushdo që dëshiron të qëndrojë, le të qëndrojë dhe kushdo që dëshiron të largohet, le të largohet”.[1037] Transmeton Nesaiu, Ebu Daudi dhe Ibën Maxhe.

Çdo gjë që është transmetuar tregon se janë dy hytbe në hytben e Bajramit dhe imami ulet mes tyre (d.m.th si në hytbet e xhumasë). Ajo janë transmetime të dobëta. Neveviu thotë: “Nuk ka asnjë argumet të bindshëm se ka më shumë se një hytbe”.

Është e dëshirueshme që hytbja të hapet duke falënderuar Allahun dhe nga Pejgamberi (a.s.) nuk është transmetuar diçka tjetër.

Ibën El Kajimi shkruan: “Profeti (a.s.) i fillonte të gjitha hytbet duke lavdëruar Allahun dhe nuk ka asnjë hadith që përmend se ai i fillonte hytbet e Bajramit me tekbir”.

Ibën Maxhe transmeton në Sunenin e tij nga Seidi, muezini i Profetit (a.s.), se Profeti (a.s.) thoshte tekbirin gjatë hytbes madje edhe më shumë gjatë hytbeve të Bajramit.[1038]

Prapëseprapë kjo nuk argumenton se ai e fillonte hytben me të. Dijetarët kanë mendime të ndryshme rreth hapjes së hytbes së Bajramit dhe asaj të istiskasë (kur bëhet namazi për kërkimin e shiut). Disa thonë se ato duhet të fillojnë me tekbir. Disa të tjerë thonë se hytbja e namazit të istiskasë duhet të fillojë me lutje për falje ndërsa të tjerë thonë se ajo fillon duke lavdëruar Allahun.

Dijetari i madh islam Ibën Tejmije thotë: “Ajo është e saktë pasi Profeti (a.s.) ka thënë: “Çdo punë që nuk fillon me madhërimin e Allahut është e mangët”.[1039]

Profeti (a.s.) i fillonte të gjitha fjalimet e tij duke madhëruar Allahun e Lartësuar. Përsa i përket pohimit të shumë juristëve se ai e fillonte namazin e kërkimit të shiut duke kërkuar falje nga Allahu dhe fjalimin e Kurbanit me tekbir, nuk ka absolutisht asnjë argument për të në Sunetin e Profetit (a.s.). Në fakt Suneti e kundërshton atë pohim, pasi ai i fillonte të gjitha fjalimet e tij duke madhëruar Allahun.

 

Falja (kaza) e namazit të Bajramit të humbur

Ebu Umejr ibën Enesi transmeton: “Xhaxhallarët e mi ensarë nga shokët e të Dërguarit të Allahut më thanë: “Hëna e muajit Sheval u fsheh nga ne, kështu që ne agjëruam. Më pas në fund të ditës, erdhën disa kalorës që i thanë Profetit (a.s.) se ata e kishin parë hënën natën e kaluar. Profeti (a.s.) i urdhëroi njerëzit të ndërprisnin agjërimin dhe të dilnin në vendin e faljes së Bajramit ditën tjetër”.[1040] Transmetojnë Ahmedi, Nesaiu dhe Ibën Maxhe me një zinxhir sahih. Në këtë hadith ka argument për ata që thonë se nëse njerëzit nuk e falin namazin e Bajramit për shkak të ndonjë arsyeje, atëherë ata mund të dalin dhe ta falin atë ditën tjetër.

 

Të luajturit, të argëtuarit, të kënduarit dhe të ngrënët në ditët e Bajramit

Këndimi, argëtimi dhe recitimi janë të lejuara në ditën e Bajramit, nëse bëhen brenda normave islame. Këto janë dhe shenja të këtyre festave, të cilat janë ligjëruar për dëfrim dhe argëtim të muslimanëve gjatë festave.

Enesi transmeton: “Kur Profeti (a.s.) erdhi në Medine, ata kishin dy ditë të veçanta ku luanin dhe argëtoheshin. Profeti (a.s.) u tha: “Allahu i Lartësuar i ka ndërruar këto dy ditë me dy më të mira se ato; dita e Fitër-Bajramit dhe dita e Kurban-Bajramit”.[1041] Transmeton Nesaiu dhe Ibën Hibani me një zinxhir sahih.

Aishja (r.a.) tregon: “Abisinasit po dëfreheshin në xhami në ditën e Bajramit. Unë vështrova sipër shpatullave të Profetit (a.s.) dhe ai i uli ato pak dhe kështu unë mund t’i shihja ata derisa u kënaqa dhe më pas u largova”.[1042] Transmetojnë Ahmedi, Buhariu dhe Muslimi.

Po ata transmetojnë se Aishja (r.a.) ka thënë: “Ebu Bekri hyri tek ne ditën e Bajramit dhe pa disa vajza të vogla, të cilat po këndonin për betejën Buath, në të cilën u vranë shumë krerë prej fisit Eus dhe Hazrexh. Ebu Bekri tha: “O robërit e Allahut! Ju po i bini fyellit të shejtanit”. Ai e përsëriti atë tri herë. Më pas Profeti (a.s.) i tha atij: “O Ebu Bekër! Çdo popull ka festën e tij dhe kjo është festa jonë”.[1043] Në versionin e Buhariut, Aishja (r.a.) ka thënë: “I Dërguari i Allahut hyri në shtëpi dhe me mua ishin dy vajza që po këndonin për betejën e Buathit. Profeti (a.s.) u shtri në shtrat dhe e ktheu fytyrën në anën tjetër. Ebu Bekri hyri brenda dhe më foli ashpër. “Instrumenta muzikorë të djallit në prani të të Dërguarit të Allahut?!” I Dërguari i Allahut e ktheu fytyrën drejt tij dhe tha: “Lëri ato!” Kur Ebu Bekri nuk e kishte vëmendjen unë u bëra shenjë vajzave që të largoheshin. Ajo ishte dita e Bajramit dhe afrikanët po luanin me mburojat dhe heshtat e tyre. Me sa mbaj mend e pyeta atë, ose Profeti (a.s.) më tha nëse dëshiroja t’i shihja ata. Unë u përgjigja në shenjë pohimi. Kështu Profeti (a.s.) më ngriti pas tij dhe faqja ime ishte mbi faqen tij, ndërkohë që ai thoshte: “Vazhdoni o fisi i Arfadasë”,[1044] derisa unë u lodha. Profeti më pyeti: “A u kënaqe?” Unë u përgjigja “Po”. Pastaj ai tha: “Largohu atëherë!”.[1045]

Ibën Haxheri në “Fet’h El Bari” shkruan: “Ibën[1046] Es-Siraxhi transmeton nga Ebu Zinadi nga Urva e ai nga Aishja se Profeti (a.s.) atëherë ka thënë: “Ta dinë çifutët e Medines se feja jonë është e gjerë dhe se unë jam dërguar me një fe të lehtë dhe tolerante”.[1047]

Ahmedi dhe Muslimi transmetojnë nga Nubejshe se Profeti (a.s.) ka thënë: “Ditët e teshrikut (d.m.th ditët në të cilat festohet Bajrami) janë ditët e ngrënies dhe pirjes (jo pije alkoolike) dhe ditët e përkujtimit të Allahut të Lartësuar”.[1048]

 

Vlera e veprave të mira në dhjetë ditët e para të Dhul-Hixhes

Ibën Abasi transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Nuk ka ditë të tjera që veprat e mira të jenë më të dashura te Allahu sesa këto ditë (dhjetë ditët e Dhul-Hixhes)”. Sahabët e pyetën: “O i Dërguari i Allahut! As xhihadi në rrugë të Allahut? Ai u përgjigj: “Madje as edhe xhihadi, përveç atij që sakrifikon jetën dhe pasurinë e tij (për hir të Allahut) dhe nuk kthehet me asnjërën prej tyre”.[1049] Transmeton “Grupi”, përveç Muslimit dhe Nesaiut.

Ahmedi dhe Taberaniu transmetojnë nga Ibën Umeri[1050] se i Dërguari i Allahut ka thënë: “Nuk ka ditë më të dashur te Allahu dhe nuk ka vepra më të dashura tek Ai se ato të dhjetë ditëve. Kështu që thoni La ilahe il Allah (Nuk ka zot tjetër përveç Allahut), Allahu Ekber (Allahu është më i Madhi) dhe El hamdulilah (Të gjitha falënderimet i takojnë vetëm Allahut) sa më shumë këto ditë”.[1051]

 Ibën Abasi thotë për ajetin

وَاذْكُرُوا اللَّهَ فِي أَيَّامٍ مَعْدُودَاتٍ

“Kujtoje Allahun në ditët e mirënjohura” (El-Bekare, 203) se ai i referohet dhjetë ditëve të Dhul-Hixhes”.

Ibën Umeri dhe Ebu Hurejra dilnin në treg duke bërë tekbire dhe njerëzit i pasonin ata.[1052] Transmeton Buhariu.

Seid ibën Xhubejri përpiqej të bënte sa më shumë punë të mira gjatë këtyre ditëve. El Auzai thotë: “Jam njoftuar se një vepër në njërën prej këtyre dhjetë ditëve është e barabartë në shpërblim me betejën në rrugë të Allahut, ku dita agjërohet dhe nata kalohet duke ruajtur,  përveç atij që bie shehid”.

Përsa i përket burimit rreth asaj që ka thënë ai shton: “Një burrë nga fisi i Beni Mahzumit ma transmetoi atë nga Profeti (a.s.)”.

Ebu Hurejra transmeton se Profeti (a.s.) ka thënë: “Nuk ka ditë më të dashura tek Allahu për ju që ta adhuroni Atë sesa dhjetë ditët e Dhul-Hixhes. Agjërimi i çdo ditë prej tyre është i barazvlefshëm me agjërimin e një viti dhe falja e namazit të natës në çdo natë prej tyre është si të falësh namazin e natës në natën e Kadrit”.[1053] Transmeton Tirmidhiu, Ibën Maxhe dhe Bejhakiu.

 

 

Urimi me njëri-tjetrin në ditët e Bajramit

Është e rekomanduar që besimtarët të përshëndesin dhe të urojnë njëri-tjetrin në ditët e Bajramit. Xhabir ibën Nufejr thotë: “Kur shokët e Profetit (a.s.) takonin njëri-tjetrin në ditën e Bajramit, ata uronin njëri-tjetrin dhe thoshin: “Allahu e pranoftë atë prej nesh dhe prej jush!”.[1054] Ibën Haxheri ka thënë se zinxhiri i tij është hasen.

 

 

Tekbiri në ditët e Bajramit

Bërja e tekbirëve në ditët e Bajramit është sunet. Përsa i përket Fitër-Bajaramit, Allahu i Lartësuar thotë:

وَلِتُكْمِلُوا الْعِدَّةَ وَلِتُكَبِّرُوا اللَّهَ عَلَى مَا هَدَاكُمْ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ

“…që të plotësoni numrin dhe të madhëroni Allahun (d.m.th të bëni tekbirat) për atë që ju udhëzoi dhe të falënderoni”. (El-Bekare, 185)

Përsa i përket Kurban-Bajramit, Allahu thotë:

وَاذْكُرُوا اللَّهَ فِي أَيَّامٍ مَعْدُودَاتٍ

“…që ju ta kujtoni Allahun në ditët e caktuara” [1055](El-Bekare, 203) dhe

كَذَلِكَ سَخَّرَهَا لَكُمْ لِتُكَبِّرُوا اللَّهَ عَلَى مَا هَدَاكُمْ

“Ai ashtu ua nënshtroi ato juve që ta madhëroni Allahun për udhëzimin që ua bëri”. (El-Haxh, 37)

Shumica e dijetarëve janë të mendimit se koha për tekbiret për Fitër-Bajram fillon me kohën kur dikush shkon për të falur Bajramin dhe mbaron me fillimin e hytbes. Lidhur me këtë çështje janë transmetuar edhe hadithe të dobëta, por ka edhe transmetime të sakta nga Ibën Umeri dhe shokët e tij se ata kanë vepruar në këtë mënyrë. Hakimi thotë: “Ky është Suneti, të cilin vazhdimisht e kanë praktikuar dijetarët e hadithit. Kështu kanë thënë dhe Maliku, Ahmedi, Is’haku dhe Ebu Thauri”.

Disa thonë se tekbiret e Fitër-Bajramit fillojnë një natë më parë kur shihet hëna,

derisa personi shkon në vendin e faljes dhe mbërrin imami. Ndërsa koha për tekbiret në ditën e Kurban-Bajramit është që nga dita e Arafatit deri në namazin e iqindisë në ditën e trembëdhjetë të Dhul-Hixhes. Ditët e teshrikut janë: dita e njëmbëdhjetë, dita e dymbëdhjetë dhe dita e trembëdhjetë e Dhul-Hixhes.

Ibën Haxheri shkruan në “Fet’h El Bari”: “Në lidhje me këtë nuk është konfirmuar asgjë nga Profeti (a.s.). Transmetimi më i saktë nga shokët e tij është se Aliu dhe Ibën Mesudi i thonin tekbiret nga mëngjesi i ditës së Arafatit deri në kohën e iqindisë në ditën e fundit të Minasë.[1056] Atë e ka transmetuar Ibën El Mundhiri dhe të tjerët. Shafiu, Ahmedi, Ebu Jusufi dhe Muhamedi e pasojnë atë transmetim dhe ajo është gjithashtu edhe pikëpamja e Umerit dhe Ibën Abasit”.

Nuk ka ndonjë kohë të veçantë për tekbiret në ditët e teshrikut (tre ditë pas Kurban-Bajramit). Në fakt është e pëlqyeshme që tekbiret të thuhen në çdo moment të këtyre ditëve.

Buhariu transmeton: “Gjatë qëndrimit të tij në Mina, Umeri (r.a.) thoshte tekbiret në tendën e tij me zë aq të lartë saqë njerëzit në xhami e dëgjonin, madje edhe ata vepronin ashtu, e po ashtu edhe njerëzit që ishin në treg dhe e gjithë Minaja oshëtinte nga tekbiret. Ibën Umeri i thoshte tekbiret në Mina pas namazeve, në shtratin e tij, në tendën e tij, ulur apo duke ecur gjatë atyre ditëve. Mejmuna i thoshte tekbiret në ditën e Kurbanit. Gratë i thonin tekbiret pas Eban ibën Othmanit dhe Umer ibën Abdulazizit bashkë me burrat në xhami në ditët e teshrikut”.[1057]

El Hafidh ibën Haxheri ka thënë: “Këto transmetime tregojnë se tekbiret bëhen gjatë gjithë kohës së këtyre tri ditëve, pas namazeve dhe në çdo kohë tjetër. Disa dijetarë thonë se tekbiret bëhen vetëm pas namazeve dhe disa të tjerë thonë se ato bëhen vetëm pas namazeve farz dhe jo pas namazeve nafile. Të tjerë pohojnë se ato janë vetëm për burrat e jo për gratë, ndërsa disa të tjerë thonë se ato duhet të thuhen me xhemat e jo vetëm, ndërsa të tjerë që thonë se duhet t’i thonë vetëm ata që e falin namazin në kohë dhe jo ata që falin namaze të humbura (kaza). Disa thonë se ato duhet t’i thonë vetëm vendasit dhe jo udhëtarët, ndërkohë që të tjerët mendojnë se vetëm njerëzit e qytetit dhe jo ata që vijnë nga fshati (jo ata që janë udhëtarë). Buhariu është i mendimit se ato janë për të gjithë njerëzit dhe trasnmetimet e mbështesin këtë mendim”.

Këto tekbire mund të thuhen në forma të ndryshme. Forma më e saktë është ajo që është transmetuar me një zinxhir sahih nga Abdurrezaku e ky nga Selmani, i cili ka thënë: “Ata i thonin tekbiret me: Allahu Ekber, Allahu Ekber, Allahu Ekber Kebira”.[1058]

Nga Umeri dhe Ibën Mesudi janë transmetuar fjalët e mëposhtme: “Allahu Ekber, Allahu Ekber, La ilahe il Allah, Allahu Ekber, Allahu Ekber ue lilahil-hamd” (Allahu është më i Madhi. Allahu është më i Madhi. Nuk ka zot tjetër përveç Allahut. Allahu është më i madhi. Allahu është më i Madhi. Të gjitha falenderimet i takojnë vetëm Allahut).[1059]

---

[1] Me fjalën xhihad kuptojmë përpjekjen që bën besimtari në rrugë të Allahut. Shkalla më e lartë e tij është në betejë për të ngritur lart fjalën e Allahut dhe kundër armiqve. Xhihad mund të bësh edhe me vetveten, kur përpiqesh të mposhtësh epshet dhe veset e këqija. – Shënim i redaktorit.

[2] Hadith Sahih. “Irvaul Galil” 413. E ka nxjerrë Tirmidhiu 2616, Ibën Maxheh 3973, Ahmedi 5/231.

[3] Bëhet fjalë për udhëtimin e famshëm që bëri Profeti (a.s.) nga Meka në Kuds (Jeruzalem) dhe prej andej përshkoi 7 qiejt brenda një nate të vetme, ku u detyrua nga Allahu i Madhëruar për faljen e namazeve. – Shënim i redaktorit.

[4] Hadith Sahih. “El Isra uel Miraxh” f.49. E ka nxjerrë Ahmedi 3/161, Tirmidhiu 213.

[5] Hadith Sahih me bashkimin e rrugëve të tij të transmetimit. “Es Sahiha” 1358, “Sahihu et Targib” 376, “El Mishkat” 1330. E ka nxjerrë Taberani në “El Eusat” 2/13, Ebu Daudi 864. E sakta është se hadithi me tekstin e përmendur është nga transmetimi i Enes ibën Malik dhe jo nga Abdullah ibën Karti. “Tamamul Mineh” 137.

[6] Hadith Sahih. “Es Sahiha” 868, “El Irva”2178 . E ka nxjerrë Ahmedi 3/117, Ibën Maxheh 2697, Ibën Hibani 1220, Ibën Ebi Dunja në librin “El muhtedirin” 1/9.

[7] Hadith Sahih. “Sahihu et Targib” 572, “Sahihul Xhami” 5075. E ka nxjerrë Ibën Hibani 6839.

[8] Muslimi 243, Ebu Daudi 4678, Nesai 463, Tirmidhiu 2618,2619, Ibën Maxheh 1078.

[9] Hadith Sahih. “El Mishkat” 574, “Sahihu et Targib” 564, “Vendimi për lënësin e namazit” f.6. E ka nxjerrë Ahmedi 5/346, Tirmidhiu 2621, Nesai 463, Ibën Maxheh 1079, Darakutni 2/52, Bejhakiu 3/366.

[10] Hadith Daif. “Daifu et Targib” 312, “Daiful Xhami” 2851. E ka nxjerrë Ahmedi 2/169, Ibën Hibani 1489.

[11] Hadith Sahih. “El Mishkat” 579, “Sahihu et Targib” 565. El Hakim 1/7, Tirmidhiu 2622.

 

[12] Hadith Daif. “Tamamul Mineh” 138, “Ed-Daife” 94, “Daiful Xhami” 3696. E ka nxjerrë Ebu Jeala në “Musnedin” e tij 2/126, El Lalikai në “Es Sunneh” 1/202.

[13] Hadith Daif. “Daifu et Targib” 305,606.

[14] Buhariu 25, Muslimi 128.

[15] Muslimi 4447, Ebu Daudi 4760, Tirmidhiu 2265.

[16] Buhariu 4351,7432, Muslimi 2447,2448, Ebu Daudi 4764, Nesai 2577,4112, Ahmedi 3/4.

[17] Muslimi 490, Tirmidhiu 3602, Ibën Maxheh 4307, Ahmedi 2/275.

[18] Buhariu 99, Ahmedi 2/373.

[19] Shprehje figurative që nënkupton mosdetyrimin e personave të përmendur në hadith.

[20] Hadith Sahih. “El Irva” 297,911,984,1450. Ebu Daudi 4403, Tirmidhiu 1423, Ibën Maxheh 2041, Ahmedi 6/100,101, El hakim 2/59.

[21] Hadith Sahih. “El Irva” 247. E ka nxjerrë Ibën Ebi Shejbe 1/137, Ebu Daudi 495,496, Darakutni 85, El Hakim 1/197, Bejhakiu 7/94, Ahmedi 2/187. Shih “Temamul Minneh” 139.

[22] Hadith Sahih Ligajrihi. “Sahihu et targib” 370, “Dhilalul Xheneh” 967, “Hukmu Tariki es Salat” 11. E ka nxjerrë Ebu Daudi 425,1420, Nesai 461, Ibën Maxheh 1401, Ahmedi 5/315, Bejhakiu 1/361.

[23] Buhariu 46,2678,6956, Muslimi 100,101, Ebu Daudi 391,392, Nesai 457,2089,5043.

[24] Hasani thotë që “Dy skajet e ditës” janë namazi i sabahut dhe iqindisë (pasdites), ndërsa me “orët (e afërtame ditën) të natës” nënkuptohet namazi i akshamit dhe i jacisë.

[25] Kjo është fillimi i kohës së faljes së namazit të drekës që vazhdon deri në mug. Në këtë moment hyn koha e namazit të iqindisë dhe më pas akshami dhe jacija. “Bëje lutjen e mëngjesit” ka si kuptim fljen e namazit të sabahut sepse vërtet që atë e dëshmojnë engjëjt e ditës dhe të natës.

[26] Buhariu 554,573,4851,7434, Muslimi 1342, Ebu Daudi 4729, Tirmidhiu 2551, Ibën Maxheh 177.

[27] Muslimi 1387, Ebu Daudi 396, Nesai 521.

[28] Hadith Sahih. “El Irva” 250. Ahmedi 3/330,331, Nesai 504, Tirmidhiu 149, El Hakim 1/195,196, Bejhakiu 1/368.

[29] Transmeton Buhariu 906.

[30] Buhariu 535,539,629,3258, Muslimi 1399, Ebu Daudi 401, Tirmidhiu 158.

[31] Buhariu 589, Muslimi 1373, Ebu Daudi 412, Nesai 516, Tirmidhiu 186, Ibën Maxheh 699, Ahmedi 2/462, Bejhakiu 1/368.

[32] Muslimi 1411, Ebu Daudi 413, Tirmidhiu 160, Nesai 511.

[33] Hadith Daif me këtë plotësim. “El Irva” 255, “Tamamul Mineh” 140. E ka nxjerrë Ibën Maxheh 694, Ahmedi 5/361, Bejhakiu 1/444. Vetëm shprehja “atij që i kalon namazi i pasdites pa e falur…” deri në fund, është merfu, dhe gjendet edhe tek Buhariu 553.

[34] Buhariu 2931,4111,4533,6396, Muslimi 1419, Ebu Daudi 409, Tirmidhiu 2984, Nesai 472.

[35] Muslimi 1424, Ebu Daudi 409, Ahmedi 1/456.

[36] Muslimi 1425, Tirmidhiu 181,2985, Ibën Maxheh 686, Ahmedi 1/126.

[37] Transmeton Muslimi 1388.

[38] Muzgu është ajo skuqje e qiellit që fillon me perëndimin e diellit dhe përfundon kur zhduket kjo skuqje, sapo fillon errësira.

[39] Muslimi 1392, Ebu Daudi 395, Nesai 522.

[40] Fakti që një mendim i tillë është i shkollës shafite është me rëndësi, sepse imam Shafiu, ndërkohë që ishte ne Bagdad dhe në fillim të periudhës së tij në Egjipt, ishte i mendimit se e vetmja kohë për faljen e namazit të akshamit, ishte për aq sa i nevojitet personit që të marrë abdes dhe të falet menjëherë sapo të ketë perënduar dielli. Më vonë, në Egjipt, ai ndryshoi mendim në lidhje me këtë çështje.

[41] Ahmedi 3/249, Bejhakiu 1/448.

[42] Ahmedi 5/421.

[43] Buhariu 559, Muslimi 1439, Ibën Maxheh 687.

[44] Buhariu 561, Muslimi 1438, Ebu Daudi 417, Tirmidhiu 164, Ibën Maxheh 688.

[45] Transmeton Buhariu 569.

[46] Hadith Sahih. E ka nxjerrë Tirmidhiu 167, Ibën Maxheh 691.

[47] Hadith Sahih. “El Mishkat” 618. E ka nxjerrë Ebu Daudi 422, Nesai 538, Ibën Maxheh 693, Ibën Huzejme 1/78.

[48] Transmeton Muslimi 1560.

[49] Kuptimi i saktë i hadithit është që profeti e fali namazin e jacisë, pasi kishte kaluar një pjesë e madhe e natës, por jo pjesa më e madhe e natës, sepse profeti thotë që çdo namaz falet në kohën e tij. Neveviu gjithashtu ka thënë se hadithi nuk ka si kuptim faljen e namazit të jacisë tej gjysmës së natës, sepse askush nga dijetarët nuk ka shprehur mendim se falja e namazit të jacisë pas mesit të natës është më e mirë.

[50]  Muslimi 1443, Nesai 535.

[51] Buhariu 560, Muslimi 1458, Ebu Daudi 397, Nesai 526.

[52] Buhariu 541,547,599,771, Muslimi 1460,1461, Ebu Daudi 398,4849, Tirmidhiu 168, Nesai 494,524,529, Ibën Maxheh 674.

[53] Hadith Sahih. “Es Sahiha” 5/561. E ka nxjerrë Ibën Maxheh 703, Ahmedi 1/410.

[54] Hadith Sahih. “Es Sahiha” 2781. E ka nxjerrë Tirmidhiu 169, Ahmedi 1/26.

[55] Buhariu 4569, Muslimi 1795.

[56] Hadith Sahih. “El Irva” 1/269-270.  E ka nxjerrë Ebu Daudi 394, Darakutni 93, El Hakim 1/192, Bejhakiu 1/363.

[57] Buhariu 423, Muslimi 1456,1457, Ebu Daudi 423, Nesai 546, Tirmidhiu 153, Ibën Maxheh 669, Maliku 1/20, Bejhakiu 1/454.

[58] Hadith Sahih. “El Irva” 258. E ka nxjerrë Ebu Daudi 424, Nesai 549, Tirmidhiu 154, Ibën Maxheh 672, Ahmedi 4/140,144.

[59] Buhariu 580, Muslimi 1370, Ebu Daudi 1121, Nesai 554, Tirmidhiu 524, Ibën Maxheh 1122.

[60] Buhariu 556.

[61] Hadith Sahih. “El Mishkat” 604. E ka nxjerrë Muslimi 1560 me të njëjtin kuptim, Ebu Daudi 441, Tirmidhiu 177, Nesai 615, Ibën Maxheh 698, Ahmedi 5/305.

[62] Buhariu 597, Muslimi 1564, Ebu Daudi 442.

[63] Ahmedi 19115. Domethënia e këtij hadithi është nxjerrë gjithashtu nga Muslimi 1561, por me shprehje tjetër.

[64] Buhariu 586, Muslimi 1920, Nesai 518, Ibën Maxheh 1249.

[65] Imam Neveviu ka thënë që Shejtani i mallkuar afron kokën e tij pranë diellit, me qëllim që të ngjajë sikur adhuruesit e diellit i përulen atij në pamje të jashtme dhe kështu duket sikur ai dhe pasuesit e tij kanë predominancë ndaj tyre dhe njëkohësisht më këtë veprim ata mund t’ua errësojnë dhe ngatërrojnë besimtarëve namazin e tyre, prandaj është parë si jo e pëlqyeshme falja në këtë kohë, pikërisht për ta ruajtur namazin nga këto errësime ashtu siç rekomandohet mosfalja në vendstrehimet e shejtanëve.

[66] E dëshmojnë dhe prezantojnë atë engjëjt.

[67] Ka si kuptim që hija e shtizës të zvogëlohet aq shumë sa që të mos mbesë pothuajse asnjë shenjë e saj mbi sipërfaqen e tokës. Kjo ndodh kur dielli është në zenit.

[68] Muslimi 1927, El Fet-hu er Rabani 2/287.

[69] Ndalimi i varrimit të të vdekurve në këto kohë shpjegohet me ndalimin e shtyrjes së varrimit të të vdekurit me dashje në njërën prej këtyre tre kohëve, por nëse një varrim përkon spontanisht, pa ndonjë qëllim të caktuar me një nga këto kohë, atëherë ai nuk konsiderohet si vepër e papëlqyeshme.

[70] Muslimi 1926, Ebu Daudi 3192, Tirmidhiu 1030, Nesai 559,564,2012, Ibën Maxheh 1519.

[71] Buhariu 598, Muslimi 1564, Ebu Daudi 442.

[72] Tabi’inët janë brezi pasardhës i sahabëve. – Shënim i redaktorit.

[73] Për rastin në fjalë, ky medh’heb është më pranë së mendimit të saktë.

[74] Tavafi është rrotullimi rreth Qabes, një prej riteve të adhurimit që kryhet gjatë Haxhit dhe Umres. – Shënim i redaktorit.

[75] Hadith Sahih. “El Irva” 481. E ka nxjerrë Tirmidhiu 868, Nesai 2924, Ibën Maxheh 1254, Darakutni 162, El Hakim 1/448, Bejhakiu 2/461, Ahmedi 4/80.

[76] Këtu janë përmendur mendimet e Imamëve, veçanërisht për forcën e argumentit të përdorur.

[77] Hadith Sahih. “El Irva” 2/233. E ka nxjerrë Ahmedi 2/104, Ebu Daudi 1276, Tirmidhiu 419, Darakutni 161, Bejhakiu 2/465.

[78] Bejhakiu 2/480.

[79] Bejhakiu 2/480.

[80] Bejhakiu 2/480.

[81] Muslimi 1642,1643, Ebu Daudi 1266, Tirmidhiu 421, Nesai 865,866, Ibën Maxheh 1151.

[82] Transmetim Sahih. “El Irva” 2/267. E ka nxjerrë Ahmedi 2/352, Ibën Ebi Shejbe 1/194.

[83] Muslimi 1648, Ebu Daudi 1265, Nesai 867, Ibën Maxheh 1152.

[84] Hadith Sahih. “Es Sahiha” 6/171, nën hadithin nr. 2588.

[85] “Mexhmeu ez Zevaid” 2/78.

[86] Do të dëshironin të hidhnin short se kush do zinte vend në safin e parë, gjithmonë nëse do t’ia dinin vlerën reale të saj.

[87] Buhariu 615,654,721, Muslimi 980, Tirmidhiu 225, Nesai 539, 670. (Ecja zvarrë ka si kuptim ecjen e foshnjës mbi katër gjymtyrë.

[88] Muslimi 850, Ibën Maxheh 825, Ahmedi 12268.

[89] Hadith Hasen. “El Mishkat” 1067, “Sahihu et Targib” 427, “Sahihul Xhami” 5701. E ka nxjerrë Ebu Daudi 547, Nesai 847, Ahmedi 6/446. Teksti i përmendur është i Ahmedit, ndërsa të tjerët nuk e përmendin ezanin në transmetimet e tyre.

[90] Hadith Sahih. “El Irva” 1/230. E ka nxjerrë Shafiu në “El Um” 1/141, Tirmidhiu 207, Ahmedi 2/377,378,514.

[91] Hadith Sahih. “El Irva” 214. Ahmedi 4/157, Ebu Daudi 1203, Nesai 661, Bejhakiu 1/405.

[92] Buhariu 604, Muslimi 835, Tirmidhiu 190, Nesai 625.

[93] Zë më të lartë dhe të bukur. Mbi këtë bazë është e pëlqyeshme që muezini të ketë zë të bukur dhe melodioz. Ebu Mahdhura tregon se Profetit (a.s.) i pëlqeu zëri i tij dhe pradaj i mësoi ezanin. Transmeton Ibnu Khuzejmeh. Citim i Albanit

[94] Hadith Hasen Sahih. “El Irva” 246, “El Mishkat” 650. E ka nxjerrë Ahmedi 4/43, Ebu Daudi 499, Tirmidhiu 189, Ibën Maxheh 706, Ibën Huzejme 370,371.

[95] Hadith Hasen. “El Mishkat” 644. E ka nxjerrë Ebu Daudi 502, Tirmidhiu 192, Ibën Maxheh 709.

[96] Muslimi 840, Ebu Daudi 500,501,503,505, Tirmidhiu 191,192, Nesai 628,629,630,632, Ibën Maxheh 708,709.

[97] Hadith Sahih. “El Mishkat” 645. E ka nxjerrë Ebu Daudi 500, Ahmedi 14835.

[98] Hadith Hasen Sahih. “El Mishkat” 644. E ka nxjerrë Ahmedi 3/409, 6/401, Ebu Daudi 502, Nesai 630, Tirmidhiu 192, Ibën Maxheh 709.

 

[99] Buhariu 4205,6384,6409, Muslimi 6802,6804, Ebu Daudi 1526,1527,1528, Tirmidhiu 3461, Ibën Maxheh 3824.

[100] Muslimi 847, Ebu Daudi 523, Tirmidhiu 3614, Nesai 677.

[101] Buhariu 614.

[102] Hadith Sahih. “El Mishkat” 671. E ka nxjerrë Ebu Daudi 521, Nesai 67, Tirmidhiu 212.

[103] Shtesë e dobët dhe e refuzuar. “Tamamul mineh” 149.

[104] Hadith Hasen Sahih. “Sahihu et Targib” 256,267, “El Mishkat” 673, “Sahihul Xhami” 4403. E ka nxjerrë Ebu Daudi 524, Ahmedi 6313, Bejhakiu 1/410.

[105] Hadith Sahih. “El Mishkat” 672, “Sahihu et Targib” 266, “Sahihul Xhami” 3079. E ka nxjerrë Ebu Daudi 2540, El Hakim 1/198, Bejhakiu 1/410, 3/610.

[106] Hadith Daif. “El Mishkat” 669, “Daiful Xhami” 4123, “El Kelimu et Tajib” 77, “Tamamul Mineh” 149. E ka nxjerrë Ebu Daudi 530, Tirmidhiu 3589, Bejhakiu 1/410.

[107] Hadith Daif. “El Irva” 241. E ka nxjerrë Ebu Daudi 528, Ibën es Sini120, Bejhakiu 1/411.

[108] Këtu përfitojmë se lejohet kërkesë e një personi për të qenë imam.

[109] Bëje të lehtë namazin për ta, sikur të ishte namaz për më të dobëtin (fizikisht) prej tyre.

[110] Hadith Sahih. “El Irva” 1492. E ka nxjerrë Ebu Daudi 531, Nesai 672, Tirmidhiu 209, Ibën Maxheh 714, Ahmedi 4/21,217.

[111] Hadith Sahih. Nxjerrja e tij është përmendur më parë.

[112] Për kthimin e kraharorit nga e djathta apo e majta nuk ekziston asnjë bazë në Sunetin e Pejgamberit; “Temamul Minneh” 150.

[113] Hadith Sahih. “El Irva” 230. E ka nxjerrë Tirmidhiu 197, Ibën Maxheh 711, El Hakim 1/202, Ahmedi 4/308.

[114] Hadith Sahih. “Eth Themeru el Mustetab” 1/164-165. E ka përmendur Ibën Haxheri në “El fet-h” dhe thotë se e transmeton Ebu Daudi dhe Ibën Hibani.

[115] Ibën Ummu Mektum ka qenë i verbër dhe nga ky hadith kuptohet lejimi i thirrjes së ezanit nga një i verbër, në qoftë se di të diferencojë kohët, ashtu siç lejohet ezani i një fëmije që i dallon veprimet.

[116] Ahmedi 3/43, Buhariu 609, Nesai 644, Maliku 1/89, Bejhakiu 1/397.

[117] Buhariu 617, Muslimi 2533.

[118] Buhariu 621, Muslimi 2536, Ebu Daudi 2347, Nesai 640, Ibën Maxheh 1696.

[119] Muslimi 1369, Tirmidhiu 291.

[120] Hadith Hasen. “El Mishkat” 1074. Ahmedi 2/537.

[121] Muslimi , Ebu Daudi 536, Nesai 684, Tirmidhiu 204, Ibën Maxheh 733.

[122] Hadith Daif. “Tamamul Mineh” 152, “Daifu et Targib” 233, “Daiful Xhami” 2650. E ka nxjerrë Ahmedi 3/439.

[123] Tirmidhiu 217.

[124] Bëhet fjalë për një ezan të lehtë, që mos t’i ngatërrojë njerëzit.

[125] Hadith Meudu – i trilluar. “Ed Daife” 879, “Tamamul Mineh” 153. E ka nxjerrë Bejhakiu 1/408.

[126] Ethere të vlefshme për të punuar me to. “Tamamul Mineh” 153-154. E ka nxjerrë Bejhakiu 1/408,3/131.

[127] Ether Sahih meukuf. “Tamamul Mineh” 155. E ka nxjerrë Bejhakiu dhe Buhariu mualak.

[128] Buhariu 642, Muslimi 831, Ebu Daudi 544, Nesai 790.

[129] Buhariu 640.

[130] Buhariu 2697, Muslimi 4467, Ebu Daudi 4606, Ibën Maxheh 14, Ahmedi 6/270.

[131] Hadith i pasaktë. “Ed Daife” 73. E ka nxjerrë Ed Duvejlimi në Musned El Firdeus.

[132] Kjo tregon edhe ndryshimin midis El Axhlunit dhe Sehauit (autori i “El Mekasid El Hasene”. Edhe pse një hadith i tillë është trillim i qartë, El Axhluni thjesht përmend se ai është transmetuar prej Dejlemit nga Ebu Bekri. Në anën tjetër, Sehaui ishte muxhtehid, i cili ishte në gjendje të konstatonte statutin e këtij hadithi, edhe pse nuk ka vepruar gjithmonë kështu në “El Mekasid”.

[133] Dhikër quhet përmendja e Allahut, madhërimi dhe lartësimi i Tij etj. Patjetër që dhikri është një nga format më të larta të adhurimit, mirëpo në rastin konkret bëhet fjalë për shoqërimin e tij me ezanin, sidomos para tij me zë të lartë, duke e paraqitur si një pjesë të pandashme, gjë e cila nuk është traditë e Profetit (a.s.) dhe rrjedhimisht është risi në fe.- Shënim i redaktorit.

[134] Me bidate do të kuptojmë shtesat dhe risitë në fe, praktika të cilat nuk janë ndjekur apo miratuar nga Profeti (a.s.), sahabët dhe as nga kalifët e drejtë pas tyre. – Shënim i redaktorit.

[135] Ky është Ibën Haxher El Hejthemi, juristi dhe dijetari i hadithit dhe jo Ibën Haxher El Askalani, dijetari i hadithit, i cili shkroi “Fet’h El Bari”.

[136] Nxjerrja e tij është përmendur më parë.

[137] Hadith Sahih. Nxjerrja e tij është përmendur më parë.

[138] Nxjerrja e tij është përmendur më parë.

[139] Buhariu 306.

[140] Hadith Sahih. “Eth Themerul Mustetab” 1/328. E ka nxjerrë Ibën Maxheh 542, Ahmedi 5/97.

[141] Hadith Sahih. “Eth Themerul Mustetab” 1/329. E ka nxjerrë Ebu Daudi 366, Nesai 293, Ibën Maxheh 540.

[142] Hadith Sahih. Nxjerrja e tij është përmendur më parë.

[143] Nxjerrja e tij është përmendur më parë.

[144] Hadith Hasen. “Irvaul Galil” 268. E ka nxjerrë Buhariu Mualekan, Ebu Daudi 632, Nesai 765, Shafiu në “El Um” 1/78, El Hakim 1/250, Bejhakiu 2/240.

[145] Padyshim që Buhariu kishte shumë më tepër vepra sesa ajo e Sahih-ut. Tarih-u është koleksioni i treguesve të dobët dhe atyre të besueshëm. Prandaj, fakti që një hadith i tillë nuk është përmendur nga Buhariu në njërën nga veprat e tij, nuk do të thotë se ky hadith nuk është sahih.

[146] Hadith Sahih. “El Irva” 1/298-299. E ka nxjerrë Tahaviu në “El mushkil” 2/283-284, Bejhakiu2/231, Ibën Shahin në “Sherhu es Suneh” 5/52.

[147] Ahmedi dhe Buhariu 371.

[148] Buhariu 364, Muslimi 770.

[149] Nxjerrja e tij është përmendur më parë.

[150] Hadith Daif. “El Mishkat” 3114. E ka nxjerrë Ahmedi 5/290, El Hakim 4/180, Bejhakiu 2/228.

[151] Hadith Sahih. “El Irva” 1/298, Temamul Mineh” 159. E ka nxjerrë Ebu Daudi 4014, Tirmidhiu 2798, Ahmedi 3/478.

[152] Hadith Sahih. “El Irva” 196,267,272,14541794. E ka nxjerrë Ebu Daudi 641, Tirmidhiu 377, Ibën Maxheh 655, Ahmedi 6/150, El Hakim 1/251, Bejhakiu 2/233.

[153] Hadith Daif, i pavërtetë si merfu edhe meukuf. “Tamamul Mineh” 161, “El Irva” 274. E ka nxjerrë Ebu Daudi 640, El Hakim 1/250, Bejhakiu 2/233.

[154] Hadith Sahih Ligajrihi. “Tamamul Mineh” 161-162. E ka nxjerrë Abdurrazaku në “El Musanef” 3/128, Ibën Ebi Shejbe 2/224.

[155] Muslimi 1148, Ebu Daudi 625, Nesai 763, Ibën Maxheh 1047, Maliku 1/140.

[156] Hadith Sahih. “Es Sahiha” 6/404, nën hadithin nr. 2905, “Sahihul Xhami” 768. E ka nxjerrë Ebu Daudi 635, Bejhakiu 2/236

[157] Abdurrazaku 1/357, Bejhakiu 2/236.

[158] Hadith Hasen. E ka nxjerrë Ebu Daudi 636, Bejhakiu 2/236.

[159] Duhet ditur se, në periudhën e të Parëve (Selefëve), cilësohej si një veprim jo shumë i pëlqyeshëm bërja zakon e zbulimit të kokës (heqja e çallmës, festes apo kësulës) nga individi (burri në këtë rast), duke ecur nëpër tregje apo rrugë kokëzbuluar, si dhe të hyrja nëpër faltore në atë gjendje. Për më tepër ky ishte një zakon i huaj që u infiltrua në botën islame gjatë periudhës së rënies. Temamul Minneh, Shejh El Albani.

[160] Hadith Daif. “Tamamul Mineh” 164, “Ed Daife” 2538.

[161] Pëlqimi i zbulimit të kokës (sipas dispozitave islame) si pasojë e frikës, respektit dhe nënshtrimit ndaj Zotit, përbën një risi (bidat) që nuk bazohet në argument tjetër veç arsyetimit të atyre që e kanë shprehur. Temamul Minneh, El Albani.

[162] Buhariu 4492, Muslimi 1177.

[163] Hadith Sahih. “El Irva” 292. E ka nxjerrë Tirmidhiu 342,343,344, Ibën Maxheh 1011, Maliku 1/196.

[164] Buhariu 403,4491,7251, Muslimi 1178, Nesai 492.

 

[165] Buhariu 1000 nga Ibën Umer, Muslimi 1609 nga Ibën Umer dhe 1917 nga babai i Amirit dhe ky është teksti i përmendur nga autori.

[166] Muslimi 1610, Tirmidhiu 2958.

[167] Buhariu 7288.

[168] Buhariu 4535.

[169] Hadithi më i rëndësishëm është ai, ku Profeti (a.s.) ka thënë: “Faluni ashtu sikurse më keni parë mua duke u falur”. (Transmeton Buhariu).

[170] Emri i transmetuesit është Abdurahman ibën Ganem. Temamul Minneh, El Albani.

[171] Përshkruaj.

[172] Hadith Daif. “Tamamul Mineh” 166-167, “Daifu et Targib” 3027. E k anxjerrë Ahmedi 5/343, Ibën el Mubarek në “Ez Zuhd” f.249.

[173] Buhariu 757,793,6252, Muslimi 883, Ebu Daudi 856, Tirmidhiu 303, Nesai 883.

[174] Disa dijetarë janë të mendimit që nijeti është kusht dhe jo farz i namazit.

[175] Nxjerrja e tij është përmendur më parë.

[176]Teslimi është thënia e frazës: “Es-Selamu alejkum ue rahmetullah” në fund të kryerjes së namazit.

[177] Hadith Sahih. “El Irva” 301. E ka nxjerrë Ebu Daudi 61, Tirmidhiu 3, Ibën Maxheh 275, Ahmedi 1/123, Bejhakiu 2/173,379, Ibën Ebi Shejbe 1/88.

[178] Hadith Sahih. “El Mishkat” 810. E ka nxjerrë Ibën Maxheh 803, Ibën Hibani 2/217, “Mevaridu edh Dhamean” 442.

[179] Buhariu 1117, Ebu Daudi 952, Tirmidhiu 371, Ibën Maxheh 1223, Ahmedi 4/426.

[180] Buhariu 1116 me shprehje tjetër nga Imran ibën Husajn, Muslimi 1712, Ebu Daudi 950, Nesai 1658.

[181] Buhariu 2996.

[182] Buhariu 756, Muslimi 872, Ebu Daudi 822, Tirmidhiu 274, Nesai 910, Ibën Maxheh 837.

[183] Muslimi 876, Ebu Daudi 821, Tirmidhiu 2953, Nesai 908, Ibën Maxheh 838. Ndërsa  Buhariu nuk e ka përmnendur atë në Sahihun e tij.

[184] Hadith Sahih. E ka nxjerrë Ebu Daudi 818, Ahmedi 3/3.

[185] Nxjerrja e tij është përmendur më parë.

[186] Buhariu 631, 6008, Bejhakiu 2/345, 3/120,196.

[187] Me frazën “Bismilahi” kuptojmë thënien “Bismilahi Rrahmani Rrahijm”, që në gjuhën shqipe do të thotë: “Me emrin e Allahut, Mëshiruesit, Mëshirëbërësit”. – Shënim i redaktorit.

[188] Hadith Daif. “Tamamul Mineh” 168-169. E ka nxjerrë Nesai 905, Ibën Huzejme 1/251.

[189] Hadith Sahih. “Et Tealik ala Ibën Huzejme” 495. E ka nxjerrë Nesai 907, Ahmedi, Bejhakiu 2/52, Ibën Hibani 3/144.

[190] Ahmedi 5/20.

[191] Hadith Sahih. “Tamamul Mineh” 169. E ka nxjerrë Ebu Daudi 861, Tirmidhiu 302, Nesai, Bejhakiu 2/380.

[192] Hadith Sahih. “El Mishkat” 885,886, “Sahihu et Targib” 524, “Sahihul Xhami” 966. E ka nxjerrë Ahmedi 5/310, El Hakim 1/229, Ibën Huzejme 1/331.

[193] Hadith Sahih. “El Mishkat” 878, “Sahihul Xhami” 7225,7226. E ka nxjerrë Ebu Daudi 855, Nesai 1027,1111, Tirmidhiu 265, Ibën Maxheh 870, Ibën Huzejme 1/333.

[194] Buhariu 389, 791.

[195] Buhariu 828, Ebu Daudi 731,732, Tahaviu në “Sherhu el Meani” 1/215, Bejhakiu 2/97.

[196] Muslimi 1110, Ebu Daudi 783, Ibën Maxheh 812.

[197] Hadith Sahih Ligajrihi. “Sahihu et Targib” 531. E ka nxjerrë Ahmedi 4/22.

[198] Muslimi 1100, Ebu Daudi 891, Tirmidhiu 272, Nesai 1093,1098, Ibën Maxheh 885.

[199] Buhariu 812, Muslimi 1098, Nesai 1095, Ibën Maxheh 884.

[200] Muslimi 1099, Nesai 1096.

[201] Hadith Sahih. “El Mishkat” 108, “Sifatu es Salat” 123. E ka nxjerrë Ebu Daudi 723, Tirmidhiu 270,

[202] Nuk e kam hasur këtë pjesë nga hadithi i mirënjohur me personin që nuk e falte mirë namazin, qoftë edhe në një rrugë tjetër të transmetimit të tij; Tamamul Minneh 170.

[203] Hadith Sahih. “El Irva” 319, Tamamul Mineh” 171. E ka nxjerrë Nesai 1168, Darakutni 133-134, Bejhakiu 2/138.

[204] Buhariu 6328, Muslimi 895, Ebu Daudi 968, Nesai 1168,1169,1276, Ibën Maxheh 899, Darimi 1/250.

[205] Muslimi 900, Ebu Daudi 974, Tirmidhiu 290, Nesai 1173, Ibën Maxheh 900.

[206] Maliku 1/97.

[207] Hadith Sahih. Nxjerrja e tij është përmendur më parë.

[208] Muslimi 1315, Nesai 1316, Ibën Maxheh 915, Darimi 1/252.

[209] Hadith Sahih. “El Irva” nën hadithin nr. 326. E ka nxjerrë Ebu Daudi 997, Ibën Maxheh 914.

[210] Hadith Sahih. “El Irva” 327, “Es Sahiha” 316. E ka nxjerrë Ahmedi 6/236, Ebu Daudi 1346, Tirmidhiu 296, Ibën Maxheh 918, 919, El Hakim 1/230-231,

[211] “Ebu Abdullah” përdoret zakonisht për Ahmed ibën Hanbelin. Në këtë rast, një emër i tillë i referohet mësuesit të Bejhakiut, Ebu Abdullah El Hakim En-Neishapurit, dijetarit të hadithit.

[212] Hadith Sahih. “Sifatu es Salah” f.67, “Et Tealik ala Ibën Huzejme” 459. E ka nxjerrë Ebu Daudi 453, Tirmidhiu 240, Nesai 883, Ahmedi 8520.

[213] Buhariu 739, Ebu Daudi 741, Nesai 876.

[214] Hadith Sahih. “El Irva” 3/113. E ka nxjerrë Ahmedi 2/133-134.

[215] Buhariu 736, Muslimi 861, Nesai 876.

[216] Muslimi 862,863.

[217] Nxjerrja e tij është përmendur më parë.

 

[218] Nxjerrja e tij është përmendur më parë.

[219] Hadith Sahih. E ka nxjerrë Ebu Daudi 744, Tirmidhiu 304, Ahmedi 679.

[220] Buhariu 740, El Fet-hu er Rabani 500, Maliku f.104

[221] Hadith Sahih. “Ahkamul Xhenaiz” 117. E ka nxjerrë Ibën Hibani 885, Taberani në “El Kebir” dhe në “El Eusat” 1/10, Darakutni 1/284.

[222] Hadith Sahih. “Sifatu es Salah” 1/87. E ka nxjerrë Darakutni 1/287, Ahmedi 3/171 (El Fet-hu er Rabani).

[223] Hadith Hasen. “Ahkamul Xhenaiz” 118. E ka nxjerrë Ahmedi 5/226, Tirmidhiu 252.

[224] Hadith Sahih me dëshmuesit për të. “Ahkamul Xhenaiz” 117. E ka nxjerrë Ibën Huzejme, siç thuhet në “Nasbu er Raje” 1/314, Bejhakiu 2/30.

[225] Hadith Sahih. “El Irva” 352 (2/68-69). E ka nxjerrë Ahmedi 4/318, Ebu Daudi 727, Nesai 1/141, Darimi 1/314, Ibën Xharudi 110-111, Bejhakiu 2/27-28,132.

[226] Buhariu 744, Muslimi 1353, Ebu Daudi 781, Nesai 60,894, Ibën Maxheh 805, Ahmedi 2/231.

[227] Muslimi 1809, Ebu Daudi 733,760,761,1509, Tirmidhiu 266,3421, Nesai 896,1049,1125, Ibën Maxheh 864,1054.

[228] Hadith Sahih. “El Irva” 340. E ka nxjerrë Muslimi 890 munkati-me ndërprerje në zinxhirin e transmetimit pasi që Abde nuk ka dëgjuar nga Umeri. Por ai është përcjellë edhe i lidhur me zinxhir të saktë transmetimi siç e ka nxjerrë Ibën Ebi Shejbe 1/92, Tahaviu 1/117, Darakutni f.113, El Hakim 1/235, Bejhakiu 2/34-35.

[229] Hadith Hasen Sahih. E ka nxjerrë Ebu Daudi 766, Nesai , Ibën Maxheh 1356.

[230] Muslimi 1808, Ebu Daudi 767,768, Tirmidhiu 3420, Nesai 1624, Ibën Maxheh 1357.

[231] Hadith Daif. “El Irva” 2/54-55, “El Mishkat” 817. E ka nxjerrë Tajalisi 947, Ahmedi 4/85, Ebu Daudi 764, Ibën Maxheh 807, Ibën Xharudi 96, El Hakim 1/235, Bejhakiu 2/35.

[232] Buhariu 1120, Muslimi 1805, Ebu Daudi 771, Nesai , Tirmidhiu 3418, Ibën Maxheyh 1355.

[233] Muslimi 1355.

[234] Pa përmendur zinxhirin e transmetuesve. Nxjerrja e tij është përmendur më parë.

[235] Ether Sahih. “Ed Daife” nën hadithin me nr. 952, “Tamamul Mineh” 177-178. Buhariu e ka përmendur mualak (pa sened).

[236] Hadith Daif. “Ed Daife” 952. E ka nxjerrë Ebu Daudi 934, Ibën Maxheh 853.

[237] Hadith Sahih. E ka nxjerrë Ebu Daudi 932, Ahmedi 3/205, Tirmidhiu 248, Ibën Maxheh 855.

[238] Ether Daif. U përmend më sipër.

[239] Hadith Sahih. “Es Sahiha” 691. E ka nxjerrë Ibën Maxheh 856, Ibën Huzejme 1/73.

[240] Në “Silsilet El Ehadith Ed-Daife” (në numrat 951 dhe 952), El Albani ka diskutuar në lidhje me ato hadithe në të cilat thuhet se xhamia kumbonte kur njerëzit thonin fjalën “Amin” pas imamit. El Albani thotë se këto hadithe janë të gjitha të dobëta. Për shembull, ai hedh poshtë thënien e Ataut për shkak të dobësisë së saj të transmetimit, si rezultat i disa treguesve të panjohur. Dhe në “El-Um” të Shafiut, i cili ka regjistruar vetë një hadith si i mësipërmi, ai thotë se njerëzit që janë pas imamit duhet të thonë “amin” me zë të ulët, edhe pse imami e thotë këtë fjalë me zë të lartë, sikurse është vërtetuar nga hadithet autentike. Por, është e sigurt se Ebu Hurejra dhe Ibën Zubejri e kanë ngritur zërin e tyre gjatë thënies së fjalës “amin”, kur ata nuk ishin imamë. Allahu e di më së miri. – (Shënim i redaktorit.)

[241] Buhariu 782.

[242] Hatabiu thotë se nga hadithi ka për qëllim që të përkojë thënia amin e besimtarëve me atë të imamit. Hadithi tjetër “Kur të thotë Imami Amin, thoni dhe ju pas tij” nuk nënkupton vonesën, për faktin se kur themi: “Udhëtoni kur të niset princi”, kuptojmë që duhet të përgatiten për udhëtim, në mënyrë që udhëtimi i tyre të jetë bashkë me princin.”

[243] Hadith Sahih. “Sifatu es Salat” 1/101. E ka nxjerrë Ahmedi 3/204, Ebu Daudi 935, Nesai 929.

[244] Buhariu 759,776, Muslimi 1012, Ebu Daudi 798,800, Nesai 973,974,976,977, Ibën Maxheh 829.

[245] Buhariu 755.

[246] Buhariu 772, Muslimi 880,881,882, Nesai 969.

[247] Hadith Daif. “Tamamul Mineh” 179. E ka nxjerrë Darakutni 1/338.

[248] Suret 36-49

[249] Suret 50-114

[250] Këto i ka përmendur Buhariu në mualakatet e tij (pa sened), në kapitullin e “Ezanit”, tema “Bashkimi mes dy sureve në një rekat”.

[251] Buhariu 774; nga Ubejdullah; nga Thabit; nga Enesi, dhe jo Ubejdullah ibën Thabit.

[252] Hadith Sahih. “El Mishkat” 862, “Sifatu es Salat” 110. E ka nxjerrë Ebu Daudi 816.

[253] Nëntitujt e kësaj pjese nuk janë të Ibën Kajjimit.

[254] Kjo nuk është përcjellë me hadith të saktë. E ka nxjerrë Nesai 1/151 dhe Ahmedi 5/363,364. “Tamamul mineh” 180, “El Mishkat” 295.

[255] Muslimi 1020, Nesai 972, Ibën Maxheh 825.

[256] Hadith Sahih. E ka nxjerrë Ebu Daudi 812, Nesai 990, Ahmedi 20654, Bejhakiu 2/392.

[257] Hadith Sahih. E ka nxjerrë Nesai 991, Tirmidhiu 308.

[258] Pjesa që autori citon nga Ibën El Kajimi është shumë e vështirë për t’u kuptuar pa ndonjë shpjegim të mëtejshëm. Së pari, përmendja e hadithit në formën e tij të plotë do të na ndihmonte shumë. Xhabir ibën Abdullah ka transmetuar se Muadh ibën Xhebeli falej me të Dërguarin e Allahut dhe pastaj i drejtonte njerëzit në namaz. Një natë, kur kishte kaluar një pjesë e mirë e natës, Muadhi i drejtoi njerëzit në namaz dhe këndoi suren El Bekare. Kur ai veproi në këtë mënyrë, një burrë tha teslimin (ndërpreu namazin), u fal vetëm dhe pastaj u largua. Më pas, njerëzit thanë se ky burrë ishte bërë hipokrit. Burri e kundërshtoi këtë gjë dhe i tregoi Profetit (a.s.) për atë që kishte ndodhur. Ai i tha Profetit (a.s.) se familja e tij duhet të punonte gjatë gjithë ditës dhe Muadhi filloi të këndonte suren El Bekare, pasi e kishte falur namazin me Profetin (a.s.). Pastaj, Profeti (a.s.) i tha Muadhit: “O Muadh! A mos je ti prej atyre që ua vështirësojnë njerëzve fenë?” (Ti duhet të këndosh suren Esh-Shems, Ed-Duha, El-Lejl apo El-A’la. ) Transmetojnë Buhariu dhe Muslimi. Ajo që ka thënë parimisht Ibën El Kajjimi në “Zad El-Ma’ad” është se duhet parë konteksti i plotë i hadithit, gjë pas së cilës mund të shihet se nuk është diçka e papëlqyer leximi i sureve të gjata nga Kurani pasi të ketë kaluar një pjesë e natës. (Shënim i përkthyesit)

[259] Muslimi 1024.

[260] Buhariu 763,4429, Muslimi 1033, Ebu Daudi 810, Tirmidhiu 308, Nesai 985, Ibën Maxheh 838.

[261] Buhariu 90,702, Muslimi 1044,1045,1046, Tirmidhiu 236, Ibën Maxheh 984.

[262] Muslimi 1053, Tirmdhiu 237, Nesai 823.

[263] Hadith Sahih. “El Mishkat” 1135. E ka nxjerrë Nesai 2/95.

[264] Es-Safatë është surja me numër 37. Ajo përbëhet nga 182 ajete të shkurtra. Gjatësia e një sureje të tillë ishte ajo çfarë nënkuptonte Profeti (a.s.), kur u thoshte imamëve që të ishin lehtësues për njerëzit. Disa njerëz mendojnë se imami duhet të lexojë vetëm nga 30 ajetet e fundit të Kuranit në mënyrë që t’ua lehtësojnë njerëzve namazin. Këtu, autori (Allahu e mëshiroftë), hedh poshtë falsitetin e argumentimit të tyre – Shënim i përkthyesit

[265] Hadith Daif. “El Mishkat” 866. E ka nxjerrë Ebu Daudi 814, Bejhakiu 2/388.

[266] Hadith Hasen. Nxjerrja e tij është përmendur më parë.

[267] Kjo ka ardhur në hadith Daif. “El Irva” 513. E ka nxjerrë Ahmedi 4/356 dhe Ebu Daudi 852.

[268] Hadith Munker Maklub –i panjohur dhe i përmbysur. “Ed Daife” 5326. Hadithi i saktë është me tekstin: “Zbukurojeni Kuranin me zërat tuaj”. Kështu e ka transmetuar Buhariu e të tjerë.

[269] Buhariu 7527, Ebu Daudi 1469, Ahmedi 1/172.

[270] Hadith Sahih Ligajrihi. “Sahihu et Targib” 1450, “Sifatu es Salat” 125, “Sahihul Xhami” 2202. Ibën Maxheh 1339.

[271] Buhariu 7544, Muslimi 1844, Ebu Daudi 1473, Nesai 1016.

[272] Muslimi 1811, Ebu Daudi 871, Tirmidhiu 262, Nesai 1007,1132, Ibën Maxheh 1351.

[273] Shih për këto “Tamamul Mineh” 186.

[274] Hadith Sahih. “El Mishkat” 1204, “Sifatu es Salat” 108. E ka nxjerrë Ebu Daudi 1329, Tirmidhiu 447, Ahmedi 1/109.

[275] Nuk është e nevojshme që ai të bëjë dy sexhdet e harresës.

[276] Muslimi 903, Ahmedi 2/420.

[277] Hadith Sahih. “El Irva” 500, Ed Daife” nën hadithin nr. 591. E ka nxjerrë Ibën Maxheh 850, Tahaviu 1/128, Darakutni 126, Ibën Udej 5/1, Ebu Nuajm në “El Hilje” 7/334.

[278] Disa hanefij janë të mendimit se në të gjitha namazet, këndimi i Kuranit nga ana e imamit mjafton edhe për njerëzit që janë pas tij, madje edhe në rastet kur ai e fal namazin me zë të ulët. Prandaj, në të gjitha namazet që falin pas imamit, ata nuk këndojnë asnjë gjë nga Kurani. Ky mendim është hedhur poshtë nga shumë dijetarë. Thuhet se autori i librit, Sabiku, ka qenë hanefi – Shënim i përkthyesit.

[279] Kini parasysh se Ibën El Arabi ishte dijetar i shkollës malikite. Sipas malikive, praktika e njerëzve të Medinës është një argument i fortë- Shënim i Përkthyesit.

[280] Kështu tha Profeti (a.s.), kur dëgjoi një burrë të këndojë pas tij Suren El-Aë’la.

[281] Muslimi 885, Ebu Daudi 828,829, Nesai 916,917, Ahmedi 4/426.

[282] Në ditët tona, është bërë krejt e zakonshme që imamët të heshtin për njëfarë kohe pas këndimit të Fatihasë, me qëllim që t’u japin mundësi atyre që janë pas për ta kënduar atë. Në “Silsilet El Ehadith Ed-Daife (numrat 546, 547), El Albani ka folur për hadithet që kanë lidhje me këtë çështje. Ai ka thënë se këto hadithe janë të dobëta. Në fund, El Albani citon Ibën Tejmijen i cili thotë se një heshtje e tillë për t’u dhënë kohë të tjerëve që të këndojnë Fatihanë është një risi në fe – Shënim i përkthyesit.

[283] Hadith Sahih. “El Irva” 330. E ka nxjerrë Ahmedi 1/386,442,443, Nesai 1142, Tirmidhiu 253, Darimi 1/285, Ibën Ebi Shejbe 1/2/92.

[284] Buhariu 789, Muslimi 866, Ebu Daudi 738, Nesai 1149, Ahmedi 2/454.

[285] Buhariu 788, El Fet-hu er Rabani 3/246.

[286] Hadith Daif. ”El Irva” 356, “Tamamul Mineh” 189. E ka nxjerrë Ahmedi 4/119,120, Ebu Daudi 863, Bejhakiu 2/127, Nesai 1/159, El Hakim 1/222, Darimi 1/299, Tahaviu 1/135.

[287] Hadith Sahih. E ka nxjerrë Nesai 1039, Ibën Maxheh 862,1061.

[288] Muslimi 1110, Ebu Daudi 783, Ibën Maxheh 812,869, Ahmedi 6/31.

[289] Ahmedi 1/123.

[290] Buhariu 790, Muslimi 1194,1197, Ebu Daudi 867, Nesai 1031,1032, Tirmidhiu 259, Ibën Maxheh 873.

[291] Hadith Daif. “El Irva” 334. E ka nxjerrë Ahmedi 4/155, Ebu Daudi 869, Ibën Maxheh 887, Tahaviu 1/138, El Hakim 1/225, 2/477, Bejhakiu 2/86.

[292] Muslimi 1811, Ebu Daudi 871, Tirmidhiu 262,263, Nesai 1007,1132, Ibën Maxheh 1351.

[293] Muslimi 1809, Ebu Daudi 744,760,761,1509, Tirmidhiu 266,3421, Nesai 896,1049,1125, Ibën Maxheh 864,1054.

[294] Muslimi 1091, Ebu Daudi 872, Nesai 1047,1133, Ahmedi 6/35.

[295] Hadith Sahih. “El Mishkat” 882. E ka nxjerrë Ebu Daudi 873, Nesai 1049, Ahmedi 5/388, 6/24.

[296] Kjo  ishte mënyra se si ai praktikonte Kuranin, duke iu referuar ajetit të sipërpërmendur.

[297] Buhariu 794,817,4293,4967, Muslimi 1085, Ebu Daudi 877, Nesai 1046, 1121, Ibën Maxheh 889, Ahmedi 6/43. Ai i referohej ajetit: “Atëherë, falënderoje Zotin tënd dhe kërko falje prej Tij”.

[298] Buhariu 789, Muslimi 866, Nesai 1149.

[299] Buhariu 805.

[300] Buhariu 796.

[301] Hadith Sahih. Nxjerrja e tij është përmendur më parë.

[302] Buhariu 799, Ebu Daudi 770, Nesai 1062, , Ahmedi 4/340.

[303] Muslimi 1809, Ebu Daudi 846, Nesai 1066, Tirmidhiu 266, Ibën Maxheh 878.

[304] Muslimi 1069, Nesai 400,4001. Pjesa “O Allah!më pastro..” nuk është e regjistruar as tek Ebu Daudi dhe as tek Ibni Maxhe. E sakta është se kjo shprehje nuk është pjesë e lutjeve që thuhen pas rukusë, por ajo bën pjesë në lutjet e përgjithshme; Temamul Minneh 192.

[305] Muslimi 1071, Ebu Daudi 847, Nesai 1067, Ahmedi 3/274.

[306] Hadith Sahih. “El Mishkat” 1200, “El Irva” 2/42, “Sifatu es Salat” 1/137. E ka nxjerrë Ebu Daudi 874, Nesai 1145.

[307] Hadith Daif. “Ed Daife” 928, “Tamamul Mineh” 193. E ka nxjerrë Ebu Daudi 838, Nesai 1089, Tirmidhiu 268, Ibën Hibani 3/190,191.

[308] Hadith Daif. Ebu Daudi 736.

[309] Hadith Sahih. E ka nxjerrë Ibën Huzejme 1/322,323, Tirmidhiu 270, Ebu Daudi 734.

[310] Hadith Sahih. “Sahihul Xhami” 4733. E ka nxjerrë Ibën Huzejme 1/324, El Hakim 1/224, Ibën Hibani 3/193.

[311] Buhariu 828, Ebu Daudi 731,372, Tahaviu 1/152, Bejhakiu 2/84,97,102,116,127,128, Ibën Huzejme 1/324.

[312] Hadith Daif. Nxjerrja e tij është përmendur më parë.

[313] Hadith Sahih. Nxjerrja e tij është përmendur më parë.

[314] Hadith Daif. “El Irva” 348, “El Mishkat” 883, “Tamamul Mineh” 208. E ka nxjerrë Ahmedi 3/162-163, Ebu Daudi 888, Nesai 1135, Bejhakiu 2/110.

[315] Muslimi 1083, Ebu Daudi 875, Nesai 1136.

[316] Muslimi 1074, Ebu Daudi 876, Nesai 1119, Ibën Maxheh 3899, Ahmedi 1/155.

[317] Muslimi 1809, Ebu Daudi 744,760,761,1509, Tirmidhiu 266,3421, Nesai 896,1049, Ibën Maxheh 864,1054.

[318] Muslimi 1791, Ahmedi 1/343,532,373.

[319] Hadith Daif. “Tamamul Mineh” 208. E ka nxjerrë Ahmedi 6/209.

[320] Muslimi 1084, Ebu Daudi 878, El Hakim 1/263.

[321] Muslimi 1090, Ebu Daudi 879, Nesai 169,1100, Tirmidhiu 3493, Ibën Maxheh 3841, Ahmedi 1/96.

[322] Muslimi 1089, Nesai 1131.

[323] Buhariu 6398,6399, Muslimi 6839. Sipas Dijetarit të hadithit El Albani, ky është hadith sahih, një prej haditheve të transmetuara nga Ebu Musa, por që nuk është specifik për sexhden. Në   këtë hadith, fraza “Ti je Përshpejtuesi dhe Ngadalësuesi, Ti je i Plotfuqishëm mbi çdo gjë” është në vend të frazës “Ti je Zoti im dhe nuk ka zot tjetër përveç Teje”.

[324] Muslimi 1110, Ebu Daudi 783, Ibën Maxheh 812,869,893. Ndërsa Buhariu nuk e ka nxjerrë këtë hadith.

[325] Hadith Sahih. “El Irva” 317. E ka nxjerrë Nesai 1158.

[326] Hadith Sahih. “El Irva” 305. E ka nxjerrë Buhariu në “Xhuz Raf-il Jedejni”f.5, Ebu Daudi 730, Tirmidhiu 227, Darimi 1/313-314, Ibën Maxheh 1061, Ibën Xharudi 101, Bejhakiu 2/72,137, Ahmedi 5/474.

[327] Muslimi 1198, Ebu Daudi 845, Tirmidhiu 283, Ahmedi 1/313.

[328] Hadith Hasen Ligajrihi. “Sahihu et Targib” 555. E ka nxjerrë Ahmedi 2/311, Bejhakiu 2/120.

[329] Hadith Sahih. “El Irva” 335. E ka nxjerrë Nesai 1145, Ibën Maxheh 897, Darimi 1/303-304, El Hakim 1/271, Ahmedi 5/400.

[330] Hadith Sahih. “El Mishkat” 900. E ka nxjerrë Ebu Daudi 850, Tirmidhiu 274,275, Ibën Maxheh 898.

[331] E mbidhte dorën në atë formë, duke formuar numrin 35 në arabisht. Konkretisht gishtin e madh e bashkonte me artikulacionin e gishtit të mesit poshtë  gishtit tregues.

[332] Muslimi 1310.

[333] Hadith Sahih. “El Irva” 2/68-69. E ka nxjerrë Ahmedi 4/318, Ebu Daudi 727, Nesai 1/141, Darimi 1/314, Ibën Xharudi 110-111, Bejhakiu 2/27-28,132.

[334] Hadith Sahih. “Es Sahiha” 2247. E ka nxjerrë Ahmedi 4/319, Ibën Huzejme 698, Taberani në “El Kebir” 22/34.

[335] Hadith Daif. “Tamamul Mineh” 217-218, “Tahrixh Sifati es Salat”, “Daif Ebi Daud” 175. E ka nxjerrë Ebu Daudi 989, Nesai 1270.

[336] Muslimi 1308, Ebu Daudi 988, Nesai 1275, Ahmedi 4/15-El Fet-hur Rabani.

[337] Hadith Daif. “Tamamul Mineh” 222. E ka nxjerrë Ebu Daudi 991, Nesai 1274, Ibën Maxheh 911, Ibën Huzejme 716, Bejhakiu 2/131, Ahmedi 4/14.

[338] Hadith Sahih. “Sahihul Xhami” 190. E ka nxjerrë Ebu Daudi 1499, Nesai 1273, El Hakim 1/536.

[339] Buhariu 828.

[340] Buhariu 829,830,1224,1225,1230,6670, Muslimi 1269,1270,1271, Ebu Daudi 1034, Nesai 1207, Tirmidhiu 391, Ibën Maxheh 1206,1207.

[341] Hadith Daif. E ka nxjerrë Ahmedi 1/428,460, Ebu Daudi 995, Nesai 1176, Tirmidhiu 366.

[342] Është thënë që me familjen e tij, ka për qëllim të gjithë anëtarët e fisit Beni Hashim dhe Beni Abdul-Mutalib. Po ashtu është thënë se me familjarët e tij (të afërmit e tij), nënkuptohen pasardhësit dhe gratë e tij. Gjithashtu është thënë se familja e tij është Umeti dhe ithtarët e tij deri në Ditën e Fundit. Thuhet edhe se ata janë besimtarët e devotshëm nga Umeti i tij. Ibni Kajjimi vlerëson mendimin e parë dhe pas tij të dytin, ndërsa mendimin e tretë dhe të katërt i cilëson si të dobët. Ndërsa mendimi i Neveviut, që është njëkohësisht edhe mendimi i Ezheriut dhe i shumë dijetarëve, është se në familjen e tij hyn i gjithë umeti islam.

[343] Muslimi 906, Ebu Daudi 980,981, Nesai 1284, Tirmidhiu 3220.

[344] Është një prej cilësive të Tij. Cilësi që përfshin të gjitha arsyet përse duhet të lartësohet dikush. Edhe nëse nuk e lartëson kush, Ai është i Lartësuar vetvetiu. I Madhëruar nënkupton madhështinë e plotë e të pacunguar, të Allahut.

[345] Buhariu 3370,3797,6357, Muslimi 907, Ebu Daudi 976, Nesai 1288, Tirmidhiu 483, Ibën Maxheh 904.

[346] Muslimi 895,896,897.

[347] Njësoj si nxjerrja e hadithit para këtij.

[348] Muslimi 1324, Ebu Daudi 983, Nesai 1309, Ibën Maxheh 909.

[349] Buhariu 832,2397, Muslimi 1325, Ebu Daudi 880, Nesai 1308.

[350] Muslimi 1809, Ebu Daudi 744,760,761,1509, Nesai 896,1049, Tirmidhiu 266,3421, Ibën Maxheh 864,1054.

[351] Buhariu 834,6326, Muslimi 6809, Nesai 1301, Ibën Maxheh 3531.

[352] Hadith Sahih. E ka nxjerrë Ahmedi 4/338, Ebu Daudi 985, Nesai 1301.

[353] Hadith Daif. “El Mishkat” 955. E ka nxjerrë Nesai 1304, Tirmidhiu 675,3648.

[354] Hadith Sahih. “El Mishkat” 2497. E ka nxjerrë Ahmedi 4/264, Nesai 1306, El Hakim 1/524,525.

[355] Hadith Sahih. “Sifatu es Salat” 186. E ka nxjerrë Ahmedi 3/474, Ebu Daudi 792, Ibën Maxheh 910.

[356] Hadith Daif. “Tamamul Mineh” 225-226, “Daiful Xhami” 1174, “Daif Ebi Daud” 172. E ka nxjerrë Ebu Daudi 969, El Hakim 1/265

[357] Hadith Sahih. “El Mishkat” 2290. E ka nxjerrë Ebu Daudi 1495, Nesai 1300, Tirmidhiu 3544, Ibën Maxheh 3858, Ahmedi 3/120.

[358] Me sened Sahih. “Tamamul Mineh” 226. E ka nxjerrë Ibën Ebi Shejbe 1/296-297, pa shtesën “Asnjë profet …” deri në fund.

[359] Muslimi 1333, Ebu Daudi 1513, Tirmidhiu 300, Nesai 1336, Ibën Maxheh 928, Ahmedi 5/275.

[360] Hadith Sahih. “Sahihu et Targib” 1596, “Sahihul Xhami” 7969. E ka nxjerrë Ahmedi 5/247, Ibën Huzejme 1/369, Ebu Daudi 1522, El Hakim 1/273.

[361] Hadith Sahih. “Es Sahiha” 844. E ka nxjerrë Ahmedi 2/299, Ebu Nuajmi në “El hilje” 9/223.

[362] Muslimi 1342, Ebu Daudi 1506, Nesai 1338,1339, Ahmedi 4/66.

[363] Buhariu 844,6330, 6472,6615,7292, Muslimi1337, Ebu Daudi 1505, Nesai 1340,1341,1342.

[364] Hadith Sahih. “Es Sahiha” 1514, “El Mishkat” 969. E ka nxjerrë Ebu Daudi 1523, Tirmidhiu 2903, Nesai 1336, Ahmedi 4/70.

[365] Ajetin e Arshit, El Bekare, 255.

[366] Hadith Sahih. “Es Sahiha” 972, “Sahihu et Targib” 1595, “Sahihul Xhami” 6464. E ka nxjerrë Ibën es Sini, Nesai dhe Taberani.

[367] Hadith Daif. “Ed Daife” 5135, “Daifu et Targib” 985.

[368] Mëkatet e vogla.

[369] Ahmedi 2/483, Muslimi 1351, Bejhakiu 2/187, Ibën Huzejme 750. Ndërsa Buhariu nuk e ka nxjerrë këtë hadith.

[370] Muslimi 1348, Tirmidhiu 3412, Nesai 1348.

[371] Buhariu 843,6329, Muslimi 1346.

[372] Hadith Sahih. “Tamamul Mineh” 227-228. E ka nxjerrë Nesai 1351, Tirmidhiu 3410, Ibën Huzejme 752.

[373] Sepse çdo mirësi vlerësohet dhjetëfish.

[374] Hadith Sahih. ” E ka nxjerrë Ebu Daudi 5065, Nesai 1348, Tirmidhiu 3410.

[375] Buhariu 3113, 3705, 5360, Muslimi 6853, Ebu Daudi 5062.

[376] Hadith Hasen Ligajrihi. “Sahih et Targib” 477, “Es Sahiha” 2563, “Tamamul Mineh” 228-229. E ka nxjerrë Ahmedi 4/227, 6/298, Tirmidhiu 3474, Nesai në librin “Punët e ditës dhe të natës” 12.

[377] Hadith Daif. “Ed Daife” 1624. E ka nxjerrë Ahmedi 4/234, Ebu Daudi 5079, Ibën Hibani 2346.

[378] Buhariu 6365, Tirmidhiu 3567.

[379] Hadith Daif; vërtet që hadithi na ka mbërritur si lutje e përgjithshme në hadithin e transmetuar prej Ebi Hurejres, deri te shprehja “në të cilën jetoj” në regjistrimin e Muslimit, ndërsa fragmenti “O Allah, kërkoj mbrojtjen Tënde….” është prej lutjeve të sexhdes që e përmendëm më parë. Pjesa tjetër i përket lutjeve të rukusë, qëndrimit pas saj dhe lutjeve pas namazit; Temamul Minneh 229-231.

[380] Nuk gjendet tek Hakimi asnjë hadith tjetër veç atij ku bëhet fjalë për kërkimin e mbrojtjes nga mohimi, varfëria dhe nga dënimi i varrit. Këto të trija i thoshte Profeti (a.s.) pas namazit, në ndryshim nga lutja ku kërkohet shërim, të cilën e ka transmetuar Ebu Daudi dhe të tjerë dhe që nuk është specifike për namazin; Temamul Minneh 232.

[381] Hadith me sened Hasen. E ka nxjerrë Ebu Daudi 5090, Nesai 22,572, Ahmedi 5/42.

[382] Hadith Daif. E ka nxjerrë Ahmedi 4/369, Ebu Daudi 1508.

[383] Hadith Sahih. “Er Raudu en Nadir” 1199. Ibën Maxheh 925, Ahmedi 6/294.

[384] Janë namaze jo të obligueshme, quhen ndryshe namazet sunet apo nafile.

[385] Hadith Sahih. “Es Sahiha” 1358, “El Mishkat” 1330. E ka nxjerrë Ebu Daudi 864, Ibën Maxheh 1425, Darimi 1/254.

[386] Hadith Daif. “Ed Daife” 1957. E ka nxjerrë Ahmedi 5/268, Tirmidhiu 2911, Ibën Nasr në librin “Namazi” 2/30.

[387] Hadith Sahih. “El Irva” 412. E ka nxjerrë Maliku 1/86, Ahmedi 5/276-277,282, Ibën Maxheh 277, Darimi 1/68, Bejhakiu 1/457.

[388] Muslimi 1094, Ebu Daudi 1320, Tirmidhiu 3416, Nesai 1137,1617.

[389] Muslimi 1819, Ahmedi 3/15,59,316.

[390] Hadith Daif. “Tamamul Mineh” 235, “Et Tealik er Ragib” 1/159. E ka nxjerrë Ahmedi 1/14.

[391] Buhariu 432, Muslimi 1817, Ebu Daudi 1043,1448, Ibën Maxheh 1377, Ahmedi 10/518, Ibën Huzejme 2/212.

[392] Hadith Sahih. E ka nxjerrë Ebu Daudi 1044.

[393] Buhariu 1130,4836,6471, Muslimi 7055,7056, Tirmidhiu 412, Nesai 1643, Ibën Maxheh 1419.

[394] Hadith Sahih. “El Mishkat” 3833, “Sahihu et Targib” 1318. E ka nxjerrë Ahmedi 3/412, Ebu Daudi 1449, Darimi 1431.

[395] Muslimi 1704.

[396] Hadith Sahih. “Sahih Ebi Daud” 879. E ka nxjerrë Ebu Daudi 953, Nesai 1649, Ibën Maxheh 1227, Ahmedi 5/158.

[397] Hadith Sahih. “El Irva” 457 (2/209). E ka nxjerrë Darimi 1/341, Ahmedi 5/164.

[398] Ahmedi 6/51, Muslimi 1686, Tirmidhiu 416, Nesai 1758.

[399] Hadith Daif. “El Irva” 438. E ka nxjerrë Ahmedi 2/405, Ebu Daudi 1258, Tahaviu 1/176-177, Bejhakiu 2/471.

[400] Buhariu 1169, Muslimi 1683, Ebu Daudi 1254, Ahmedi 6/43,54.

[401] Muslimi 1685, Tirmidhiu 416, Nesai 1758, Ahmedi 6/256.

[402] Muslimi 1684, El Fet-hur Rabani 4/221.

[403] Muslimi 1675, El Fet-hur Rabani 4/221.

[404] Buhariu 618, 1173, 1181, Muslimi 1678, Ahmedi 6/165.

[405] Hadith Daif me këtë shprehje. “Tamamul Mineh” 237.

[406] Senedi i këtij hadithi është Daif, “Tamamul Mineh” 237, por ai gjendet tek “Muslimi” 1687, nga Ebu Hurejra, pa frazën “me zë të ulët”. Po kështu e transmeton edhe Ebu Daudi 1256, Nesai 944, Ibën Maxheh 1148.

[407] Hadith Sahih. “Es Sahiha” 646. E ka nxjerrë Ahmedi 6/239, Ibën Maxheh 1150, Ibën Huzejme 1114, Ibën Hibani 610-Mevarid.

[408] Transmeton Ibën Hibani dhe Tahaviu.

[409] Muslimi 1689, Ebu Daudi 1259, Nesai 943.

[410] Kuran: Ali Imran 64.

[411] Muslimi 1688, Ebu Daudi 1259, Nesai 943.

[412] Hadith Daif Xhiden – shumë i dobët. “Tamamul Mineh” 238. E ka nxjerrë Ibën es Sini 101.

[413] Hadith Daif Xhiden – shumë i dobët. “Tamamul Mineh” 238-239. E ka nxjerrë Ibën es Sini 81.

[414] Buhariu 1160, Muslimi 1715, Ebu Daudi 1262,1336, Nesai 685, Tirmidhiu 420, Ibën Maxheh 1198.

[415] Buhariu 1161,1168, Muslimi 1729, Ebu Daudi 1262, Tirmidhiu 418.

[416] Hadith Sahih. “Es Sahiha” 2361. E ka nxjerrë Tirmidhiu 423, Ibën Huzejme 1117, Ibën Hibani 613, El Hakim 1/274,307, Bejhakiu 2/484.

[417] Sipas parimeve te Fik’hut, nëse Profeti (a.s.) rrinte i heshtur për ndonjë gjë, kjo nënkuptonte se ai e aprovonte atë. Përndryshe, ai do të detyrohej të fliste për ta kundërshtuar atë.

[418] Hadith Sahih. “El Mishkat” 1044. E ka nxjerrë Ebu Daudi 1267, Tirmidhiu 422, Ibën Maxheh 1154, Ahmedi 5/447, Ibën Huzejme 2/164.

[419] Buhariu 3571, Muslimi 1561,562.

[420] Buhariu 1180.

[421] Hadith Sahih me dëshmuesit. “El Irva” 440. E ka nxjerrë Ahmedi 2/99,100,141.

[422] Muslimi 1696, Ebu Daudi 1251, Tirmidhiu 375,426, Ahmedi 2/100.

[423] Hadith Sahih. E ka nxjerrë Ebu Daudi 415, Muslimi 1691,1692, Ibën Maxheh 1141, Ahmedi 4/413, Ibën Huzejme 1187.

[424] Hadith Sahih. E ka nxjerrë Ebu Daudi 1269, Nesai 1817, Tirmidhiu 427, Ibën Maxheh 1160, Ahmedi 25539, Bejhakiu 2/473.

[425] Hadith Sahih. “El Mishkat” 1169, “Sahihu et Targib” 587. E ka nxjerrë Ahmedi 22449, Tirmidhiu 478, Ibën Maxheh 1157.

[426] Buhariu 1182, Ahmedi 22449.

[427] Hadith Sahih. “Es Sahiha” 2705, “Sahihu et Targib” 586. Ahmedi 6/43, Taberani në “El Eusat” 7610, Ibën Maxheh 1156.

[428] Hadith Shadh me shtesën “dhe të ditës”. Kështu e ka nxjerrë Maliku në “Muata” 1/352. Ndërsa hadithi i saktë pa këtë shtesë gjendet tek Buhariu 990, Muslimi 1745, Ebu Daudi 1326, Nesai 1693.

[429] Hadith Hasen. E ka nxjerrë Tirmidhiu 426.

[430]  Koha e Suneteve para farzit të drekës shtrihet deri në fund të kohës së farzit të drekës.

[431] Hadith Daif. “Ed Daife” 4208, “Tamamul Mineh” 241. E ka nxjerrë Ibën Maxheh 1158.

[432] Buhariu 1223,4372, Muslimi 1930, Ebu Daudi 1273, Ahmedi 6/300,315.

[433] Hadith Hasen. “El Mishkat” 851. E ka nxjerrë Tirmidhiu 431, Ibën Maxheh 1166, Bejhakiu 3/43.

[434] Hadith Hasen. “Sahihu Ebi Daud” 1776. E ka nxjerrë Ebu Daudi 1300, Nesai 1600, Tirmidhiu 965, Ibën Maxheh 1165.

[435] Sunetet jo të theksuara janë ato vepra, që Profeti (a.s.) nuk i bënte vazhdimisht ose ato, të cilat të tjerët rreth tij i bënin dhe ai nuk i kundërshtonte.

[436] Hadith Hasen. “El Mishkat” 1170, “Sahihu et Targib” 588. E ka nxjerrë Ebu Daudi 1271, Tirmidhiu 430, Ibën Huzejme 2/206.

[437] Hadith Sahih. “Es Sahiha” 237. E ka nxjerrë Ahmedi 650,1375, Tirmidhiu 429, Nesai 874, Ibën Maxheh 1161, Tajalisi 1/113-114, Bejhakiu 2/273.

[438] Buhariu 4624, Muslimi 1937.

[439] Buhariu 1183, Ibën Huzejme 2/267, Bejhakiu 2/474.

[440] Transmetim i dobët. “Tamamul Mineh” 242, “Ed Daife” 5662.

[441] Muslimi 1935, Ebu Daudi 1282.

[442] Buhariu 624, 627, Muslimi 1937,1938, Ebu Daudi 1283, Tirmidhiu 185, Nesai 680, Ibën Maxheh 1162.

[443] Hadith Sahih. “Es Sahiha” 232. E ka nxjerrë Ibën Hibani 615, Taberani në “El Kebir” 2/210, Ibën Udej 2/46, Darakutni f.99.

[444] Hadith Sahih. “Es Sahiha” 2549. E ka nxjerrë Ahmedi 5/368.

[445] Vitër në gjuhën arabe do të thotë “tek” dhe i referohet namazit të veçantë të përshkruar këtu.

[446] Ngaqë Allahu është Një dhe i Vetëm, prandaj është i kënaqur nga namazi vitr (me numër tek rekatesh) i robit të tij dhe e shpërblen për këtë; Nafi’ë thoshte se Ibni Umeri çdo gjë që  ndërtonte ose bënte, e bënte tek.

[447] Hadith Sahih. “Sahihu et Targib” 594, “Sahihul Xhami” 7860. E ka nxjerrë Ebu Daudi 1416, Nesai 1675, Ibën Maxheh 1169, Ahmedi 1/110, El Hakim 1/300, Bejhakiu 2/468, Ibën Huzejme 1067.

[448] Hadith Sahih. “Sahihu et Targib” 370. E ka nxjerrë Maliku 1/361, Ebu Daudi 1420, Nesai 461, Ibën Maxheh 1401, Ahmedi 5/315,316,319.

[449] Buhariu 46,2678, 1891,6956, Muslimi 100, Ebu Daudi 391,392,3252, Nesai 457,2089,5043.

[450] Hadith Sahih. “Es Sahiha” 108. E ka nxjerrë Ahmedi 6/7, Taberani në “El Kebir” 1/100.

[451] Ahmedi 16454.

[452] Muslimi 703, Ebu Daudi 1437, Tirmidhiu 449, 2924.

[453] Muslimi 1764, Tirmidhiu 445, Ibën Maxheh 1187, El Fet-hur Rabani 4/287.

[454] Hadith Sahih. “Es Sahiha” 2596. E ka nxjerrë Ahmedi 3/309,330, Ebu Daudi 1434, Ibën Maxheh 1201, El Hakim 1/301.

[455] Buhariu 996, Muslimi 1733,1734, Ebu Daudi 1435, Tirmidhiu 456, Nesai 1682, Ibën Maxheh 1185.

[456] Hadith Sahih. “Es Sahiha” 2208, “Sahihul Xhami” 5493. E ka nxjerrë Ahmedi 1/170.

[457] Hadith Sahih. E ka nxjerrë Nesai 1714, Ibën Maxheh 1192, Ahmedi 7/321.

[458] Buhariu, Muslimi 1717, Ebu Daudi 1338, Tirmidhiu 459.

[459] Buhariu 1118,1119, Muslimi 1736, Ebu Daudi 1342,1344,1345, Nesai 1601, Ibën Maxheh 1191, Ahmedi 6/235, Maliku 1/157.

[460] Buhariu 990, Muslimi 1745,1747, Ebu Daudi 1326, Nesai 1693, Ibën Maxheh 1320.

[461] Njësoj si nxjerrja e hadithit para këtij.

[462] Hadith Sahih. “El Mishkat” 1269. E ka nxjerrë Ebu Daudi 1424, Tirmidhiu 463, Ibën Maxheh 1173.

[463] Kunut nënkupton “të jesh i nënshtruar” ose “të qëndruarit në këmbë”. Në kontekstin tonë ai i referohet një lutjeje të veçantë që kryhet në një namaz të veçant gjatë qëndrimit në këmbë. -Shënim i redaktorit.

[464] Hadith Sahih. “El Irva” 429. Në senedin e tij ka transmetues të panjohur si dhe ndërprerje, por nuk ka ndalim nga të vepruarit sipas kësaj për shkak se selefët kanë vepruar me të. Por shtesa në fund të tij “Allahu e bekoftë…” është e dobët dhe gjendet vetëm te Nesai; “Tamamul Mineh” 243. Hadithin e ka nxjerrë Ahmedi 1/199, Ibën Nasr 194, Ibën Xharudi 142, Taberani në “El Kebir” 1/130, Ebu Daudi 1425, Tirmidhiu 464, Nesai 1746.

[465] Hadith Sahih. “El Irva” 424 (2/161). E ka nxjerrë Ibën Maxheh 1183, Ibën Nasr në “Kijamu el Lejl 133.

[466] Hadith Sahih. “El Mishkat” 1275, “Sahihu Ebi Daud” 1284. E ka nxjerrë Ebu Daudi 1430, Nesai 1699, Ibën Maxheh 1171, Darakutni 1678.

[467] Darakutni 1679.

[468] Hadith Sahih. “El Irva” 430, “El Mishkat” 1276, “Sahihul Xhami” 1280. Ahmedi 1/96,118,150, Ebu Daudi 1427, Nesai 1747, Ibën Maxheh 1179, Bejhakiu 3/42.

[469] Hadith Sahih. “Sahihul Xhami” 7567. E ka nxjerrë Ebu Daudi 1439, Nesai 1679, Tirmidhiu 470.

[470] Muslimi 1736, Ebu daudi 1342.

[471] Hadith Sahih. “El Mishkat” 1284. E ka nxjerrë Tirmidhiu 471, Ibën Maxheh 1195.

[472] Kaza quhet falja e namazit pas përfundimit të kohës së vet. – Shënim i redaktorit.

[473] Hadith Daif. “Ed Daife” 2333. E ka nxjerrë Bejhakiu 2/478, El Hakim 1/303,304.

[474] Hadith Sahih. “El Irva” 2/153, “El Mishkat” 1279. E ka nxjerrë Ahmedi 3/44, Tirmidhiu 465,466, Ibën Maxheh 1188.

[475] Hadith Sahih. “El Irva” 2/155. E ka nxjerrë Ahmedi 6/242,243, Ibën Nasr 139, Bejhakiu 2/479.

[476] Këto janë fise të Beni Sulejmit, të cilat shpallën se e kishin përqafuar Islamin dhe Profeti (a.s.) u dërgoi atyre shtatëdhjetë mësues, të cilët ata i vranë pabesisht. Kjo ishte arsyeja e Kunutit në këtë rast.

[477] Hadith Hasen. “El Irva” 2/163. E ka nxjerrë Ebu Daudi 1443, es Seraxh 1/116, Ibën Xharudi 106, Ahmedi 1/301-302, Ibën Nasr 137, El Hakim 1/225, Bejhakiu 2/200.

[478] Buhariu 6200, Muslimi 1538, Ahmedi 2/255.

[479] Hadith Sahih. “El Irva” 435, “El Mishkat” 1292. E ka nxjerrë Ahmedi 3/472, 6/394, Tirmidhiu 402, Nesai , Ibën Maxheh 1241, Tahaviu 1/146, Ibën Ebi Shejbe 2/58, Tajalisi 1328, Bejhakiu 2/212.

[480] Hadith Sahih. “Es Sahiha” 639. E ka nxjerrë Ibën Huzejme 620, Ibën Hibani. Ky është teksti i Ibni Hibbanit. Transmetuesit e tjerë nuk e përmendin shprehjen “në namazin e sabahut”, por që të dy transmetimet janë të sakta.

[481] Ibën Hibani është transmetuesi i vetëm i cili regjistroi flalët “në namazin e sabahut”.

[482] Buhariu 1001, Muslimi 1544, Ebu Daudi 1444, Nesai 1070, Ibën maxheh 1184.

[483] Hadith Munker – i refuzuar, i dobët. “Ed Daife” 1238. E ka nxjerrë Ahmedi 3/162, Darakutni 2/39, Bejhakiu 2/201, Abdurrazaku 3/110, Ibën Ebi Shejbe 2/312.

[484] Një namaz vullnetar që falet në kohën mes jacisë dhe sabahut. Është e pëlqyeshme të falet në pjesën e tretë të natës.

[485] Hadith Sahih. “Es Sahiha” 569. E ka nxjerrë Tirmidhiu 2485, Ibën Maxheh 1334, Darimi 1/340, El Hakim 3/13, Ahmedi 5/451.

[486] Hadith Hasen pa shprehjen “dhe largon sëmundjen…”. “Tamamul Mineh” 244, “El Irva” 452. E ka nxjerrë El Hakim 1/308, Bejhakiu 2/502, Ibën Udej 1/220.

[487] Hadith Hasen. “Es Sahiha” 831, “El Mishkat” 627,824. E ka nxjerrë Taberani në “El Eusat”.

[488] Hadith Hasen. “Es Sahiha” 3478, “Sahihu et Targib” 629. E ka nxjerrë Taberani në “El Kebir”.

[489] Hadith Hasen Sahih. “Sahihu et Targib” 21,601, “El Irva” 454. E ka nxjerrë Nesai 1687, Ibën Maxheh 1344, Ibën Huzejme 1172, El Hakim 1/311, Bejhakiu 3/15.

[490] Hadith Daif. “El Mishkat” 1214, “El Kelimu et Tajib” 45. E ka nxjerrë Ebu Daudi 5061.

[491] Buhariu 7499, Muslimi 1805, Ebu Daudi 771, Nesai 1618, Tirmidhiu 3418, El Hakim 1/540.

[492] Muslimi 1803.

[493] Muslimi 1804.

[494] Hadith Hasen. “El Mishkat” 1230, “Sahihu et Targib” 625. E ka nxjerrë Ebu Daudi 1308,1309, Nesai 1610, Ibën Maxheh 1335,1336, Ahmedi 2/250,436, El hakim 1/309, Ibën Huzejme 2/182.

[495] Hadith Sahih. “El Mishkat” 1238, “Sahihu et Targib” 626. E ka nxjerrë Ebu Daudi 1309, Ibën Maxheh 1335.

[496] Buhariu 115,1126,7069, Ahmedi 25334, Tirmidhiu 2196.

[497] Buhariu 1127,4724,7347, Muslimi 1815, Nesai 1610,1611.

[498] Muslimi 1833, Ibën Maxheh 1370.

[499] Buhariu 1150, Muslimi 1828,1829, Nesai 1642, Ibën Maxheh 1371.

[500] Buhariu 43,1150, Muslimi 1830,1831. Kuptimi i hadithit është që Allahu nuk e ndërpret dhënien e shpërblimit, deri kur ju ta ndërprisni adhurimin e tij.

[501] Buhariu 6465, Muslimi 1825.

[502] Muslimi 1824,1825, Ebu Daudi 1368, Nesai 761, Ibën Maxheh 942.

[503] Buhariu 1152, Muslimi 2725, Nesai 1762, Ibën Maxheh 1331.

[504] Buhariu 1144,3270, Muslimi 1814, Nesai 1607,1608, Ibën Maxheh 1330.

[505] Buhariu 1122, Ahmedi 2/146, Abdurrazaku 1/420.

[506] Buhariu 1141, Ahmedi 11574, Nesai 1043.

[507] Buhariu 1145, Muslimi 1769, Ebu Daudi 1315,4733, Tirmidhiu 3498, Ibën Maxheh 1366, Bejhakiu 3/2.

[508] Hadith Sahih. “El Mishkat” 1229, “Sahihu et Targib” 1647, “Sahihul Xhami” 1173. E ka nxjerrë Nesai 572, Tirmidhiu 3579, El Hakim 1/309.

[509] Ahmedi 20575.

[510] Buhariu 1131,3420, Muslimi 2731, Ebu Daudi 2448, Nesai 1629,2343, Ibën Maxheh 1712, Ahmedi 2/206.

[511] Hadith Daif. “Ed Daife” 5284, “Tamamul Mineh” 247. Mexhmea ez Zevaid 2/253.

[512] Hadith Munker – I panjohur. “Tamamul Mineh” 247, “Daifu et Targib” 362,812.

[513] Hadith Daif. “Ed Daife” 5285, “Daifu et Targib” 363.

[514] Sipas El Mundhirit termi arab “feuak” këtu nënkupton kohën gjatë së cilës milet një dele apo deve.

[515] Hadith Daif. “Daifu et Targib” 364.

[516] Hadith Daif. “Ed Daife” 3912, “Daifu et Targib” 365, “Tamamul Mineh” 248.

[517] Buhariu 1147,2013,3569, Muslimi 1720, Ebu Daudi 1341, Tirmidhiu 439, Nesai 1696.

[518] Muslimi 1740, Nesai 1788, Tirmidhiu 445.

[519] Muslimi 1742, Ebu Daudi 1313, Tirmidhiu 581, Nesai 1789,1790,1791, Ibën Maxheh 1343.

[520] Term që përdoret për pushimet që bëhen mbas çdo katër rekateve namaz. Rrjedhimisht, më pas u quajtën këto katër rekate me termin Teravi.

[521] Transmetohet nga Arfexhe se Aliu urdhëronte që gjatë muajit Ramazan të faleshin teravitë dhe caktonte imam, si për burrat dhe për gratë dhe unë isha imam për gratë.

[522] Buhariu 37,2009, Muslimi 1776, Ebu Daudi 1371, Nesai 1601,2198,2199,2200, Tirmidhiu 808, Ahmedi 2/281.

[523] Buhariu 1129,2011, Muslimi 1780, Ebu Daudi 1373, Nesai 1604, Maliku 1/337, Ahmedi 24274, Bejhakiu 2/492.

[524] Buhariu 1147,2013,3569, Muslimi 1720, Ebu Daudi 1341, Tirmidhiu 439, Nesai 1697, Ahmedi 6/73,104.

[525] Hadith Daif. “Mexhmea ez Zevaid” 3/176; Ibën Huzejme 1005, Ibën Hibani.

[526] Hadith Hasen. “Namazi i teravive” f.79. Ibën Hibani 2599,2600.

[527] Maliku është i mendimit se namazi i teravive është tridhjetë e gjashtë rekate pa vitrin. El Zerkani thotë: “Dhe Ibën Hibani përmend se në fillim namazi i teravive ishte njëmbëdhjetë rekate. Ata e zgjasnin këndimin e Kuranit në to dhe kjo u bë e vështirë për njerëzit. Kështu, ata e pakësuan këndimin e Kuranit dhe rritën numrin e rekateve. Ata falnin njëzet rekate me një këndim të mesëm. Kjo nuk përfshinte vitrin. Më vonë këndimi u pakësua më tej dhe ata falën tridhejtë e gjashtë rekate përveç vitrit.

[528] Bashkimi i besimtarëve në faljen e teravive pas një imami.

[529] Namazi në pjesën e fundit të natës është më i mirë se koha në të cilën ata falen.

[530] Buhariu 2010, Maliku 231, Bejhakiu 2/493.

[531] Hadith Sahih. “El Irva” 447, “El Mishkat” 1298. E ka nxjerrë Ahmedi 5/160,163, Ebu Daudi 1375, Nesai 1364, Ibën Maxheh 1327, Darimi 1/358.

[532] Muslimi 1668, Ebu Daudi 1286, Bejhakiu 3/47, Ahmedi 5/167.

[533] Hadith Sahih. “Sahihu et Targib” 2971. E ka nxjerrë Ahmedi 5/354,359, Ebu Daudi 5242, Ibën Huzejme 1159.

[534] Hadith Sahih. “El Irva” 465, “El Mishkat” 1313. E ka nxjerrë Tirmidhiu 475.

[535] E kanë transmetuar nga Nuajm Gatafani, Ahmedi dhe Ebu Daudi me zinxhir të saktë, i cili plotëson kriteret e Muslimit; Temamul Minneh.

[536] Hadith Hasen Sahih. “Et Targib” 668, “Et Tealik er Ragib” 1/235.

[537] Buhariu 1178,1981, Muslimi 1669, Nesai 1677.

[538] Hadith Sahih. “Es Sahiha” 1724. E ka nxjerrë Ibën Maxheh 3951, Ahmedi 5/240, Ibën Huzejme 2/230, El Hakim 1/314.

[539] Hadith Daif. “El Irva” 460, “El Mishkat” 1320. E ka nxjerrë Ahmedi 3/21,36, Tirmidhiu 477, Ebu Nuajm në “Historia e Asbahanit” 1/244.

[540] Vend pranë qytetit të Medinës rreth 2 milje.

[541] Muslimi 1743,1744, Ahmedi 4/366, Ibën Huzejme 1227.

[542] Hadith Daif. “Tamamul Mineh” 258. E ka nxjerrë Ebu Daudi 1290, Ibën Maxheh 1323.

[543] Muslimi 1662, Ibën Maxheh 1381, Ahmedi 6/145, Bejhakiu 3/47.

[544] Çështjet për të cilat feja kërkon praktikimin e tyre janë Vaxhibi (vepër e detyrueshme) dhe Mendubi (vepër e pëlqyer), ndërsa çështjet për të cilat feja kërkon largimin prej tyre janë Harami (e ndaluara) dhe Mekruhu (e papëlqyera). Bazuar mbi këtë ndarje të alternativave, namazi i Istihares aplikohet vetëm në çështjet e lejueshme, që nuk bëjnë pjesë në të lartpërmendurat.

[545] Sheukani thotë se ky është argument përgjithësues, që çdo çështje sado e vogël qoftë për nga rëndësia, nuk duhet neglizhuar, duke mos aplikuar namazin apo lutjen e Istihares për të. Mund të ndodhë, që një çështje e vogël për nga rëndësia, të sjellë një dëm të madh nëse kryhet ose neglizhohet pa Istihare. Nisur nga ky arsyetim, Profeti (a.s.) thotë: “Secili prej jush t’i lutet Zotit të tij, qoftë edhe për rripin e sandales së vet”.

[546] Buhariu 1162, Tirmidhiu 480, Nesai 3253, Ibën Maxheh 1383, Bejhakiu 3/52.

[547] Hadith Sahih. “Sahihu et Targib” 677, “Sahihul Xhami” 7937. “E ka nxjerrë Ebu Daudi 1297, Ibën Maxheh 1386, El Hakim 1/318, Bejhakiu 3/51,52.

[548] Hadith Daif. “Tamamul Mineh” 260. E ka nxjerrë Ahmedi 6/442-443.

[549] Sipas një transmetimi të shënuar nga Ibën Hibani, Bejhakiu dhe Ibën Huzejme, një namaz me dy rekate.

[550] Hadith Hasen. “El Mishkat” 1324, “Sahihu et Targib” 680. E ka nxjerrë Ebu Daudi 406, Tirmidhiu 406, Ibën Maxheh 1395, Ahmedi 1/2, Bejhakiu 1/446.

[551] Hadith Hasen. “Es Sahiha” 3398, “Sahihu et Targib” 230.

[552] Shafiu e përmend këtë si argument se një fjalim duhet të mbahet në namazin e eklipsit. Ebu Hanife dhe imam Maliku thonë se fjalimi nuk duhet dhe se Profeti (a.s.) iu drejtua njerëzve se eklipsi nuk kishte të bënte aspak me vdekjen e djalit të tij, Ibrahimit.

[553] Buhariu 1046,1212, Muslimi 2088, Ebu Daudi 1180, Nesai 1471, Ibën Maxheh 1263.

[554] Buhariu 29,431,1052,5197, Muslimi 2106, Ebu Daudi 1189, Nesai 1492.

[555] Hadith Daif. “El Irva” 3/131, “Tamamul Mineh” 262. Hadithi i Nu’manit dhe hadithi i Kabsah janë i njëjti hadith, ndryshe nga çfarë kuptohet prej tekstit të sipërpërmendur.

[556] Buhariu 1044, Muslimi 2086, Nesai 1473.

[557] Buhariu 1059, Muslimi 2114, Nesai 1502.

[558] Pa kënduar Ezan ose Ikamet.

[559] Hadith Hasen. “El Irva” 665,669, “El Mishkat” 1505, “Es Sahiha” 1058. E ka nxjerrë Ebu Daudi 1266, Tirmidhiu 558, Nesai 1506, Tahaviu 1/191-192, Darakutni 189, El Hakim 1/326, Bejhakiu 3/347, Ibën Ebi Shejbe 2/119, Ahmedi 1/269,355.

[560] Hadith Hasen. “El Irva” 668. E ka nxjerrë Ebu Daudi 1173, Tahaviu 1/192, Bejhakiu 3/349, El Hakim 1/328.

[561] Buhariu 1024,1025, Ebu Daudi 1161, Tirmidhiu , Nesai 1522. Këndimi me zë në këtë namaz nuk është nxjerrë nga Muslimi dhe as Ibni Maxhe; Temamul Minneh 265.

[562] Hadith Daif. “Et Tealik ala Ibën Huzejme” 1409,1422. E ka nxjerrë Ibën Maxheh 1268, Ahmedi 7977, Bejhakiu 3/347.

[563] Buhariu 1013,1014,1016,1019, Muslimi 2075, Ebu Daudi 1175, Nesai 1503,1514,1517.

[564] Hadith Daif. “El Irva” 2/146, “Tamamul Mineh” 265. E ka nxjerrë Ibën Maxheh 1270.

[565] Hadith Sahih. “El Irva” 2/145. E ka nxjerrë Ibën Maxheh 1269, Tahaviu 1/191, El Hakim 1/328, Bejhakiu 3/355-356, Ahmedi 4/236.

[566] Transmetim Daif. “El Irva” 673. E ka nxjerrë Bejhakiu 3/351-352, Ibën Ebi Shejbe 2/119-120.

[567] Transmetim i ndërprerë, dhe nuk mund të verifikohet saktësia e tij për shkak se nuk është transmetuar me zinxhir transmetimi. “Tamamul Mineh” 266.

[568] Hadith Hasen. “El Mishkat” 1506, “Sahihul Xhami” 4666. E ka nxjerrë Ebu Daudi 1176, Bejhakiu 3/356.

[569] Ky është argument i vlefshëm që nëse dikush i lutet Allahu për shpëtimin nga ndonjë e keqe i ngre duart duke drejtuar kah qiellit shpinën e duarve dhe nëse i lutet Allahut, duke i kërkuar Atij mirësi i ngre duart duke i drejtuar qiellit pjesën e brendshme të duarve.

[570] Muslimi 2072, Ebu Daudi 1171.

[571] Buhariu 1032, Nesai 1523.

[572] Kjo ka ardhur në hadith të dobët. “Tamamul Mineh” 266. E ka nxjerrë Shafiu dhe Bejhakiu 3/356.

[573] Buhariu 1013,1014,1017, Muslimi 2075,2076, Ebu Daudi 1175, Nesai 1503,1514,1517.

[574] Hadith Daif. “El Irva” 472. E ka nxjerrë Ebu Daudi 1413, Bejhakiu 2/325.

[575] Transmetim i dobët nga Ibën Mesudi. Por diçka e tillë ka ardhur nga Ebi Kilabe dhe Ibën Sirin se këta dy kanë thënë: “Nëse dikush lexon një ajet ku ka sexhde, duke qenë jashtë namazit, duhet të thotë: Allahu Ekber (dhe të bjerë në sexhde).” E ka nxjerrë Abdurrazaku 3/439. “Tamamul Mineh” 268-269.

[576] Muslimi 240, Ibën Maxheh 1052, Ahmedi 2/443.

[577] Buhariu 1077.

[578] Buhariu 1072,1073, Muslimi 1298, Ebu Daudi 1404, Tirmidhiu 576, Nesai 959.

[579] Darakutni 1/410.

[580] Hadith Hasen. “Es Sahiha” 3035, “Et Targib” 1443.

[581] Buhariu 1067,1070,3853, Muslimi 1297, Ebu Daudi 1406, Nesai 958.

[582] Hadith Daif. “El Mishkat” 1029, “Tamamul Mineh” 269. E ka nxjerrë Ebu Daudi 1401, Ibën Maxheh 1057, El Hakim 1/223.

[583] Ebu Seidi ka thënë: “Kur ishte Profeti (a.s.) mbi mimber, po lexonte suren Sad dhe me të mbërritur tek ajeti i sexhdes, zbriti nga mimberi, bëri sexhde dhe bashkë me të bënë sexhde gjithë njerëzit. Një ditë tjetër kur po këndonte të njëjtën sure dhe mbërriti tek ajeti i sexhdes, njerëzit po bëheshin gati për të bërë sexhde, por Profeti (a.s.) tha: “Ajo, është vetëm pendim i një Profeti, por po shoh se ju jeni bërë gati për sexhde”. Profeti (a.s.) zbriti nga mimberi dhe të gjithë bënë sexhde bashkë me të.” Hadith Sahih me transmetues të besueshëm dhe të saktë. [Hadith Sahih. Ebu Daudi 1410].

[584] Aureti i referohet pjesëve të trupit, të cilat burrat dhe gratë duhet t’i mbulojnë gjatë namazit.

[585] Buhariu e përmend mualek (pa sened) në “Kapitullin e të Xhumasë”, tema “Bërja sexhde e muslimanëve bashkë me idhujtarët”.

[586] Muslimi 1809, Ebu Daudi 1414, Tirmidhiu 580, Nesai 1129, Ibën Maxheh 864, El Hakim 1/220.

[587] Ai që falet pas imamit duhet të pasojë imamin. Nëse imami bie në sexhde, pasuesit e tij edhe nëse nuk e dëgjojnë ajetin e sexhdes duhet ta pasojnë atë. Nëse imami e këndon ajetin e sexhdes dhe nuk përulet, atëherë edhe të tjerët nuk duhet të përulen, por duhet ta pasojnë atë. Në mënyrë të ngjashme, nëse ndonjëri në xhemat këndon një ajet sexhdeje ose dëgjon dikë duke kënduar një të tillë, ai nuk duhet të bjerë në sexhde pasi duhet të pasojë imamin, por ai duhet ta bëjë sexhden pasi të mbarojë namazin.

[588] Buhariu 766,768,1078, Muslimi 1304, Ebu Daudi 1408, Nesai 967.

[589] Hadith i pavërtetë. “Tamamul Mineh” 271-272. E ka nxjerrë El Hakim 1/221.

[590] Ky është mendimi i medh’hebit Hanefi.

[591] Ky është mendimi i medh’hebve Maliki, Shafi dhe Hanbeli.

[592] Hadith Hasen. “El Irva” 474. E ka nxjerrë Ebu Daudi 2774, Tirmidhiu 1578, Ibën Maxheh 1394, Ibën Udej 1/38, Darakutni 157, Bejhakiu 2/370.

[593] Hadith Hasen me dëshmuesit për të. “El Irva” 2/229-230. E ka nxjerrë Bejhakiu 2/369.

[594] Hadith Hasen me dëshmuesin për të. “El Irva” 2/229. E ka nxjerrë Ahmedi 1/191, El Hakim 1/550, Bejhakiu 2/371.

[595] Buhariu 4418,3951,2757,2947,6690, Muslimi 6947, Ebu Daudi 2202, Nesai 3423,3424,3425, Ibën Maxheh 1393.

[596] Hadith Hasen. “El Irva” 476. E ka nxjerrë Ahmedi 1/107,108, 147.

[597] Hadith Daif. “El Irva” 475. E ka nxjerrë Ibën Ebi Shejbe 2/123, Bejhakiu 2/371.

[598] Buhariu 401, Muslimi 1283,1284, Ebu Daudi 1022, Nesai 1258.

[599] Muslimi 1272, Ebu Daudi 1024,1026,1027, Nesai 1237, Ibën Maxheh 1210.

[600] Buhariu 1228, Muslimi 1290, Nesai 1225.

[601] Muslimi 1287, Tirmidhiu 353, Nesai 1328.

[602] Këtu gjejmë një argument për lejimin e vazhdimit të namazit për personin që ka dalë prej tij pa e plotësuar për shkak të harresës, pa ndonjë dallim nëse ai ka dhënë selam mbas rekatit të dytë apo më shumë se aq.

[603] Nxjerrja e tij u përmend më sipër.

[604] Buhariu 404,1226,7249, Muslimi 1281, Ebu Daudi 1019, Tirmidhiu 392, Nesai 1253,1254, Ibën Maxheh 1205.

[605] Pasuesit duhet të përulen me imamin kur ai bën ndonjë gabim. Sipas shkollës hanefite dhe shafite, duhet rënë në sexhde për gabimet e imamit dhe jo për gabimet e tyre në rastin kur imami nuk gabon.

[606] Buhariu 829,830,1225,6670,  Muslimi 1269,1270,1271, Ebu Daudi 1034,1035, Tirmidhiu 391, Nesai 1176,1177,1221,1222,1260, Ibën Maxheh 1206.

[607] Hadith Sahih. “El Irva” 388,399,408. E ka nxjerrë Ahmedi 4/253, Ebu Daudi 1036, Ibën Maxheh 1208.

[608] Hadith Sahih. “Es Sahiha” 1356, “Sahihul Xhami” 630. E ka nxjerrë Tirmidhiu 396, Ibën Maxheh 1209, Ahmedi 1/190.

[609] Hadith Hasen. “El Mishkat” 1022. E ka nxjerrë Ahmedi.

[610] Muslimi 1272, Ebu Daudi 1024,1026,1027, Nesai 1237, Ibën Maxheh 1210.

[611] Kjo është përsa u përket namazeve të detyrueshme. Ndërsa, përsa u përket atyre vullnetare, lejohet që edhe këto të falen me xhemat, pavarësisht sesa i madh apo i vogël është xhemati. Është konfirmuar se Profeti (a.s.) fali dy rekate namaz vullnetar me Enesin në krahun e tij të djathtë bashkë me Umu Selemen dhe Umu Haramin pas tij. Ai e veproi një gjë të tillë në më shumë se një rast.

[612] Buhariu 645, Muslimi 1475, Nesai 836.

[613] Buhariu 477,647, Muslimi 1504, Ebu Daudi 559, Tirmidhiu 215, Ibën Maxheh 786.

[614] Muslimi 1484, Nesai 849.

[615] Buhariu 644, Muslimi 1479,1480. Teksti i përmendur gjendet tek Buhariu.

[616] Muslimi 1486, Ebu Daudi 550, Nesai 848.

[617] Hadith Hasen Sahih. “Sahihu et Targib” 427, “El Mishkat” 1067. E ka nxjerrë Ebu Daudi 547, Nesai 847, Ibën Huzejme 2/371, Ahmedi 5/196, 6/446.

[618] Hadith Sahih. “Es Sahiha” 1396, “El Irva” 2/294. E ka nxjerrë Ebu Daudi 567, El Hakim 1/259, Bejhakiu 3/131, Ahmedi 2/76.

[619] Hadith Sahih. “El Irva” 515. E ka nxjerrë Ebu Daudi 565, Darimi 1/293, Ibën Xharudi 169, Bejhakiu 3/134, Ahmedi9 2/438,475,528.

[620] Muslimi 997, Ebu Daudi 4175, Nesai 5128, Bejhakiu 3/133, Ahmedi 2/304.

[621] Hadith Hasen Ligajrihi. “Sahihu et Targib” 340. E ka nxjerrë Ahmedi 6/371.

[622] Muslimi 1511.

[623] Muslimi 1517.

[624] Më i pastër nënkupton që sjell më shumë shpërblime dhe fshin më shumë gjynahe.

[625] Hadith Sahih. “Sahihul Xhami” 2242, “Sahihu et Targib” 411. E ka nxjerrë Ahmedi 5/140, Ebu Daudi 554, Nesai 843, El Hakim 3/625, Ibën Hibani 3/250, Bejhakiu 3/61.

[626] Neveviu thotë se “qetësia” i referohet të shkuarit në një mënyrë të qetë dhe të paqshme, ndërsa dinjiteti i referohet kontrollit të shikimit dhe uljes së zërit.

[627] Buhariu 635, Muslimi 1362.

[628] Buhariu 636, 908, Muslimi 1358,1360, Ebu Daudi 572, Tirmidhiu 327, Ibën Maxheh 775. Teksti i përmendur është i Buhariut 636.

[629] Nxjerrja e tij është përmendur më parë.

[630] Buhariu 709, Muslimi 1056, Ebu daudi 789, Nesai 824, Tirmidhiu 989, Ibën Maxheh 989.

[631] Buhariu 708, Muslimi 1054.

[632] Minimumi i caktuar konsiderohet lartësimi i Allahut, minimalisht tre herë.

[633] T’i bësh sexhdet aq shpejt , saqë duket sikur i ngjan çukitjes së korbit.

[634] Hadith Sahih. Nxjerrja e tij është përmendur më parë.

[635] Muslimi 1020, Nesai 972, Ibën Maxheh 825.

[636] Dijetarët pajtohen me mendimin se ta paraprish imamin në tekbir dhe në selam, e prish namazin. Ka një ndryshim mendimesh lidhur me paraprirjen në veprat e tjera. Sipas Ahmedit ajo do ta prishte namazin. Ai ka thënë: “Nuk ka namaz për atë që i paraprin imamit”. Është e papëlqyeshme të bësh veprime të tilla në të njëjtën kohë me imamin.

[637] Buhariu 733; me kuptim të përafërt nga Enesi dhe Muslimi 934; nga Ebu Hurejra.

[638] Hadith Sahih. “El Irva” 2/121. E ka nxjerrë Ebu Daudi 603, Ahmedi 2/341.

[639] Buhariu 691, Muslimi 962, Ebu Daudi 623, Tirmidhiu 582, Nesai 827, Ibën Maxheh 961.

[640] Muslimi 960, Nesai 1362, Ahmedi 3/102,154,245.

[641] Buhariu 690,811, Muslimi 1062,1063, Ebu Daudi 261, Nesai 829, Tirmidhiu 281

[642] Buhariu 138,726,859, Muslimi 1790,1791,1797, Ebu Daudi 610, 611, Nesai 805,806, Tirmidhiu 232, Ibën Maxheh 974.

[643] Ky hadith tregon që është e lejuar për ndokënd të bëhet imam edhe pse ai nuk e ka pasur për qëllim një gjë të tillë (d.m.th kishte për qëllim të falej vetëm). Ky rregull zbatohet si në namazet e detyrueshme ashtu edhe në ato jo të detyrueshme. Këtë rregull, gjithashtu e mbështet hadithi i Aishes, regjistruar nga Buhariu, përsa i përket namazit të teravive, ku tregohet se Profeti (a.s.) po falej në dhomën e tij. Muri i dhomës ishte i shkurtër, kështu që njerëzit e vunë re dhe nisën të faleshin pas tij. U gdhi dita dhe ata diskutonin. Mbrëmjen e të nesërmes, Profeti (a.s.) u fal përsëri dhe njerëzit faleshin e ndoqën me namaz.

[644] Hadith Sahih. “El Mishkat” 1238, “Sahihu et Targib” 626. E ka nxjerrë Ebu Daudi 1309,1451, Ibën Maxheh 1335.

[645] Hadith Sahih. “El Irva” 535. E ka nxjerrë Ebu Daudi 574, Ahmedi 3/64, 5/45, Darimi 1/318, Ibën Ebi Shejbe 2/63, Ibën Xharudi 168, El Hakim 1/209, Bejhakiu 3/69.

[646] Megjithatë falja e xhemateve të ndryshme në të njëjtën kohë është krejtësisht e ndaluar dhe është në kundërshtim me legjislacionin islam.

[647] Hadithi tregon se lejohet të lëvizësh nga një rresht në tjetrin në namaz, të lavdërosh Allahun, të caktosh një tjetër si imam për shkak të ndonjë nevoje. Lejohet për një njeri që të jetë imam gjatë një pjese të namazit dhe pasues gjatë një tjetre, të ngrejë duart gjatë namazit për lutje ose për të madhëruar Allahun, të kthehet për shkak të ndonjë nevoje, të zgjedhë një tjetër për të drejtuar, që një njeri më pak i përzgjedhur të drejtojë një njeri më të përzgjedhur në namaz, të bëjë veprime të vogla gjatë namazit etj. (Sheukani, “Nejlul-Autar”).

[648] Buhariu 684, Muslimi 948.

[649] Tekbiri hyrës është i detyrushëm, ndërsa është mirë të shqiptohet edhe tekbiri me të cilin kalohet në veprimet e tjera të namazit, përndryshe mjafton i pari. Ndërsa shpërblimi i namazit me xhemat arrihet duke shqiptuar Tekbirin Hyrës, para se imami të japë selam.

[650] Kush e zë imamin duke kryer sexhden dhe njëkohësisht e kryen me të sexhden, nuk i llogaritet se e ka kryer rekatin. Ndërsa kush arrin të kryejë rukunë me imamin, i llogaritet rekat i plotë dhe namaz i kapur.

[651] Hadith Sahih. “El Irva” 496. E ka nxjerrë Ebu Daudi 893, Darakutni 132, El Hakim 1/216,273-274, Bejhakiu 2/89.

[652] Buhariu 666, Muslimi 1599.

[653] Muslimi 1601, Ebu Daudi 1065, Tirmidhiu 409, Ahmedi 3/312.

[654] Buhariu 616, Muslimi 1602, Ebu Daudi 1066, Ibën Maxheh 939.

[655] Buhariu 674.

[656] Muslimi 1246, Ebu Daudi 89, Ahmedi 6/43,54,57.

[657] Buhariu e ka përmendur Mualak (pa sened); “Kitabul Edhan”, tema 42.

[658] Muslimi 1527, Nesai 781,839, Ahmedi 3/24,48.

[659] Muslimi 1530, Ebu Daudi 582,583,584, Tirmidhiu 235, Nesai 782, Ibën Maxheh 980; nga Ebu Mesud el Ensari, dhe jo nga Ibën Mesudi.

[660] Hadith Daif Mudtarib – i dobët, i ngatërruar, me kundërthënie. “Tamamul Mineh” 278. E ka nxjerrë Ebu Daudi 91.

[661] Buhariu 805, Muslimi 920,929, Nesai 792, Ibën Maxheh 1238.

[662] Hadith Sahih. Muslimi 1042, Ebu Daudi 756, Tirmidhiu 583; por pa shtesën ” duke qenë për të nafile dhe farz për të tjerët”, Ahmedi 4/338.

[663] Hadith Sahih. “El Irva” 534. E ka nxjerrë Ahmedi 4/338.

[664] Hadith Sahih. U përmend më sipër.

[665] Hadith Daif. “El Mishkat” 1342, “Daiful Xhami” 6380. E ka nxjerrë Ebu Daudi 1229, Tajalisi 115, Ahmedi 4/430.

[666] Hadith Sahih. “El Irva” 571. Ahmedi 1/216, Ebu Avaneh 2/340.

[667] Hadith Sahih. “El Irva” 571. Me këtë shprehje e ka nxjerrë Muslimi 2/123, Ahmedi 1/226,290,369.

[668] Ethere që vlejnë për argumentim. Nxjerrja e tyre është përmendur më parë.

[669] Hadith Hasen. “El Irva” 493. E ka nxjerrë Ebu Daudi 592, Ibën Xharudi 169, Darakutni 154-155, El Hakim 1/203, Bejhakiu 3/135, Ahmedi 6/405.

[670] Nxjerrja e tij është përmendur më parë.

[671] Haxhaxhi, komandant i Beni Umejave, ishte shumë i njohur për ashpërsinë, barbarinë dhe shtypjen e tij.

[672] Meruani, një tjetër udhëheqës i Umejadit, është akuzuar për vepra të këqija, megjithëse në të vërtetë nuk mund të krahasohet me Haxhaxhin.

[673] Hadith Sahih. “El Mishkat” 747, “Sahihu et Targib” 288. E ka nxjerrë Ebu Daudi 481, “Meuaridu edh Dhamean” 334.

[674] Nxjerrja e tij është përmendur më parë.

[675] Hadith Sahih. “El Mishkat” 1152. E ka nxjerrë Ebu Daudi 577, Nesai 858, Tirmidhiu 219, Ahmedi 4/160,161.

[676] Hadith Hasen. “El Mishkat” 1157, “Sahihul Xhami” 7365. E ka nxjerrë Ahmedi 2/19, Ebu Daudi 579, Nesai 860, Ibën Huzejme 3/69, Darakutni 1/415-416.

[677] Hadith Hasen Sahih. E ka nxjerrë Ebu Daudi 1041, Tirmidhiu 301, Ibën Maxheh 929.

[678] Muslimi 1334, Ebu Daudi 1512, Tirmidhiu 298, Nesai 1337, Ibën Maxheh 924.

[679] Buhariu 837,870, Ahmedi 6/296.

[680] Hadith Hasen. “El Irva” 2/332, “El Mishkat” 1692. E ka nxjerrë Darakutni 2/88.

[681] Hadith Sahih. “El Irva” 2/332, “El Mishkat” 1112. E ka nxjerrë Shafiu në “El Umm” 1/152, Ebu Daudi 597, El Hakim 1/210, Bejhakiu 108.

[682] Buhariu 448, Muslimi 1216, Ahmedi 5/339.

[683] Hadith Meukuf. “El Irva” 546. E ka nxjerrë Shafiu 1/138, Ibën Ebi Shejbe 2/25, me sened të dobët.

[684] Megjithatë këtu duhet të specifikojmë se nuk ka namaz duke e ndjekur imamin nëpërmjet radios. Kjo mbart miratimin e përgjthshëm të dijetarëve.

[685] Buhariu e ka përmendur mualak. Shih “El Irva” 2/330.

[686] Dijetarët janë të gjykimit se namazi duke ndjekur (pasuar) radion është i pavlefshëm.

[687] Buhariu 694, Ahmedi 2/355,537.

[688] Hadith Sahih. “Es Sahiha” 1767. E ka nxjerrë Ibën Maxheh 981,

[689] Buhariu 3700.

[690] Transmeton Seid ibën Mensuri.

[691] Hadith Daif. “Daifu et Targib” 257,1655, “El Mishkat” 1128. E ka nxjerrë Ibën Maxheh 971.

[692] Hadith Daif, përveç fjalisë së parë e cila është e saktë me dëshmuesit për të. “El Mishkat” 1123, “Tamamul Mineh” 283, “Daif Ebi Daud” 92. E ka nxjerrë Ebu Daudi 593, Ibën Maxheh 970.

[693] Muslimi 7437, Ebu Daudi 634.

[694] Buhariu 380,860, Muslimi 1497, Ebu Daudi 612, Tirmidhiu 234, Nesai 800.

[695] Hadith Daif. “Tamamul Mineh” 284, “Daif Ebi Daud” 106, “Daiful Xhami” 6122, “El Mishkat” 1103. E ka nxjerrë Ebu Daudi 681,

[696] Muslimi 971,973, Ebu Daudi 674, Nesai 812, Tirmidhiu 228, Ibën Maxheh 976.

[697] Hadith Sahih. “Es Sahiha” 1409. E ka nxjerrë Ahmedi 3/199, Ibën Maxheh 977, El Hakim 1/218. Ndërsa Ebu Daudi nuk e ka nxjerrë këtë hadith.

[698] Hadith Daif. “Tamamul Mineh” 284. E ka nxjerrë Ebu daudi 677, Ahmedi 21836, Bejhakiu 3/97.

[699] Muslimi 984, Ebu Daudi 678, Nesai 820, Tirmidhiu , Ibën Maxheh 1000.

[700] Ka disa mendime për frazën “mos e përsërit”. Është thënë që ka kuptimin mos e përsërit vonesën në faljen e namazit, ose mos përsërit hyrjen në rresht gjatë kohës kur je duke bërë ruku, ose mos e përsërit hyrjen nxitimthi në xhami.

[701] Buhariu 783, Ebu Daudi 683,684, Nesai 871, Ahmedi 5/329 –el fet-hu er rabai.

[702] Hadith Sahih. “El Irva” 541, “El Mishkat” 1105. E ka nxjerrë Ebu Daudi 862, Tirmidhiu 230, Ibën Maxheh 1004, Ahmedi 4/23,228, Darimi 1/294, Ibën Ebi Shejbe 2/13.

[703] Hadith Sahih. “El Irva” 2/328. E ka nxjerrë Ibën Maxheh 1003, Bejhakiu 3/105, Ibën Sead 5/551, Ibën Hibani 401,402, Ahmedi 4/23, Ibën Asakir 15/99.

[704] Me këtë shprehje e ka nxjerrë Ahmedi 3/125. Ndërsa Buhariu 719 e ka nxjerrë me shprehjen “Drejtoni rreshtat dhe afrohuni me njëri-tjetrin, sepse unë ju shoh nga pas shpine.”

[705] Buhariu 723, Muslimi 974, Ebu Daudi 668, Ibën Maxheh 993.

[706] Buhariu 717, Muslimi 977,978, Ebu Daudi 663,665, Tirmidhiu 227, Nesai 809, Ibën Maxheh 994.

[707] Hadith Hasen Ligajrihi. “Et Targib” 491, “El Mishkat” 1101. E ka nxjerrë Ahmedi 5/262, Taberani në “El Kebir” 2/94.

[708] Hadith Sahih. “El Mishkat” 1094. E ka nxjerrë Nesai 818, Ebu Daudi 671, Ibën Huzejme 1546, Bejhakiu 3/102.

[709] Hadith Daif. “Tamamul Mineh” 286. E ka nxjerrë vetëm Taberani dhe jo Bezari.

[710] Hadith Sahih. “Es Sahiha” 335, 2533, “Sahihul Xhami” 1187. E ka nxjerrë Ebu Daudi 666, Nesai 819, El Hakim 1/213, Ibën Huzejme 1549.

[711] Muslimi 967, Ebu Daudi 661, Nesai 816, Ibën Maxheh 992.

[712] Muslimi 981, Ebu Daudi 680, Nesai 795, Ibën Maxheh 978.

[713] Hadith Daif. “Daif Ebi Daud” 104, “Et Targib” 259, “Daiful Xhami 1668. E ka nxjerrë Ebu Daudi 676, Ibën Maxheh 1005.

[714] Hadith Daif. “Tamamul Mineh” 288, “El Mishkat” 1101. E ka nxjerrë Ahmedi 21233.

[715] Duket qartë se një gjë e tillë zbatohet për tekbirin, “O Allah, Zoti ynë, Ty të takojnë falënderimet”, dhe për selamin që do të thotë se nuk duhet të përsëritet këndimi i Kuranit me qëllim që ta dëgjojnë të tjerët.

[716] Buhariu 3366,3425, Muslimi 1161, Nesai 689, Ibën Maxheh 753, Ahmedi 5/156.

[717] Buhariu 450, Muslimi 1189,7395.

[718] Sa vendi që zënë vezët e zogut në fole

[719] Hadith Munker me këtë shtesë. “Tamamul Mineh” 289. E ka nxjerrë Ahmedi 1/241.

[720] Hadith Sahih. “El Mishkat” 2442. E ka nxjerrë Ahmedi 6/306,318, Ebu Daudi 5094, Nesai 5539, Tirmidhiu 3427, Ibën Maxheh 3884.

[721] Hadith Sahih. “El Mishkat” 2443, “Et Targib” 1605. E ka nxjerrë Ebu Daudi 5095, Tirmidhiu 3426.

[722] Buhariu 6316, Muslimi 1796.

[723] Muslimi 1796.

[724] Hadith Daif. “Ed Daife” 24, “Et Targib” 200, “Tamamul Mineh” 289. E ka nxjerrë Ahmedi 3/21, Ibën Maxheh 778, Begaviu 9/93, Ibën Sini 83.

[725] Hadith Sahih. “El Mishkat” 749, “Et Targib” 1606. E ka nxjerrë Ebu Daudi 466.

[726] Hadith Munker – i panjohur, i refuzuar. “Tamamul Mineh” 290.

[727] Muslimi 1649.

[728] Hadith Munker. “Tamamul Mineh” 290.

[729] Hadith Sahih. “Eth Themerul Mustetab” 1/608, “Daiful Xhami” 514. E ka nxjerrë Ibën Maxheh 773, El Hakim 1/207, Bejhakiu 2/442.

[730] Buhariu 662, Muslimi 1522, Ahmedi 2/509.

[731] Hadith Daif. “Tamamul Mineh” 291, “El Mishkat” 723, “Daiful Xhami” 509. E ka nxjerrë Ahmedi 3/68, Tirmidhiu 3093, Ibën Maxheh 802, Ibën Huzejme 2/379, Bejhakiu 3/66.

[732] Muslimi 1519.

[733] Hadith Sahih pa shprehjen “Xhamia është shtëpi për çdo njeri të devotshëm”. “Tamamul Mineh” 292, “Es Sahiha” 716, “Sahihu et Targib” 326.

[734] Buhariu 444, 1163, Muslimi 1651, 1652, Ebu Daudi 467, Nesai 730, Tirmidhiu 316, Ibën Maxheh 1013, Darimi 1/264.

[735] Hadith Daif. “El Irva” 4/343. E ka nxjerrë Bejhakiu në “Degët e Imanit”, siç e thotë Sujuti në “El Xhami el Kebir” 2/61.

[736] Ahmedi 3/343,397. Ndërsa pjesën e parë të tij e ka nxjerrë Buhariu dhe Muslimi.

[737] Buhariu 1189, Muslimi 3370, Ebu Daudi 2033, Nesai 699, Ibën Maxheh 1409, Ahmedi 2/278.

[738] Mburren.

[739] Hadith Sahih. “Tamamul Mineh” 294, “Sahih Ebi Daud” 475, “El Mishkat” 719. E ka nxjerrë Ebu Daudi 449, Nesai 689, Ibën Maxheh 739, Ahmedi 3/134,145,152.

[740] Hadith Daif. “Tamamul Mineh” 294.

[741] Hadith Sahih. “El Mishkat” 718, “Sahihul Xhami” 5550. E ka nxjerrë Ebu Daudi 448.

[742] E ka përmendur Buhariu pa sened (mualak), në kapitullin e namazit.

[743] Hadith Sahih. “Es Sahiha” 2724, “Sahihu et Targib” 279, “El Mishkat” 717. E ka nxjerrë Ebu Daudi 455, Tirmidhiu 594, Ibën Maxheh 759, Bejhakiu 2/440.

[744] Hadith Daif. “El Mishkat” 720, “Et Targib” 184. E ka nxjerrë Ebu Daudi 461, Tirmidhiu 2917, Ibën Huzejme 1297, Bejhakiu 2/440.

[745] Muslimi 659, Ahmedi 3/191.

[746] Hadith Hasen. “Es Sahih” 1265. Ahmedi 1/179, Ibën Ebi Shejbe 2/80, Ibën Huzejme 1/141, Ebu Jeala 230.

[747] Buhariu 416, Ahmedi 1/180.

[748] Buhariu 854, Muslimi 1254, Tirmidhiu 1806, Nesai 706. Konsumimi i këtyre ushqimeve e obligon besimtarin në mënyrë të qartë, të qëndrojë larg xhamisë dhe grumbullimeve të besimtarëve derisa të largohet prej tij era e rëndë e këtyre ushqimeve. Këtij gjykimi i bashkangjiten edhe erëra të tjera jo të këndshme si era e rëndë e duhanit, gogësimat ose era e keqe e gojës.

[749] Muslimi 1258, Nesai 707, Ibën Maxheh 1014, 2726.

[750] Muslimi 1260, Ebu Daudi 21, Ibën Maxheh 767.

[751] Hadith Sahih. “El Irva” 1495, “El Mishkat” 733. E ka nxjerrë Tirmidhiu 1321, El Hakim 2/56, Bejhakiu 2/447, Darimi 1/326, Ibën Huzejme 1/141, Ibën Hibani 312, Ibën Xharud 562, Ibën Sini 151.

[752] Hadith Hasen. “Sahihul Xhami” 6885. E ka nxjerrë Ebu Daudi 1079, Nesai 714,715, Tirmidhiu 322, Ibën Maxheh 749.

[753] Buhariu 453,3212,6152, Muslimi 6334, Ebu Daudi 5013,5014, Nesai 715.

[754] Hadith Sahih. “Es Sahiha” 1603. E ka nxjerrë Maliku 163, Ahmedi 2/67, Taberani në “El Eusat” 4757.

[755] Hadith Sahih. “Sahihul Xhami” 2639, “Es Sahiha” 4/128. E ka nxjerrë Ebu Daudi 1332, Ahmedi 3/94, El Hakim 1/311, Bejhakiu 3/11.

[756] Muslimi 1523,5989, Ebu Daudi 1294, Nesai 1357.

[757] Hadith Sahih. “Eth Themerul Mustetab” 1/814. (Ky ishte gjumi i pasdrekës.)

[758] Hadith Sahih. “Tamamul Mineh” 295, “Es Sahiha” nën hadithin nr. 2116. E ka nxjerrë Ibën Hibani 223, Ebu Daudi 187, Ibën Maxheh 3300.

[759] Hadith Sahih. “El Mishkat” 994. E ka nxjerrë Ahmedi 4/241, Ebu Daudi 562, Tirmidhiu 386, Ibën Maxheh 967.

[760] Hadith Daif. “Ed Daife” 2628. E ka nxjerrë Ahmedi 3/43.

[761] Buhariu 397, 3217,3218, Ebu Daudi 2023, Nesai 691, 2905,2906, Ibën Maxheh 3063.

[762] Hadith Hasen. “Es Sahiha” 335. E ka nxjerrë Ibën Maxheh 1002, Ibën Hibani 400, El Hakim 1/218, Bejhakiu 3/104, Tajalisi 1073.

[763] Hadith Sahih. “Tamamul Mineh” 296. Shih nxjerrjen e hadithit të mësipërm.

[764] Ndalimi i shndërrimit të varreve në xhami (vendfaljeje) për shkak të kapërcimit të kufijve në vlerësimin që i bëhet të vdekurit duke u ndikuar negativisht. Kjo dispozitë konsiderohet si parandalim i së keqes.

[765] Buhariu 1330, 1390, 4441, Muslimi 1184, Ebu Daudi 3227, Nesai 2047.

[766] Muslimi 2247,2248, Ebu Daudi 3229, Tirmidhiu 1050, 1051, Nesai 759, Ahmedi 4/135.

[767] Muslimi 1188.

[768] Buhariu 427, 3873, Muslimi 1181, Nesai 703.

[769] Hadith Daif me këtë shprehje. “Ed Daife” 225, “Tamamul Mineh” 297. E ka nxjerrë Ebu Daudi 3236, Tirmidhiu 320, Nesai 2043, Ahmedi 1/229, El Hakim 1/374, Bejhakiu 4/78, Tajalisi 1/171.

[770] Duket qartë se ky është mendimi më i saktë në dritën e shumë haditheve autentike.

[771] Hadith Daif. “El Irva” 287. E ka nxjerrë Ibën Maxheh 746, Tirmidhiu 317, El Hakim 1/251. Por kanë ardhur hadithe që argumentojnë për disa vende ku nuk lejohet namazi, si hadithi “E gjithë toka është xhami, përveç varrezave dhe banjos.”; “Tamamul Mineh” 299.

[772] Buhariu 1598, Muslimi 3222, Ahmedi 2/120.

[773] Hadith Hasen Sahih. “Er Raudu en Nadir” 968. E ka nxjerrë Ebu Daudi 698, Ibën Maxheh 954.

[774] Buhariu 494, Muslimi 1115, Ebu Daudi 687.

[775] Hadith Daif. “Ed Daife” 5814, “Tamamul Mineh” 304-305. E ka nxjerrë Ahmedi dhe Bejhakiu 2/273. Ndërsa Ebu Daudi nuk e ka nxjerrë kështu, por ka nxjerrë hadith të ngjashëm me të nga El Fadl ibën Abas i cili gjithashtu është i dobët.

[776] Hadith Hasen. “Es Sahiha” 2783. E ka nxjerrë Ibën Huzejme 810, Ebu Jeala 2/239, El Hakim 1/552, Ahmedi 3/404, Bejhakiu 2/270, Ibën Ebi Shejbe 1/278.

[777] Hadith Daif. “Tamamul Mineh” 300, “Daiful Xhami” 569, “El Mishkat” 781. E ka nxjerrë Ebu Daudi 689, Ibën Maxheh 943, Ahmedi 7087, Bejhakiu 2/270.

[778] Kjo nënkupton lejimin e faljes në drejtim të një personi që është duke fjetur, pasi janë cituar ndalesa të faljes së namazit në drejtim të një personi që fle apo atij që flet, por që nuk janë të sakta.

[779] Druri i ngritur i shalës apo samarit të kafshës. (Shënim i redaktorit).

[780] Muslimi 1112, Ebu Daudi 685, Tirmidhiu 335, Ibën Maxheh 940, Ahmedi 3/129.

[781] Hadith Hasen Sahih. E ka nxjerrë Ebu Daudi 708, Ahmedi 3/136,137.

[782] Buhariu 76, 493, 861, 1857, 4412, Muslimi 1124, Ebu Daudi 715, Nesai 752, Tirmidhiu 337, Ibën Maxheh 947.

[783] Buhariu 506, Nesai 749, Ebu Daudi 1764,1765, Ahmedi 3/131.

[784] Buhariu 496, Muslimi 1134, Ebu Daudi 696.

[785] Transmetuesit nuk i kujtohet nëse Profeti (a.s.) ka thënë dyzet ditë, muaj apo vjet.

[786] Ebu Nasër transmeton prej Bisrit që thotë: “Nuk di me saktësi, në përmendi 40 ditë, muaj apo vite”. Në Fet’hul Bari përmendet: Hadithi dukshëm, argumenton ndalimin e kalimit para një personi që falet, pasi është më mirë të presë derisa të përfondojë namzain, në qoftë se nuk gjen vendkalim, sesa të kalojë para dikujt që falet. Këtë hadith e përforcon edhe më shumë, hadithi i Seidit që vjen më pas. Kuptimi i hadithit është që: Sikur  një person, i cili kalon përpara një besimtari musliman që është duke u falur, të dinte madhësinë e gjynahut që merr përsipër, me këtë veprim, do të zgjidhte të qëndronte duke pritur tërë periudhën e kohës së përmendur në hadith, vetëm e vetëm që të mos ngarkohej me atë gjynah.

[787] Buhariu 510, Muslimi 1132, Ebu Daudi 701, Nesai 756, Tirmidhiu 336, Ibën Maxheh 945.

[788] Hadith Daif. “Tamamul Mineh” 302.

[789] Hadith Daif. “Tamamul Mineh” 303, “Ed Daife” 930. E ka nxjerrë Ahmedi 6/399, Ebu Daudi 2016, Bejhakiu 1/273.

[790] Hadith Daif. “Tamamul Mineh” 303.

[791] Buhariu 509, 3274, Muslimi 1129, Ebu Daudi 700.

[792] Hadith Daif. “Tamamul  Mineh” 306. E ka nxjerrë Ebu Daudi 706.

[793] Kuran: Merjem 58.

[794] Hadith Sahih. “El Mishkat” 1000, “Et Targib” 544. E ka nxjerrë Ebu Daudi 904, Nesai 1214, Ahmedi 4/25,26.

[795] Hadith Sahih. “Et Targib” 545, 3330. E ka nxjerrë Ahmedi 973, Ibën Huzejme, Ibën Hibani 2254.

[796] Sepse edhe Aishja veproi si shoqëruesja e Jusufit, e cila kur i ftoi gratë në shtëpinë e saj, kishte për qëllim që ato të shikonin Jusufin e jo që t’i sejdiste ato me të mira. Po ashtu Aishja r.a. kur u shpreh për Ebu Bekrin, kishte për qëllim që dalja e tij si imam mund të merrej si një ogur i keq nga njerëzit, porse ajo gjeti një mënyrë tjetër për ta shprehu këtë, duke cekur dobësinë e zërit të tij dhe tipin e tij emocional.

[797] Buhariu 664, 712, Muslimi 940, Ibën Maxheh 1232, Ahmedi 5/50.

[798] Buhariu e ka përmendur mualak në kapitullin e Ezanit.

[799] Hadith Sahih. “El Mishkat” 998, “Sahihul Xhami” 5011. E ka nxjerrë Ahmedi 1/275, Nesai 1201, Tirmidhiu 587.

[800] Hadith Sahih. “Es Sahiha” 378, “El Irva” 371, “El Mishkat” 5932, “Et Targib” 1235. E ka nxjerrë Ebu Daudi 916,2501, El Hakim 2/83-84.

[801] Ahmedi 3874.

[802] Buhariu 751, Ahmedi 6/106, Ebu Daudi 910, Nesai 1199.

[803] Hadith Daif. “Tamamul Mineh” 308, “Et Targib” 291. E ka nxjerrë Ahmedi 6/442-443 meukuf.

[804] Hadith Daif. “Tamamul Mineh” 308, “El Mishkat” 997, “Et Targib” 290. E ka nxjerrë Tirmidhiu 589.

[805] Hadith Sahih. “Et Targib” 1498, “El Mishkat” 3694, “Sahihul Xhami” 1724. E ka nxjerrë Tirmidhiu 2863, Ahmedi 4/202, El Hakim 1/117,118.

[806] Hadith Daif. “El Mishkat” 995, “Tamamul Mineh” 309. E ka nxjerrë Ahmedi 4/87, Ebu Daudi 909, Nesai 1195, Darimi.

[807] Hadith Sahih. “El Mishkat” 1004, “Sahihul Xhami” 1147. E ka nxjerrë Ahmedi 2/233, 248, 255, Ebu Daudi 921, Tirmidhiu 390, Nesai 1202,1203, Ibën Maxheh 1245.

[808] Hadith Sahih. “Es Sahiha” 2716. E ka nxjerrë Ebu Daudi 922, Nesai 1206, Tirmidhiu 601, Ahmedi 6/183,234, Ebu Jeala 3/108, Bejhakiu 2/265, Ibën Hibani 530.

[809] Daif Xhiden – shumë i dobët me këtë shprehje. “Tamamul Mineh” 310. E ka nxjerrë Darakutni f.194.

[810] Buhariu 1211, Ahmedi 18934, Bejhakiu 2/266.

[811] Ajo ishte bija e Ibën Ebil As Ibën Er-Rabiah, mbesa e Pejgamberit (a.s.).

[812] Buhariu 5996, Muslimi 1212,1213,1214, Ebu Daudi 918, 919, Nesai 827, Ahmedi 4/118.

[813] Hadith Sahih. “Eth Themerul Mustetab” 1/759, “Sifatu es Salat” 1/148. E ka nxjerrë Nesai 1141, Ahmedi 4/118, 119, El Hakim 3/166, Ibën Huzejme 866, Bejhakiu 2/263.

[814] U përmend më sipër.

[815] Muslimi 1206, Ebu Daudi 926, Nesai 1190, Ahmedi 4/105,106.

[816] Hadith Sahih. E ka nxjerrë Ebu Daudi 925, Nesai 1186, Tirmidhiu 367, Ahmedi 4/107.

[817] Hadith Sahih. “El Mishkat” 991. E ka nxjerrë Ebu Daudi 860, Tirmidhiu 368, Nesai 1187, Ibën Maxheh 1017, Ahmedi 4/107.

[818] Hadith Sahih. “Ed Daife” nën hadithin nr. 1104, Sahihul Xhami 4957. E ka nxjerrë Ebu Daudi 943, Ahmedi 3/138, Ibën Huzejme 2/48.

[819] Hadith Sahih. “El Irva” 2/258. E ka nxjerrë Maliku 1/163, Buhariu 684, 234, Muslimi 948.Ebu Daudi 940, Bejhakiu 3/122, Ahmedi 5/337.

[820] Hadith Sahih. “Daiful Xhami” 6401. E ka nxjerrë Ebu Daudi 907, Bejhakiu 3/212.

[821] Përsa i përket hapjes së pavullnetshme të gojës është e preferueshme të përpiqesh që ta mbyllësh atë. Buhariu transmeton fjalën e Ebu Hurejres, i cili tregon se i Dërguari i Allahut a.s. ka thënë: “Nëse dikujt prej jush i hapet goja, le të përpiqet ta mbyllë atë në vend që t’ia bëjë “ha”, sepse ajo vjen prej Shejtanit dhe ai gëzohet (qesh) me të”.

[822] Buhariu 799, Nesai1062, Tirmidhiu 404.

 

 

[823] Hadith Daif. “Tamamul Mineh” 311. E ka nxjerrë Ahmedi 1/955.

[824] Buhariu 382,513,1209, Muslimi 1145, Ebu Daudi 713, Nesai 168.

[825] Mimberi i Profetit a.s. ka pasur tre shkallë dhe ai vepronte në këtë mënyrë me qëllim që t’u jepte mundësi besimtarëve pas tij të mësonin namazi prej tij.

[826] Hadith Daif. “Tamamul Mineh” 311.

[827] Adresimi i këtij hadithi në “Es-Sunen” të jep përshtypjen sikur gjendet tek te katër Sunenet, ndërkohë që realisht atë e ka të regjistruar vetëm Ibën Maxhe, Temamul Minneh 311.

[828] Hadith Daif. “Tamamul Mineh” 312, “Et Tealik ala Ibën Huzejme” 2/54. E ka nxjerrë Nesai 1211, Ahmedi 1/80, 108.

[829] Buhariu 1231, Muslimi 857, Ebu Daudi 1027, Tirmidhiu 396, Nesai 1238, Ibën Maxheh 1203.

[830] Dihet që shpërblimi i një namazi është në raport të drejtë më nivelin e përqëndrimit dhe përkushtimit gjatë tij.

[831] Hadith Hasen. “Et Targib” 537, “Sahihul Xhami” 1626, “Sifatu es Salat” 1/36. E ka nxjerrë Ebu Daudi 796, Ibën Hibani, Bejhakiu 2/281, Ahmedi 18136.

[832] Hadith Daif Xhiden – shumë i dobët. “Tamamul Mineh” 312, “Ed Daife” 950. E ka nxjerrë Bezari në “Ez Zevaid” f.65, Ibën Hibani në “El Mexhruhin” 2/35.

[833] Hadith Hasen. “El Mishkat” 57, “Et Targib” 228. E ka nxjerrë Ebu Daudi 905, Ahmedi 16439.

[834] Muslimi 5702.

[835] Muslimi 876, Ebu Daudi 821, Nesai 909, Tirmidhiu 2953, Ibën Maxheh 3784.

[836] Buhariu 1207, Muslimi 1219, Ebu Daudi 946, Tirmidhiu 380, Nesai 1191, Ibën Maxheh 1026, Ahmedi 4/83.

[837] Hadith Daif. “Tamamul Mineh” 313, “El Irva” 377, “El Mishkat” 1001. E ka nxjerrë Ebu Daudi 945, Nesai 791, Tirmidhiu 379, Ibën Maxheh 1027, Ahmedi 5/150,163, Bejhakiu 2/284.

[838] Hadith Daif. “Tamamul Mineh” 313, “El Mishkat” 1002, “Et Targib” 296, “Daiful Xhami” 6378. E ka nxjerrë Tirmidhiu 381.

[839] Hadith Sahih. “Sahihul Xhami” 6861. E ka nxjerrë Ebu Daudi 947, Ahmedi 6978, Bejhakiu 2/287.

[840] Muslimi 965,966, Nesai 1276, Ibën Maxheh 1044, Ahmedi 2/367.

[841] Buhariu 373, Muslimi 1239.

[842] Buhariu 374.

[843] Hadith Sahih. E ka nxjerrë Ebu Daudi 916, Nesai 1185, Ahmedi 5/86,88.

[844] Hadith Hasen. “El Mishkat” 764, “Sahihul Xhami” 6883. E ka nxjerrë Ebu Daudi 643, Tirmidhiu 378, Ahmedi 2/295,341, El Hakim 1/253.

[845] Shumica e dijetarëve kanë thënë se kjo gjë bëhet kur ekziston hapësira kohore për faljen e këtij namazi në kohën e vet, ndërsa kur një gjë e tillë nuk është e mundur, atëherë duhet filluar patjetër me namazin. Ndërsa Ibën Hazmi dhe disa dijetarë të shkollës shafite janë të mendimit se në këtë rast i duhet dhënë prioritet ushqimit, edhe nëse nuk ka kohë të mjaftueshme për faljen e namazit.

[846] Muslimi 1241,1243,1244, Tirmidhiu 154, Ibën Maxheh 935.

[847] Buhariu 673.

[848] Hadith Daif. “Tamamul Mineh” 314, “El Mishkat” 1070, “Et Targib” 1633, “Daiful Xhami” 2565. E ka nxjerrë Ebu Daudi 90, Tirmidhiu 55, 357.

[849] Muslimi 1246, Ebu Daudi 89, Ahmedi 4/93,94.

[850] Buhariu 212, Muslimi 1832, Ebu Daudi 1310, Nesai 443, Tirmidhiu 355, Ibën Maxheh 1370, Ahmedi 6/56,202.

[851] Muslimi 1833, Ebu Daudi 1311, Ibën Maxheh 1372, Ahmedi 2/318.

[852] Dihet që deveja gjithmonë ruan një vend të veçantë për veten e saj dhe nuk ulet të zerë vend askund tjetër veç këtij vendi.

[853] Hadith Hasen. “Es Sahiha” 1168, “El Mishkat” 902, “Et Targib” 523, “Sahihul Xhami” 6982. E ka nxjerrë Ebu Daudi 862, Nesai 1112, Ibën Maxheh 1429, Ahmedi 3/428,444, El Hakim 1/229, Ibën Huzejme 1/142.

[854] Shafitë dhe hanbelitë janë të mendimit se nuk prishet namazi në qoftë se harron dhe ha ose pi gjatë tij dhe gjithashtu nuk prishet namazi nëse gëlltit pjesë të vogla të ushqimit të mbetura mes dhëmbëve, me kushtin që të jenë jo më të mëdha se një kokërr qiqrre e rëndomtë.

[855] Transmetohet nga Tausi dhe Is’haku se nuk e shihnin si faktor që prish namazin shuarja e etjes, për arsyen se kjo është diçka e lehtë. Po ashtu transmetohet se Seid ibën Xhubejr dhe Ibni Zubejri kanë pirë ujë gjatë namazeve nafile.

[856] Buhariu 1200, 4534, Muslimi 1203, Ebu Daudi 949, Nesai 1220, Tirmidhiu 405, Ahmedi 4/72.

[857] Buhariu 1199, 3875, Muslimi 1201, Ebu Daudi 923. Namazi është një vepër që kërkon përqëndrim të plotë dhe ndalon nga e folura me të tjerët.

[858] Muslimi 1199, 5774, Ebu Daudi 930, Nesai 1218, Ahmedi 4/73,74.

[859] Ky ishte sahab (shok i Profetit) që kishte duar të gjata, dhe ky ishte shkaku që u epitetua me këtë nofkë.

[860] Nxjerrja e tij është përmendur më parë.

[861] Ky hadith është përmendur edhe më parë.

[862] Çështje me interes. Duhet ditur që është e ndaluar (haram), për dikë që falet të kryejë një vepër, e cila e prish namazin, pa pasur një arsye bindëse. Nëse gjindet një shkak i fortë si p.sh. dhënia e ndihmës së parë një personi në nevojë, ose shpëtimi i një personi që është duke u mbytur etj, në kësi rastesh, është e detyrueshme ndërprerja e namazit. Hanefitë dhe hambelitë janë të mendimit që është e lejueshme ndërprerja e namazit edhe për arsye më të thjeshta si: frika ngase mund të të humbasë pasuria, malli si pak apo shumë; kur nëna merakoset për fëmijën e saj që qan; kur frikësohesh se mos vlon gjella në kusi dhe derdhet; kur ke frikën se mos largohet kafsha me të cilën udhëton dhe e humb atë, etj.

[863] Hadith Sahih. Nxjerrja e tij është përmendur më parë.

[864] Hadith Sahih. “Et Targib” 481. E ka nxjerrë Nesai 478.

[865] Buhariu 1117, Ebu Daudi 952, Tirmidhiu 372, Ibën Maxheh 1223, Ahmedi 4/426, Bejhakiu 2/304.

[866] Hadith Sahih. “Tamamul Mineh” 314, “Es Sahiha” 323. E ka nxjerrë Bejhakiu 2/306, Taberani në “El Kebir” 3/189.

[867] Hadith Sahih. “Et Tealik ala Ibën Huzejme” 978, “Sifatu es Salat”. E ka nxjerrë Nesai 1661, Bejhakiu 2/306, El Hakim 1/258.

[868] Hadith Daif. “El Irva” 558. E ka nxjerrë Darakutni 179.

[869] Qoftë frikë nga armiku ose nga rënia e zjarrit apo diçka e ngjashme me to. Gjithashtu kjo frikë merret në konsideratë si në rastin kur personi është udhëtar ose jo.

[870] Sipas mendimit të shumicës së dijetarëve mbajtja e armëve gjatë namazit, bazuar në citatin e mësipërm është diçka e pëlqyeshme dhe sipas mendimit të pakicës së dijetarëve është diçka e deyrueshme.

[871] Buhariu 4129,4131, Muslimi 1945, Ebu Daudi 1237,1238,1239, Tirmidhiu 565, Nesai 1537.

[872] Në Fet’hul Bari përmendet: “Me fjalën grup cilësohet si një grup i madh, po ashtu edhe një grup i vogël deri në një anëtar. Nëse grupin e përbëjnë tre vetë u lejohet që të falen dy veta dhe i treti të ruajë. Ky është shembulli i namazit të frikës me xhemat, që kryhet prej grupit më të vogël numerikisht të mundshëm.

[873] Buhariu 4133, Muslimi 1939, Ebu Daudi 1243, Tirmidhiu 564, Nesai 1537, Ahmedi 7/11-El Fet-hur Rabani.

[874] Hadith Daif. “El Irva” 3/49, “Tamamul Mineh” 315. E ka nxjerrë Ebu Daudi 1244, Tahaviu 1/184, Darakutni 187, Bejhakiu 3/261, Ibën Ebi Shejbe 2/115, Ahmedi 1/375,409.

[875] Hadith Sahih. E ka nxjerrë Nesai 1552, Shafiu në Musned 1/203 (541).

[876] Hadith Sahih –nga Ebu Bekrate. E ka nxjerrë Ebu Daudi 1248, Nesai 155, Ahmedi 1744 –el Fet-hur Rabani.

[877] Buhariu 4139, Muslimi 1946, 5911, Ahmedi 1745 –el Fet-hur Rabani.

[878] Muslimi 1942, Nesai 1547, Ibën Maxheh 1260, Bejhakiu 3/257.

[879] Hadith Sahih. E ka nxjerrë Ebu Daudi 1240, Nesai 1543, Ahmedi 1746 –el Fet-hu rabani.

[880] Hadith Sahih. E ka nxjerrë Ebu Daudi 1133, Nesai 1533, Bejhakiu 3/262.

[881] Muslimi 1573, Ebu Daudi 1247, Nesai 1532, Ibën Maxheh 1068, Ahmedi 22181.

[882] Hadith Sahih. “El Irva” 3/44. E ka nxjerrë Ebu Daudi 1246, Nesai 1530, Ibën Ebi Shejbe 2/115, Tahaviu 1/183, El Hakim 1/335, Ahmedi 5/385,399.

[883] Buhariu 4535, Maliku 1/183.

[884] Muslimi 1941, Nesai 1541.

[885] Kisas quhet shpagimi me të njëjtin trajtim për atë që kryen një dëm. P.sh., në qoftë se një person ia pret krahun dikujt padrejtësisht, meriton të njëjtin ndëshkim nga ana e gjykatës së Sheriatit. (Shënim i redaktim).

[886] Hadith Daif. “El Irva” 589. E ka nxjerrë Ahmedi 3/496, Ebu Daudi 1249, Bejhakiu 3/256.

[887] Muslimi 1571, Ebu Daudi 1199, Tirmidhiu 3034, Nesai 1434, Ibën Maxheh 1065.

[888] Hadith Sahih. “Es Sahiha” 2814, “Eth Temerul Mustetab” 1/51, “Sahih Ebi Daud”
1082, Tamamul Mineh . E ka nxjerrë Ahmedi 6/241,265, Tahaviu në “Meanil Ethar” 1/241.

[889] Gjykimi sipas shkollës hanefite është që nëse dikushe fal farzin e përbërë prej katër rekatesh ashtu siç është, duke qëndruar ulur pas rekatit të dytë pas teshehudit, namazi i tij është i vlefshëm, megjithë mospëlqimin e shtyrjes së dhënies së selamit dhe çdo rekat më shumë sesa është farzi, në këtë rast dy, konsiderohet nafile. Nëse nuk qëndron në uljen e rekatit të dytë, namazi farz nuk quhet i vlefshëm.

[890] Muslimi 1581, Ebu Daudi 1201, Ahmedi 3/129, Bejhakiu 3/146.

[891] Hadith Daif. “El Irva” 3/15. E ka nxjerrë Seid ibën Mensur si thuhet në “El Keuakib ed Derari” 2/60, Ibën Ebi Shejbe 2/108.

[892] Nxjerrja e tij është përmendur më parë.

[893] Buhariu 1088, Muslimi 3254, Ebu Daudi 1723.

[894] Buhariu 1547,1548,1551,1712,1715, Muslimi 1579, Ebu Daudi 1796,2793, Nesai 479.

[895] Buhariu 1080.

[896] Hadith Sahih. “El Irva” 574. E ka nxjerrë Ahmedi 3/295, Ebu Daudi 1236.

[897] Buhariu 357,1103,3171, Muslimi 1666, Tirmidhiu 2734, Nesai 225, Ibën Maxheh 465.

[898] Buhariu 1105.

[899] Buhariu 1101.

[900] Transmetim Sahih. “Ed Daife” nën hadithin nr. 219.

[901] Transmetim mursel, por kuptimi i tij është i saktë përderisa nuk ka dëgjuar ezanin e të xhumasë. “Tamamul Mineh” 320, “Ed Daife” 219.

[902] Dijetarët janë të mendimit se namazi i drekës, iqindisë, akshamit dhe jacisë janë të vetmit bashkime të cilët janë të lejuar.

[903] Hadith Sahih. “El Mishkat” 1344. E ka nxjerrë Ebu Daudi 1208, Tirmidhiu 553.

[904] Hadith Sahih. “El Irva” 3/31-32. E ka nxjerrë Shafiu 1/116, Ahmedi 1/367-368, Bejhakiu 3/163-164.

[905] Hadith Sahih. “Es Sahiha” 1210. Maliku 1/143, Ebu Daudi 1206, Bejhakiu 3/162.

[906] Kjo nuk është pjesë e hadithit të nxjerrë nga Buhariu, por është shtesë shadhe (nëdryshe nga tjerat) nga Ejubi që transmeton Hadithin. “Es Sahiha” 2795, “Tamamul Mineh” 320.

[907] Muslimi 1626,1631, Ebu Daudi 1210, 1211, Tirmidhiu 187, Nesai 600, 601.

[908] Buhariu 543, 562, 1174, Muslimi 1632,1633, Ebu Daudi 1214, Nesai 588, 602.

[909] Muslimi 1634.

[910] Hadith Sahih. “Sahihul Xhami” 3777, “Sifatu es Salat” 1/79. E ka nxjerrë El Hakim 1/275, Darakutni 1/394,395.

[911] Transmetim Sahih. “Tamamul Mineh” 322. E ka nxjerrë Seid ibën Mensur, Abdurrazaku 5/582, Ibën Ebi Shejbe 2/266.

[912] Hadith Sahih. “Es Sahiha” 1653, “El Mishkat” 2420. E ka nxjerrë El Hakim 2/98-99, Ebu Daudi 2602, Tirmidhiu 3446, Ahmedi 1/97,115,128.

[913] Muslimi 3262, Ebu Daudi 2599, Tirmidhiu 3447, Ahmedi 2/150.

[914] Hadith Daif, por shumica e shprehjeve të tij janë të sakta nga transmetimet e tjera. “Tamamul Mineh” 322. E ka nxjerrë Ahmedi 1/256,300, Bezari 4/33, Taberani 11/280, Ibën Ebi Shejbe 10/358,360.

[915] Muslimi 3263, Tirmidhiu 3439, Nesai 5513,5514,5515, Ibën Maxheh 3888, Ahmedi 5/82.

[916] Hadith Daif. “Ed Daife” 4837, “Tamamul Mineh” 323. E ka nxjerrë Ahmedi 5/76, Ebu Daudi 2603.

[917] Muslimi 6817, Tirmidhiu 3437, Ibën Maxheh 3547, Ahmedi 6/377, Ibën Huzejme 2567.

[918] Hadith Sahih, por me rrugë tjetër transmetimi. “Tamamul Mineh” 323, “El Kelimu Tajib” 178. E ka nxjerrë El Hakim 1/446, Nesai në “Punët e natës dhe të ditës” 2/367.

[919] Mexhmea ez Zevaid 10/137.

[920] Hadith hasen ligajrihi. “Es Sahiha” 2759, “Tamamul Mineh” 324.

[921] Muslimi 6838, Ebu Daudi 5086.

[922] Muslimi 1974, Tirmidhiu 488, Nesai 1373.

[923] Hadith Daif. “Ed Daife” 3726, “Et Targib” 424. E ka nxjerrë Ahmedi 3/430, Ibën Maxheh 1084.

[924] Hadith Hasen Sahih. “Et Targib” 702. E ka nxjerrë Ibën Maxheh 1139.

[925] Muttefekun alejhi pa shtesën e fundit (ajo kohë është pas namazit të ikindisë). Buhariu 6400, Muslimi 1967, 1970, Nesai 1431.

[926] Hadith Sahih. “Et Targib” 703, “Sahihul Xhami” 8190. E ka nxjerrë Ebu Daudi 1048, Nesai 1389, El Hakim 1/279.

[927] Muslimi 1972, Ebu Daudi 1049.

[928] Hadith Sahih. “Es Sahiha” 1527, “El Mishkat” 1361, “Et Targib” 1674. E ka nxjerrë Ebu Daudi 1047, Nesai 1374, Ibën Maxheh 1085, Darimi 1/307, Ahmedi 4/8.

[929] Hadith Hasen me rrugët e shumta të transmetimit dhe Sahih pa shprehjen “dhe natës”. “Tamamul Mineh” 324, “Es Sahiha” 1407. E ka nxjerrë Bejhakiu 3/249.

[930] Hadith Sahih. “El Irva” 3/93, “El Mishkat” 2175, “Et Targib” 736. E ka nxjerrë Bejhakiu 3/249, el Hakim 2/368.

[931] Hadith Daif. “Tamamul Mineh” 324, “Et Targib” 447.

[932] Buhariu 880, Muslimi 1957, Ebu Daudi 344, Nesai 1374, 1382, Ahmedi 3/30,69.

[933] Hadith Sahih. “El Mishkat” 1389, “Gajetul Meram” 76. E ka nxjerrë Ebu Daudi 1078, Ibën Maxheh 1095, Bejhakiu 3/242.

[934] Buhariu 883, Ahmedi 5/440.

[935] Në saje të haditheve të tilla disa dijetarë janë të mendimit se gusuli në ditën e premte është i detyrueshëm. Në një hadith në Sahihun e Muslimit, Ibën Abasi ka thënë se gusli është shfuqizuar. Allahu e di më së miri. Larja nuk është e detyrueshme për atë që nuk shkon në namazin e xhumasë. Ky mendim bazohet në një hadith që Bejhakiu e transmeton nga Ibën Umeri, në të cilin thuhet: “Për çdo burrë dhe grua që vjen në namazin e xhumasë nuk është e nevojshme për të që të marrë gusël”. Transmeton Nesaiu me një zinxhir sahih.

[936] Bejhakiu 1/299, “Mexhmea ez Zevaid” 2/176.

[937] Hadith Daif. “Ed Daife” 2810, “Et Targib” 436, “Dhilalul Xheneh” 620. E ka nxjerrë Ibën Maxheh 1094.

[938] Buhariu 881, Muslimi 1961, Ebu Daudi 351, Tirmidhiu 499, Nesai 1387.

[939] Hadith Sahih. “Et Targib” 714. E ka nxjerrë Ebu Daudi 1118, Nesai 1399, Ibën Maxheh 1115, Ibën Huzejme 3/156, Ahmedi 6/72 – el fet-hur rabani.

[940] Buhariu 851, Nesai 1365.

[941] Transmetim Sahih Merfu me shtesën “në shtëpi”, ndërsa vepra e Ibën Umerit për faljen para xhumaje është meukuf (nga vetë ai). “Tamamul Mineh” 326. E ka nxjerrë Ebu Daudi 1128, Tirmidhiu 522, Nesai 1429.

[942] Muslimi 1984.

[943] Buhariu 931, Muslimi 2017, Ebu Daudi 1115, Nesai 1400, Tirmidhiu 510, Ibën Maxheh 1113.

[944] Muslimi 2021, Ebu Daudi 1117, Ibën Maxheh 1114.

[945] Buhariu 1166, Muslimi 2019, Nesai 1395.

[946] Hadith Sahih. “Es Sahiha” 468, “El Mishkat” 1394, “Sahihul Xhami” 809. E ka nxjerrë Ebu Daudi 1119, Tirmidhiu 526, Ahmedi 2/22,32,  Ibën Hibani 571, el Hakim 1/291, Bejhakiu 3/237.

[947] Teurati dhe Ungjilli.

[948] Buhariu 3486, Muslimi 1975.

[949] Muslimi 1483, Ahmedi 6/22 –el fet-hur rabani.

[950] Muslimi 1999, Nesai 1370, Ahmedi 6/21.

[951] Hadith Sahih. “El Mishkat” 1371, “Et Targib” 727, “Sahihul Xhami” 6143. E ka nxjerrë Ahmedi 14951, Ebu Daudi 1052, Nesai 1369, Tirmidhiu 500, Ibën Maxheh 1125.

[952] Hadith Sahih. “Sahihul Xhami” 3111. E ka nxjerrë Ebu Daudi 1067, Bejhakiu 3/172.

[953] Nuk e transmeton Ebu Daudi tërë tekstin e hadithit, porse ai është një fabrikim mes dy transmetimeve, njëri i Ebu Daudit 551, i cili është i dobët, dhe tjetri i Ibni Maxhes 793, i cili është i saktë.

[954] Buhariu 616, Muslimi 1602, Ebu Daudi 1066, Ibën Maxheh 939.

[955] Nuk lejohet që dikush, i cili ka falur të xhumanë, të falë edhe namazin e drekës. Ky gjykim është me unanimitet të gjithë dijetarëve muslimanë, sepse e kundërta nënkupton që Allahu e ka obliguar besimtarin me gjashtë namaze në ditë. Kush e lejon faljen e namazit të drekës pasi ka falur të xhumanë, nuk ka argument logjik dhe fetar nga Kurani apo Suneti, apo mendim i ndonjërit prej Imamëve të mëdhenj që ta mbështesë .

[956] Buhariu 904, Ebu Daudi 1084, Tirmidhiu 503, Bejhakiu 3/190.

[957] Muslimi 1989, Ebu Daudi 1085, Nesai 1390, Ibën Maxheh 1100.

[958] Muslimi 1986, Nesai 1389, Ahmedi 6/39.

[959] Hadith Daif. “El Irva” 595. E ka nxjerrë Darakutni 169, Ibën Ebi Shejbe 1/206.

[960] Transmetim i saktë nga disa prej tyre. “El Irva” 146. E ka nxjerrë Ibën Ebi Shejbe 1/206.

[961] Hadith Sahih. “El Irva” 3/62. Por hadithi nuk e prek që ai namaz që kanë falur ka qenë namazi i të xhumasë ;”Tamamul Mineh” 330.

[962] Hadith Sahih. Nxjerrja e tij u përmend pak më parë.

[963] Hadith Daif. “El Irva” 489, “el Mishkat” 1081. E ka nxjerrë Ibën Maxheh 972, Tahaviu 1/182, Darakutni f.105, Bejhakiu 3/69.

[964] Ether Sahih. “Ed Daife” nën hadithin nr. 917.

[965] Buhariu 892, Ebu Daudi 1068.

[966] Ether Sahih. “Tamamul Mineh” 332, “El Irva” 3/66. E ka nxjerrë Abdurrazaku 3/170.

[967] Hadith Sahih. “El Irva” 622. E ka nxjerrë Nesai, Tirmidhiu 524, Ibën Maxheh 1121, Bejhakiu 3/203, Taberani në “El Kebir” 2/195.

[968] Të njëjtin mendim kanë pasur edhe dijetarët, Abdul Melik ibni Habib dhe Ibni Maxhishun të shkollës malikite.

[969] Hadith Sahih me dëshmuesit për të. “Es Sahiha” 2076; Këtu i gjen të gjitha rrugët e transmetimit të tij në mënyrë të paparë më parë.

[970] Njësoj si nxjerrja e hadithit paraardhës.

[971] Një thirrje e tretë nënkupton thirrjen përveç ezanit dhe ikametit për fillimin e namazit.

[972] Buhariu 913, Ebu Daudi 1087, Nesai 1392, Tirmidhiu 516, Ibën Maxheh 1135.

[973] Hadith Sahih. E ka nxjerrë Ahmedi 15158, Nesai 1394.

[974] Hadith Sahih me dëshmues. “Tamamul Mineh” 333, “Es Sahiha” 2080. E ka nxjerrë Buhariu në “Et Tarih el Kebir” 4/2, Ibën Hibani në “Eth thikat” 7/518, Ibën Maxheh 1136.

[975] Hadith Daif. “Tamamul Mineh” 333, “El Irva” 2. E ka nxjerrë Ebu Daudi 4840, Ibën Maxheh 1894, Darakutni f.85.

[976] Hadith Sahih. “Tamamul Mineh” 334. E ka nxjerrë Ebu Daudi 4841, Tirmidhiu 1106, Ahmedi 2/302, 343.

[977] Hadith Daif. “Tamamul Mineh” 335. E ka nxjerrë Ebu Daudi 1097.

[978] Hadith Daif. “Tamamul Mineh” 335. E ka nxjerrë Ebu Daudi 1098.

[979] Muslimi 1992, Ebu Daudi 1094, Nesai 1418, Ibën Maxheh 1106.

[980] Hadith Hasen. E ka nxjerrë Ebu Daudi 1107.

[981] Muslimi 2012, Ebu Daudi 1102, Nesai 1411, Ahmedi 6/94 –el fet-hur rabani.

[982] Buhariu 3230,3268,4819, Muslimi 2008, Ebu Daudi 3992, Tirmidhiu 508, Nesai 1410.

[983] Hadith Daif. “Et Targib” 441. E ka nxjerrë Ibën Maxheh 1111.

[984] Buhariu 920, Muslimi 1991, Tirmidhiu 506, Nesai 1415, Ibën Maxheh 1105.

[985] Muslimi 1993, Ebu Daudi 1093, Nesai 1417, Ahmedi 6/89.

[986] Ibën Ebi Shejbe 3/117.

[987] Muslimi 2006, Ahmedi 6/91.

[988] Muslimi 2000, Ebu Daudi 1101, Tirmidhiu 507, Nesai 1581, Ibën Maxheh 1106.

[989] Hadith Sahih. “El Mishkat” 5833, “Er Raudu en Nadir” 371. E ka nxjerrë Nesai 1414, Darimi.

[990] Muslimi 2002, Nesai 1578, Ibën Maxheh 45.

 

[991] Hadith Sahih. “Tamamul Mineh” 336-337, “Sahih Ebi Daud” 1016, “El Mishkat” 6159. E ka nxjerrë Ebu Daudi 1109, Nesai 1413, Tirmidhiu 3774, Ibën Maxheh 3600.

[992] Muslimi 2022, Nesai 5392, Ahmedi 6/101,102, Bejhakiu 3/218.

[993] Hadith Daif. “Tamamul Mineh” 338, “Ed Daife” 1760. E ka nxjerrë Ahmedi 1/230, Ibën Ebi Shejbe 2/125, Taberani 3/167, El Bezar 644-el Keshf.

[994] Hadith Hasen. “El Mishkat” 1396, “Et Targib” 723, “Sahihul Xhami” 8045. E ka nxjerrë Ahmedi 2/181,214, Ebu Daudi 1113, etj.

[995] Buhariu 394, Muslimi 1962, Ebu Daudi 1121, Tirmidhiu 512, Nesai 1401,1402, Ibën Maxheh 1110.

[996] Hadith Sahih. “Tamamul Mineh” 338, “El Irva” 2/80. E ka nxjerrë Ibën Maxheh , Tahaviu 1/215, Tajalisi, Ibën Huzejme 1807.

[997] Ether Sahih. “Tamamul Mineh” 339. E ka nxjerrë Maliku 1/126, Shafiu në “El Umm” 1/175, Bejhakiu 3/193.

[998] Hadith Sahih. Nxjerrja e tij është përmendur më parë.

[999] Buhariu 580, Muslimi 1370,1371,1372, Ebu Daudi 1121, Nesai 552, Tirmidhiu 524, Ibën Maxheh 1122.

[1000] Transmetim Sahih. “Tamamul Mineh” 340, “El Irva” 621. E ka nxjerrë Taberani në “El Kebir” 3/38, Ibën Ebi Shejbe 1/126, Bejhakiu 3/204.

[1001] Ether Sahih. “Tamamul Mineh 340, “El Irva” 3/83.

[1002] Transmetim i dobët. “Tamamul Mineh” 341. E ka nxjerrë Ahmedi 1/32, Bejhakiu 3/182-183. Megjithatë, fjala e Umerit “Nëse ka shumë njerëz, ndokush prej jush mund ta bëjë sexhden në shpinën e vëllait të tij” është nxjerrë nga Abdurrazaku 5465,5469, me dy rrugë transmetimi të tjera, njëra nga të cilat është e saktë ndërsa tjetra e ndërprerë, por edhe këtë të dytën e ka nxjerrë Bejhakiu me zinxhir të lidhur.

[1003] Muslimi 2033, Ebu Daudi 1131, Nesai 1426, Tirmidhiu 523, Ibën Maxheh 1132.

[1004] Buhariu 937, Muslimi 2036,2037, Ebu Daudi 1122, Nesai 1428, Tirmidhiu 522, Ibën Maxheh 1130.

[1005] Shprehja e Ebu Daudit 1130 është ndryshe nga kjo që përmendet, ndërsa hadith nga Pejgamberi (salallahu alejhi ue selem), në lidhje me këtë çështje nuk ka.

[1006] Nxjerrja e tij është përmendur më parë.

[1007] Hadith Sahih me dëshmuesit për të. “Tamamul Mineh” 343. E ka nxjerrë Ebu Daudi 1070, Nesai 1591, Ibën Maxheh 1310, Darimi 1/316,317, Ibën Huzejme 2/359. Ndërsa Tirmidhiu nuk e ka nxjerrë këtë hadith.

[1008] Hadith Sahih. “Sahihul Xhami” 4365. E ka nxjerrë Ebu Daudi 1073, Ibën Maxheh 1311, Bejhakiu 3/318.

[1009] Hadith Sahih. E ka nxjerrë Ebu Daudi 1072.

[1010] Mantel prej Jemeni.

[1011] Transmetim i dobët.  “Tamamul Mineh 344-345. E ka nxjerrë Shafiu në “El Umm” dhe Begaviu mualak në “Sherhus Suneh” 4/302. Por hadithi ka një dëshmues nga transmetimi i Ibën Abasit me shprehje “Ai (Pejgamberi a.s.) vishte një mantel të kuq në ditë feste (Bajrami).” Ky hadith është nxjerrë në “Es Sahiha” 1279.

[1012] Transmetim i dobët. “Tamamul Mineh” 345. E ka nxjerrë El Hakim 4/230, Ibën Hibani 1/24.

[1013] Buhariu 953, Ahmedi 6/129, Bejhakiu 3/282.

[1014] Hadith Sahih. E ka nxjerrë Ahmedi , Tirmidhiu 542, El Hakim 1/294, Begaviu 4/305.

[1015] Namazet e Bajrameve, është më mirë të falen në fushë të hapur, përveçse rastit kur falen në Mekë, pasi falja e tyre në Qabe, patjetër që është më mirë se në çdo vend tjetër.

[1016] Hadith Daif. “El Mishkat” 1448. E ka nxjerrë Ebu Daudi 1160, Ibën Maxheh 1313, el Hakim 1/295.

[1017] Buhariu 974, Muslimi 2051, Ebu Daudi 1136,1137, Nesai 1558, Ibën Maxheh 1308.

[1018] Hadith Daif. “Tamamul Mineh” 346. E ka nxjerrë Ibën Maxheh 1309, Bejhakiu 3/307.

[1019] Buhariu 977, Muslimi 2044, Ebu Daudi 1141.

[1020] Buhariu 986.

[1021] Hadith Sahih. “El Irva” 3/105, “El Mishkat” 1447. E ka nxjerrë Ibën Maxheh 1301, Ahmedi 2/338, Bejhakiu 3/308, el Hakim 1/296. Ndërsa atribuimi i tij te Muslimi është gabim, sepse ai nuk gjendet te Muslimi.

[1022] Hadith Daif. “Tamamul Mineh” 346. E ka nxjerrë Ebu Daudi 1158, el Hakim 1/296,297.

[1023] Emri i tij i saktë është El Hasen ibni Ahmed; Temamul Minneh.

[1024] Hadith Daif. “Tamamul Mineh” 347, “El Irva” 3/101. “Et Talhis” 144.

[1025] Buhariu 959, 960, Muslimi 2046, Ebu Daudi 1072.

[1026] Muslimi 2046.

[1027] Hadith Daif. “Tamamul Mineh” 348. “Keshful Estar” 1/315.

[1028] Hadith Hasen Sahih. “Sahihu Ebi Daud” 1045-1046. E ka nxjerrë Ibën Maxheh 1278, Ahmedi 6/140,141.

[1029] Hadith Hasen. “El Irva” 3/108. E ka nxjerrë Ebu Daudi 1151, Darakutni 2/48.

[1030] Shkolla hanefite mbështet mendimin se në rekatin e parë duhen bërë tre tekbire pas tekbirit hyrës, por para këndimit të Kuranit e po ashtu tre në të dytin pas leximit të Kuranit.

[1031] Ahmedi dhe Shafiu thonë se është e pëlqyeshme ta lavdërosh dhe madhërosh Allahun në intervalet mes tekbirëve dhe të thuash fjalë si: “Subhanallah, El-hamdulilah, dhe La ilahe il-Allah ua Allahu Ekber”. Por Ebu Hanife dhe Maliku thonë se tekbiret duhet të vazhdojnë njëri pas tjetrit pa ndonjë ndërprerje dhe pa “dhikër” në mes tyre.

[1032] Buhariu 964, 989, 1431, 5881, Muslimi 2054, Ebu Daudi 1159, Tirmidhiu 537, Nesai 1586, Ibën Maxheh 1291.

[1033] Hadith Hasen Sahih. “El Irva” 3/99. E ka nxjerrë Tirmidhiu 538, el Hakim 1/295.

[1034] Buhariu e ka përmendur mualak (pa zinxhir transmetimi) në “Kapitullin e dy Bajrameve”, tema nr. 25.

[1035] Vend i hapur që gjendet në një distancë rreth 500 m larg xhamisë.

[1036] Buhariu 913, Muslimi 2050, Nesai 1575, Ibën Maxheh 1288.

[1037] Hadith Sahih. “Tamamul Mineh” 350, “El Irva” 629. E ka nxjerrë Ebu Daudi 1155, Nesai 1571, Ibën Maxheh 1290, Ibën Xharudi 139, Darakutni 182, el Hakim 1/295, Bejhakiu 3/301.

[1038] Hadith Daif. “Tamamul Mineh” 351. E ka nxjerrë Ibën Maxheh 1287.

[1039] Hadith Daif. Nxjerrja e tij është përmendur më parë.

[1040] Hadith Sahih. “El Irva” 634. E ka nxjerrë Ebu Daudi 1157, Nesai 1557, Ibën Maxheh 1653, Ahmedi 5/58, Ibën Ebi Shejbe 2/169, Darakutni 233, Bejhakiu 3/316.

[1041] Hadith Sahih. “Es Sahiha” 2021. E ka nxjerrë Nesai 1556, Tahaviu 2/211, Ahmedi 3/103,178,235,250.

[1042] Buhariu 949, Muslimi 2062,2063, Ahmedi 6/161.

[1043] Buhariu 952, Muslimi 2058.

[1044] Arfadah: një epitet i përdorur për Abisininë.

[1045] Buhariu 949,2906, Muslimi 2062.

[1046] Më e saktë është që të fshihet fjala Ibën nga emri i përmendur; Temamul Minneh 351.

[1047] Hadith Sahih. “Es Sahiha” 1829. E ka nxjerrë Ahmedi 6/166,233, Ebu Ubejd në “Garibul Hadith” 2/102, Ed Dujlemi 2/110, el Humejdi 259.

[1048] Muslimi 2672,2673, Ahmedi 6/168.

[1049] Buhariu 969, Ebu Daudi 2438, Tirmidhiu 757, Ibën Maxheh 1727, Ahmedi 2/75,131,132, Darimi 2/25, Tahaviu 4/114.

[1050] Atribuimi i këtij hadithi Taberaniut, si transmetim prej Ibni Umerit është gabim, ndërsa e vërteta është që Taberaniu e ka transmetuar nga Ibni Abasi; Temamul Minneh 352.

[1051] Shih “Tamamul Mineh” 353.

[1052] Këtë e përmend Buhariu Mualak, dhe Ibën Haxheri thotë se nuk e kam parë me zinxhir transmetimi në asnjë vend.

[1053] Hadith Daif. “Ed Daife” 5142, “El Mishkat” 1471, “Et Targib” 734, “Tamamul Mineh” 354. E ka nxjerrë Tirmidhiu 758, Ibën Maxheh 1728.

[1054] Transmetim Sahih. “Tamamul Mineh” 354-355.

[1055] Buhari transmeton se Ibën Abasi ka thënë: “Ato janë ditët e Teshrikut”.

[1056] Kjo gjë ka ardhur me transmetim të saktë nga Aliu dhe Ibën Abasi (Allahu qoftë i kënaqur me ta!). “El Irva” 3/125.

[1057] Buhariu e ka përmendur këtë gjë Mualak.

[1058] Më e njohur është me dy tekbire dhe jo me tre. “Tamamul Mineh” 356.

[1059] Transmetim Sahih. “El Irva” 3/125. E ka nxjerrë Ibën Ebi Shejbe 2/2, Bejhakiu 3/315.